რა არის დანიის უფლისწულის «მღრღნელი რეფლექსიის» და «უნებისყოფობის» გამოცანა?...
სრულებით ცხადია რომ ჰამლეტის «უნებისყოფობას» არაფერი აქვს საერთო ინტელიგენტურ დაკომპლექსულობასთან,გაუბედაობასთან რომლებიც ესოდენ ცოცხლადაა აღწერილი XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისის პუბლიცისტიკაში და რომლებსაც ესოდენ აქტიურად ამხელდნენ იმდროინდელი თეატრები.
ჰამლეტი არაა უბრალოდ «ეჭვებში’. მთავარი ისაა რომ მისი ეჭვი მეთოდურია,გზაა უკანასკნელ უეჭველ სინამდვილისკენ რომელიც აღადგენს ადამიანს და უბრუნებს მას სიცოცხლის და მოქმედების უფლებას.
ჩვეულებრივი ეჭვების და მერყეობების წყაროა სიცოცხლის სპონტანურ წყურვილში და განეკუთვნება ამქვეყნად უკეთესად მოწყობის საკითხებს.
ჰამლეტის ეჭვი სულ სხვა სახისაა; ის კონცენტრირებულია ფუნდამენტურ ეგზისტენციურ პრობლემაზე; ღირს თუ არა ცხოვრება.
შექსპირის ეპოქალური სიდიადე იმაშია რომ ქმედების,მეტიც, ცხოვრების საწყისი ძალისხმევის შინაგანი დასაბუთება,დაფუძნება, მისი გმირის მიერ განიხილება როგორც ლეგიტიმაციის საკითხი.
ჰამლეტის მსჯელობები საოცრად იურიდიულია: აპატიას და თვითმკვლელობით ცდუნებას,სრულებით ჩვეულებრივს «ტყვიის საუკუნისთვის» (მონტენი), დანიის უფლისწული სძლევს მისწრაფებით მართლზომიერი ქმედებისკენ და მისი თავისუფალი,დეტექტიური ცნობისმოყვარეობით.
ტრაღედიის გარდამტესი მომენტი («ხაფანგის» სახელგანთქმული სცენა,რომელიც შექსპირის მიერ აქცენტირებულია როგორც წარმოდგენა წარმოდგენაში)
არსებითად არის ოსტატურად დადგმული «ძიების ექსპერიმენტი» რომლითაც ჰამლეტი არკვევს არის თუ არა კლავდიუსი მკვლელი და ამოწმებს ხომ არ ყოფილა ეშმაკის ტყუილი მამამისის ხილვა. «ხაფანგის» ინიციატორი ჰამლეტი უფრო მაღლა დგას პირველივე ეჭვზე დასჯისთვის და შურისძიებისთვის მზადყოფნაში მყოფ «პოლიტიკოსთა» ცინიკურ სიბრმავეზე და ყოველი საზღვრის გადალახვისთვის მზადყოფნაში მყოფი ერთმანეთს გადამტერებული რელიგიური სექტანტების ფანატიკურ სიბრმავეზე რომელსაც მათ უჩენს ხილვა ან მისტიკური «ხმა ზევიდან».
«ხაფანგის» მიერ მოცემული უბრალო იურიდიული მოწმობები არის საწყისი დანიელი უფლისწულის არაჩვეულებრივი გაბედულებისა, გაბედულებისა რომელიც ეყრდნობა მართლზომიერების საყოველთაო გრძნობას და არა სულის მხილველთა არაჩვეულებრივ შთაგონებას.
ჰამლეტის აზრი მიდის მოქმედების კრიტერიუმებამდე და მთავარ საფუძვლებამდე,ამით ის წინ უსწრებს დეკარტეს მეთოდოლოგიურ ეჭვს. შეიძლება ითქვას რომ დეკარტეს «კოგიტო ერგო სუმ» («ვაზროვნებ,ესე იგი ვარსებობ») არის მეტაფიზიკური გამოხმაურება «ყოფნა არყოფნაზე». ჰამლეტის ეჭვი იძლევა დეკარტეს ფილოსოფიის სიტუაციურ-ისტორიულ ახსნას.
დანიის უფლისწულის აზრი გვახსენებს ლოკის პოლიტიკურ ანალიტიკასაც. ლოკი უმაღლეს პრაქტიკულ აქსიომას დაინახავს «ბუნებრივი სამართლის» თვალსაჩინოებებში,ამ აქსიომიდან დაიწყება ახალი «სიცოცხლის წყურვილი», XVIII საუკუნის ახალი ეგზიქტენციურ-იურიდიული ოპტიმიზმი რომელიც პასუხობს ფორმულას « ჩვენ არა გვაქვს უფლება არ გავაკეთოთ ეს».
შენიშვნებიდან:
შემოკლებულ ვარიანტში ნაშრომი გამოქვეყნებულია წიგნში «ადრეული ბურჟუაზიული რევოლუციების ხანის ფილოსოფია»,მოსკოვი,1983. გვ.207-216. (გამოყენებულია 1980 წლის ხელნაწერი).
. В сокращенном варианте опубликовано в: Философия эпохи ранних буржуазных революций. М., 1983. С. 207-216. (Печатается по рукописи 1980 г.)
საინტერესოა 1588 წლის ნაშრომი «დარიგება კუდიანთა დაკითხვაზე».
მასში არის შემდეგი დახასიათება: « ბოროტი ჯადოსნები ჩვეულებრივი ჯადოსნებისგან განსხვავებით მოქმედებენ ბრბოდ,და არა ცალ-ცალკე. ბოროტი ჯადოსნები შეადგენენ დამნაშავეთა საზოგადოებას....
ჩვეულებრივ ჯადოსნებს შეუძლიათ როგორც ბოროტების ჩადენა ისე სიკეთის ქმნა. მათ შეუძლიათ ადამიანის დაავადებაც და განკურნვაც.
მაგრამ ბოროტი ჯადოსნები ჩადიან მხოლოდ ბოროტმოქმედებებს. ეს გამომდინარეობს მათი შეთანხმებიდან უწმინდურთან...» (ნ.სპერანსკი, კუდიანები და კუდიანობა,მოსკოვი, 1906,გვ.15).
ბევრისმთქმელია ამ თვალსაზრისით 1620-ანი წლების ცნობილი შონგაუს პროცესის ხელმძღვანელთა მიერ ჰერცოგი ფერდინანდისადმი მიწერილი წერილიც
(პროცესი დამთავრდა 65 კაცის სიკვდილით დასჯით):
«თქვენი გადამეტებული სიმკაცრის წყალობით... უკვე სამი წელია რაც ადამიანები აღარ იტანჯებიან, პური ისევ მიყავთ და მოსავლას იღებენ დაუბრკოლებლად» (იქვე,გვ.34).
ცენტრალური მონოლოგი ჰამლეტს გვიჩვენებს როგორც რეფორმაციის შემდგომი ირეგილიურობის ტიპიურ წარმომადგენელს.
ჰამლეტი არც კათოლიკეა და არც პროტესტანტი, საეჭვოა რომ მისთვის არსებობდეს ღმერთი სახელად «ქრისტე». ჰამლეტის «ღმერთო! ღმერთო!» წმინდა რიტორიკული ფიგურაა რომელიც არ გულისხმობს კოსმოლოგიურად და ეთიკურად გააზრებულ ღვთაებას. ზოგჯერ უფლისწული ახსენებს ღმერთს,ზოგჯერ კი წარმართულად-ღმერთებს.
ამასთან ჰამლეტი არც სკეპტიკოსია,არც მისტიკოსი,არც დეისტი, და არც,მით უმეტეს,ათეისტი.
რეალობათა რეალობა ჰამლეტისთვის არის წუთისოფლის საქმეებში მონაწილე მოჩვენებათა,სულების,დემონების სამყარო ( სამყარო რომელსაც დიდი ეჭვით უყურებდა როგორც კათოლიკური ისე პროტესტანტული ღვთისმეტყველება).
ის რეალურია რომაულად განათლებული,ნიშნებისა მომასწავებელი მოვლენების მოყვარული ჰორაციოსთვისაც.
მოჩვენებათა სამეფო რომ არ იყოს სინამდვილე ჰამლეტისთვის და პიესის სხვა გმირებისთვის შექსპირის მიერ ჩაფიქრებული ტრაღედია უაზრო იქნებოდა.
დანიის უფლისწული ცხოვრობს იმავე ცრუმორწმუნე სამყაროში რომელშიც XVI-XVII საუკუნეებში ცხოვრობდნა ყველა დემორალიზებული და რწმენადაკარგული ქრისტიანი,რომელთაგანაც ზოგი ჯადოსნობის თაყვანისმცემელი იყო და ზოგი-მდევნელი.
://scepsis.რუ/library/id_2639.htm-სტატია აქაა.
. Шиллер Ф. Собр. соч. В 8 т. М.; Л., 1937. Т. 7. С. 547-548.
No comments:
Post a Comment