მორალი აბედნიერებს,
Richard David Precht: «La morale rend heureux»
თუ კი თქვენ ხართ მორალური და ხელმძღვანელობთ საინვესტიციო ბანკს თქვენ ვალდებული ხართ გააკეთოთ იგივე რასაც გააკეთებდა სრულებით ამორალური ადამიანი. და თუ კი არ გინდათ ამ ამორალური საქმის გაკეთება სასწრაფოდ იპოვიან თქვენ შემცვლელს.
არა,ეს კრიზისი არის ჩვენს საზოგადოებათა საერთო ორიენტაციის კრიზისი. თუ კი ხელისუფლება ჩაციებული იქნება მთლიანი შინაგანი პროდუქტის ზრდაზე მაშინ ბანკირებიც ყველაფერს გააკეთებენ ფულის მოსაგებად.
ეს ფინანსური კრიზისი არის ღირებულებათა კრიზისი რომელიც გვაიძულებს გადავსინჯოთ ჩვენი შეხედულება ადამიანზე,და საერთოდ ერთად ცხოვრებაზე,თანაარსებობაზე და ჩვენი საზოგადოებების კეთილდღეობის შეფასების კრიტერიუმებზე,
ჩვენს ტვინს სიამოვნებს როდესაც ვაკეთებთ სიკეთეს. საჩუქრის მიცემა უფრო სასიამოვნოა საჩუქრის მიღებაზე.
ასე მაგალითად, გერმანელთა ბედნიერების მაჩვენებელი აღარ გაზრდილა 1960-ანი წლების დასასრულიდან, მაშინ როდესაც საშუალო გერმანელის მსყიდველობითი უნარი ორჯერ და მეტად გაიზარდა.
დასავლეთის სახელმწიფოთა მეთაურთაგან ეს პრობლემა გაიაზრა მხოლოდ ნიკოლა სარკოზიმ რომელმაც 2008 წელს გამოკვლევა დაუკვეთა ნობელის პრემიის ორ ლაურეატს, ჟოზეფ სტიგლიცს და ამარტია სენს
მათმა კვლევამ ისინი დაარწმუნა იმაში რომ კეთილდღეობა უფრო დამოკიდებულია მორალურ ღირებულებებზე და აღზრდაზე ვიდრე ნაწარმის ჯამზე.
Richard David Precht: «La morale rend heureux»
«Dès l'école primaire, on devrait apprendre aux enfants à se poser des questions sur les comportements qu'ils estiment», affirme Richard David Precht.
დაწყებით კლასებშივე უნდა ვასწავლიდეთ ბავშვებს კითხვების დასმას მათთვის მოსაწონი საქციელის შესახებ, აცხადებს გერმანიაში სულ უფრო და უფრო პოპულარული ფილოსოფოსი დავიდ პრეხტი. მისი ახალი ნაშრომი ეთიკაზე, არაეგოისტად ყოფნის ხელოვნება, ერთმანეთთან ასაუბრებს ფილოსოფიას,ჰუმანიტარულ მეცნიერებებს და ეთოლოგიას.
ბიბლიოფილებისთვის და არა მარტო. გერმანულად და არა მარტო გერმანულად გამოვიდა გერმანიაში სულ უფრო და უფრო პოპულარული ფილოსოფოსი რიხარდ დავიდ პრეხტის წიგნი "ეგოისტად არყოფნის ხელოვნება,პასუხისმგებელი ეთიკისთვის"
თუ კი თქვენ ხართ მორალური და ხელმძღვანელობთ საინვესტიციო ბანკს თქვენ ვალდებული ხართ გააკეთოთ იგივე რასაც გააკეთებდა სრულებით ამორალური ადამიანი. და თუ კი არ გინდათ ამ ამორალური საქმის გაკეთება სასწრაფოდ იპოვიან თქვენ შემცვლელს.
არა,ეს კრიზისი არის ჩვენს საზოგადოებათა საერთო ორიენტაციის კრიზისი. თუ კი ხელისუფლება ჩაციებული იქნება მთლიანი შინაგანი პროდუქტის ზრდაზე მაშინ ბანკირებიც ყველაფერს გააკეთებენ ფულის მოსაგებად.
ეს ფინანსური კრიზისი არის ღირებულებათა კრიზისი რომელიც გვაიძულებს გადავსინჯოთ ჩვენი შეხედულება ადამიანზე,და საერთოდ ერთად ცხოვრებაზე,თანაარსებობაზე და ჩვენი საზოგადოებების კეთილდღეობის შეფასების კრიტერიუმებზე,
ჩვენს ტვინს სიამოვნებს როდესაც ვაკეთებთ სიკეთეს. საჩუქრის მიცემა უფრო სასიამოვნოა საჩუქრის მიღებაზე.
ასე მაგალითად, გერმანელთა ბედნიერების მაჩვენებელი აღარ გაზრდილა 1960-ანი წლების დასასრულიდან, მაშინ როდესაც საშუალო გერმანელის მსყიდველობითი უნარი ორჯერ და მეტად გაიზარდა.
დასავლეთის სახელმწიფოთა მეთაურთაგან ეს პრობლემა გაიაზრა მხოლოდ ნიკოლა სარკოზიმ რომელმაც 2008 წელს გამოკვლევა დაუკვეთა ნობელის პრემიის ორ ლაურეატს, ჟოზეფ სტიგლიცს და ამარტია სენს
მათმა კვლევამ ისინი დაარწმუნა იმაში რომ კეთილდღეობა უფრო დამოკიდებულია მორალურ ღირებულებებზე და აღზრდაზე ვიდრე ნაწარმის ჯამზე.
1980-1990-ან წლებში ბიოლოგები და ფსიქოლოგები აცხადებდნენ რომ ადამიანი არის ეგოისტური ინსტინქტებით ამოძრავებული ცხოველი.
ბოლო კვლევები ამტკიცებენ რომ ადამიანი ბუნებით უფრო ალტრუისტია.
ეს დებატი ადამიანის ბუნებრივ სიკეთეზე ძალიან ძველია.
დღევანდელი ფსიქოლოგები არ ამბობენ რომ ადამიანი კარგია და კეთილი. ისინი ამბობენ რომ ადამიანი არის თანამშრომლობისთვის მზა,სოციალური ცხოველი და არა მარტოსული განდეგილი და ამიტომ მას ბუნებით აქვს მორალურად ქცევის უნარი.
ჩვენ ასე ხშირად ცუდად ვიქცევით იმიტომ რომ ჩვენს ქცევაზე მოქმედებს გარემო. არსებობს მორალური კონფორმიზმი.
სქემატურად შეიძლება ვთქვათ რომ მგლებს შორის მგლები ვხდებით და კრავებს შორის-კრავები.
თუ კი სხვები იქცევიან ცუდად ჩვენც კანონიერად ვთვლით ცუდად მოქცევას.
ადამიანს სჭირდება პატივისცემა და აღიარება. ბანკირებში აღმერთებენ გაიძვერებს, თაღლითებს. ექთნებში პატივს მიაგებენ სხვა თვისებებს !
მაგრამ ადამიანთა უმეტესობას სასიცოცხლოდ სჭირდებათ იმის დაჯერება რომ არიან კარგები. თუ კი ყურადღებას მივაქცევთ,მივეალერსებით ამ საჭიროებას, შეიძლება რაღაც მივიღოთ.
იმას რომ ჩვენ შეგვიძლია სიკეთის კეთება გვასწავლის აღზრდა და იმიტაცია. და ცუდ სწავლა განათლებას, პირიქით, შეუძლია ჩვენ კეთილგანწყობია მოშთობა.
ასე მაგალითად სამაგიერო,დაჯილდოება, აფუჭებს, რყვნის ბავშვებს.
მათ აჩვევენ სიკეთის კეთებას რაღაცის სანაცვლოდ და მათ მერე ძალიან გაუჭირდებათ სიკეთის უანგაროდ კეთება.
ასეთი ექსპერიმენტები ჩაატარეს ოცი თვის ბავშვთა სამ ჯგუფზე.
პირველი ჯგუფის ბავშვს,თუ კი ის სამსახურს გასწევდა,ასაჩუქრებდნენ.
მეორე ჯგუფში სამსახურის გამწევ ბავშვს ეუბნებოდნენ ქათინაურებს,აქებდნენ.
მესამე ჯგუფში არ აძლევდნენ არაფერს.
მეორე და მესამე ჯგუფის ბავშვებმა განაგრძეს სამსახურის გაწევა,სიკეთის კეთება,მაშინ როდესაც სამაგიეროს,ჯილდოს მიმღები ბავშვები ჩერდებოდნენ თუ კი მათ აღარ აძლევდნენ სათამაშოს. ისინი გახადეს ეგოისტები,მაშინ როდესაც მათ ჰქონდათ ალტრუიზმის უნარი.
მეორე მაგალითი: თქვენ თქვენი ორი წლის ბავშვს აძლევთ შოკოლადს. ის კმაყოფილია, კიდევ აძლევთ. ის ისევ კმაყოფილია. მაგრამ თუ კი აღარ მისცემთ ის იქნება უფრო უბედური იმაზე სულ რომ არ მიგეცათ ეს შოკოლადი.
ფული არ აბედნიერებს,ის ხელს უწყობს ბედნიერებას როდესაც ლაპარაკია ელემენტარულ საჭიროებათა დაკმაყოფილებაზე.
მაგრამ ჩვენი მდიდარი საზოგადოებები ცდებიან როდესაც ფიქრობენ რომ მეტ მატერიალურ ქონებას მოაქვს მეტი ბედნიერება. პირველ რიგში იმიტომ რომ საკუთარ ქონებას ადარებენ სხვათა ქონებას და ეს ქმნის კმაყოფილების განცდას.
მაგრამ ადამიანები უფრო ბედნიერები არიან იქ სადაც სიმდიდრე უფრო სამართლიანად ნაწილდება და არა უფრო მდიდარ საზოგადოებებში.
ყველა შემთხვევაში გერმანიაშიც და საფრანგეთშიც სიმდიდრე ძალიან დაიკლებს. ჩვენი სოციალური სისტემის დასაფინანსებლად ჩვენ გვჭირდება ჩვენი შინაგანი მთლიანი პროდუქტის ზრდა ორი პროცენტით. თუ კი ათი წლის მანძილზე ჩვენი შინაგანი მთლიანი პროდუქტი შემცირდება ჩვენი სისტემა დაემხობა.
ამ დამხობის კომპენსაციისთვის საჭიროა მოხალისეთა, უანგარო პასუხისმგებლობის წახალისება.
ბოლო კვლევები ამტკიცებენ რომ ადამიანი ბუნებით უფრო ალტრუისტია.
ეს დებატი ადამიანის ბუნებრივ სიკეთეზე ძალიან ძველია.
დღევანდელი ფსიქოლოგები არ ამბობენ რომ ადამიანი კარგია და კეთილი. ისინი ამბობენ რომ ადამიანი არის თანამშრომლობისთვის მზა,სოციალური ცხოველი და არა მარტოსული განდეგილი და ამიტომ მას ბუნებით აქვს მორალურად ქცევის უნარი.
ჩვენ ასე ხშირად ცუდად ვიქცევით იმიტომ რომ ჩვენს ქცევაზე მოქმედებს გარემო. არსებობს მორალური კონფორმიზმი.
სქემატურად შეიძლება ვთქვათ რომ მგლებს შორის მგლები ვხდებით და კრავებს შორის-კრავები.
თუ კი სხვები იქცევიან ცუდად ჩვენც კანონიერად ვთვლით ცუდად მოქცევას.
ადამიანს სჭირდება პატივისცემა და აღიარება. ბანკირებში აღმერთებენ გაიძვერებს, თაღლითებს. ექთნებში პატივს მიაგებენ სხვა თვისებებს !
მაგრამ ადამიანთა უმეტესობას სასიცოცხლოდ სჭირდებათ იმის დაჯერება რომ არიან კარგები. თუ კი ყურადღებას მივაქცევთ,მივეალერსებით ამ საჭიროებას, შეიძლება რაღაც მივიღოთ.
იმას რომ ჩვენ შეგვიძლია სიკეთის კეთება გვასწავლის აღზრდა და იმიტაცია. და ცუდ სწავლა განათლებას, პირიქით, შეუძლია ჩვენ კეთილგანწყობია მოშთობა.
ასე მაგალითად სამაგიერო,დაჯილდოება, აფუჭებს, რყვნის ბავშვებს.
მათ აჩვევენ სიკეთის კეთებას რაღაცის სანაცვლოდ და მათ მერე ძალიან გაუჭირდებათ სიკეთის უანგაროდ კეთება.
ასეთი ექსპერიმენტები ჩაატარეს ოცი თვის ბავშვთა სამ ჯგუფზე.
პირველი ჯგუფის ბავშვს,თუ კი ის სამსახურს გასწევდა,ასაჩუქრებდნენ.
მეორე ჯგუფში სამსახურის გამწევ ბავშვს ეუბნებოდნენ ქათინაურებს,აქებდნენ.
მესამე ჯგუფში არ აძლევდნენ არაფერს.
მეორე და მესამე ჯგუფის ბავშვებმა განაგრძეს სამსახურის გაწევა,სიკეთის კეთება,მაშინ როდესაც სამაგიეროს,ჯილდოს მიმღები ბავშვები ჩერდებოდნენ თუ კი მათ აღარ აძლევდნენ სათამაშოს. ისინი გახადეს ეგოისტები,მაშინ როდესაც მათ ჰქონდათ ალტრუიზმის უნარი.
მეორე მაგალითი: თქვენ თქვენი ორი წლის ბავშვს აძლევთ შოკოლადს. ის კმაყოფილია, კიდევ აძლევთ. ის ისევ კმაყოფილია. მაგრამ თუ კი აღარ მისცემთ ის იქნება უფრო უბედური იმაზე სულ რომ არ მიგეცათ ეს შოკოლადი.
ფული არ აბედნიერებს,ის ხელს უწყობს ბედნიერებას როდესაც ლაპარაკია ელემენტარულ საჭიროებათა დაკმაყოფილებაზე.
მაგრამ ჩვენი მდიდარი საზოგადოებები ცდებიან როდესაც ფიქრობენ რომ მეტ მატერიალურ ქონებას მოაქვს მეტი ბედნიერება. პირველ რიგში იმიტომ რომ საკუთარ ქონებას ადარებენ სხვათა ქონებას და ეს ქმნის კმაყოფილების განცდას.
მაგრამ ადამიანები უფრო ბედნიერები არიან იქ სადაც სიმდიდრე უფრო სამართლიანად ნაწილდება და არა უფრო მდიდარ საზოგადოებებში.
ყველა შემთხვევაში გერმანიაშიც და საფრანგეთშიც სიმდიდრე ძალიან დაიკლებს. ჩვენი სოციალური სისტემის დასაფინანსებლად ჩვენ გვჭირდება ჩვენი შინაგანი მთლიანი პროდუქტის ზრდა ორი პროცენტით. თუ კი ათი წლის მანძილზე ჩვენი შინაგანი მთლიანი პროდუქტი შემცირდება ჩვენი სისტემა დაემხობა.
ამ დამხობის კომპენსაციისთვის საჭიროა მოხალისეთა, უანგარო პასუხისმგებლობის წახალისება.
კიოლნში მოხდა საინტერესო ამბავი. ფეხზემკიდიაობამ და კომუნას ფულის ნაკლებობამ ხელი შეუწყო მოქალაქეთა პასუხისმგებლობია გაძლიერებას.
1980-ან წლებში პარკი იყო უწესრიგო ტერიტორია. მცხოვრებლებმა მაშინ ქალაქს სთხოვეს პარკის მოვლა. ქალაქმა ყური მოიყრუა და მაშინ მოქალაქეებმა თვითონ მოჰკიდეს ხელი პარკის აღდგენას და მოვლას.
ამან ქალაქში შექმნა არაჩვეულებრივი განწყობა,ატმოსფერო.
მეტისმეტი ცენტრალიზმი კლავს ალტრუიზმს. მოქალაქეებს კომუნის მასშტაბით უნდა ჰქონდეთ მეტი მოქმედების თავისუფლება.
ჩვენი სკოლები მოძველებულია. პრობლემაა მასწავლებელთა შერჩევა და აღზრდა. მასწავლებელთა საუბარი სასიამოვნო მოსასმენი უნდა იყოს.
მე ასევე ვფიქრობ რომ მორალის ერთგვარი კურსის დროს ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ გადაწყვეტილებათა მიღება. კითხვის დასმა იმაზე თუ როგორი ქცევა მოგწონთ და რატომ.
მმართველებმაც და მოქალაქეებმაც ნაკლები ყურადღება უნდა მიაქციონ მოხმარებას და მეტი-მორალს. პოლიტიკურ პარტიებს არა აქვთ არანაირი ფანტაზია,მაგრამ ისინი ანგარიშს უწევენ ზონდაჟებს.
ამით ხალხი,როგორც არასდროს,ძლიერია.
მოქალაქეთა ზეწოლას შეუძლია ყველაფრის აფეთქება ნეგატიურად ან პოზიტიურად. ეს იქნება ან მემარჯვენე ექსტრემისტთა აღმავლობა,ან რაღაც სხვა.
1980-ან წლებში პარკი იყო უწესრიგო ტერიტორია. მცხოვრებლებმა მაშინ ქალაქს სთხოვეს პარკის მოვლა. ქალაქმა ყური მოიყრუა და მაშინ მოქალაქეებმა თვითონ მოჰკიდეს ხელი პარკის აღდგენას და მოვლას.
ამან ქალაქში შექმნა არაჩვეულებრივი განწყობა,ატმოსფერო.
მეტისმეტი ცენტრალიზმი კლავს ალტრუიზმს. მოქალაქეებს კომუნის მასშტაბით უნდა ჰქონდეთ მეტი მოქმედების თავისუფლება.
ჩვენი სკოლები მოძველებულია. პრობლემაა მასწავლებელთა შერჩევა და აღზრდა. მასწავლებელთა საუბარი სასიამოვნო მოსასმენი უნდა იყოს.
მე ასევე ვფიქრობ რომ მორალის ერთგვარი კურსის დროს ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ გადაწყვეტილებათა მიღება. კითხვის დასმა იმაზე თუ როგორი ქცევა მოგწონთ და რატომ.
მმართველებმაც და მოქალაქეებმაც ნაკლები ყურადღება უნდა მიაქციონ მოხმარებას და მეტი-მორალს. პოლიტიკურ პარტიებს არა აქვთ არანაირი ფანტაზია,მაგრამ ისინი ანგარიშს უწევენ ზონდაჟებს.
ამით ხალხი,როგორც არასდროს,ძლიერია.
მოქალაქეთა ზეწოლას შეუძლია ყველაფრის აფეთქება ნეგატიურად ან პოზიტიურად. ეს იქნება ან მემარჯვენე ექსტრემისტთა აღმავლობა,ან რაღაც სხვა.
ფრანგული გაზეთი ლე ფიგარო,25. 01,2012, დიალოგი Astrid De Larminat-თან //შემოკლებით//.
Richard David Precht: «La morale rend heureux»
«Dès l'école primaire, on devrait apprendre aux enfants à se poser des questions sur les comportements qu'ils estiment», affirme Richard David Precht.Richard David Precht est l'un des philosophes les plus en vue en Allemagne. Son nouvel ouvrage sur l'éthique, L'art de ne pas être égoïste, fait dialoguer la philosophie, les sciences humaines et l'éthologie.
LE FIGARO. - Comment vous est venue l'idée d'écrire ce livre sur la morale?
Richard PRECHT. - La crise financière m'a mis en colère. On l'a expliquée par la soif de pouvoir des banquiers. Or ce n'est pas leur avidité qui est en cause. Si vous avez de la morale et que vous dirigez une banque d'investissement, vous êtes obligé de faire la même chose que si vous étiez complètement amoral! Et si vous ne voulez plus faire ce travail amoral, on trouvera quelqu'un pour vous remplacer. Non, cette crise est une crise d'orientation générale de nos sociétés: que voulons-nous? Si les pouvoirs publics restent focalisés sur la croissance du PIB, il ne faut pas s'étonner que les banquiers cherchent à tout prix à faire de l'argent. Cette crise financière est une crise des valeurs qui nous oblige à revoir notre vision de l'homme et de la vie en commun. À revoir aussi la façon dont nous évaluons le bien-être de nos sociétés.
Vous expliquez que la morale rend plus heureux que la richesse?
Oui, notre cerveau réagit avec plaisir quand on fait une bonne action. Faire un cadeau est plus agréable qu'en recevoir un, par exemple. Depuis la fin des années soixante, l'indice de bonheur des Allemands n'augmente plus, alors que le pouvoir d'achat de l'Allemand moyen a augmenté de plus de moitié. L'un des seuls chefs d'État du monde occidental à avoir pris conscience de ce problème, c'est Nicolas Sarkozy, qui, en 2008, a confié une étude à deux Prix Nobel d'économie, Joseph Stiglitz et Amartya Sen. Leurs travaux les ont convaincus que le bien-être tenait davantage aux valeurs morales et à l'éducation qu'à la somme des marchandises produites.
Dans les années quatre-vingt et quatre-vingt-dix, biologistes et psychologues affirmaient que l'homme est un animal mû par des instincts égoïstes. Des expériences récentes montrent que l'homme est plutôt naturellement altruiste. Alors, qu'en est-il?
Ce débat sur la bonté naturelle de l'homme est très ancien. Les psychologues actuels ne disent pas que l'homme est bon, mais qu'il est capable, par nature, d'actes moraux, parce que c'est un animal coopératif et non un solitaire.
Alors pourquoi nous comportons-nous souvent si mal?
Parce que l'environnement joue sur notre comportement. Il y a un conformisme moral. En schématisant, on peut dire que, parmi les loups, nous devenons des loups, parmi des agneaux, des agneaux. Si les autres agissent mal, on se sent légitime à agir de même. L'homme a besoin d'estime et de reconnaissance. Chez les banquiers, on admire les filous. Chez les infirmières, on accorde de la valeur à d'autres qualités! Mais les hommes, la plupart des hommes, ont un besoin vital de se croire bons. Si on flatte ce besoin, on peut tirer d'eux quelque chose.
Vous montrez que notre capacité à être bon doit être développée par l'éducation et l'imitation…
Oui, et, à rebours, une mauvaise éducation peut étouffer nos bonnes dispositions. Un exemple: les récompenses corrompent le caractère des enfants. Celui que l'on conditionne à faire quelque chose de bien contre une récompense ne se résoudra plus tard qu'à grand-peine à faire quelque chose gratuitement. Des expériences ont été faites en ce sens sur trois groupes d'enfants de vingt mois. Chaque fois qu'un enfant du premier groupe rendait service, on lui faisait un cadeau. Dans le deuxième groupe, ils étaient complimentés. Dans le troisième, ils ne recevaient rien. Tout au long de cette série d'expériences, les enfants du deuxième et troisième groupe ont continué à rendre service. En revanche, les enfants qui avaient été récompensés ont arrêté dès qu'on ne leur a plus donné de jouet. On les a rendus égoïstes, alors qu'ils étaient capables d'altruisme. Autre exemple: vous donnez du chocolat à votre enfant de deux ans, il est content. Vous lui en redonnez, il est encore content. Vous arrêtez de lui en donner et il sera plus malheureux que si vous ne lui en aviez jamais donné!
Et l'argent? Il ne fait pas le bonheur, mais il y contribue…
Tant qu'il s'agit de répondre à des besoins élémentaires, bien sûr. L'erreur de nos sociétés prospères est de penser qu'elles vont créer plus de bonheur avec plus de biens matériels. D'abord parce qu'on compare ce qu'on a à ce qu'ont les autres et que cela génère de l'insatisfaction. C'est dans les sociétés où la répartition des richesses est la plus équitable et non dans les sociétés les plus prospères que les gens sont le plus heureux. De toute façon, la prospérité, en Allemagne comme en France, va baisser fortement. Nous avons besoin de 2 % d'augmentation du PIB pour financer notre système social. Si le PIB baisse pendant dix ans, ce système va s'écrouler. Pour compenser cet effondrement, il faut susciter des engagements bénévoles.
Comment les susciter?
Il s'est passé à Cologne une histoire instructive. Le «je m'enfoutisme» et le manque de moyen de la commune ont favorisé l'engagement des citoyens. Dans les années quatre-vingt, le parc était un terrain vague. Les habitants ont demandé à la Ville de le réaménager. Pas de réponse. Du coup, les citoyens ont pris en main eux-mêmes la restauration et la gestion du parc. Cela a créé un climat extraordinaire dans la ville. Trop de centralisme tue l'altruisme. Il faut que les citoyens aient plus de marge de manœuvre à l'échelle communale.
Quel est le rôle de l'école dans l'éducation à la morale?
Nos écoles sont obsolètes. Le problème de fond est lié à la sélection et à la formation des enseignants, qui devraient être recrutés sur le plaisir qu'on prend à les écouter. Je pense aussi qu'on devrait apprendre aux enfants, lors d'une sorte de cours de morale, à prendre des décisions, à se poser des questions du type: quel comportement j'estime et pourquoi?
Vous appelez à refonder nos sociétés autour de moins de consommation et plus de morale. Comment cela peut-il se faire?
Il faut que ça vienne d'en haut et d'en bas. Les partis politiques n'ont aucune imagination, mais ils écoutent les sondages. Par ce biais, le peuple a plus de pouvoir que jamais. La pression des citoyens peut tout faire exploser. En négatif ou en positif. Ce sera soit la montée de l'extrême droite, soit autre chose.
«L'art de ne pas être égoïste. Pour une éthique responsable» de Richard David Precht, traduit de l'allemand par Pierre Deshusses, Belfond, 480 p., 22,50 €.
No comments:
Post a Comment