 |
| მ.ი.ტერებნევი, დ.ი.ზავალიშინის პორტრეტი, მე-19 საუკუნის პირველი მეოთხედი. |
რუსებსაც ჰყავდათ თავისი დონ კიხოტი-დმიტრი ირინარხის ძე ზავალიშინი //1804-1892//.
რუსი საზღვაო ოფიცერი, პუბლიცისტი და მემუარისტი დმიტრი ირინარხის ძე ზავალიშინი //1804-1892//. დაიბადა გენერალ-მაიორის ოჯახში,დაამთავრა საზღვაო კორპუსი და იქვე ასწავლიდა. "კრეისერით" შემოუარა მსოფლიოს, დააარსა "აღდგენის" ორდენი. ახლოს იყო დეკაბრისტებთან, მაგრამ აჯანყებაში მონაწილეობა არ მიუღია. მიუხედავად ამისა მიუსაჯეს ოცწლიანი კატორღა.
В дворянской офицерской среде существовала традиция брать с собой в далекие и опасные походы сундучки или шкатулки, в которых хранились ценные документы и письма близких. Деревянная шкатулка первой трети XIX века, которая побывала вместе с Дмитрием Завалишиным в Русской Америке, стала главным экспонатом выставки. Изящная шкатулка обтянута кожей и украшена бронзовыми деталями. Портрет юного Дмитрия работы знаменитого художника М.И. Теребенева, написанный в промежутке между 1814 и 1819 годами, был вмонтирован в крышку шкатулки.
რუს ოფიცრებს შორეულ და საშიშ ლაშქრობებში მიჰქონდათ ხოლმე პატარა სკივრები ან ყუთები სადაც ინახავდნენ ძვირფას დოკუმენტებს და ახლობლების წერილებს. მე-19 საუკუნის პირველ მესამედში გაკეთებული ეს კოლოფი დმიტრი ზავალიშინთან ერთად იყო რუსულ ამერიკაში. ის მოჭიმულია ტყავით და შემკულია ბრინჯაოს დეტალებით. კოლოფის სახურავში ჩასმული იყო სახელგანთქმული მხატვარი მ.ი.ტერებენევის მიერ შესრულებული ახალგაზრდა დმიტრის პორტრეტი //1814-1819წწ.//
რუსეთში არ ყოფილან მარტო იაკობინელები, ტერორისტები და ჩეკისტები. იქ საინტერესო იდეალისტებიც იყვნენ.
1917 წლის უბედურების წინ ფილოსოფოსი და ნათელმხილველი ნიკოლაი ბერდიაევი ამბობდა რომ რუს ინტელიგენტთა და უფრო ფართოდ რუსი ხალხის ყველაზე საშიში ნაკლია პირადი ღირსების გრძნობის მომცემი მამაკაცური საწყისის არქონა, არქონა იმისა რაც დასავლეთში გამოიმუშავა რაინდობამ.
ერთი საუკუნით ადრე თითქოს გრძნობდნენ მომავალ უბედურებას და ზედიზედ რამოდენიმე ადამიანმა სცადა ისტორიული ნაკლის გამოსწორება და რაინდული ორდენების დაარსება, ლაპარაკია ერთ-ერთ ასეთ ცდაზე.
სახელმწიფო მოღვაწე და მოგზაური ნიკოლოზ პეტრეს ძე რეზანოვის სახელი რუსეთში კარგადაა ცნობილი. პოეტების გულებს დღესაც აღელვებს რუსი კომანდორის და სიმაგრე სან-ფრანცისკოს კომენდანტის მშვენიერი ასული კონჩიტა აგუელიოს სიყვარულის ამბავი.
სახელმწიფო მოღვაწე და მოგზაური ნიკოლოზ პეტრეს ძე რეზანოვის სახელი რუსეთში კარგადაა ცნობილი. პოეტების გულებს დღესაც აღელვებს რუსი კომანდორის და სიმაგრე სან-ფრანცისკოს კომენდანტის მშვენიერი ასული კონჩიტა აგუელიოს სიყვარულის ამბავი.
ამ რომანტიულმა ამბავმა მიჩქმალა ის რომ რეზანოვიდან 18 წლის შემდეგ კალიფორნიის დალოცვილ მიწას ფეხი დაადგეს ადმირალმა ლაზარევმა და მისი ექსპედიციის წვრებმაც.
მათ შორის იყო ახალგაზრდა მიჩმანი დმიტრი ზავალიშინი რომლის თავგადასავალთა ქებისთვის თავი არც არავის მოუკლავს.
ეს გასაგებიცაა. ის არ გაკიდებია თვალჟუჟუნა ესპანელ მზეთუნახავებს.
ის ჩავიდა რაინდული ორდენის დასაარსებლად
და 1824 წლის 5 თებერვალს მისი სანუკვარი ოცნება განხორციელდა:
დიდი მაგისტრი დმიტრი ზავალიშინის ორდენში გაჩნდა პირველი რაინდი-
ესპანელი ბერი ხოსე ალტამირა.
ახალ ორდენს დამფუძნებლის ჩანაფიქრით ხელი უნდა შეეწყო ადამიანთა საზოგადოებაში ზნეობრივი საწყისების აღდგენისთვის. ამიტომ ამ ორდენს უწოდეს აღდგენის ორდენი.
. ზავალიშინს აღელვებდა რუსეთის და მთელი მსოფლიოს ბედი და ამაზე მუდმივ ფიქრობდა. იმ ხანის მრავალ რეფორმატორთა მსგავსად მას ჰქონდა გარკვეული ცვლილებების იმედი.
1812 წლის ომისა და რუსული იარაღის სახელოვანი გამარჯვების შემდეგ ბევრი ელოდა ძლიერი,სამართლიანი,მონობისგან და ბიუროკრატიისგან თავისუფალი ახალი რუსეთის გაჩენას.
ყველა სთავაზობდა თავის გზას და არც ზავალიშინი ყოფილა გამონაკლისი/
"მე მუდამ მჯეროდა ზნეობრივი საწყისების ძალისა და მუდამ დარწმუნებული ვიყავი რომ სწორი იდეის მონახვა და ცოცხალი ძალის გაღვიძება გააკეთებს თავის საქმეს,ისინი როგორც ცოცხალი ჭეშმარიტება თავისი საკუთარი ძალით განვითარდებიან".
განსაკუთრებულ იმედებს მაშინ უკავშირებდნენ იმპერატორი ალექსანდრე პირველის ინიციატივით შექმნილ საერთოევროპულ ორგანიზაცია წმინდა კავშირს რომელიც მიზნად ისახავდა ევროპულ პოლიტიკაში ქრისტიანულ ღირებულებათა დაბრუნებას.
მაგრამ ძალიან მალე ის ხალხთა შერიგების საზოგადოებიდან გადაიქცა რევოლუციურ მოძრაობათა ჩახშობის და თავისუფლებისკენ სწრაფვასთან ბრძოლის ორგანოდ.
ზავალიშინის იმედგაცრუებას საზღვარი არ ჰქონია: "ზნეობრივ საწყისთა აღდგენაზე ზრუნვის ნაცვლად კავშირმა მთელი ძალ-ღონე მოახმარა რევოლუციის მიერ დანგრეული ფორმების აღდგენას. არა და ისინი ასე იოლად სწორედ იმიტომ დაინგრა რომ მათში აღარ იყო სიცოცხლის სული,აღარ იყო ზნეობრივი საწყისი. ".
სწორედ მაშინ გაუჩნდა ახალგაზრდა მიჩმანს სამყაროს არასრულყოფილებასთან პირადად დაპირისპირების სურვილი და სიმართლის და ჭეშმარიტების აღდგენის საზოგადოების დაარსების აზრი.
«ასეთი საზოგადოებების დაარსება არ ყოფილა მაშინ განუხორციელებელი საქმე და მე კი გაბედულება არ მაკლდა." ზავალიშინი მაშინ 16 წლის ახალგაზრდა იყო.
თავის საზოგადოებაში //მოგვინებით მას ორდენს დაარქმევს// ზავალიშინი არ აპირებდა ყველას მიღებას. წევრები უნდა ყოფილიყვნენ მხოლოდ ისინი ვისაც შეეძლო "ბოროტებასთან მუდმივი დაუღალავი ბრძოლა,სრული თავგანწირვა უცნობ შემთხვებშიც". ნამდვილი რაინდი ვერ იქნება ბევრი და მომავალი დიდი მაგისტრისთვის მთავარი იყო არა ორდენის წევრთა რაოდენობა არამედ მათი ზნეობრივი საიმედოობა,სიწმინდე,სულიერი ერთობა.ამ შინაგანი თვისებების გარეშე ყოველი რეფორმატორი გადაიქცევა ბუნტავშჩიკად ან ტირანად. ზავალიშინი დარწმუნებული იყო რომ "ყველა ვისაც სურს საზოგადოების გარდაქმნა ჯერ თვითონ უნდა გარდაიქმნას თუნდაც ეს სრულ ხელახალ არზრდას მოითხოვდეს".
ალბათ სწორედ ამიტომ დაიოკა ზავალიშინმა ალეკსანდრთან შეხვედრის და რუსეთის და მსოფლიოს გარდაქმნის თავისი გეგმების მოყოლის პირველი სურვილი და გაყვა ლაზარევს საზღვაო ლაშქრობაში მსოფლიოს ირგვლივ. ის ფიქრობდა რომ ჩაფიქრებული საქმის განხორციელებას ხელს შეუწყობდა უცხოეთის ნახვა,მეტი დაკაცება და გამოცდილება,საფრთხეებთან ბრძოლაში ხასიათის განვითარება.
უკვე გზაში, ინგლისის ნაპირებიდან მან მაინც გაუგზავნა წერილი იმპერატორს და სთხოვა შეხვედრა:
მათ შორის იყო ახალგაზრდა მიჩმანი დმიტრი ზავალიშინი რომლის თავგადასავალთა ქებისთვის თავი არც არავის მოუკლავს.
ეს გასაგებიცაა. ის არ გაკიდებია თვალჟუჟუნა ესპანელ მზეთუნახავებს.
ის ჩავიდა რაინდული ორდენის დასაარსებლადდა 1824 წლის 5 თებერვალს მისი სანუკვარი ოცნება განხორციელდა:
დიდი მაგისტრი დმიტრი ზავალიშინის ორდენში გაჩნდა პირველი რაინდი-
ესპანელი ბერი ხოსე ალტამირა.
ახალ ორდენს დამფუძნებლის ჩანაფიქრით ხელი უნდა შეეწყო ადამიანთა საზოგადოებაში ზნეობრივი საწყისების აღდგენისთვის. ამიტომ ამ ორდენს უწოდეს აღდგენის ორდენი.
. ზავალიშინს აღელვებდა რუსეთის და მთელი მსოფლიოს ბედი და ამაზე მუდმივ ფიქრობდა. იმ ხანის მრავალ რეფორმატორთა მსგავსად მას ჰქონდა გარკვეული ცვლილებების იმედი.
1812 წლის ომისა და რუსული იარაღის სახელოვანი გამარჯვების შემდეგ ბევრი ელოდა ძლიერი,სამართლიანი,მონობისგან და ბიუროკრატიისგან თავისუფალი ახალი რუსეთის გაჩენას.
ყველა სთავაზობდა თავის გზას და არც ზავალიშინი ყოფილა გამონაკლისი/
"მე მუდამ მჯეროდა ზნეობრივი საწყისების ძალისა და მუდამ დარწმუნებული ვიყავი რომ სწორი იდეის მონახვა და ცოცხალი ძალის გაღვიძება გააკეთებს თავის საქმეს,ისინი როგორც ცოცხალი ჭეშმარიტება თავისი საკუთარი ძალით განვითარდებიან".
განსაკუთრებულ იმედებს მაშინ უკავშირებდნენ იმპერატორი ალექსანდრე პირველის ინიციატივით შექმნილ საერთოევროპულ ორგანიზაცია წმინდა კავშირს რომელიც მიზნად ისახავდა ევროპულ პოლიტიკაში ქრისტიანულ ღირებულებათა დაბრუნებას.
მაგრამ ძალიან მალე ის ხალხთა შერიგების საზოგადოებიდან გადაიქცა რევოლუციურ მოძრაობათა ჩახშობის და თავისუფლებისკენ სწრაფვასთან ბრძოლის ორგანოდ.
ზავალიშინის იმედგაცრუებას საზღვარი არ ჰქონია: "ზნეობრივ საწყისთა აღდგენაზე ზრუნვის ნაცვლად კავშირმა მთელი ძალ-ღონე მოახმარა რევოლუციის მიერ დანგრეული ფორმების აღდგენას. არა და ისინი ასე იოლად სწორედ იმიტომ დაინგრა რომ მათში აღარ იყო სიცოცხლის სული,აღარ იყო ზნეობრივი საწყისი. ".
| ბერდიაევი |
«ასეთი საზოგადოებების დაარსება არ ყოფილა მაშინ განუხორციელებელი საქმე და მე კი გაბედულება არ მაკლდა." ზავალიშინი მაშინ 16 წლის ახალგაზრდა იყო.
თავის საზოგადოებაში //მოგვინებით მას ორდენს დაარქმევს// ზავალიშინი არ აპირებდა ყველას მიღებას. წევრები უნდა ყოფილიყვნენ მხოლოდ ისინი ვისაც შეეძლო "ბოროტებასთან მუდმივი დაუღალავი ბრძოლა,სრული თავგანწირვა უცნობ შემთხვებშიც". ნამდვილი რაინდი ვერ იქნება ბევრი და მომავალი დიდი მაგისტრისთვის მთავარი იყო არა ორდენის წევრთა რაოდენობა არამედ მათი ზნეობრივი საიმედოობა,სიწმინდე,სულიერი ერთობა.ამ შინაგანი თვისებების გარეშე ყოველი რეფორმატორი გადაიქცევა ბუნტავშჩიკად ან ტირანად. ზავალიშინი დარწმუნებული იყო რომ "ყველა ვისაც სურს საზოგადოების გარდაქმნა ჯერ თვითონ უნდა გარდაიქმნას თუნდაც ეს სრულ ხელახალ არზრდას მოითხოვდეს".
ალბათ სწორედ ამიტომ დაიოკა ზავალიშინმა ალეკსანდრთან შეხვედრის და რუსეთის და მსოფლიოს გარდაქმნის თავისი გეგმების მოყოლის პირველი სურვილი და გაყვა ლაზარევს საზღვაო ლაშქრობაში მსოფლიოს ირგვლივ. ის ფიქრობდა რომ ჩაფიქრებული საქმის განხორციელებას ხელს შეუწყობდა უცხოეთის ნახვა,მეტი დაკაცება და გამოცდილება,საფრთხეებთან ბრძოლაში ხასიათის განვითარება.
უკვე გზაში, ინგლისის ნაპირებიდან მან მაინც გაუგზავნა წერილი იმპერატორს და სთხოვა შეხვედრა:
"შენ გაიგებ, ალეკსანდრ, და მთელ ცხოვრებას მოგიძღვნით შენ და სამშობლოს. აღარ მინდა ვიყო განზე. მიხმე,მომთხოვე. დაუყოვნებლივ გამოვცხადდები, დრო ძვირფასია..." იმპერატორმა მიიღო ეს უცნაური და იდუმალი მინიშნებებით სავსე წერილი და ბრძანა ზავალიშინის გამოძახება,მაგრამ გემი ზავალიშინთან ერთად უკვე ამერიკის ნაპირებთან იყო,
ექსპედიციის გემმა კალიფორნიაში დაიზამთრა და ზავალიშინმა დაუყოვნებლივ დაიწყო მოქმედება. ესპანეთს აღარ შეეძლო თავისი ყოფილი კოლონიის მხარდაჭერა და კალიფორნიის მიწების ახალი მფლობელი მექსიკა ამას არ აპირებდა. სწორედ ამით ისარგებლა ზავალიშინმა.
ამ უნიკალურ ისტორიულ ვითარებაში ის ხედავდა კალიფორნიის რუსეთთან შეერთების და ამ მიწების მისი ორდენის შტაბ-ბინად გადაქცევის რეალურ შესაძლებლობას.
ეს თითქოს გიჟური იდეა არ გაჩენილა ცარიელ ადგილას და არ ყოფილა ახალგაზრდა ოფიცრის ათამაშებული ფანტაზიის ნაყოფი.
იმ დროისთვის როდესაც ლაზარევს უბრძანეს მიჩმანი ზავალიშინის გაგზავნა პეტერბურგში იმპერატორთან შესახვედრად დონ დიეგომ,როგორც მას უძახოდნენ ადგილობრივი მკვიდრები,მიიმხრო შტატის მმართველობის ორგანო საიდუმლო იუნტას წევრები,რამოდენიმე ბერი,და რამოდენიმე მათგანმა მოინდომა ორდენში შესვლა.
ოხოტსკიდან პეტერბურგამდე ზავალიშინმა იმგზავრა უკვე როგორც დიდმა მაგისტრმა.
"რუსულ მიწაზე ფეხის დადგმიდანვე მე დავიწყე მოქმედება როგორც ორდენის ნამდვილმა წევრმა,აღვადგენდი ჭეშმარიტებას,ვამბობდი სიმართლეს,ვამხელდი ტყუილს და უსამართლობას",იხსენებდა ის.
ზავალიშინი დაუღალავად ხვეწავდა თავის ჩანაფიქრს. თავისი ნახატების მიხედვით გააკეთა რაინდის სპილენძის მუზარადი,დაამუშავა ორდენის ნიშნები და სამოსი და პეტერბურგში ჩასვლისას დაუკვეთა ორდენის მოკლე ხმალი.
უკვე კალიფორნიაში დაიწყო მან ორდენის წესდების წერა. ის შთაგონებული იყო მალტის ორდენის მაგალითით.
ორდენის წევრებს ევალებოდა ყოველი შეჭირვებულისთვის დახმარების გაწევა,ყოველი დაჩაგრულის დაცვა,ღარიბებისთვის და ობლებისთვის მფარველობის გაწევა. ორდენის წევრს მუდამ უნდა ეთქვა სიმართლე,არ უნდა ეპირფერა,არ უნდა აერიდებინა თავი არაფრისთვის. ორდენის წევრი უნდა ყოფილიყო ღირსების და სათნოების მაგალითი. ორდენის წევრები ყველა შემთხვევაში უნდა დახმარებოდნენ ერთმანეთს.
ორდენის წევრს უნდა ეცხოვრა რაინდული წესების შესაბამისად.მასში გამოკვეთილი უნდა ყოფილიყო გაბედულება და ხასიათის ძალა.
ორდენის წევრი არ უნდა ყოფილიყო გულგრილი უბედურებაში ჩავარდნილი მოყვასის მიმართ.
ზავალიშინს ჰქონდა იმპერატორისთვის წარსადგენი რამ,მაგრამ ეს შეხვედრა ჩაშალა 1824 წლის სახელგანთქმულმა წყალდიდობამ. ადიდებულმა ნევამ გადაუღობა გზა ახალგაზრდა რაინდს,მაგრამ მას გაუხსნა სულ სხვა შესაძლებლობები.
ზავალიშინი ახლოს იცნობდა ჩრდილოეთის საიდუმლო საზოგადოების წევრებს და ამან მკვეთრად შეცვალა დიდი მაგისტრის ბედი.
ის არ იზიარებდა მომავალი დეკაბრისტების მრავალ იდეას და განსაკუთრებით მათ ცხოვრების წესს. მაგრამ ის პატივს სცემდა მათ უანგარობას:
"ისინი სწირავდნენ არა მარტო თავის სიცოცხლეს რომელსაც ადამიანები ხშირად სწირავენ უმნიშვნელო რამეებისთვის,პატივმოყვარეობის გულისთვის და უპასუხისმგებლოდ,ისინი სწირავდნენ საზოგადოებრივ მდგომარეობასაც და იმასაც რაც ექნებოდათ იმ წყობის პირობებში რომლის შეცვლასაც ცდილობდნენ საკუთარი მატერიალური მოგების საწინააღმდეგოდ."
ზავალიშინმა ამაოდ სცადა შეთქმულთა გაჩერება და მათი დარწმუნება იმაში რომ პოლიტიკურ ამბიციებს ჯობია ზნეობრივ-საგანმანათლებლო მიზნების დასახვა.
ზავალიშინი არ ყოფილა შინაგანად დეკაბრისტებთან ერთად,1825 წლის 14 დეკემბერს ის არ ყოფილა სენატის მოედანზე,მაგრამ მათთვის ზურგი არ შეუქცევია და ამიტომ მან 20 წელი გაატარა კატორღაზე და შემდეგ გადასახლებაში ჩიტაში ისე რომ დეკაბრისტების ჯანყში მონაწილეობა არ მიუღია.
ამად დაუჯდა მას უკომპრომისობა.
ამით შეიძლებოდა აღდგენის ორდენის ისტორიის დამთავრება. თითქოს ნაღვლიანი შედეგი. მან ორი წელიც ვერ იარსება. მისი წევრი სულ რამოდენიმე კაცი იყო. თვითონ მაგისტრის ტრაღიკული დასასრული...
მაგრამ ზავალიშინის ცხოვრებას ტრაღედიას ვერ დავარქმევთ და თვითონ ზავალიშინიც არ თვლიდა თავის ცხოვრებას ტრაღედიად. პირიქით,ის ბედნიერი იყო მის წინაშე გადაშლილი შესაძლებლობებით. ის რჩებოდა ძველებური,შეუპოვარი,მახვილი და უხერხული. ის სიმართლეს იცავდა სასამართლოში,პეტრეს ქარხნის კაზემატში,ჩიტას თავისუფალ დასახლებაში. ის ვერ იტანდა ადამიანების სისუსტეებს და ნაკლებს,იყო თავის თავში დარწმუნებული და ჯავრიანი.
მან იმდენად გაუჭირა საქმე ჩიტას გენერალ-გუბერნატორს რომ რუსეთის ისტორიაში შეიქმნა უნიკალური პრეცენდენტი. ზავალიშინი გადაასახლეს მეორედ,მაგრამ ეხლა პირიქით-ციმბირიდან რუსეთის ევროპულ ნაწილში!
ოფიციალურად არარსებული აღდგენის ორდენიც ისევ არსებობდა თუნდაც ერთადერთი კაცის,მისი დამფუძნებლის სახით.
ცხოვრება ისე აეწყო რომ რაინდის ღირსების კოდექსი მან დაწერა არა ვიღაცისთვის არამედ თავისი თავისთვის და სიცოცხლის ბოლომდე დარჩა მისი ერთგული. ღირსების კოდექსი უადვილებდა ზავალიშინს ცხოვრებას და მოქმედებას.
"მარტოხელა მგლის" ბედი მას სულ არ სულ არ აღელვებდა იმიტომ რომ თავიდანვე სჯეროდა რომ "მთავარია ცოცხალი საწყისის ერთ კაცში გაჩენა და მერე ის შესძლებს მთელი ხალხების და მთელი ეპოქების შევსებას".
რუსი ისტორიკოსი ვასილი კლიუჩევსკის თქმით ის რომ რუსეთი ვერ გამოეხმაურა ზავალიშინს ზავალიშინის კი არა რუსეთის უბედურებაა.
ბერდიაევი უკვე მოყვანილ წერილში ამბობდა:
"მსოფლიო შედის ხანგრძლივ მძიმე პერიოდში,დიდ ძვრათა ხანაში მაგრამ დიდმა ღირებულებებმა უნდა გაუძლონ ყველა გამოცდას. ამისთვის ადამიანის სულმა უნდა აისხას აბჯარი,ის რაინდულად შეიარაღებული უნდა იყოს."
Личности >
Сыны Отечества
Благодаря опере «Юнона и Авось» в легендарной поставке Марка Захарова мы хорошо знаем имя государственного деятеля и путешественника Николая Петровича Резанова. Впрочем, история любви русского командора и дочери коменданта крепости Сан-Франциско — прекрасной Кончиты Аргуэльо волновала сердца поэтов еще задолго до ленкомовского спектакля. И, как часто бывает, в тени ярких романтических событий вовсе незамеченным остался другой визит русских моряков к берегам Америки.
Спустя восемнадцать лет после Резанова на далекую землю Калифорнии ступили участники кругосветной экспедиции адмирала Лазарева. Среди них был молодой мичман Дмитрий Завалишин. Но никто не поспешил воспеть его приключений. Чему удивляться: не ради прекрасных испанок оказался он так далеко от дома. Он пришел затем, чтобы основать рыцарский орден. И 5 февраля 1824 года его заветная мечта осуществилась: в рядах войска великого магистра Дмитрия Завалишина появился первый рыцарь — испанский монах Хосе Альтамира. Новый орден, по замыслу основателя, должен был способствовать восстановлению в человеческом обществе нравственных начал, почему получил название — Орден Восстановления. Но обо всем по порядку…
В то самое время, когда разыгрывались финальные трагические сцены уже упомянутой любовной истории, в Астрахани в семье генерал-майора Иринарха Завалишина подрастал мальчик. С рождения он был чрезвычайно серьезен, не знал обычных детских игр и в три года сам попросил научить его грамоте, а уже в четыре преподнес отцу на именины необычный подарок — пришел в его кабинет и начал читать вслух.
Запомнилось Завалишину и то, как он «подолгу стоял перед географическими картами, развешенными по стенам в кабинете отца», а летом, с балкона, внимательно всматривался в ночное небо, словно стараясь что-то отгадать. Когда мальчик родился, ему предсказали блестящее будущее и особое предназначение, и с тех пор Завалишин «считал каждую мечту свою за определение небес».
В 1811 году, когда ему исполнилось семь лет, на небе появилась звезда. С каждым днем она росла, принимая все более грозный вид, пока не превратилась в комету. Многие тогда предчувствовали в ней вестницу страшных бед. «Начались сравнения, — вспоминал Завалишин, — кто говорил, что хвост кометы — это пучок розог, кто уподоблял метле, чтобы вымести всю неправду из России». Комета исчезла, в прошлом остались несчастья, пришедшие вместе с ней, но мысль «вымести всю неправду из России» навсегда поселилась в беспокойном сердце мальчика.
«Мистических настроений» в его характер добавил и преподававший богословие в Морском кадетском корпусе иеромонах Иов. «Он говорил хорошо и увлекал нас в высшие сферы мышления, что составляло совершенный контраст с преподаванием других наук… Нет никакого сомнения, что мистическое направление глубоко в нас проникло, и если впоследствии и изгладилось, то у немногих». В Морской корпус Завалишин поступил двенадцати лет от роду, в пятнадцать, успешно сдав все экзамены, получил первый офицерский чин мичмана, а уже через год вернулся в корпус преподавателем, стал обучать астрономии и математике своих бывших товарищей, многие из которых были старше него годами.
«Голова его всегда была полна реформ» — чуть позже скажет о нем адмирал Лазарев. Касалось ли дело офицерской службы или шла речь о работе корпусного учителя, всюду Завалишин, остро чувствовавший любую несправедливость, разыскивал недостатки, нарушения, злоупотребления, чтобы затем, поняв их причину, найти способ их исправить. Он стремился внести живую струю всюду, куда забрасывала его переменчивая судьба. «Я постоянно беседовал с воспитанниками, — вспоминал Завалишин, — стараясь всегда вывести их мышление из тесного круга сухих школьных учебников и особенно стараясь показать, до какой степени недостаточно школьное учение».
Но не только дела корпуса волновали его. Судьба России и всего мира — вот о чем он постоянно размышлял. Подобно многим реформаторам той поры, Завалишин жил надеждой на скорые перемены. После войны 1812 года и славной победы русского оружия все ждали рождения новой России, сильной, справедливой, свободной от рабства и бюрократии. Каждый предлагал свои пути к этому. Завалишин не был исключением: «Я всегда верил в силу нравственных начал и был всегда уверен, что лишь бы удалось только отыскать правильную идею, возбудить живую силу, а они совершат свое дело, разовьются сами собой по собственной силе, присущей всякой не формальной, а живой истине».
Особые надежды связывали в то время со Священным союзом, общеевропейской организацией, возникшей по инициативе императора Александра I. Союз видел своей целью возращение в послевоенную европейскую политику христианских ценностей, но очень скоро из общества примирения народов он превратился в орган подавления революционных движений и борьбы со свободолюбием. Разочарованию Завалишина не было предела: «Священный союз, вместо того чтобы заботиться о восстановлении нравственных начал, устремил все свои усилия на то, чтобы восстановить прежние, разрушенные революцией формы, которые и были так легко разрушены, что в них не было уже духа жизни, не было живого нравственного начала». И тогда потребность личными усилиями противостоять несовершенству мира привела юного мичмана к простой мысли — создать Общество Восстановления Правды и Истины. «Учреждение всякого рода обществ не было в то время делом несбыточным, а у меня не было недостатка в решимости на что бы то ни было, в чем я был убежден». Напомню, Завалишину в ту пору было 16 лет!
В свое общество (позже он назовет его Орденом) Завалишин собирался принимать не всех, кто пожелал бы, но лишь людей «способных на постоянную неослабную борьбу со злом, на полное пожертвование собою в безвестных даже случаях». Настоящих рыцарей не может быть много, и для будущего великого магистра было важно не число последователей, а их нравственная надежность, чистота, духовная общность. Без этих внутренних качеств любой реформатор рискует превратиться в бунтовщика или тирана. Завалишин был убежден, «что всякий, стремящийся к преобразованию общества, должен наперед совершить это преобразование в самом себе, хотя бы то требовало совершенного перевоспитания».
Может быть, поэтому, сдержав первый порыв поскорее встретиться с Александром и поведать ему о своих далеко идущих планах преобразования России и мира, мичман принял предложение Лазарева и отправился в морской поход вокруг света. Он рассчитывал, что «знакомство с заграничными странами, большая возмужалость и опытность, самое развитие характера в борьбе с опасностями могут предоставить впоследствии лучшие условия для успеха задуманного дела».
Уже в пути, от берегов Англии он все же отправил письмо императору с просьбой о встрече: «Ты узнаешь, Александр — и всю жизнь посвящу тебе и отечеству. Не хочу более оставаться в неизвестности — призови, требуй. Да явлюсь перед тобой и не замедлю — время дорого…» Александр, получив это странное, полное намеков письмо, повелел вызвать Завалишина в столицу, но корабль с дерзким офицером на борту был уже у берегов Америки.
В Калифорнии, где на зиму встало судно экспедиции, Завалишин без промедления начал действовать. Пользуясь тем, что Испания уже не могла поддерживать свою бывшую колонию, а Мексика, новая хозяйка калифорнийских земель, и не собиралась этого делать, магистр еще не существовавшего Ордена решился на неслыханный шаг. В этой уникальной исторической ситуации он видел реальную возможность присоединить Калифорнию к России и сделать эти земли штаб-квартирой своего ордена. Казалось бы, безумная идея! Но родилась она не на пустом месте и не была плодом разыгравшейся фантазии молодого офицера. Ко времени, когда Лазареву пришло предписание отправить мичмана Завалишина в Петербург для встречи с императором, дон Деметрио, как называли его местные жители, успел заручиться поддержкой нескольких испанских монахов, членов Тайной Юнты (органа управления штатом), и склонил некоторых из них к вступлению в орден.
Долгое путешествие от Охотска до столицы России Завалишин проделал в новом для себя статусе великого магистра. «С самого вступления на землю русскую, — вспоминал он эту поездку, — я стал действовать как человек, истинно принадлежащий Ордену Восстановления Истины. Я говорил правду, обличал ложь и неправосудие».
В пути Завалишин напряженно работал, доводя до совершенства начатое предприятие: по собственным рисункам изготовил медный рыцарский шлем, разработал знаки и одежды Ордена, а приехав в Петербург, заказал короткий орденский меч.
Еще в Калифорнии он начал писать устав Ордена, «образовывая его по примеру Мальтийского». Под пером молодого магистра рождались пункты «Обязанностей членов Ордена»: «подавать помощь всякому притесненному, защищать всякого обиженного, покровительствовать бедным и сиротам», «говорить всегда правду, не лицемерить, не уклонятся ни перед кем», «быть примером чести и помогать друг другу во всяком случае». Тогда же окончательно сложились и требования к желающим вступить в Орден. Завалишину было важно, «чтобы жизнь новопринимаемого… подходила к правилам рыцарским», «чтобы в нем заметна была решительность и сила характера», «чтобы не был один из тех, кои холоднокровно смотрят на бедствия ближнего». Орден все более приобретал законченные черты — было с чем предстать перед государем.
Увы, с Александром он так и не встретился: помешало знаменитое наводнение 1824 года. Нева, вышедшая из берегов, преградила путь смелым мечтам юного рыцаря, но открыла перед ним совсем иные возможности.
Близкое знакомство с членами Северного тайного общества в корне изменило судьбу великого магистра. Не разделяя многих идей и особенно образа жизни будущих декабристов, он отдавал должное их бескорыстию: «Они жертвовали не только жизнью, которой рискуют иногда из-за пустяков, из тщеславия, не имея притом в виду ответственности в последствиях, но и состоянием, и положением в обществе, и тем, что, наверное, имели бы при том порядке вещей, который искали изменить вопреки выгоде». Тщетными оказались его попытки остановить заговорщиков, отговорить от политических амбиций, вернуть к нравственно-просветительским целям. Внутренне не соглашаясь с планами мятежников, он все же пошел с ними до конца. И хотя 14 декабря 1825 года Завалишин не был на Сенатской площади, двадцать лет каторги и последующее поселение в Чите стали платой за его бескомпромиссность.
На этом можно было бы поставить точку в истории Ордена Восстановления. Итог, казалось бы, печальный: меньше двух лет существования, всего несколько человек последователей, трагический финал самого магистра… Но, нет, не поворачивается язык назвать жизнь Завалишина трагедией, да и он сам таковой ее не считал. Напротив, был счастлив и тем возможностям, которые перед ним возникали. И оставался прежним: несговорчивым, острым, неудобным. Он продолжал отстаивать Правду и Истину всюду, где оказывался: в суде, в каземате Петровского завода, на вольном поселении в Чите. Нетерпимый к любым человеческим слабостям и недостаткам, самоуверенный, желчный, он так допек читинского генерал-губернатора своими замечаниями и претензиями, что в русской истории возник уникальный прецедент: Завалишин оказался дважды сосланным, во второй раз уже обратно — из Сибири в европейскую часть России!
Да и Орден Восстановления, хотя официально не существовавший, продолжал действовать, пусть лишь в лице единственного человека — самого основателя. Жизнь распорядилась так, что кодекс чести рыцаря он создал не для кого-то, а для самого себя и был ему верен до конца. Кодекс чести помогал Завалишину оставаться живым и деятельным. А судьба «одинокого волка» ни капли не смущала его, поскольку с самого начала владело им убеждение, что «лишь бы зародилось живое начало в одном человеке, и тогда оно может наполнить собою и целые народы, и целые эпохи».
Как тут не вспомнить слова русского историка Василия Ключевского, сказанные, правда, по другому случаю, но уместные и здесь: «Но ведь и в тесто немного нужно вещества, вызывающего в нем живительное брожение. Нравственное влияние действует не механически, а органически». И то, что жизнь Завалишина не вызвала «живительного брожения», а сам он, в одиночку восстанавливавший в России Правду и Истину, оказался «лишним человеком», — не его вина, а наша общая беда. Кто не согласен с этим, пусть вернется к размышлениям Бердяева, приведенным в начале статьи. Лишенная рыцарского духа Россия в ХХ веке, на мой взгляд, уже достаточно испила из чаши страданий, чтобы иметь неосторожность и дальше не прислушиваться к его пророчеству: «Мир вступает в период длительного неблагополучия и великих потрясений. Но великие ценности должны быть пронесены через все испытания. Для этого дух человеческий должен облечься в латы, должен быть рыцарски вооружен».
Обсудить статью в сообществе читателей журнала "Человек без границ"
ექსპედიციის გემმა კალიფორნიაში დაიზამთრა და ზავალიშინმა დაუყოვნებლივ დაიწყო მოქმედება. ესპანეთს აღარ შეეძლო თავისი ყოფილი კოლონიის მხარდაჭერა და კალიფორნიის მიწების ახალი მფლობელი მექსიკა ამას არ აპირებდა. სწორედ ამით ისარგებლა ზავალიშინმა.
ამ უნიკალურ ისტორიულ ვითარებაში ის ხედავდა კალიფორნიის რუსეთთან შეერთების და ამ მიწების მისი ორდენის შტაბ-ბინად გადაქცევის რეალურ შესაძლებლობას.
ეს თითქოს გიჟური იდეა არ გაჩენილა ცარიელ ადგილას და არ ყოფილა ახალგაზრდა ოფიცრის ათამაშებული ფანტაზიის ნაყოფი.
იმ დროისთვის როდესაც ლაზარევს უბრძანეს მიჩმანი ზავალიშინის გაგზავნა პეტერბურგში იმპერატორთან შესახვედრად დონ დიეგომ,როგორც მას უძახოდნენ ადგილობრივი მკვიდრები,მიიმხრო შტატის მმართველობის ორგანო საიდუმლო იუნტას წევრები,რამოდენიმე ბერი,და რამოდენიმე მათგანმა მოინდომა ორდენში შესვლა.
ოხოტსკიდან პეტერბურგამდე ზავალიშინმა იმგზავრა უკვე როგორც დიდმა მაგისტრმა.
"რუსულ მიწაზე ფეხის დადგმიდანვე მე დავიწყე მოქმედება როგორც ორდენის ნამდვილმა წევრმა,აღვადგენდი ჭეშმარიტებას,ვამბობდი სიმართლეს,ვამხელდი ტყუილს და უსამართლობას",იხსენებდა ის.
ზავალიშინი დაუღალავად ხვეწავდა თავის ჩანაფიქრს. თავისი ნახატების მიხედვით გააკეთა რაინდის სპილენძის მუზარადი,დაამუშავა ორდენის ნიშნები და სამოსი და პეტერბურგში ჩასვლისას დაუკვეთა ორდენის მოკლე ხმალი.
უკვე კალიფორნიაში დაიწყო მან ორდენის წესდების წერა. ის შთაგონებული იყო მალტის ორდენის მაგალითით.
ორდენის წევრებს ევალებოდა ყოველი შეჭირვებულისთვის დახმარების გაწევა,ყოველი დაჩაგრულის დაცვა,ღარიბებისთვის და ობლებისთვის მფარველობის გაწევა. ორდენის წევრს მუდამ უნდა ეთქვა სიმართლე,არ უნდა ეპირფერა,არ უნდა აერიდებინა თავი არაფრისთვის. ორდენის წევრი უნდა ყოფილიყო ღირსების და სათნოების მაგალითი. ორდენის წევრები ყველა შემთხვევაში უნდა დახმარებოდნენ ერთმანეთს.
ორდენის წევრს უნდა ეცხოვრა რაინდული წესების შესაბამისად.მასში გამოკვეთილი უნდა ყოფილიყო გაბედულება და ხასიათის ძალა.
ორდენის წევრი არ უნდა ყოფილიყო გულგრილი უბედურებაში ჩავარდნილი მოყვასის მიმართ.
ზავალიშინს ჰქონდა იმპერატორისთვის წარსადგენი რამ,მაგრამ ეს შეხვედრა ჩაშალა 1824 წლის სახელგანთქმულმა წყალდიდობამ. ადიდებულმა ნევამ გადაუღობა გზა ახალგაზრდა რაინდს,მაგრამ მას გაუხსნა სულ სხვა შესაძლებლობები.
ზავალიშინი ახლოს იცნობდა ჩრდილოეთის საიდუმლო საზოგადოების წევრებს და ამან მკვეთრად შეცვალა დიდი მაგისტრის ბედი.
ის არ იზიარებდა მომავალი დეკაბრისტების მრავალ იდეას და განსაკუთრებით მათ ცხოვრების წესს. მაგრამ ის პატივს სცემდა მათ უანგარობას:
"ისინი სწირავდნენ არა მარტო თავის სიცოცხლეს რომელსაც ადამიანები ხშირად სწირავენ უმნიშვნელო რამეებისთვის,პატივმოყვარეობის გულისთვის და უპასუხისმგებლოდ,ისინი სწირავდნენ საზოგადოებრივ მდგომარეობასაც და იმასაც რაც ექნებოდათ იმ წყობის პირობებში რომლის შეცვლასაც ცდილობდნენ საკუთარი მატერიალური მოგების საწინააღმდეგოდ."
ზავალიშინმა ამაოდ სცადა შეთქმულთა გაჩერება და მათი დარწმუნება იმაში რომ პოლიტიკურ ამბიციებს ჯობია ზნეობრივ-საგანმანათლებლო მიზნების დასახვა.
ზავალიშინი არ ყოფილა შინაგანად დეკაბრისტებთან ერთად,1825 წლის 14 დეკემბერს ის არ ყოფილა სენატის მოედანზე,მაგრამ მათთვის ზურგი არ შეუქცევია და ამიტომ მან 20 წელი გაატარა კატორღაზე და შემდეგ გადასახლებაში ჩიტაში ისე რომ დეკაბრისტების ჯანყში მონაწილეობა არ მიუღია.
ამად დაუჯდა მას უკომპრომისობა.
ამით შეიძლებოდა აღდგენის ორდენის ისტორიის დამთავრება. თითქოს ნაღვლიანი შედეგი. მან ორი წელიც ვერ იარსება. მისი წევრი სულ რამოდენიმე კაცი იყო. თვითონ მაგისტრის ტრაღიკული დასასრული...
მაგრამ ზავალიშინის ცხოვრებას ტრაღედიას ვერ დავარქმევთ და თვითონ ზავალიშინიც არ თვლიდა თავის ცხოვრებას ტრაღედიად. პირიქით,ის ბედნიერი იყო მის წინაშე გადაშლილი შესაძლებლობებით. ის რჩებოდა ძველებური,შეუპოვარი,მახვილი და უხერხული. ის სიმართლეს იცავდა სასამართლოში,პეტრეს ქარხნის კაზემატში,ჩიტას თავისუფალ დასახლებაში. ის ვერ იტანდა ადამიანების სისუსტეებს და ნაკლებს,იყო თავის თავში დარწმუნებული და ჯავრიანი.
მან იმდენად გაუჭირა საქმე ჩიტას გენერალ-გუბერნატორს რომ რუსეთის ისტორიაში შეიქმნა უნიკალური პრეცენდენტი. ზავალიშინი გადაასახლეს მეორედ,მაგრამ ეხლა პირიქით-ციმბირიდან რუსეთის ევროპულ ნაწილში!
ოფიციალურად არარსებული აღდგენის ორდენიც ისევ არსებობდა თუნდაც ერთადერთი კაცის,მისი დამფუძნებლის სახით.
ცხოვრება ისე აეწყო რომ რაინდის ღირსების კოდექსი მან დაწერა არა ვიღაცისთვის არამედ თავისი თავისთვის და სიცოცხლის ბოლომდე დარჩა მისი ერთგული. ღირსების კოდექსი უადვილებდა ზავალიშინს ცხოვრებას და მოქმედებას.
"მარტოხელა მგლის" ბედი მას სულ არ სულ არ აღელვებდა იმიტომ რომ თავიდანვე სჯეროდა რომ "მთავარია ცოცხალი საწყისის ერთ კაცში გაჩენა და მერე ის შესძლებს მთელი ხალხების და მთელი ეპოქების შევსებას".
რუსი ისტორიკოსი ვასილი კლიუჩევსკის თქმით ის რომ რუსეთი ვერ გამოეხმაურა ზავალიშინს ზავალიშინის კი არა რუსეთის უბედურებაა.
ბერდიაევი უკვე მოყვანილ წერილში ამბობდა:
"მსოფლიო შედის ხანგრძლივ მძიმე პერიოდში,დიდ ძვრათა ხანაში მაგრამ დიდმა ღირებულებებმა უნდა გაუძლონ ყველა გამოცდას. ამისთვის ადამიანის სულმა უნდა აისხას აბჯარი,ის რაინდულად შეიარაღებული უნდა იყოს."
 |
| Н. П. Репин. Декабристы в Чите. Работы у оврага. 1830-е |
Личности >
Живая сила русского рыцарства
Дмитрий Зубов
В канун роковых событий 1917 года, размышляя о судьбе России, философ и провидец Николай Бердяев пришел к выводу, что самый опасный недостаток русской интеллигенции и, шире, всего русского народа — отсутствие в нем мужественного начала, дающего чувство личного достоинства, чести, то есть «того закала личности, который на Западе вырабатывался рыцарством». Веком раньше, словно предчувствуя надвигающуюся беду и стремясь исправить историческое упущение, один за другим несколько человек пытались основать в России рыцарские ордены. Об одной из таких попыток и пойдет речь. |
| М. И. Теребнев. Портрет Д. И. Завалишина. Первая четверть XIX века |
Спустя восемнадцать лет после Резанова на далекую землю Калифорнии ступили участники кругосветной экспедиции адмирала Лазарева. Среди них был молодой мичман Дмитрий Завалишин. Но никто не поспешил воспеть его приключений. Чему удивляться: не ради прекрасных испанок оказался он так далеко от дома. Он пришел затем, чтобы основать рыцарский орден. И 5 февраля 1824 года его заветная мечта осуществилась: в рядах войска великого магистра Дмитрия Завалишина появился первый рыцарь — испанский монах Хосе Альтамира. Новый орден, по замыслу основателя, должен был способствовать восстановлению в человеческом обществе нравственных начал, почему получил название — Орден Восстановления. Но обо всем по порядку…
В то самое время, когда разыгрывались финальные трагические сцены уже упомянутой любовной истории, в Астрахани в семье генерал-майора Иринарха Завалишина подрастал мальчик. С рождения он был чрезвычайно серьезен, не знал обычных детских игр и в три года сам попросил научить его грамоте, а уже в четыре преподнес отцу на именины необычный подарок — пришел в его кабинет и начал читать вслух.
Запомнилось Завалишину и то, как он «подолгу стоял перед географическими картами, развешенными по стенам в кабинете отца», а летом, с балкона, внимательно всматривался в ночное небо, словно стараясь что-то отгадать. Когда мальчик родился, ему предсказали блестящее будущее и особое предназначение, и с тех пор Завалишин «считал каждую мечту свою за определение небес».
 |
«Мистических настроений» в его характер добавил и преподававший богословие в Морском кадетском корпусе иеромонах Иов. «Он говорил хорошо и увлекал нас в высшие сферы мышления, что составляло совершенный контраст с преподаванием других наук… Нет никакого сомнения, что мистическое направление глубоко в нас проникло, и если впоследствии и изгладилось, то у немногих». В Морской корпус Завалишин поступил двенадцати лет от роду, в пятнадцать, успешно сдав все экзамены, получил первый офицерский чин мичмана, а уже через год вернулся в корпус преподавателем, стал обучать астрономии и математике своих бывших товарищей, многие из которых были старше него годами.
«Голова его всегда была полна реформ» — чуть позже скажет о нем адмирал Лазарев. Касалось ли дело офицерской службы или шла речь о работе корпусного учителя, всюду Завалишин, остро чувствовавший любую несправедливость, разыскивал недостатки, нарушения, злоупотребления, чтобы затем, поняв их причину, найти способ их исправить. Он стремился внести живую струю всюду, куда забрасывала его переменчивая судьба. «Я постоянно беседовал с воспитанниками, — вспоминал Завалишин, — стараясь всегда вывести их мышление из тесного круга сухих школьных учебников и особенно стараясь показать, до какой степени недостаточно школьное учение».
Но не только дела корпуса волновали его. Судьба России и всего мира — вот о чем он постоянно размышлял. Подобно многим реформаторам той поры, Завалишин жил надеждой на скорые перемены. После войны 1812 года и славной победы русского оружия все ждали рождения новой России, сильной, справедливой, свободной от рабства и бюрократии. Каждый предлагал свои пути к этому. Завалишин не был исключением: «Я всегда верил в силу нравственных начал и был всегда уверен, что лишь бы удалось только отыскать правильную идею, возбудить живую силу, а они совершат свое дело, разовьются сами собой по собственной силе, присущей всякой не формальной, а живой истине».
 |
| Карта Калифорнии. XIX век |
В свое общество (позже он назовет его Орденом) Завалишин собирался принимать не всех, кто пожелал бы, но лишь людей «способных на постоянную неослабную борьбу со злом, на полное пожертвование собою в безвестных даже случаях». Настоящих рыцарей не может быть много, и для будущего великого магистра было важно не число последователей, а их нравственная надежность, чистота, духовная общность. Без этих внутренних качеств любой реформатор рискует превратиться в бунтовщика или тирана. Завалишин был убежден, «что всякий, стремящийся к преобразованию общества, должен наперед совершить это преобразование в самом себе, хотя бы то требовало совершенного перевоспитания».
Может быть, поэтому, сдержав первый порыв поскорее встретиться с Александром и поведать ему о своих далеко идущих планах преобразования России и мира, мичман принял предложение Лазарева и отправился в морской поход вокруг света. Он рассчитывал, что «знакомство с заграничными странами, большая возмужалость и опытность, самое развитие характера в борьбе с опасностями могут предоставить впоследствии лучшие условия для успеха задуманного дела».
Уже в пути, от берегов Англии он все же отправил письмо императору с просьбой о встрече: «Ты узнаешь, Александр — и всю жизнь посвящу тебе и отечеству. Не хочу более оставаться в неизвестности — призови, требуй. Да явлюсь перед тобой и не замедлю — время дорого…» Александр, получив это странное, полное намеков письмо, повелел вызвать Завалишина в столицу, но корабль с дерзким офицером на борту был уже у берегов Америки.
В Калифорнии, где на зиму встало судно экспедиции, Завалишин без промедления начал действовать. Пользуясь тем, что Испания уже не могла поддерживать свою бывшую колонию, а Мексика, новая хозяйка калифорнийских земель, и не собиралась этого делать, магистр еще не существовавшего Ордена решился на неслыханный шаг. В этой уникальной исторической ситуации он видел реальную возможность присоединить Калифорнию к России и сделать эти земли штаб-квартирой своего ордена. Казалось бы, безумная идея! Но родилась она не на пустом месте и не была плодом разыгравшейся фантазии молодого офицера. Ко времени, когда Лазареву пришло предписание отправить мичмана Завалишина в Петербург для встречи с императором, дон Деметрио, как называли его местные жители, успел заручиться поддержкой нескольких испанских монахов, членов Тайной Юнты (органа управления штатом), и склонил некоторых из них к вступлению в орден.
|
| Н. П. Репин. Декабристы в Чите. Работы у оврага. 1830-е |
В пути Завалишин напряженно работал, доводя до совершенства начатое предприятие: по собственным рисункам изготовил медный рыцарский шлем, разработал знаки и одежды Ордена, а приехав в Петербург, заказал короткий орденский меч.
Еще в Калифорнии он начал писать устав Ордена, «образовывая его по примеру Мальтийского». Под пером молодого магистра рождались пункты «Обязанностей членов Ордена»: «подавать помощь всякому притесненному, защищать всякого обиженного, покровительствовать бедным и сиротам», «говорить всегда правду, не лицемерить, не уклонятся ни перед кем», «быть примером чести и помогать друг другу во всяком случае». Тогда же окончательно сложились и требования к желающим вступить в Орден. Завалишину было важно, «чтобы жизнь новопринимаемого… подходила к правилам рыцарским», «чтобы в нем заметна была решительность и сила характера», «чтобы не был один из тех, кои холоднокровно смотрят на бедствия ближнего». Орден все более приобретал законченные черты — было с чем предстать перед государем.
Увы, с Александром он так и не встретился: помешало знаменитое наводнение 1824 года. Нева, вышедшая из берегов, преградила путь смелым мечтам юного рыцаря, но открыла перед ним совсем иные возможности.
Близкое знакомство с членами Северного тайного общества в корне изменило судьбу великого магистра. Не разделяя многих идей и особенно образа жизни будущих декабристов, он отдавал должное их бескорыстию: «Они жертвовали не только жизнью, которой рискуют иногда из-за пустяков, из тщеславия, не имея притом в виду ответственности в последствиях, но и состоянием, и положением в обществе, и тем, что, наверное, имели бы при том порядке вещей, который искали изменить вопреки выгоде». Тщетными оказались его попытки остановить заговорщиков, отговорить от политических амбиций, вернуть к нравственно-просветительским целям. Внутренне не соглашаясь с планами мятежников, он все же пошел с ними до конца. И хотя 14 декабря 1825 года Завалишин не был на Сенатской площади, двадцать лет каторги и последующее поселение в Чите стали платой за его бескомпромиссность.
 |
Да и Орден Восстановления, хотя официально не существовавший, продолжал действовать, пусть лишь в лице единственного человека — самого основателя. Жизнь распорядилась так, что кодекс чести рыцаря он создал не для кого-то, а для самого себя и был ему верен до конца. Кодекс чести помогал Завалишину оставаться живым и деятельным. А судьба «одинокого волка» ни капли не смущала его, поскольку с самого начала владело им убеждение, что «лишь бы зародилось живое начало в одном человеке, и тогда оно может наполнить собою и целые народы, и целые эпохи».
Как тут не вспомнить слова русского историка Василия Ключевского, сказанные, правда, по другому случаю, но уместные и здесь: «Но ведь и в тесто немного нужно вещества, вызывающего в нем живительное брожение. Нравственное влияние действует не механически, а органически». И то, что жизнь Завалишина не вызвала «живительного брожения», а сам он, в одиночку восстанавливавший в России Правду и Истину, оказался «лишним человеком», — не его вина, а наша общая беда. Кто не согласен с этим, пусть вернется к размышлениям Бердяева, приведенным в начале статьи. Лишенная рыцарского духа Россия в ХХ веке, на мой взгляд, уже достаточно испила из чаши страданий, чтобы иметь неосторожность и дальше не прислушиваться к его пророчеству: «Мир вступает в период длительного неблагополучия и великих потрясений. Но великие ценности должны быть пронесены через все испытания. Для этого дух человеческий должен облечься в латы, должен быть рыцарски вооружен».
Обсудить статью в сообществе читателей журнала "Человек без границ"
No comments:
Post a Comment