 |
| Добавьте подпись |
Аптекарь Павел
№, 19 Сентября 2000г.
1932 წლის23 მარტს ბენოის რაიონში იფეთქა ახალმა აჯანყებამ. ოგპუს ჯარები იძულებული გახდნენ დახმარებისთვის მიემართათ წითელი არმიისთვის.
ჩრდილო კავკასიის სამხედრო ოლქის მეთაური ნ.დ.კაშირინის მოხსენებიდან ჩეჩნეთში აჯანყების შესახებ //9 აპრილი//:
"საერთო დასკვნა: აჯანყება ჩახშობილად ჩათვლილი უნდა იყოს უმთავრესად იმიტომ რომ ის იყო ადგილობრივი, მან ვერ მოასწრო მთელი ჩეჩნეთის მოცვა, დაღესტანთან და სხვა ეროვნულ ერთეულებთან დაკავშირება,ესე იგი მას ჰქონდა უფრო ვიწრო ბაზა ვიდრე 1930 წლის აჯანყებას და ბოლოს იმიტომ რომ წითელი არმიის სწრაფად შეკრული ნაწილები ენერგიულად მიიწევდნენ წინ და გაბედულად მოქმედებდნენ რაც განსხვავდებოდა ჩვენი ჯარების 1930 წელს მოქმედების ხასიათიდან.
ეხლა ოგპუს ნაწილები წმენდენ რაიონს და სპობენ წვრილ ბანდებს. პარტიულ-საბჭოთა ხაზით ხდება რაიონების განმტკიცება და აჯანყების მიზეზებისა და რაიონთა მდგომარეობის გამოკვლევა //ჯერ მოსპეს ხალხი და მერე იკვლევენ მომხდარის მიზეზებს, მთარგმნელი//.
ამასთან საჭიროა გარკვეული ზომების გატარება სამხედრო ხაზით, კერძოდ:
ა) ეროვნულ ფორმირებათა შემდგომი გაფართოება როგორც გასაბჭოების საუკეთესო ფორმა;
ბ) სიმაგრეები მიქოიან-შახარის, შატოის, გუნიბის და აული ბენოის დაკავება წითელი არმიის ან ოგპუს მუდმივი გარნიზონებით".
შეიძლება ითქვას რომ 1932 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ აჯანყებები ჩეჩნეთში შეწყდა. მაგრამ უკმაყოფილებას ხელისუფლების და გპუს მოქმედებით, კოლმეურნეობების მშენებლობით მთის რაიონების მოსახლეობა გამოხატავდა კოლმეურნეობათა აქტივისტების, ჩეკისტების და მილიციელების მკვლელობებით.
სახელმწიფოს ოდნავი დასუსტება დიდი სამამულო ომის დაწყებისას და ისევ იფეთქა. 1941 წლის ოქტომბერში ჩეჩნეთის ზოგ რაიონში დაიწყო აჯანყება რომელიც ჩაახშო შინაგან ჯართა საგანგებოდ შექმნილმა ბატალიონმა.
მთიელები კიდევ ერთხელ აჯანყდნენ 1942 წლის წაფხულში და მაშინ სტალინურმა ხელმძღვანელობამ//და არა მარტო სტალინმა.მთარგმნელი// გადაწყვიტა მთის დაუმორჩილებლობის დათრგუნვა უბრალოდ და სასტიკად-ყველას გადასახლება შუა აზიაში და ყაზახეთში.
ცნობისთვის-მიქოიან შახარი არის ყარაჩაის ავტონომიური ოლქის ცენტრი. პირველი ქალაქი ყარაჩაის მთებში, რომლის მშენებლობაც დაიწყო 1927 წელს....
მაგრამ დიდი ბათქა-ბუთქი უფრო ადრეც იყო. საერთოდ შეიძლება ითქვას რომ 1920-ანი წლების შუა ხანებში ჩეჩნეთში,განსაკუთრებით მთიანეთში,საბჭოთა ხელისუფლება არ არსებობდა. ეს რა თქმა უნდა არ აწყობდა ჩრდილო კავკასიის ბოლშევიკურ ხელმძღვანელობას რომელმაც რამოდენიმე სამხედრო ექსპედიციით სცადა მთიელთა წინააღმდეგობის დათრგუნვა,
1925 წელი
ჩრდილო კავკასიის სამხედრო ოლქის ანგარიშიდან ჩეჩნეთის განიარაღების შესახებ:
"ოპერაცია აგებული იყო მსხვილი ძალებით ყველაზე ბანდიტურად განწყობილი რაიონების ელვისებრ განიარაღებაზე რეპრესიების მაქსიმუმის გამოყენებით რათა მოსახლეობას მაშინვე გაეცა იქ დამალული ბელადები. შემდეგ,წარმატების შემთხვევაში,იგეგმებოდა ძალების უფრო დაქუცმაცება მთელი ჩეჩნეთის მოცვის მიზნით...
დაჭრეს ორი ჩეჩენი ქალი და მკვიდრებმა დაიწყეს იარაღის ჩაბარება. ამავე დროს ოგპუს ოპერატიულმა ჯგუფმა დაიწყო ჩხრეკა. ამოიღეს 228 ვინტოვკა და 32 რევოლვერი,რის შემდეგაც პოლკი დაბანაკდა სოფლიდან ჩრდილოეთით 2 კილომეტრის მოშორებით. ღამე მას ესროლეს. სროლა შეწყდა საპასუხოდ ტყვიამფრქვევის ცეცხლის გახსნის შემდეგ. ასევე ხდებოდა განიარაღება მომდევნო დღეებში. განსხვავება იყო მხოლოდ მკვიდრთა სიჯიუტის ხარისხში და სოფლისთვის ნასროლ ჭურვთა რაოდენობაში.
ზოგან მოსახლეობა აქტიურად ემზადებოდა წინააღმდეგობის გასაწევად. პატრონები გაძვირდა. ორმა ჩეჩენმა სცადა ყარაულის განიარაღება...
27 აგვისტოს აპანასენკოს ჯგუფი დასავლეთიდან და სამხრეთიდან მიადგა სოფელ ზუმსოის,რომლის მოსახლეობაც ყველაზე მეტად უწევდა წინააღმდეგობას საბჭოთა ხელისუფლებას. კრებაზე შესთავაზეს 800 ვინტოვკის და 200 რევოლვერის ჩაბარება და ბანდიტების გაცემა. 12 საათზე,როდესაც ზუმსოის მიადგა სამხრეთის კოლონა მოსახლეებს მოსთხოვეს მთებში წასულთა დაბრუნება.
შემდეგ დღეს ზუმსოი ისევ დაბომბეს არტილერიით და ავიაციით. მოსახლეობამ დაინახა რომ რეპრესიები გრძელდება,ჯარები არ იხევენ უკან და მათ ერთ საათში ჩააბარეს 102 ვინტოვკა მაშინ როცა წინა დღეს ჩააბარეს სულ 27. ამას გარდა ააფეთქეს აჯანყებულთა ერთ-ერთი ხელმძღვანელი ატაბის სახლები.
იმავე დღეს დილიდან კოზიცკის ჯგუფი მიადგა აულ კელოის, სადაც ასევე მოითხოვეს იარაღის ჩაბარება. მოიტანეს მარტო 9 ვინტოვკა. მაშინ სოფელი დაბომბეს არტილერიით. პირველივე გასროლების შემდეგ ჯგუფის შტაბში ამიცვივდნენ აქვითინებული და აყვირებული ქალები. მისულმა მოხუცებმა თქვეს რომ იარაღი ჩაბარებულია.
ამასობაში ჩანდა რომ სახლებთან გროვდებოდნენ შეიარაღებული მამაკაცები და საარტილერიო ცეხლი გრძელდებოდა. ერთსაათიანი ცეცხლის შემდეგ ჩააბარეს კიდევ 15 ვინტოვკა. მაშინვე დაწყებულმა ჩხრეკამ აჩვენა მეტი ვიდრე ადრე იყო ჩაბარებული და საჭირო გახდა მეორე საარტილერიო ზემოქმედება. საღამომდე ჩააბარეს სულ 59 ვინტოვკა და 9 რევოლვერი.
4-ჯერ დაბომბეს სოფლები ხიმოი,ხაკმალოი,5 სექტემბერს ჩაბარდა ჩეჩენ აჯანყებულთა ბელადი გოცინსკი.
დაის დაბომბვა 29 აგვისტოს სოფელს დაუჯდა ოთხ მოკლულად და 5 დაჭრილად და 20 დანგრეულ სახლად.
სოფელ დაის მოსთხოვეს ანსალტინსკის ჩაბარება, თვითმფრინავებმა რომელთაც 28 აგვისტოს უნდა დაებომბათ დაი დაბომბეს ნახჩუ-კელოი,რის შემდეგაც მკვიდრებმა გადაწყვიტეს იარაღის საკუთარი ნებით ჩაბარება.
კოზიცკის ჯგუფს მოუწია დაიში ჩასვლა 2 სექტემბერს ასალტინსკის ჩაბარების დათქმული ვადის გასვლის შემდეგ. სოფელს მაშინვე გაუხსნეს საარტილერიო ცეცხლი,რის შემდეგაც საღამოს 5 საათზე ის მიიყვანეს ჯგუფის შტაბში.
აღსანიშნავია არსებითად ჩეჩნეთის დედაქალაქი ურუს-მარტანის წინააღმდეგობაც. მას კოროლმა მოსთხოვა 4000 ვინტოვკის და 800 რევოლვერის ჩაბარება. ფატიურად ჩააბარეს 1000-ზე ცოტა მეტი ვინტოვკა და 400 რევოლვერი. ურუს მარტანი თუმცა პასიურად მაგრამ დიდხანს სწევდა წინააღმდეგობას და არ აბარებდა შეიხებს.
ურუს-მარტანის დასარწმუნებლად საჭირო გახდა 900 ჭურვის სროლა და საავაციო დაბომბვა. დაინგრა 12 სახლი. დაიჭრა 5 კაცი. ოპერაციაში მონაწილე ნაწილებმა დაკარგეს 5 მოკლული,9 დაჭრილი და 10 ცხენი.
რეპრესიები გამოიხატა 16 სოფლის საავიაციო დაბომბვით,ვინტოვკების და ტყვიამფრქვევების ცეცხლით. საერთო ჯამში დაიხვრიტა 242 სოფელი. მოსახლეობაში მოკლეს 6 კაცი,დაჭრეს 30,მოკლეს 12 ბანდიტი,ააფეთქეს 119 სახლი.
დაიჭირეს სამასზე მეტი ბანდელემენტი,მათ შორის ყველაზე გამოჩენილები არიან ნაჟმუდინ გოცინსკი,ატაბი შამილევი,ემინ ანსალტინსკი.
ოპერაციის დროს ამოიღეს 252 999 ვინტოვკა,4319 რევოლვერი,1 ტყვიამფრქვევი და დაახლოებით 80000 პატრონი".
------------------------------------------------------
МИКОЯН-ШАХАР, центр Карачаевской автономной области. Первый город в горах Карачая, начатый постройкой в 1927. Расположен в здоровой живописной местности у слияния рек Кубани и Теберды, на высоте 879 м наз уровнем моря. Узел авто-гужевых дорог па трассе Военно-Сухумской дороги (см.), в 65 к.и к югу от ст. Ежово-Черкесск; 3,4 тысячи жителей (1933). Микоян-IIIaxap хорошо распланирован, дома в 2 — 4 этажа, красиво оформленные. Проводятся (1938) большие работы по благоустройству: асфальтируются и мостятся улицы, разделываются цветники и скверы, созданы водопровод, канализация. Город имеет электрич. освещение, телефон, механич. прачечную, кино, радиоузел, 2 клуба, библиотеку, краеведч. музей, педрабфак, педагогич. училище, медтехникум и др. Издаются 3 газеты, в т. ч. 2 на карачаевском языке. Создано книгоиздательство на карачаевском языке. В Микояне-шахары построены маслодельный и кирпичный заводы; вблизи Микояне-шахары находятся Хумаринские угольные копи. Микоян-шахар - © БСЭ, 1926-1936. |
1932 ГОД
23 марта 1932 года в районе Беной вспыхнуло новое восстание. Войска ОГПУ вынуждены были обратиться за помощью к частям Красной Армии.
Из доклада командующего СКВО Н.Д. Каширина о боевых действиях по ликвидации восстания в Чечне от 9 апреля:
"Общий вывод: восстание надо считать подавленным главным образом потому, что оно было местным, не успевшим охватить всю Чечню, не успевшим связаться с Дагестаном и другими национальными областями, то есть оно имело более узкую базу, чем восстание 1930 г., и, наконец, потому, что части Красной Армии быстро сосредоточились, энергично продвигались вперед и действовали весьма решительно, что также отличает эту операцию от характера действий наших войск в 1930 г.
В настоящее время части ОГПУ производят чистку района и ликвидируют мелкие банды. По партийно-советской линии происходит укрепление районов и обследование причин восстания и состояния районов.
Наряду с этим необходимо провести ряд мероприятий по военной линии, а именно:
а) дальнейшее расширение национальных формирований, как лучшей школы советизации;
б) занять постоянными гарнизонами (части Красной Армии или ОГПУ) крепостей Микоян-Шахар, Шатой, Гуниб и аула Беной".
Можно сказать, что после поражения восстания 1932 года повстанческое движение в Чечне прекратилось. Но недовольство деятельностью органов власти, ГПУ, строительством колхозов население горных районов выражало убийством колхозных активистов, чекистов и милиционеров. И стоило только проявиться признакам слабости государства в начале Великой Отечественной войны, как пламя вспыхнуло вновь: в октябре 1941 года в ряде районов Чечни началось восстание, которое было подавлено специально сформированным батальоном внутренних войск. Еще раз горцы поднялись на борьбу летом 1942 года, и тогда сталинское руководство решило ликвидировать проблему горской непокорности просто и жестоко - выселить всех в Среднюю Азию и Казахстан.
ВТОРОЕ ПОКОРЕНИЕ КАВКАЗА
Аптекарь Павел
Можно с полной ответственностью утверждать, что к середине 20-х годов советской власти в Чечне, особенно в ее горных районах, не существовало. Разумеется, это положение не устраивало партийное и советское руководство Северо-Кавказского края, которое попыталось военной силой подавить сопротивление горцев в ходе нескольких военных экспедиций. Об этом материал, подготовленный с помощью журнала "Родина".
Из "Отчета штаба Северо-Кавказского военного округа об операции по разоружению Чечни" от 19 сентября:
"Операция была построена на стремительном разоружении крупными силами наиболее бандитски настроенных районов с применением максимума репрессий, дабы сразу заставить население выдать скрывающихся там главарей. В дальнейшем при удачном исходе планировалось более мелкое дробление сил с целью охвата всей Чечни...
Операция на равнине началась 25 августа, когда группа Короля окружила аул Ачхой. Жителям было предложено сдать в двухчасовой срок все имеющееся оружие. Так как в указанное время сдача не началась, по аулу было выпущено 15 шрапнелей, из них 10 на поражение. После того как были ранены две чеченки, жители начали сдавать оружие. Одновременно оперативная группа ОГПУ начала обыски. В результате было изъято 228 винтовок и 32 револьвера, после чего полк стал на бивак в 2 верстах севернее аула. Ночью полк был обстрелян. Стрельба прекратилась после открытия ответного пулеметного огня. Совершенно аналогично разоружение шло и в последующие дни. Разница была лишь в степени упорства жителей и количестве выпущенных по аулу снарядов.
В некоторых местах население активно готовилось к сопротивлению: цена на патроны возросла наполовину, ночью два молодых чеченца пытались разоружить часового 83-го полка, другому часовому неизвестный чеченец предлагал за винтовку женщину...
27 августа группа Апанасенко подошла к аулу Зумсой, население которого более всех противодействовало советской власти с запада и юга. На сходе было предложено сдать 800 винтовок и 200 револьверов, выдать бандитов. В 12 часов, когда к Зумсою подошла южная колонна, жителям было предъявлено требование вернуть всех ушедших в горы.
На следующий день обстрел Зумсоя, как артиллерийский, так и с самолетов, был повторен, что оказало нужное действие: видя, что репрессии продолжаются и войска не отступают от своих требований, жители в течение часа сдали 102 винтовки, тогда как за предыдущий день было сдано всего 27. Кроме того, были взорваны дома Атаби (один из руководителей повстанцев. - П.А.).
В тот же день с утра группа Козицкого подошла к аулу Келой, где также было предъявлено требование о выдаче оружия. В ответ на это было принесено только 9 винтовок. Тогда по аулу был открыт артиллерийский огонь. После первых же выстрелов к штабу группы бросились женщины с плачем и криками. Прибывшие старики стали говорить, что оружие сдано. Между тем было видно, что у саклей группировались мужчины с оружием, и артогонь продолжался. После часового обстрела было сдано еще 15 винтовок, начавшийся сразу обыск дал больше, чем было сдано ранее, и потребовалось вторичное артиллерийское воздействие. Всего до вечера было сдано 59 винтовок и 9 револьверов.
После четырехкратной бомбардировки аулов Химой, Хакмалой 5 сентября сдался вождь чеченских повстанцев Гоцинский.
Бомбардировка и обстрел Дая 29 августа стоили аулу четырех убитых и пятерых раненых и 20 разрушенных домов.
От селения Дай потребовали выдачи Ансалтинского. Самолеты, которые 28 августа должны были бомбить Дай, сбросили бомбы в Нахчу-Келой, после чего его жители решили добровольно сдать оружие.
Группе Козицкого пришлось прибыть в Дай 2 сентября после истечения установленного срока выдачи Ансалтинского. Сразу же по аулу был открыт артиллерийский огонь, после чего в 5 часов вечера он был доставлен в штаб группы.
Следует отметить также сопротивление Урус-Мартана, являвшегося, в сущности, столицей Чечни. Ему было предъявлено Королем требование сдать 4000 винтовок и 800 револьверов, но фактически было сдано чуть более 1000 винтовок и около 400 револьверов. Требованию выдать шейхов Урус-Мартан хотя и пассивно, но долго (с 6 по 9) сопротивлялся.
Для убеждения Урус-Мартана потребовался артиллерийский обстрел из 900 снарядов и авиационная бомбежка, разрушившая 12 домов, раненых в Урус-Мартане было 5 человек. Потери участвовавших в операции частей составили 5 убитых, 9 раненых и 10 лошадей.
Репрессии выразились в воздушной бомбардировке 16 аулов, ружейно-пулеметном и артиллерийском обстреле 101 населенного пункта из общего количества 242 аула. Среди населения во время обстрела было убито 6 человек и ранено 30, убито 12 бандитов, взорвано 119 домов.
Изъято более 300 человек бандэлемента, самыми видными из которого являются: Нажмудин Гоцинский, Атаби Шамилев, Эмин Ансалтинский.
За время операции изъято 252 999 винтовок, 4319 револьверов, 1 пулемет и около 80 тыс. патронов".
1932 ГОД
23 марта 1932 года в районе Беной вспыхнуло новое восстание. Войска ОГПУ вынуждены были обратиться за помощью к частям Красной Армии.
Из доклада командующего СКВО Н.Д. Каширина о боевых действиях по ликвидации восстания в Чечне от 9 апреля:
"Общий вывод: восстание надо считать подавленным главным образом потому, что оно было местным, не успевшим охватить всю Чечню, не успевшим связаться с Дагестаном и другими национальными областями, то есть оно имело более узкую базу, чем восстание 1930 г., и, наконец, потому, что части Красной Армии быстро сосредоточились, энергично продвигались вперед и действовали весьма решительно, что также отличает эту операцию от характера действий наших войск в 1930 г.
В настоящее время части ОГПУ производят чистку района и ликвидируют мелкие банды. По партийно-советской линии происходит укрепление районов и обследование причин восстания и состояния районов.
Наряду с этим необходимо провести ряд мероприятий по военной линии, а именно:
а) дальнейшее расширение национальных формирований, как лучшей школы советизации;
б) занять постоянными гарнизонами (части Красной Армии или ОГПУ) крепостей Микоян-Шахар, Шатой, Гуниб и аула Беной".
Можно сказать, что после поражения восстания 1932 года повстанческое движение в Чечне прекратилось. Но недовольство деятельностью органов власти, ГПУ, строительством колхозов население горных районов выражало убийством колхозных активистов, чекистов и милиционеров. И стоило только проявиться признакам слабости государства в начале Великой Отечественной войны, как пламя вспыхнуло вновь: в октябре 1941 года в ряде районов Чечни началось восстание, которое было подавлено специально сформированным батальоном внутренних войск. Еще раз горцы поднялись на борьбу летом 1942 года, и тогда сталинское руководство решило ликвидировать проблему горской непокорности просто и жестоко - выселить всех в Среднюю Азию и Казахстан.
No comments:
Post a Comment