 |
ითვლება რომ სომხეთი უპირატესად მონოეთნიკური ქვეყანაა. ყოველ შემთხვევაში ამას ამბობს ოფიციალური სტატისტიკა. 2001 წლის აღწერით სომხები შეადგენდნენ მოსახლეობის 97,89 პროცენტს. ეთნიკურ უმცირესობათა რაოდენობა კი იმავე აღწერის თანახმად ოდნავ აჭარბებს ორ პროცენტს. მაგრამ მკვლევარები მაინც პოულობენ ზოგ უზუსტობას ამ სტატისტიკაში.
სომხეთში ოფიციალურად აღრიცხულია 11 ეროვნული თემი, თუმცა არაოფიციალურად მოქმედებენ სხვა ეთნიკურ უმცირესობათა ორგანიზაციებიც.
სომხეთის მოსახლეობა სომხეთიდან ძირითადად გაიქცა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ და ამის მიზეზები იყო სოციალურ-ეკონომიკური სირთულეები, ომი აზერბაიჯანთან, ბლოკადა თურქეთის მხრიდან.
ესტონელთა, ლიტველთა, ლატვიელთა, თათართა და ა.შ. ეთნიკური ჯგუფების წევრთა რაოდენობა სომხეთში მინიმუმამდე დაეცა.
მიგრაციული პროცესები სომხეთის ეთნიკურ ჯგუფებს შორის მიმდინარეობდა 1990-ანი წლების ბოლომდე.
ოფიციალური მონაცემების თანახმად სომხეთის ყველაზე დიდ ეთნიკურ თემს შეადგენენ ეზიდები //40 000 //. ეზიდთა ორგანიზაციების თქმით კი სომხეთში ცხოვრობს 70 000 ეზიდი. ასეა თუ ისე სომხეთის ეს დიდი ეთნიკური ჯგუფი კომპაქტურად ცხოვრობს არარატის ველზე, კერძოდ არმავირის, არტაშატის, არარატის, მასისის და ეჩმიაძინის რაიონებში. ეზიდების მეორე დიდი მასა ცხოვრობს ერევანის ჩრდილო-დასავლეთით, ძირითადად აპარანის, ნაირის//ეგვარდის//, ტალინის და ბაგრამიანის რაიონებში.
სომხეთის დედაქალაქში ეზიდები კომპაქტურად ცხოვრობენ მხოლოდ ავანის რაიონში და ზოგ გარეუბანში.
სომხეთის შედარებით დიდ ეთნიკურ თემად ითვლებიან რუსებიც. მათი პირველი დასახლებები სომხეთში გაჩნდა 1826-28 წლებში, როდესაც სომხეთში დამკვიდრდდა რუსეთის შიდა გუბერნიებიდან გადასახლებული სექტანტების რამოდენიმე ოჯახი. შემდეგ წლებში რუს სექტანტთა და მართლმადიდებელთა რაოდენობა გაიზარდა.
რუსმა მოლოკანებმა, დუხობორებმა, მხტუნავმა პრიგუნებმა, სუბოტნიკებმა და მართლმადიდებლებმა //მათ შორის კაზაკებმა// სომხეთში დააარსეს ათობით დასახლება. რუსული დასახლებები განსაკუთრებულად კომპაქტურად გვხვდებოდა ყარსის ოლქში, მაგრამ მას შემდეგ რაც საბჭოთა ხელისუფლებამ ოლქი გადასცა თურქეთს ქრისტიანები, მათ შორის რუსებიც, წავიდნენ ოლქიდან.
რუსული დასახლებები სომხეთში მთის ზეგნებზე დაარსებული იყო ისე რომ ბუნებრივ-კლიმატური პირობები ახლო ყოფილიყო მათი ძველი საცხოვრებლის პირობებთან.
ამას გარდა რუს გადასახლებულთა სოფლები მდებარეობდა მთავარი და სტრატეგიული მაგისტრალების და გზების გასწვრივ.
1830-ანი წლებიდან და მეოცე საუკუნეში სომხეთში დაარსებული იქნა შემდეგი რუსული დასახლებები ალეკსანდროვკა, ახტა-ნერკინი, ბაზარჩაი, ბორისოვკა, ვორონცოვკა //ტაშირი//, ვოსკრესენკა //ლერმონტოვო//, გერგერი-რუსსკიე, გალოვინო, დელიჟან-ნოვი, ჯელალ-ოგლი-რუსსკიე, ელენოვკა, კარაკლისი, კონსტანტინოვკა, მიხაილოვკა, ნოვომიხაილოვკა, ნადეჟდინო, ნიკიტინო
//ფიოლეტოვო//, ნიკოლაევკა, ნოვოალეკსანდროვკა, ნოვოალეკსეევკა,
ნოვომიხაილოვკა-ტაშირში, ნოვონიკოლაევკა, ნოვოპოკროვკა, პრივოლნოე,
სემენოვკა, სუხოი გონტან და სხვ.
ბევრი რუსული დასახლება იყო მთიან ყარაბაღში. მოლოკანების გარდა სომხეთში დამკვიდრდნენ რუსული მოსახლეობის სხვა ჯგუფებიც. კაზაკები ცხოვრობდნენ დილიჟანში და სოფ.ნიკოლაევკაში //სადაც დღესაც ცხოვრობენ კაზაკთა შთამომავლები//. მართლმადიდებელი რუსები ცხოვრობდნენ ნიკოლაევკაში, გერგერ-რუსსკიხში, სემიონოვკაში, ჯელალ-ოგლიში,
ნოვოპოკროვკაში და პრივოლნოეში.
საბჭოთა ხანაში რუსების რაოდენობა სომხეთში იზრდებოდა სამხედროების ოჯახების და სხვადასხვა პროფესიის სპეციალისტების ხარჯზე.
სომხურ-აზერბაიჯანული კონფლიქტის დროს დაზარალდა მოლოკანთა დასახლებებიც. სამხედრო მოქმედებების დროს აზერბაიჯანის კედაბეკის რაიონიდან ესროდნენ ქალაქ კარმირს //კრასნოსელსკს// სადაც ძირითადად ცხოვრობდნენ მოლოკანები და ნაწილობრივ დუხობორები. 3 ათასი კაცისგან შემდგარი მთელი მოსახლეობა წავიდა. ეს იყო მოლოკანთა ყველაზე დიდი წასვლა სომხეთიდან ქვეყნის დამოუკიდებლობის შემდეგ.
ეხლა სომხეთის რუსული მოსახლეობა წარმოდგენილია მოლოკანებით რომლებიც ძირითადად ცხოვრობენ ლორეს და ტაშირის რაიონებში //ქვეყნის ჩრდილოეთი//. განსაკუთრებით ხალხმრავალი სოფლებია ლერმონტოვო.
ფიოლეტოვო, პუშკინო და ზოგი სხვა. ამას გარდა რვა ათასზე მეტი მოლოკანი ცხოვრობს ერევანში. რუსთა ცალკე ჯგუფი სუბოტნიკები, ე.წ. რუსი იუდევლები უმთავრესად რუსეთის ტამბოვის, სარატოვის და ტულას ოქებიდან,ცხოვრობს ქალაქში სევანი და სოფლებში სემიონოვკა, ჩკალოვკა და ასევე ერევანში და ვანაძორში.
ბოლო წლებში აღადგინეს მართლმადიდებელთა ტაძრები გიუმრიში,
ვანაძორში და სტეპანავანის და ტაშირის ზოგ სოფელში. ერევანში რუსული მართლმადიდებელი ეკლესია მოქმედებდა საბჭოთა ხელისუფლების დროსაც
//კანაკერის რაიონში//.
სომხეთის ასირიელთა თემი ძირითადად შედგება ლტოლვილებისგან ირანიდან და თურქეთიდან. ასირიელები კომპაქტურად ცხოვრობენ მხოლოდ ოთხ დასახლებულ პუნქტში: არზნიში და ასევე ვერინში, დვინში, შარიიარში და დიმიტროვოში. მაგრამ ცალკეული ოჯახები ცხოვრობენ აგრეთვე ქალაქებში არტაშატი, არარატი, არმავირი, მასისი, აბოვიანი, ვანაძორი, ბიურეგავანი და ნორ აჩნი.
შედარებით ბევრი ასირიელი //ძირითადად სომხურ-ასირიული ოჯახები// ცხოვრობს ერევანში. მთლიანობაში ასირიელები დიდად ასიმილირებულები არიან და მხოლოდ ბოლო წლებში აქტიური ასირიული ორგანიზაციები ცდილობენ თავისი ხალხის ტრადიციების და კულტურის აღდგენას. 1828 წელს,
რუსეთ-სპარსეთის ომის შემდეგ, სომხეთის ასირიელები თავის წიაღში მიიღო რუსეთის მართლმადიდებელმა ეკლესიამ. მაგრამ ასირიელებით დასახლებულ სოფელში ზემო დვინი აღდგენელია ასირიული ეკლესია რომელიც პირველად მოიხსენება მე-19 საუკუნის შუა ხანებში. ტაძრის რესტავრაციის შემდეგ აღმოსავლეთის ასირიულმა ეკლესიამ //მთელი ერაყის და რუსეთის ეპარქია// ზემო დვინში გააგზავნა თავისი მღვდელი.
რაც შეეხება ასირიელთა რაოდენობას სომხეთში აქ მოყავთ სხვადასხვა მონაცემი. ოფიციალური სტატისტიკა ლაპარაკობს 3500 ასირიელზე,მაშინ როდესაც ასირიული ორგანიზაციების თქმით სომხეთში ცხოვრობს 5-8 ათასი ასირიელი.
საკამათოა სომხეთში ბერძენთა რაოდენობაც. 2001 წლის მონაცემებით სომხეთში დარჩა სულ 1176 ბერძენი, მაგრამ ბერძნულ ორგანიზაციათა მონაცემები მკვეთრად განსხვავდება ოფიციალური სტატისტიკისგან. მათი წყაროებით სომხეთში ცხოვრობს 5 ათასზე ოდნავ მეტი ბერძენი.
პირველი დასახლება ბერძნებმა დაარსეს ახტალაში //ჩრდილოეთ სომხეთი// 1763 წელს. 1828-29 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის შემდეგ სომხეთში გადასახლდა მრავალი ბერძენი. ისინი ძირითადად დასახლდნენ ალეკსანდროპოლის უეზდში და ლორეში.
ჩრდილოეთ სომხეთის ეთნოგრაფიული რაიონი შორაგიალის რაიონის გარდა ბერძნებმა ქალაქ ალექსანდროპოლში დააარსეს კვარტალი ურმონცი რომელსაც ჰქონდა თავისი ბაზარი, აბანოები, სკოლები და ეკლესიები.
ბერძენთა რაოდენობა თანდათან იზრდებოდა ოსმალეთიდან ლტოლვილთა და გადასახლებულთა ხარჯზე. იყო ბერძნული და ბერძნულ-სომხური დასახლებები ბენდიკი, მადანი, იაგდანი, კოგესი, სისიმადანი, ალა-კილისა, სარიბაში, ბაიანდური, ბაიტარი, ანკავანი, არმუტლი //განძუტი// და კიდევ ერთი დასახლება მთიან ყარაბაღში - მეხმანა. ამას გარდა ბერძნები ცხოვრობენ ქალაქებში ახტალა, შამლუტი, თუმანიანი, სპიტაკი, ნოემბერიანი, ტაშირი,
რაზდანი, ვანაძორი, სტეფანავანი, გიუმრი, ალავერდი და ერევანი. ლორეში არის სოფლები სადაც ცხოვრობენ ცალკეული ბერძნული ოჯახები //2-15 ოჯახი//. ალავერდში განსაკუთრებით ბევრი ბერძნულ-სომხური ოჯახია, მაგრამ ამ ოჯახების ბავშვები როგორც წესი მხოლოდ სომხურად ლაპარაკობენ.
უკრაინელები სომხეთში ქალაქებში ცხოვრობდნენ და ცხოვრობენ. ბევრი უკრაინელი ცხოვრობს ტაშირში და სტეფანავანში, კერძოდ სოფელში ნიკოლაევკა. უკრაინელთა ნაწილი საქართველოს ბოლნისის რაიონიდან საბჭოთა ხანაში გადასახლდა სომხეთში. სომხეთის ყველა რაიონში არის სომხურ-უკრაინული ოჯახები.
სომხეთის ებრაული თემი კონცენტრირებულია ერევანში, გიუმრიში და ვანაძორში. სომხეთის ებრაელთა უმრავლესობა აშკენაზები //ე.წ. ევროპელი ებრაელები// არიან.
სომხურ-აზერბაიჯანული ომის დროს აზერბაიჯანიდან სომხეთში გადასახლდნენ მთის ებრაელებიც //ძირითადად სომხურ-ებრაული ოჯახების წევრები//.
სომხეთის ებრაელთა თემი მცირერიცხოვანია მაგრამ საკმაოდ აქტიურია. მას აქვს საკვირაო სკოლები და სინაგოგა.
მე-19 საუკუნის შუა ხანებში სიმბირსკის გუბერნიიდან სომხეთში რუსებთან ერთად გადასახლდა მორდვათა ჯგუფი რომელიც მოლოკანებთან ერთად დასახლდა სოფელში ნადეჟდინო //ეხლა შორჯა// სევანის ტბის ნაპირზე.
შემდეგ სომხეთში გადასახლდა მორდვას და ჩუვაშთა ახალი ჯგუფები რომლებიც რუსებთან ერთად ცხოვრობდნენ სოფელში ნადეჟდინო, ქალაქებში სევანი, ვარდენისი, რაზდანი.
სომხეთის ე.წ. კავკასიელ გერმანელთა უმეტესობა ცხოვრობს ერევანში. მათი თემი აგრეთვე არის ნოემბერიანში. დილიჟანში არიან ასიმილირებულ გერმანელთა შთამომავლები. სომხეთის გერმანელები ძალიან გარუსებულები არიან. სოფლებში კი ლაპარაკობენ მხოლოდ სომხურ ენაზე. გერმანელთა რაოდენობა ამიერკავკასიაში მკვეთრად შემცირდა სტალინური დეპორტაციის შემდეგ. საინტერესოა მონაცემები სომხეთში გერმანელთა რაოდენობის შესახებ.
1959-278, 1970-408, 1979-333... ეხლა სომხეთში სულ 300 გერმანელი ცხოვრობს.
სომხეთში თავისი თემი და საგანმანათლებლო ცენტრები აქვთ ძირითადად ერევანში მცხოვრებ პოლონელებსაც. პოლონელთა სპეციფიურ ჯგუფად ითვლება სტეფანავანის პოლონელთა ჯგუფი რომლის წევრების ყოფითი ენა სომხურია.
ქართველები თავმოყრილები არიან ერევანში და საზღვრისპირა დასახლებულ პუნქტებში //ქვეყნის ჩრდილოეთში// გურიიდან და აჭარიდან სომხეთში გადასახლდა ლაზების გარკვეული რაოდენობაც.
ერევანში იშვიათი არაა სომხურ-ქართული ოჯახები.
სომხეთის ქურთები ცხოვრობენ ერევანის მიდამოებში, არარატის ველზე, ტალინის და აპარანის სოფლებში. თემი საკმაოდ ორგანიზებულია.
სომხურ-აზერბაიჯანული კონფლიქტის დროს აზერბაიჯანიდან სომხეთში გადასახლდნენ გრიგორიანი უდებიც //უძველესი იბერიელ-კავკასიელი უდების ნიჯში მცხოვრები ნაწილი გრიგორიანულ სარწმუნოებას მისდევს, ვართაშენში მცხოვრები უდები კი მართლმადიდებლები არიან და ისტორიულად შეადგენდნენ ქართული ეკლესიის მრევლს, გ.მ.//.
სომხეთში მცხოვრებ გრიგორიან უდთა რაოდენობის შესახებ აზრთა სხვადასხვაობაა, მაგრამ მკვლევართა უმრავლესობის აზრით მათი რაოდენობა იზრდება.
სომხეთში ცხოვრობენ აფხაზებიც და ბულგარებიც. ბელორუსებს სომხეთში აქვთ თავისი ოფიციალურად აღრიცხული თემი. სომხეთის ბელორუსთა უმრავლესობა ცხოვრობს ერევანში და გიუმრიში.
ამას გარდა სომხეთში არის ოსების, დაღესტნელების //უმთავრესად დარგოელების და ლეკების//, ყაბარდოელების, ტაჯიკების, მოლდაველების, გაგაუზების და სხვათა თემები.
შედარებით ახალი თემებიდან შეიძლება გამოვყოთ ირანიდან გამოსული არაბები, სპარსელები და ა.შ.
სომხეთის ზოგ რაიონში //გავარის, ვარდენისის, მარტუნის და სხვ. რაიონები// ისევ ცხოვრობენ აზერბაიჯანელები. აზერბაიჯანული ოჯახები არის ერევანშიც. სომხეთში ბოლო წლებში გააქტიურდა მრავალი ეთნიკური უმცირესობა. იქმნება ახალი ორგანიზაციები და საზოგადოებები, იხსნება სკოლები ეროვნული უმცირესობებისთვის.
მაგრამ მეორეს მხრივ ეთნიკურ ჯგუფებს ვერ ეყოლებათ მათი წარმომადგენლები სომხეთის პარლამენტში და ამიტომ მათი ხმა არ ისმის არადა სომხეთის ინტერესებს ხომ ეთნიკური უმცირესობებიც ემსახურებიან.
--------------------------------------------------------------------------------------------
პატარა შენიშვნა:
განვითარებული და გადამწიფებული კომუნიზმის მშენებელ და საბჭოთა დემოკრატიზაციაში ნამეტანი აქტიურად ჩართულ ქართველებს მხედველობიდან რჩებათ არც ისე უმნიშვნელო ფაქტი - კერძოდ კი ის რომ ლორე-ტაშირის საბჭოთა სომხეთისთვის გადაცემულ ნაწილში იყო უამრავი ქართული სოფელი. მათი ქართული სახელების ნახვა შეიძლება ამიერკავკასიის 1920-30-ანი წლების რუკებზეც. ეს სოფლები მათი მოსახლეობით გაქრა და საქართველოს მაღალდიპლომირებული პირების კრებულმა რა თქმა არაფერი იცის იმის შესახებ თუ სად წავიდა ის ხალხი, რა დაემართა მათ და მათ შთამომავლობას. საბჭოთა სომხეთმა მიქოიანის მეგობარი სტალინის თანხმობით თუ მითითებით დიდი ხმაურის გარეშე მოსპო მის ტერიტორიაზე მცხოვრები მშვიდობიანი ქართველობა.
1980 წლების დასაწყისში მე დიდებულ ქართველ სწავლულ ეკა პრივალოვასთან //ის ქსნის ერისთავების შთამომავალი და დავით სარაჯიშვილის ნათესავიც იყო// ვიყავი ახტალაში სადაც ერევნელი ფსევდორესტავრატორები აფუჭებდნენ მე-13 საუკუნის ქართულ კედლის მხატვრობას. იქ გავიცანით ძეგლის შესანიშნავი მცველი, მოხუცი ბერძენი ქალი რომელიც არ იყო საქართველოში ნამყოფი მაგრამ ქართულად საკმაოდ გასაგებად ლაპარაკობდა იმიტომ რომ მის ბავშვობაში და ახალგაზრდობაში მის ირგვლივ სულ ქართველები ცხოვრობდნენ. ალბათ აღარაა ცოცხალი ის შესანიშნავი ბერძენი ქალი და ღმერთმა გაანათლოს მისი სული.
ქართველთა დემოკრატიზებული ზედაფენა კი თუ გააგრძელებს ასე არსებობას ის ვერც კი შეამჩნევს ქართველი ხალხის გაქრობას.
გაგიმარჯოთ თქვენ და არა მარტო შოთას და ილიას აღმზრდელ ხალხს.
------------------------------------------------------------------------------------
№ 11 (146) Ноябрь 2009 года.
http://www.noev-kovcheg.ru/mag/2009-11/1837.html
собенности современных этнических процессов в Армении |
Армения |
Принято считать, что Армения преимущественно моноэтническая страна. По крайней мере, официальная статистика говорит об этом. По последней переписи 2001 года армяне составляли 97,89% населения. Число же этнических меньшинств по той же переписи – чуть больше 2%.Однако некоторые неточности в статистике исследователи все-таки находят.
В Армении официально зарегистрировано 11 национальных общин. Хотя неофициально
действуют также организации
других этнических меньшинств.
Основной и значительный отток населения из Армении произошел в основном после распада СССР из-за социально-экономических трудностей, военных действий с Азербайджаном, блокады со стороны Турции. Число этнических групп, таких как эстонцы, литовцы, латыши, татары и др., сократилось до минимума. Миграционные процессы среди этнических групп Армении осуществлялись до конца 90-х годов.
Самой крупной этнической общиной в Армении, по официальным данным, являются езиды - 40 тысяч. Езидские организации, в свою очередь, приводят свои данные - чуть более 70 тысяч. Так или иначе, это одна из крупных этнических общин Армении, которая компактно проживает в Араратской долине, в частности, в районах Армавира, Арташата, Арарата, Масиса и Эчмиадзина. Второй крупный массив проживания езидов находится к северо-западу от Еревана, в основном в районах Апарана, Наири (Егварда), Талина и Баграмяна. В столице Армении езиды компактно проживают лишь в районе Авана и в некоторых пригородах.
Относительно крупной этнической общиной в Армении считаются также русские. Их первые поселения в Армении появились в 1826-28 гг., когда несколько семей сектантов из внутренних губерний России переселились в Армению. В последующие годы число русских сектантов и православных увеличилось. Русские молокане, духоборы, прыгуны, субботники и православные (в том числе казаки) основали в Армении десятки населенных пунктов. Особенно компактно русские поселения встречались в Карсской области, но после того как советская власть передала армянскую область Турции, христианское население, в том числе и русское, мигрировало из области. Русские селения в Армении были основаны на горных плато таким образом, чтобы природно-климатические условия были близки к условиям их прежнего проживания.
Кроме того, села русских переселенцев располагались вдоль главных и стратегических магистралей и дорог.
С 30-х годов ХIХ и в ХХ в. в Армении были основаны русские поселения: Александровка, Ахта-Неркин, Базарчай, Борисовка, Воронцовка (Ташир), Воскресенка (Лермонтово), Гергеры-Русские, Галовино, Делижан-Новый, Джелал-Оглы-Русские, Еленовка, Караклис, Константиновка, Михайловка, Новомихайловка, Надеждино, Никитино ( Фиолетово), Николаевка, Новоалександровка, Новоалексеевка, Новомихайловка – в Ташире, Новониколаевка, Новопокровка, Привольное, Семеновка, Сухой Фонтан и др.
Множество русских поселений было в Нагорном Карабахе. Помимо молокан в Армении обосновались также другие группы русского населения. Казаки проживали в Дилижане и в селе Николаевка (где до сих пор сохранились потомки казаков). А православное русское население проживало в Николаевке, Гергерах-Русских, Семеновке, Джелал-Оглы, а также в селах Новопокровка и Привольное. В советское время число русских в Армении увеличивалось за счет семей военнослужащих и специалистов различных профессий. Во время армяно-азербайджанского конфликта пострадали также поселения молокан. В разгар военных действий из Кедабекского района Азербайджана обстреливался город Кармир (Красносельск), где в основном жили молокане и частично духоборы. Население, около 3 тыс. человек, было вынуждено мигрировать полностью, и это самый крупный отток молокан из Армении после независимости страны.
Сейчас русское население Армении представлено молоканами, которые проживают в основном в областях Лори и Ташира (север страны). Особенно многолюдными остаются села Лермонтово, Фиолетово, Пушкино и некоторые другие. Кроме того, более 8 тысяч молокан проживают в Ереване. Отдельная группа русских – субботников, так называемых русских иудаистов, главным образом из Тамбовской, Саратовской и Тульской областей России, проживает в городе Севан и в селах Семеновка, Чкаловка, а также в Ереване и Ванадзоре. За последние годы были реставрированы православные храмы в Гюмри, Ванадзоре, в ряде сел Степанавана и Ташира. В Ереване Русская Православная Церковь действовала даже при советской власти (район Канакера).
Ассирийская община Армении в основном состоит из беженцев из Ирана и Турции. Ассирийцы проживают компактно лишь в 4 населенных пунктах: в Арзни, а также селениях Верин Двин, Шарийар и Димитрово. Однако отдельные семьи проживают также в городах Арташат, Арарат, Армавир, Масис, Абовян, Ванадзор, Бюрегаван и Нор Ачн. Относительно много ассирийцев (в основном армяно-ассирийские семьи) живут в Ереване. В целом ассирийцы сильно ассимилированы, и лишь за последние годы активные ассирийские организации пытаются возродить традиции и культуру своего народа. В 1828 году, после русско-персидской войны, ассирийцев Армении в свое лоно приняла Русская Православная Церковь. Однако в населенном ассирийцами селе Верхний Двин восстановлена ассирийская церковь, первые упоминания которой относятся к середине XIX века. После реставрации храма Ассирийская Церковь Востока (епархия всего Ирака и России) направила в Верхний Двин своего священника.
Что касается численности ассирийцев в Армении, то здесь приводятся разные данные. Официальная статистика говорит о 3500 ассирийцах, в то время как ассирийские организации приводят данные о 5-8 тысячах.
Спорным является также вопрос о численности греков в Армении. По данным 2001 года, в Армении осталось всего 1176 греков. Однако греческие организации приводят данные, которые резко отличаются от официальной статистики. По их источникам, в Армении проживает чуть более 5 тысяч греков. До распада СССР на территории Армении имелось множество греческих поселений, в том числе и компактно заселенных. Первое поселение греки основали в Ахтале (север Армении) в 1763 г. После русско-турецкой войны 1828-29 гг. в Армению переселилось большое количество греков, которые в основном поселились в Александропольском уезде, а также в Лори. Кроме поселений в районе Шорагяла (этнографический район на севере Армении), греки основали квартал Урмонц в городе Александрополь. Квартал имел свой базар, бани, школы и церкви. Число греков постепенно увеличивалось за счет новых переселенцев-беженцев из Османской империи. В целом в Армении имелись греческие поселения (в некоторых – армяно-греческое население): Бендик, Мадан, Ягдан, Когес, Сисимадан, Ала-Килиса, Сарибаш, Баяндур, Байтар, Анкаван, Армутли (Тандзут) и еще один поселок в Нагорном Карабахе - Мехмана. Кроме того, греки живут в городах Ахтала, Шамлуг, Туманян, Спитак, Ноемберян, Ташир, Раздан, Ванадзор, Степанаван, Гюмри, Алаверди и Ереван. Во время моей последней поездки в регион Лори я обнаружил села, где также проживают отдельные греческие семьи (от 2 до 15 семей). В самом городе Алаверди особенно много греко-армянских семей, но, как правило, дети в таких семьях владеют исключительно армянским языком.
Украинское население Армении было и остается городским. Незначительное число украинцев проживает в Ташире и Степанаване, в частности, в селе Николаевка. Часть украинцев из Болниского района Грузии в советское время также переселились в Армению. Армяно-украинские семьи также имеются во всех районах страны.
Еврейская община Армении сконцентрирована в Ереване, Гюмри и Ванадзоре. Большинство евреев Армении – ашкенази (так называемые европейские евреи). Во время армяно-азербайджанского конфликта в Армении обосновались также горские евреи из Азербайджана (в основном члены армяно-еврейских смешанных семей). Хотя община евреев в Армении малочисленна, она довольно активна. Имеются воскресные школы и синагога.
Наряду с русскими переселенцами в середине XIX в. в Армению переселилась группа мордвы (около 180 человек) из Симбирской губернии, которые вместе с молоканами обосновались в селе Надеждино (нынеШорджа) на берегу озера Севан. Эти крестьяне ошибочно числились как русские и лишь в посемейных списках 1886 г. их национальная принадлежность была определена правильно. В дальнейшем в Армению переселялись новые группы мордвы, а также чувашей. Чуваши, как и мордва, жили вместе с русским населением в селе Надеждино, в городах Севан, Варденис, Раздан.
Большинство так называемых кавказских немцев Армении проживает в Ереване. Община имеется также в Ноемберяне. В городе Дилижане проживают потомки ассимилированных немцев. В целом немцы Армении сильно русифицированы, а в селениях разговаривают исключительно на армянском языке. Численность немцев в Закавказье резко снизилась после сталинской депортации. Интересны данные о численности немцев в Армении.
1959 г. – 278 чел., 1970 г. – 408 чел., 1979 г. – 333 чел., 1898 г. – 265 чел. Ныне в Армении проживает не более 300 немцев.
Есть в Армении своя община и образовательные центры и у поляков, которые проживают в основном в Ереване. Специфической группой поляков считаются поляки Степанавана, бытовым языком которых является армянский. Грузины сосредоточены в Ереване и в приграничных населенных пунктах (на севере страны). В Ереване проживают близкие к грузинам лазы, переселившиеся, в частности, из Аджарии и Гурии. Армяно-грузинские семьи в Ереване не редкость.
Курдское население Армении проживает в основном в окрестностях Еревана и Араратской долины, а также в селах Талина и Апарана. Община довольно организованна.
Во время армяно-азербайджанского конфликта в Армению переселились отдельные группы удин. Культурная и религиозная близость удин с армянами (удины, как и армяне, последователи Армянской Апостольской Церкви) стала причиной оттока удин из Азербайджана. Оценки экспертов касательно численности удин в Армении расходятся, но в целом большинство исследователей считают, что удинское население Армении растет.
Из других этнических групп Армении можно выделить абхазов и болгар. Белорусы имеют свою официально зарегистрированную общину. Большинство белорусов проживает в Ереване и Гюмри.
Кроме того, имеются общины осетин, дагестанских народов (преимущественно даргинцев и лезгин), татар, таджиков, кабардин, молдаван, гагаузов и других.
Из относительно новых общин можно выделить арабов, персов и других выходцев из Ирана.
В ряде районов Армении по-прежнему живут азербайджанцы (районы Гавара, Вардениса, Мартуни и др.). Азербайджанские семьи есть также в Ереване. За последние годы многие национальные меньшинства Армении стали действовать активно. Создаются новые организации и общества, открываются школы для нацменьшинств, но с другой стороны, этнические группы не могут иметь своих представителей в парламенте Армении, что лишает их возможности быть услышанными. А ведь этнические меньшинства также служат интересам Армении.
Основной и значительный отток населения из Армении произошел в основном после распада СССР из-за социально-экономических трудностей, военных действий с Азербайджаном, блокады со стороны Турции. Число этнических групп, таких как эстонцы, литовцы, латыши, татары и др., сократилось до минимума. Миграционные процессы среди этнических групп Армении осуществлялись до конца 90-х годов.
Самой крупной этнической общиной в Армении, по официальным данным, являются езиды - 40 тысяч. Езидские организации, в свою очередь, приводят свои данные - чуть более 70 тысяч. Так или иначе, это одна из крупных этнических общин Армении, которая компактно проживает в Араратской долине, в частности, в районах Армавира, Арташата, Арарата, Масиса и Эчмиадзина. Второй крупный массив проживания езидов находится к северо-западу от Еревана, в основном в районах Апарана, Наири (Егварда), Талина и Баграмяна. В столице Армении езиды компактно проживают лишь в районе Авана и в некоторых пригородах.
Относительно крупной этнической общиной в Армении считаются также русские. Их первые поселения в Армении появились в 1826-28 гг., когда несколько семей сектантов из внутренних губерний России переселились в Армению. В последующие годы число русских сектантов и православных увеличилось. Русские молокане, духоборы, прыгуны, субботники и православные (в том числе казаки) основали в Армении десятки населенных пунктов. Особенно компактно русские поселения встречались в Карсской области, но после того как советская власть передала армянскую область Турции, христианское население, в том числе и русское, мигрировало из области. Русские селения в Армении были основаны на горных плато таким образом, чтобы природно-климатические условия были близки к условиям их прежнего проживания.
Кроме того, села русских переселенцев располагались вдоль главных и стратегических магистралей и дорог.
С 30-х годов ХIХ и в ХХ в. в Армении были основаны русские поселения: Александровка, Ахта-Неркин, Базарчай, Борисовка, Воронцовка (Ташир), Воскресенка (Лермонтово), Гергеры-Русские, Галовино, Делижан-Новый, Джелал-Оглы-Русские, Еленовка, Караклис, Константиновка, Михайловка, Новомихайловка, Надеждино, Никитино ( Фиолетово), Николаевка, Новоалександровка, Новоалексеевка, Новомихайловка – в Ташире, Новониколаевка, Новопокровка, Привольное, Семеновка, Сухой Фонтан и др.
Множество русских поселений было в Нагорном Карабахе. Помимо молокан в Армении обосновались также другие группы русского населения. Казаки проживали в Дилижане и в селе Николаевка (где до сих пор сохранились потомки казаков). А православное русское население проживало в Николаевке, Гергерах-Русских, Семеновке, Джелал-Оглы, а также в селах Новопокровка и Привольное. В советское время число русских в Армении увеличивалось за счет семей военнослужащих и специалистов различных профессий. Во время армяно-азербайджанского конфликта пострадали также поселения молокан. В разгар военных действий из Кедабекского района Азербайджана обстреливался город Кармир (Красносельск), где в основном жили молокане и частично духоборы. Население, около 3 тыс. человек, было вынуждено мигрировать полностью, и это самый крупный отток молокан из Армении после независимости страны.
Сейчас русское население Армении представлено молоканами, которые проживают в основном в областях Лори и Ташира (север страны). Особенно многолюдными остаются села Лермонтово, Фиолетово, Пушкино и некоторые другие. Кроме того, более 8 тысяч молокан проживают в Ереване. Отдельная группа русских – субботников, так называемых русских иудаистов, главным образом из Тамбовской, Саратовской и Тульской областей России, проживает в городе Севан и в селах Семеновка, Чкаловка, а также в Ереване и Ванадзоре. За последние годы были реставрированы православные храмы в Гюмри, Ванадзоре, в ряде сел Степанавана и Ташира. В Ереване Русская Православная Церковь действовала даже при советской власти (район Канакера).
Ассирийская община Армении в основном состоит из беженцев из Ирана и Турции. Ассирийцы проживают компактно лишь в 4 населенных пунктах: в Арзни, а также селениях Верин Двин, Шарийар и Димитрово. Однако отдельные семьи проживают также в городах Арташат, Арарат, Армавир, Масис, Абовян, Ванадзор, Бюрегаван и Нор Ачн. Относительно много ассирийцев (в основном армяно-ассирийские семьи) живут в Ереване. В целом ассирийцы сильно ассимилированы, и лишь за последние годы активные ассирийские организации пытаются возродить традиции и культуру своего народа. В 1828 году, после русско-персидской войны, ассирийцев Армении в свое лоно приняла Русская Православная Церковь. Однако в населенном ассирийцами селе Верхний Двин восстановлена ассирийская церковь, первые упоминания которой относятся к середине XIX века. После реставрации храма Ассирийская Церковь Востока (епархия всего Ирака и России) направила в Верхний Двин своего священника.
Что касается численности ассирийцев в Армении, то здесь приводятся разные данные. Официальная статистика говорит о 3500 ассирийцах, в то время как ассирийские организации приводят данные о 5-8 тысячах.
Спорным является также вопрос о численности греков в Армении. По данным 2001 года, в Армении осталось всего 1176 греков. Однако греческие организации приводят данные, которые резко отличаются от официальной статистики. По их источникам, в Армении проживает чуть более 5 тысяч греков. До распада СССР на территории Армении имелось множество греческих поселений, в том числе и компактно заселенных. Первое поселение греки основали в Ахтале (север Армении) в 1763 г. После русско-турецкой войны 1828-29 гг. в Армению переселилось большое количество греков, которые в основном поселились в Александропольском уезде, а также в Лори. Кроме поселений в районе Шорагяла (этнографический район на севере Армении), греки основали квартал Урмонц в городе Александрополь. Квартал имел свой базар, бани, школы и церкви. Число греков постепенно увеличивалось за счет новых переселенцев-беженцев из Османской империи. В целом в Армении имелись греческие поселения (в некоторых – армяно-греческое население): Бендик, Мадан, Ягдан, Когес, Сисимадан, Ала-Килиса, Сарибаш, Баяндур, Байтар, Анкаван, Армутли (Тандзут) и еще один поселок в Нагорном Карабахе - Мехмана. Кроме того, греки живут в городах Ахтала, Шамлуг, Туманян, Спитак, Ноемберян, Ташир, Раздан, Ванадзор, Степанаван, Гюмри, Алаверди и Ереван. Во время моей последней поездки в регион Лори я обнаружил села, где также проживают отдельные греческие семьи (от 2 до 15 семей). В самом городе Алаверди особенно много греко-армянских семей, но, как правило, дети в таких семьях владеют исключительно армянским языком.
Украинское население Армении было и остается городским. Незначительное число украинцев проживает в Ташире и Степанаване, в частности, в селе Николаевка. Часть украинцев из Болниского района Грузии в советское время также переселились в Армению. Армяно-украинские семьи также имеются во всех районах страны.
Еврейская община Армении сконцентрирована в Ереване, Гюмри и Ванадзоре. Большинство евреев Армении – ашкенази (так называемые европейские евреи). Во время армяно-азербайджанского конфликта в Армении обосновались также горские евреи из Азербайджана (в основном члены армяно-еврейских смешанных семей). Хотя община евреев в Армении малочисленна, она довольно активна. Имеются воскресные школы и синагога.
Наряду с русскими переселенцами в середине XIX в. в Армению переселилась группа мордвы (около 180 человек) из Симбирской губернии, которые вместе с молоканами обосновались в селе Надеждино (нынеШорджа) на берегу озера Севан. Эти крестьяне ошибочно числились как русские и лишь в посемейных списках 1886 г. их национальная принадлежность была определена правильно. В дальнейшем в Армению переселялись новые группы мордвы, а также чувашей. Чуваши, как и мордва, жили вместе с русским населением в селе Надеждино, в городах Севан, Варденис, Раздан.
Большинство так называемых кавказских немцев Армении проживает в Ереване. Община имеется также в Ноемберяне. В городе Дилижане проживают потомки ассимилированных немцев. В целом немцы Армении сильно русифицированы, а в селениях разговаривают исключительно на армянском языке. Численность немцев в Закавказье резко снизилась после сталинской депортации. Интересны данные о численности немцев в Армении.
1959 г. – 278 чел., 1970 г. – 408 чел., 1979 г. – 333 чел., 1898 г. – 265 чел. Ныне в Армении проживает не более 300 немцев.
Есть в Армении своя община и образовательные центры и у поляков, которые проживают в основном в Ереване. Специфической группой поляков считаются поляки Степанавана, бытовым языком которых является армянский. Грузины сосредоточены в Ереване и в приграничных населенных пунктах (на севере страны). В Ереване проживают близкие к грузинам лазы, переселившиеся, в частности, из Аджарии и Гурии. Армяно-грузинские семьи в Ереване не редкость.
Курдское население Армении проживает в основном в окрестностях Еревана и Араратской долины, а также в селах Талина и Апарана. Община довольно организованна.
Во время армяно-азербайджанского конфликта в Армению переселились отдельные группы удин. Культурная и религиозная близость удин с армянами (удины, как и армяне, последователи Армянской Апостольской Церкви) стала причиной оттока удин из Азербайджана. Оценки экспертов касательно численности удин в Армении расходятся, но в целом большинство исследователей считают, что удинское население Армении растет.
Из других этнических групп Армении можно выделить абхазов и болгар. Белорусы имеют свою официально зарегистрированную общину. Большинство белорусов проживает в Ереване и Гюмри.
Кроме того, имеются общины осетин, дагестанских народов (преимущественно даргинцев и лезгин), татар, таджиков, кабардин, молдаван, гагаузов и других.
Из относительно новых общин можно выделить арабов, персов и других выходцев из Ирана.
В ряде районов Армении по-прежнему живут азербайджанцы (районы Гавара, Вардениса, Мартуни и др.). Азербайджанские семьи есть также в Ереване. За последние годы многие национальные меньшинства Армении стали действовать активно. Создаются новые организации и общества, открываются школы для нацменьшинств, но с другой стороны, этнические группы не могут иметь своих представителей в парламенте Армении, что лишает их возможности быть услышанными. А ведь этнические меньшинства также служат интересам Армении.
No comments:
Post a Comment