 |
გაიგე რომ სამყარო არის მხოლოდ პირობითი ნიშანი, არსებულის მოძრაობის ერთი მარჭვალი, რომ მოკვდავებს არ ძალგვიძს მისი უკანასკნელი და სულიერი აზრის წვდომა.
გაიგე რომ სიკვდილი დამარცხა ცნობიერების ძალამ, მაგრამ ყოველი ცოცხალი არსება არის მარადიული სიტყვის ასო და მეტი არაფერი,მისი დღის წუთიერი ანარეკლი.
1883.
Не думай тайну вечную творенья
Среди явлений пестрых уловить
И объяснить их смысл и их значенье,
Пойми, что мир есть только знак условный,
В движеньи сущего - одно звено,
Что в смысл его, последний и духовный,
Проникнуть смертным не дано;
Что смерть - сознанья сила поборола;
Но каждое живое существо
Есть только буква вечного
Глагола,
Минутный отблеск дня его.
<1883>
უკრაინული პოეზიის პირველი შემკრები იყო წერეთელი. წერეთელისთვის პატივის მისაგებად ბულგარეთში პლოვდივის ქუჩას ჰქვია თავადი წერეთელის სახელი. პლოვდივის ოლქის ერთ-ერთ სოფელს კი ჰქვია წერეთელოვო.
მალხაზ ებრალიძე
ქართველ თავადთა შთამომავალი ნიკოლაი ანდრეევიჩ წერეთელი დაიბადა უკრაინაში. ის იყო უკრაინული ხალხური პოეზიის პირველი შემკრები. მან პირველმა გამოსცა უკრაინული ზეპირსიტყვიერების ლირიკულ-ეპიკური ქმნილებები.
ნიკოლოზს ჰყავდა 7 შვილი. სახელი გაითქვეს ალეკსეი და დმიტრი ნიკოლზის ძე წერეთლებმა. ალეკსეი გახდა რუსეთის გენერალური კონსული ბულგარეთში და დაიმსახურა ბულგარელთა სიყვარული,დმიტრი კი გახდა გამოჩენილი ფილოსოფოსი,პოეტი,პუბლიცისტი და ლიტერატურული კრიტიკოსი.
მამა-შვილი ცერტელევების //წერეთლების// ცხოვრება და მოღვაწეობა შეისწავლა ოთარ შალვას ძე გვინჩიძემ, რომელმაც 1960-ან და 1980-ან წლებში გამოსცა წიგნები "ა.ნ. წერეთელი - რუსეთის გენერალური კონსული ბულგარეთში" და "ნიკოლაი ანდრეევიჩ ცერტელევი".
ენციკლოპედისტი ბატონიშვილი იოანე ბაგრატიონის თქმით ქართველთა ერთ-ერთი უძველესი თავადური გვარი, წერეთლების გვარი დამკვიდრდა მე-14 საუკუნის ბოლოს, გიორგი მეშვიდის მეფობისას. ამ გვარის მრავალმა წარმომადგენელმა კეთილი საქმეებით გაუთქვა სახელი საქართველოს. საკმარისია ვახსენოთ დიდი პოეტი აკაკი წერეთელი.
1724 წელს ქართლის მეფე ვახტანგ მეექვსე დიდი ამალით გადასახლდა რუსეთში. მის ამალაში იყო თავადი დავით წერეთელი.
იმპერატრიცს ანა იოანოვნამ 1738 წელს თავადაზნაურობისგან შექმნა ჰუსართა ქართული როტა. ყირიმის კამპანიაში თურქების წინააღმდეგ იბრძოდა დავით წერეთელიც. ხოშინის სიმაგრის შტურმის შემდეგ გენერალ-ფელდმარშალმა ფონ მინიხმა სენატისთვის გაგზავნილ ანგარიშში დაწერა რომ ქართველები ბრწყინვალედ იქცეოდნენ.
დავით წერეთელს კი არ გაუმართლა. ერთ-ერთ ბრძოლაში ის ტყვედ ჩავარდა, მაგრამ გამოისყიდეს.
მოსკოვში მცხოვრებმა ქართველებმა უკვე 1738 წელს მოითხოვეს სამშობლოში გაშვება ცოლ-შვილის და ახლობლების ჩამოსაყვანად. უნდა ვიფიქროთ რომ დავით წერეთელმა სწორედ ასე წაიყვანა მოსკოვში თავისი ბიძაშვილი ავთანდილ წერეთელი.
რუსეთის მთავრობამ დავით და ავთანდილ წერეთლები დაასახლა ადგილში ხოროლ, უკრაინაში. უკრაინაში დამკვიდრებული ქართველები ხშირად სტუმრობდნენ ერთმანეთთან, არ ივიწყებდნენ მშობლიურ ენას და ისტორიას.
წერეთელთა ოჯახის ხშირი სტუმარი იყო მირგოროდში მცხოვრები დიდი ქართველი პოეტი დავით გურამიშვილიც.
მირგოროდში დავით გურამიშვილის საფლავის პირველაღმომჩენი უკრაინელი დმიტრი კოსარიკი წერდა: "გურამიშვილს შეეძლო სტუმრობა მეზობლად, ხოროლში მცხოვრებ წერეთლებთან. წერეთლების ოჯახში მუდამ ისმოდა ლიტერატურა, ხალხური ზეპირსიტყვიერება, ქართული და უკრაინული სიმღერები".
დავითი გარდაიცვალა უშვილოდ და მისი მამულის პატრონი გახდა ავთანდილი.რომელიც იქცა წერეთლების რუსულ-უკრაინული შტოს მამამთავრად. რუსულად გვარი ჟღერდა როგორც "ცერტელევ". ავთანდილის შემდეგ მამული ერგო მისი შვილ კორნეტ ანდრეი ცერტელევს და შვილიშვილ ნიკოლაი ანდრეევიჩ ცერტელევს, მომავალ სახელგანთქმულ ფოლკლორისტს.
ნიკოლაი დაიბადა ხოროლში //პოლტავას ოლქი// 1790 წელს. მიიღო საშინაო განათლება, იმსახურა ჩერნიგოვის კაზნაჩეისტვოში //ხაზინასთან დაკავშირებული დაწესებულებაში//. 18 წლის ნიკოლაი კარგი მუშაობისთვის დააწინაურეს გუბერნიის მდივნად, მაგრამ მან არჩია უმაღლესი განათლების მიღება. 1810 წელს მან ჩააბარა ხარკოვის უნივერსიტეტში, 1814 წელს კი გადავიდა მოსკოვის უნივერსიტეტის ეთიკო-ფილოლოგიურ ფაკულტეტზე.
1819 წელს მან დაიწყო სამსახური ფინანსთა სამინისტროში, 1823 წელს ის დანიშნეს ტამბოვის და შემდეგ პოლტავას სასწავლებელთა დირექტორად. 1859 წლიდან ის დანიშნეს სასწავლებელთა მთავარი სამმართველოს წევრად.
1860 წელს ის გადადგა ნამდვილი საიდუმლო მრჩევლის წოდებით.
სწავლის და სამსახურის დროს მან მოიარა უკრაინა და აგროვებდა უკრაინაული ფოლკლორის ნიმუშებს.
ნიკოლაი //ნიკოლოზ// ცერტელევი //წერეთელი// გატაცებული იყო პოეზიით.თავის სახლში ხარკოვის სტუდენტებისთვის აწყობდა ლიტერატურულ საღამოებს.იწვევდა უნივერსიტეტის რექტორს, დეკანებს, პროფესორებს.
1819 წელს პეტერბურგში გამოვიდა ნიკოლაი ცერტელევის//ნიკოლოზ წერეთელის
// წიგნი "ძველი მალოროსიული//უკრაინული.გ.მ.// სიმღერების შეკრების ცდა" და 1820 წელს წიგნი "ლექსების თხზვის საერთო წესების ცდა", რომელიც რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიამ დააჯილდოვა ვერცხლის მედლით.
ნიკოლაი ცერტელევის მიერ შეგროვილი უკრაინული ხალხური დუმები სრულდება ბანდურას ან კობზას თანხლებით. ნიკოლაიმ ის დაყო სამ ციკლად:
ერთი ციკლია თურქულ-თათრულ ტყვეობაზე და მეთხუთმეტე-მეჩვიდმეტე საუკუნეებში უკრაინელთა თურქ-თათარ დამპყრობლებთან ბრძოლის მომთხრობი დუმები.
მეორე ციკლი ეძღვნება ბოგდან ხმელნიცკის მეთაურობით გაშლილ განმანთავისუფლებელ ბრძოლას .
მესამე ციკლია საოჯახო-ყოფითი დუმები.
ფოლკლორისტი წერდა საკუთარ ლექსებსაც მაგრამ მათი გამოქვეყნების წინააღმდეგი იყო. ცერტელევი აგროვებდა.იკვლევდა და გამოსცემდა როგორც უკრაინული ისე რუსული ხალხური შემოქმედების ძეგლებს.
ის იყო უმთავრესად ლიტერატურული მიმართულების მრავალი საზოგადოების წევრი, წერდა წერილებს.
ის იყო უკრაინული პოეზიის პირველი შემკრები.
სახელგანთქმული ფილოლოგი, პეტერბურგის აკადემიკოსი იზმაილ სრეზნევსკი წერდა: "ნ.ა ცერტელევს ეკუთვნის ე. წ. დუმების თუ ბუვალშჩინების პირველი გამოცემის პატივი.
ცერტელევამდე არავინ იცოდა რომ უკრაინაში ამ სახელით იყო და არის თავისი ხალხური. ისტორიული და ჭკუისმასწავლებელი, თავისი შინაგანი და გარეგანი ხასიათით შესანიშნავი ხალხური ეპოსი".
ჩვენთვის უცნობი პირველი მეუღლისგან ნიკოლაის ჰყავდა ხუთი შვილი. მისი გარდაცვალების შემდეგ ის დაქორწინდა მემამულე ვარვარა ჩულკოვაზე. მათ ეყოლათ შვილები ალეკსეი და დმიტრი.
დედის მხრიდან ისინი იყვნენ სახელგანთქმული რუსი მწერალი და პოეტი ალეკსეი ნიკოლაევიჩ ტოლსტოის და მისი მეუღლის, სოფია ანდრეევნა ბახმეტევას ბიძაშვილები.
შიპკას გმირი:
1848 წელს დაბადებულმა უფროსმა ვაჟიშვილმა ალეკსეიმ შინაური განათლების მიღების შემდეგ სწავლა განაგრძო ლოზანაში //შვეიცარია//. 1865 წელს ის შევიდა მოსკოვის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე.
მისი უნივერსიტეტში სწავლის წლები დაემთხვა პერიოდს როდესაც რუსეთის მოწინავე საზოგადოება განსაკუთრებულ ინტერესს იჩენდა თურქთა უღელქვეშ ტანჯული სლავების მიმართ. ალეკსეი განსაკუთრებული ინტერესით სწავლობდა სლავურ ენებს და უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ ის გააგზავნეს თურქეთში და ბალკანებზე.
რუსეთში დაბრუნების შემდეგ ის გაამწესეს რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს აზიურ დეპარტამენტში სადაც ის განაგებდა სლავურ საკითხებს. მალე ის გადაიყვანეს ბელგრადში რუსეთის გენერალური კონსულის მდივნად, 1873 წლის დასაწყისში კი დანიშნეს კონსტანტინეპოლში რუსეთის საელჩოს მეორე მდივნად. იქ მაშინ ელჩი იყო გრაფი ნიკოლაი იგნატიევი.
1876 წლის აპრილში სასტიკად ჩაახშეს ბულგარელი ხალხის აჯანყება თურქ დამპყრობელთა წინააღმდეგ.
ამ რთულ პერიოდში დასისხლიანებულ ბულგარეთში ვიცრე-კონსულად დაინიშნა ახალგაზრდა ალეკსეი ცერტელევი. 1876 წლის 5 ივნისს ის ჩავიდა პლოვდივში თურქთა მხეცობების შესახებ დაწვრილებითი ცნობების შესაკრებად. მან მოიარა მრავალი ბულგარული სოფელი. ერთ-ერთ ანგარიშში ალეკსეი შემდეგს ატყობინებს გრაფ იგნატიევს:
"სოფლების უმრავლესობა გაძარცულია...ბულგარელებს ყველგან ხოცავენ, მოსალოდნელია მხეცობის ახალი გამოვლინებები...ყველაფერი ეს ხდება საყოველთაო სიღატაკის და გაჭირვების ფონზე".
ალეკსეის დიპლომატიურმა კორესპონდენციამ ბულგარელთა საცოდავი მდგომარეობის შესახებ დიდად იმოქმედა როგორც რუსეთის ისე ევროპის საზოგადოებრივ აზრზე.
მარტო დიდი ბრიტანეთი განაგრძობდა თურქეთის მხარდაჭერას.
1877 წელს დაიწყო რუსეთ-თურქეთის ომი. რუსეთის დიპლომატები გაიწვიეს თურქეთიდან და ისინი დროებით უსაქმოდ დარჩნენ.
ალეკსეი ვერ შეურიგდა ამ მდგომარეობას და მოხალისედ წავიდა გენერალი სკობელევის მოქმედ არმიაში და შემდეგ გადავიდა იოსიფ გურკოს მოწინავე რაზმში.
ალეკსეიმ წინასწარ შეისწავლა ბულგარეთის ტოპოგრაფია და მისმა ცოდნამ უდიდესი სამსახური გაუწია რუსეთის არმიას შიპკას აღებისას. გურკოს ათიათასიანი რაზმის წინაშე იდგა თურქთა დაცვის პოზიციების გარღვევის და სამხრეთ ბულგარეთში შეჭრის ამოცანა. ოპერაციას ართულებდა ის რომ პირდაპირი დარტყმით შიპკაზე შეტევა შეუძლებელი იყო. თავიდან საჭირო იყო სტარა-პლანინას ქედზე გადასვლა და თვითონ შიპკაზე გამაგრებული იყო თურქთა 7-ათასიანი რაზმი.
აი აქ გამოდგა ალეკსეის ცოდნა. მან გურკოს მოახსენა რომ სმენია სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ხაინკიოკის უღელტეხილის არსებობის შესახებ. მისი გადასვლით შეიძლებოდა შიპკას ზურგში მოხვედრა. ამ უღელტეხილის შესახებ არაფერი იცოდა არც რუსთა და არც თურქთა სარდლობამ. თვითონ ალეკსეიც არ იყო დარწმუნებული იმაში რომ კავალერია და არტილერია შეძლებდა ამ უღელტეხილზე გადასვლას. ამიტომ ის ბულგარელ გლეხად შენიღბული წავიდა დასაზვერად....
ცოტა ხნის შემდეგ ათიათასიანი რაზმი შევიდა უღელტეხილისაკენ მიმავალ ხეობაში. ავანგარდს მიუძღოდა პირადად ალეკსეი.
შიპკას ზურგში რუსების მოულოდნელმა გამოჩენამ დააბნია თურქები. ომის დაწყებიდან 9 თვის შემდეგ ბულგარეთის ტერიტორია გაწმენდილი იყო დამპყრობლებისგან.
გიორგის კავალერის მოღვაწეობამ დიპლომატიურ ასპარეზზე წერეთელს სახელი გაუთქვა ბულგარელებს შორის. ბულგარელებს უყვარდათ წერეთელი, უსაზღვროდ ენდობოდნენ მას, უძახოდნენ მას "ჩვენი თავადი".
წერეთელისთვის პატივის მისაგებად პლოვდივის ქუჩას ჰქვია თავადი წერეთელის სახელი. პლოვდივის ოლქის ერთ-ერთ სოფელს კი ჰქვია წერეთელოვო.
ალეკსეი წერეთელს ომის შემდეგ ეკავა აღმოსავლეთ რუმელიის //სამხრეთი ბულგარეთი// გენერალური კონსულის თანამდებობა.
ის გარდაიცვალა ახალგაზრდა, 35 წლის ასაკში.
შოპენჰაუერის მიმდევარი:
ალეკსეის უმცროსმა ძმა დმიტრი ცერტელევმა დაამთავრა მოსკოვის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტი. შემდეგ მან დიდი ხანი გაატარა ბერლინში, სადაც უსმენდა ედუარდ ჰარტმანის და ჰელმჰოლცის ლექციებს, თავისი განათლება მან დაასრულა ლაიპციგის უნივერსიტეტში, სადაც მან გერმანულად დაწერა გამოკვლევა შოპენჰაუერის გნოსეოლოგიის სესახებ რაშიც მიიღო ფილოსოფიურ მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი.
მისი გამოქვეყნებული ნაშრომებიდან უნდა გამოვყოთ "შოპენჰაუერის ფილოსოფია".
დმიტრი წარმატებით მისდევდა ლიტერატურულ მოღვაწეობასაც.
მისი ლექსების კრებულები გამოიცა 1883, 1892 და 1902 წლებში. 1892 წლის კრებულისთვის დმიტრის მიანიჭეს პუშკინის პრემია. ტანეევის და იპოლიტოვ-ივანოვის მიერ მუსიკაზე გადატანილი მისი ლექსები იქცა ცნობილ რომანსებად.
დმიტრის მეუღლე ეკატერინა ვონლიარსკაია იყო კარგი დიასახლისიც და შესანიშნავი მუსიკოსიც. საშინაო კონცერტებზე ის სიამოვნებით ასრულებდა მისი მეუღლის ლექსებზე დაწერილ რომანსებს.
1891 წელს დმიტრი გამოსცემს მის მიერ თარგმნილ გოეთეს "ფაუსტს".
სხვადასხვა დროს ის იყო რედაქტორი მის მიერვე დაარსებული ჟურნალისა "რუსსკოე ობოზრენიე" და ჟურნალებისა "დელო" და "რუსსკიი ვესტნიკი".
მეუღლეებს ეყოლათ ქალიშვილი ნატალია და ვჟიშვილი გიორგი
მალხაზ ებრალიძე
------------------------------------------------------
Украинская ветвь князей Церетели
Раздел: Тбилисская неделя » Наше прошлое |
Опубликовано: 29.01.2013
Представитель грузинского княжеского рода Церетели, Николай Андреевич Цертелев, родившийся в Украине, был первым собирателем народной украинской поэзии. И первым издал лирико-эпические произведения украинской устной словесности – народные думы. У Николая было семеро детей. Двое из них – Алексей и Дмитрий прославились. Алексей стал генеральным консулом России в Болгарии и снискал большую любовь болгар, а Дмитрий приобрел известность как выдающийся философ, поэт, публицист и литературный критик. Большую исследовательскую работу по изучению жизни и деятельности отца и сыновей Цертелевых (Церетели) провел Отар Шалвович Гвинчидзе, который написал интересные монографии – “А.Н.Церетели - Генеральный консул России в Болгарии” и “Николай Андреевич Цертелев”, изданные, соответственно, в 60-х и 80-х годах прошлого столетия.
СЛАВНЫЕ ПРЕДКИ
Согласно труду энциклопедиста царевича Иоанэ Багратиони, одна из старейших грузинских княжеских фамилий Церетели утвердилась в конце XIV века в эпоху царствования Георгия VII. Многие представители этой фамилии прославили Грузию благими деяниями. Достаточно назвать нашего великого поэта Акакия Церетели.
Как известно, в 1724 году царь Картли Вахтанг VI с большой свитой переселился в Россию. В перечне лиц свиты царя Вахтанга VI, присланной в Коллегию иностранных дел генералом Амилахвари, числится “Имеретинской земли боярин Давид Церетели”.
В 1738 году по указу императрицы Анны Иоанновны была сформирована грузинская гусарская рота в составе князей и дворян. В Крымской кампании против турокв роте сражался Давид Церетели. После штурма крепости Хошин в своем рапорте Сенату генерал-фельдмаршал фон Миних писал о “блестящем поведении грузин”. А вот Давиду Церетели не повезло - в одном из боев он попал в плен, но был выкуплен. Проживающие в Москве грузины еще в 1738 году возбудили ходатайство с просьбой отпустить их на родину, чтобы забрать своих жен, детей и близких родственников. Надо полагать, что именно таким путем князь Давид Церетели вывез в Москву своего двоюродного брата Автандила Церетели. Именно Автандил Леванович Церетели и является дедом Николая Цертелева и прадедом Алексея и Дмитрия – героев нашей статьи. Русское правительство отдало по 30 дворов Давиду и Автандилу Церетели, поселив их в местечке Хорол, в Украине. Поселившиеся в Украине грузины часто бывали друг у друга, не забывали родного языка и своей истории.
Великий грузинский поэт Давид Гурамишвили, проживавший в Миргороде, был частым гостем семьи Церетели. Украинский писатель Дмитрий Косарик, первым обнаруживший могилу Давида Гурамишвили в Миргороде, писал: “В соседнем местечке Хорол Гурамишвили всегда мог вволю наговориться в семействе Церетели. В этой семье всегда звучала литература, народная словесность, грузинская и украинская песня”. Давид умер бездетным и его имение в Хороле перешло к Автандилу, который и стал родоначальником русско-украинской ветви княжеского родаЦеретели. На русский лад фамилиястала произноситься как “Цертелев”. После Автандила владение в местечке Хорол перешло к его сыну, корнету Андрею Цертелеву и внуку Николаю Андреевичу Цертелеву, будущему известному фольклористу.
«ДУМЫ И БУВАЛЬЩИНЫ»
Николай родился в Хороле (Полтавская область) в 1790 году. Получив домашнее образование, поступил на службу в Черниговское казначейство. Вскоре 18-летнего Николая за отличную службу произвели в губернские секретари, однако он предпочел получить высшее образование, и в 1810 году поступил в Харьковский университет, а в 1814-мперевелся вМосковский университет, где он окончил курс этико-филологического факультета. Его служебная карьера сложилась так: в 1819-м он поступает на службу в министерство финансов; в 1823-м его назначают директором училищ Тамбовской и затем Полтавской губернии; с 1839 года работает помощником попечителя Харьковского учебного округа; с 1859 года Николая назначают членом главного управления училищ. В 1860 году он уходит в отставку с титулом действительного тайного советника. Одновременно с учебой и службой Николай исколесил Украину,собирая образцы фольклора.
Он занимается поэзией, организацией литературных вечеров для харьковских студентов, которые проводил в своем доме, приглашая ректора, деканов и некоторых профессоров университета. В 1819 году в Петербурге выходит книга Николая Цертелева под заглавием “Опыт собрания старинных малороссийских песен”, а в 1820-м – “Опыт общих правил стихотворства”, которая быланаграждена серебряной медалью Российской академии наук. Собранные Николаем украинские народные думыисполняютсяв сопровождении бандуры или кобзы.Цертелев разделил их на три цикла: в первый входят думы, повествующие о турецко-татарской неволе и борьбе украинцев с турецко-татарскими захватчиками в XV-XVII веках; второй цикл посвящен событиям национально-освободительной войны украинского народа под руководством Богдана Хмельницкого; третий цикл - семейно-бытовые думы. Писал фольклорист и собственныестихи, хотя был против их публикации. Цертелев собирал, изучал и издавал не только памятники народного творчества Украины, но и России. Он состоял членом многих обществ, в большинстве своем литературного направления, писал статьи. Но все же прославилсякакпервый собирательмалороссийской поэзии.
Знаменитый филолог, петербургский академик Измаил Срезневский писал: “Н.А.Цертелеву принадлежит слава первого обнародования так называемых “дум” или “бувальщин”: до него никто в литературе не знал, что в Украине был и остается под этим именем свой народный эпос, исторический и нравоучительный, замечательный своим внешним и внутренним характером...”
От первой жены, имя которой нам неизвестно, Николай имел пятерых детей; после ее смерти он женился на Варваре Чулковой, владелице поместья в Липягах, Пензенской губернии. У них родились сыновья Алексей и Дмитрий. Со стороны матери они приходились двоюродными племянниками писателю, графу Алексею Константиновичу Толстому и его супруге Софье Андреевне, урожденной Бахметевой.
ГЕРОЙ ШИПКИ
Старший сын Алексей, рожденный в 1848 году, после получения домашнего образования продолжил учебу в Лозанне (Швейцария). В 1865-м он поступил на юридический факультет Московского университета.
Годы его учебы в университете совпали с периодом, когда передовая общественностьРоссии проявлялаособый интерес к славянам, находящимся под гнетом турок, ратуя за освобождение братских народов от османского ига. Алексей с особым усердием изучал славянские языки и после успешного окончания университета его направили в Турцию и на Балканы. После возвращения в Россию его определили в Азиатский департамент МИД России, где он ведал славянскими вопросами. Вскоре его перевели в Белград секретарем генерального консула России, а в начале 1873 года назначиливторым секретарем посольстваРоссии в Константинополе, где в то время послом был граф Николай Игнатьев. Восстание болгарского народа против турецких завоевателейв апреле 1876 года было жестоко подавлено.
В этот сложный период в истекающую кровью Болгарию был назначен вице-консулом молодой Алексей Цертелев. 5 июня 1876 года он прибывает в Пловдив, чтобы собрать подробные сведения о зверствах турок. Он объехал множествоболгарских сел.В одном из рапортов графу Игнатьеву Алексей сообщает: “Большинство сел разграблено... Болгар везде убивают... Ожидаются новые акты зверства... Все это происходит на фоне общей нищеты и нужды”. Дипломатическая корреспонденция Алексея о бедственном положении болгар во многом повлияла на общественное мнение не только в России, но и в Европе. Великобритания оказалась единственной страной,продолжавшей поддерживать Турцию. В 1877 году началась русско-турецкая война. Российские дипломаты были отозваны из Турции и временно остались не у дел. Алексей не смирился с этим положением и добровольцем поступил в действующую армию генерала Скобелева, а потом перешел в передовой отряд Иосифа Гурко. Поскольку Алексейранее изучил топографию Болгарии,его знанияоказали неоценимую помощь русской армии при взятии Шипки. Перед 10-тысячным отрядом Гуркостояла задача прорвать турецкие оборонительные позиции и вторгнуться в Южную Болгарию. Сложность операции заключалась в том, что атаковать Шипку прямым ударом было невозможно. Вначале предстояло перейти труднодоступный хребетСтара-Планина, да и на самой Шипке укрепился7-тысячный отряд турок.
Вот тут-то и пригодились сведения Алексея. Он доложил Гурко о том, что слышал о существованиистратегически важного Хайнкиокского перевала, перейдя который можно было оказаться в тылу Шипки. Про этот перевал ни русское, ни турецкоекомандование ничего не знало. Да и самАлексей не был уверен, что перевал преодолим длякавалерии и артиллерии, поэтому под видомболгарского крестьянина он один отправился на разведку. Об этой сложной миссии он пишет в дневнике. Алексей собрал нужные сведения и через несколько дней вернулся к Гурко. 2 июля 10-тысячный отряд вошел в ущелье,ведущее к перевалу. Авангард вел лично Алексей. Появление русских в тылу Шипки застало турок врасплох. Через девять месяцев после начала войны территория Болгарии была очищена от захватчиков.
Деятельность на дипломатическом поприще георгиевского кавалера снискала Церетели доброе имя среди болгар. Его любили, ему безгранично доверяли, называя “наш князь”. В память о нем одна из улиц в Пловдиве носит имя князя Церетели, а село в Пловдивской области - Церетелево. Алексей после войны занимал место генерального консула Восточной Румелии (Южная Болгария). Умер он в расцвете сил в возрасте 35 лет.
ПОСЛЕДОВАТЕЛЬ ШОПЕНГАУЭРА
Младший брат Алексея Дмитрий Цертелев окончил юридический факультет Московского университета. Затем долгое время провел в Берлине, где слушал лекции Эдуарда Гартмана и Гельмгольца. Завершил свое образование в Лейпцигском университете, где ему была присвоена степень доктора философских наук за исследование о гносеологии Шопенгауэра, написанное на немецком языке. Из опубликованных его научных трудов особенно следует выделить“Философию Шопенгауэра”. Также Дмитрий успешно занимался и литературной деятельностью.
Сборники его стихов были изданы в 1883, в 1892 и 1902 годах. Засборник 1892 года Дмитрию была присуждена Пушкинская премия. А некоторые его стихи, положенные на музыку Танеевым и Ипполитовым-Ивановым,стали известными романсами. Супруга его Екатерина Вонлярская была не только хорошей хозяйкой, но и отменным музыкантом. На домашних концертах она с удовольствием исполняла романсы, положенные на стихи мужа. В 1891 году Дмитрий издает в своем переводе “Фауста” Гете. В разное время он был редактором основанного им журнала “Русское обозрение”, а также журналов “Дело” и “Русский вестник”. У супругов были дочь Наталья и сын Георгий.
Малхаз ЭБРАЛИДЗЕ
უკრაინული პოეზიის პირველი შემკრები იყო წერეთელი. წერეთელისთვის პატივის მისაგებად ბულგარეთში პლოვდივის ქუჩას ჰქვია თავადი წერეთელის სახელი. პლოვდივის ოლქის ერთ-ერთ სოფელს კი ჰქვია წერეთელოვო.
მალხაზ ებრალიძე
ქართველ თავადთა შთამომავალი ნიკოლაი ანდრეევიჩ წერეთელი დაიბადა უკრაინაში. ის იყო უკრაინული ხალხური პოეზიის პირველი შემკრები. მან პირველმა გამოსცა უკრაინული ზეპირსიტყვიერების ლირიკულ-ეპიკური ქმნილებები.
ნიკოლოზს ჰყავდა 7 შვილი. სახელი გაითქვეს ალეკსეი და დმიტრი ნიკოლზის ძე წერეთლებმა. ალეკსეი გახდა რუსეთის გენერალური კონსული ბულგარეთში და დაიმსახურა ბულგარელთა სიყვარული,დმიტრი კი გახდა გამოჩენილი ფილოსოფოსი,პოეტი,პუბლიცისტი და ლიტერატურული კრიტიკოსი.
მამა-შვილი ცერტელევების //წერეთლების// ცხოვრება და მოღვაწეობა შეისწავლა ოთარ შალვას ძე გვინჩიძემ, რომელმაც 1960-ან და 1980-ან წლებში გამოსცა წიგნები "ა.ნ. წერეთელი - რუსეთის გენერალური კონსული ბულგარეთში" და "ნიკოლაი ანდრეევიჩ ცერტელევი".
ენციკლოპედისტი ბატონიშვილი იოანე ბაგრატიონის თქმით ქართველთა ერთ-ერთი უძველესი თავადური გვარი, წერეთლების გვარი დამკვიდრდა მე-14 საუკუნის ბოლოს, გიორგი მეშვიდის მეფობისას. ამ გვარის მრავალმა წარმომადგენელმა კეთილი საქმეებით გაუთქვა სახელი საქართველოს. საკმარისია ვახსენოთ დიდი პოეტი აკაკი წერეთელი.
1724 წელს ქართლის მეფე ვახტანგ მეექვსე დიდი ამალით გადასახლდა რუსეთში. მის ამალაში იყო თავადი დავით წერეთელი.
იმპერატრიცს ანა იოანოვნამ 1738 წელს თავადაზნაურობისგან შექმნა ჰუსართა ქართული როტა. ყირიმის კამპანიაში თურქების წინააღმდეგ იბრძოდა დავით წერეთელიც. ხოშინის სიმაგრის შტურმის შემდეგ გენერალ-ფელდმარშალმა ფონ მინიხმა სენატისთვის გაგზავნილ ანგარიშში დაწერა რომ ქართველები ბრწყინვალედ იქცეოდნენ.
დავით წერეთელს კი არ გაუმართლა. ერთ-ერთ ბრძოლაში ის ტყვედ ჩავარდა, მაგრამ გამოისყიდეს.
მოსკოვში მცხოვრებმა ქართველებმა უკვე 1738 წელს მოითხოვეს სამშობლოში გაშვება ცოლ-შვილის და ახლობლების ჩამოსაყვანად. უნდა ვიფიქროთ რომ დავით წერეთელმა სწორედ ასე წაიყვანა მოსკოვში თავისი ბიძაშვილი ავთანდილ წერეთელი.
რუსეთის მთავრობამ დავით და ავთანდილ წერეთლები დაასახლა ადგილში ხოროლ, უკრაინაში. უკრაინაში დამკვიდრებული ქართველები ხშირად სტუმრობდნენ ერთმანეთთან, არ ივიწყებდნენ მშობლიურ ენას და ისტორიას.
წერეთელთა ოჯახის ხშირი სტუმარი იყო მირგოროდში მცხოვრები დიდი ქართველი პოეტი დავით გურამიშვილიც.
მირგოროდში დავით გურამიშვილის საფლავის პირველაღმომჩენი უკრაინელი დმიტრი კოსარიკი წერდა: "გურამიშვილს შეეძლო სტუმრობა მეზობლად, ხოროლში მცხოვრებ წერეთლებთან. წერეთლების ოჯახში მუდამ ისმოდა ლიტერატურა, ხალხური ზეპირსიტყვიერება, ქართული და უკრაინული სიმღერები".
დავითი გარდაიცვალა უშვილოდ და მისი მამულის პატრონი გახდა ავთანდილი.რომელიც იქცა წერეთლების რუსულ-უკრაინული შტოს მამამთავრად. რუსულად გვარი ჟღერდა როგორც "ცერტელევ". ავთანდილის შემდეგ მამული ერგო მისი შვილ კორნეტ ანდრეი ცერტელევს და შვილიშვილ ნიკოლაი ანდრეევიჩ ცერტელევს, მომავალ სახელგანთქმულ ფოლკლორისტს.
ნიკოლაი დაიბადა ხოროლში //პოლტავას ოლქი// 1790 წელს. მიიღო საშინაო განათლება, იმსახურა ჩერნიგოვის კაზნაჩეისტვოში //ხაზინასთან დაკავშირებული დაწესებულებაში//. 18 წლის ნიკოლაი კარგი მუშაობისთვის დააწინაურეს გუბერნიის მდივნად, მაგრამ მან არჩია უმაღლესი განათლების მიღება. 1810 წელს მან ჩააბარა ხარკოვის უნივერსიტეტში, 1814 წელს კი გადავიდა მოსკოვის უნივერსიტეტის ეთიკო-ფილოლოგიურ ფაკულტეტზე.
1819 წელს მან დაიწყო სამსახური ფინანსთა სამინისტროში, 1823 წელს ის დანიშნეს ტამბოვის და შემდეგ პოლტავას სასწავლებელთა დირექტორად. 1859 წლიდან ის დანიშნეს სასწავლებელთა მთავარი სამმართველოს წევრად.
1860 წელს ის გადადგა ნამდვილი საიდუმლო მრჩევლის წოდებით.
სწავლის და სამსახურის დროს მან მოიარა უკრაინა და აგროვებდა უკრაინაული ფოლკლორის ნიმუშებს.
ნიკოლაი //ნიკოლოზ// ცერტელევი //წერეთელი// გატაცებული იყო პოეზიით.თავის სახლში ხარკოვის სტუდენტებისთვის აწყობდა ლიტერატურულ საღამოებს.იწვევდა უნივერსიტეტის რექტორს, დეკანებს, პროფესორებს.
1819 წელს პეტერბურგში გამოვიდა ნიკოლაი ცერტელევის//ნიკოლოზ წერეთელის
// წიგნი "ძველი მალოროსიული//უკრაინული.გ.მ.// სიმღერების შეკრების ცდა" და 1820 წელს წიგნი "ლექსების თხზვის საერთო წესების ცდა", რომელიც რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიამ დააჯილდოვა ვერცხლის მედლით.
ნიკოლაი ცერტელევის მიერ შეგროვილი უკრაინული ხალხური დუმები სრულდება ბანდურას ან კობზას თანხლებით. ნიკოლაიმ ის დაყო სამ ციკლად:
ერთი ციკლია თურქულ-თათრულ ტყვეობაზე და მეთხუთმეტე-მეჩვიდმეტე საუკუნეებში უკრაინელთა თურქ-თათარ დამპყრობლებთან ბრძოლის მომთხრობი დუმები.
მეორე ციკლი ეძღვნება ბოგდან ხმელნიცკის მეთაურობით გაშლილ განმანთავისუფლებელ ბრძოლას .
მესამე ციკლია საოჯახო-ყოფითი დუმები.
ფოლკლორისტი წერდა საკუთარ ლექსებსაც მაგრამ მათი გამოქვეყნების წინააღმდეგი იყო. ცერტელევი აგროვებდა.იკვლევდა და გამოსცემდა როგორც უკრაინული ისე რუსული ხალხური შემოქმედების ძეგლებს.
ის იყო უმთავრესად ლიტერატურული მიმართულების მრავალი საზოგადოების წევრი, წერდა წერილებს.
ის იყო უკრაინული პოეზიის პირველი შემკრები.
სახელგანთქმული ფილოლოგი, პეტერბურგის აკადემიკოსი იზმაილ სრეზნევსკი წერდა: "ნ.ა ცერტელევს ეკუთვნის ე. წ. დუმების თუ ბუვალშჩინების პირველი გამოცემის პატივი.
ცერტელევამდე არავინ იცოდა რომ უკრაინაში ამ სახელით იყო და არის თავისი ხალხური. ისტორიული და ჭკუისმასწავლებელი, თავისი შინაგანი და გარეგანი ხასიათით შესანიშნავი ხალხური ეპოსი".
ჩვენთვის უცნობი პირველი მეუღლისგან ნიკოლაის ჰყავდა ხუთი შვილი. მისი გარდაცვალების შემდეგ ის დაქორწინდა მემამულე ვარვარა ჩულკოვაზე. მათ ეყოლათ შვილები ალეკსეი და დმიტრი.
დედის მხრიდან ისინი იყვნენ სახელგანთქმული რუსი მწერალი და პოეტი ალეკსეი ნიკოლაევიჩ ტოლსტოის და მისი მეუღლის, სოფია ანდრეევნა ბახმეტევას ბიძაშვილები.
შიპკას გმირი:
1848 წელს დაბადებულმა უფროსმა ვაჟიშვილმა ალეკსეიმ შინაური განათლების მიღების შემდეგ სწავლა განაგრძო ლოზანაში //შვეიცარია//. 1865 წელს ის შევიდა მოსკოვის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე.
 |
| Фото из книги "Спасская летопись" |
რუსეთში დაბრუნების შემდეგ ის გაამწესეს რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს აზიურ დეპარტამენტში სადაც ის განაგებდა სლავურ საკითხებს. მალე ის გადაიყვანეს ბელგრადში რუსეთის გენერალური კონსულის მდივნად, 1873 წლის დასაწყისში კი დანიშნეს კონსტანტინეპოლში რუსეთის საელჩოს მეორე მდივნად. იქ მაშინ ელჩი იყო გრაფი ნიკოლაი იგნატიევი.
1876 წლის აპრილში სასტიკად ჩაახშეს ბულგარელი ხალხის აჯანყება თურქ დამპყრობელთა წინააღმდეგ.
ამ რთულ პერიოდში დასისხლიანებულ ბულგარეთში ვიცრე-კონსულად დაინიშნა ახალგაზრდა ალეკსეი ცერტელევი. 1876 წლის 5 ივნისს ის ჩავიდა პლოვდივში თურქთა მხეცობების შესახებ დაწვრილებითი ცნობების შესაკრებად. მან მოიარა მრავალი ბულგარული სოფელი. ერთ-ერთ ანგარიშში ალეკსეი შემდეგს ატყობინებს გრაფ იგნატიევს:
"სოფლების უმრავლესობა გაძარცულია...ბულგარელებს ყველგან ხოცავენ, მოსალოდნელია მხეცობის ახალი გამოვლინებები...ყველაფერი ეს ხდება საყოველთაო სიღატაკის და გაჭირვების ფონზე".
ალეკსეის დიპლომატიურმა კორესპონდენციამ ბულგარელთა საცოდავი მდგომარეობის შესახებ დიდად იმოქმედა როგორც რუსეთის ისე ევროპის საზოგადოებრივ აზრზე.
მარტო დიდი ბრიტანეთი განაგრძობდა თურქეთის მხარდაჭერას.
1877 წელს დაიწყო რუსეთ-თურქეთის ომი. რუსეთის დიპლომატები გაიწვიეს თურქეთიდან და ისინი დროებით უსაქმოდ დარჩნენ.
ალეკსეი ვერ შეურიგდა ამ მდგომარეობას და მოხალისედ წავიდა გენერალი სკობელევის მოქმედ არმიაში და შემდეგ გადავიდა იოსიფ გურკოს მოწინავე რაზმში.
ალეკსეიმ წინასწარ შეისწავლა ბულგარეთის ტოპოგრაფია და მისმა ცოდნამ უდიდესი სამსახური გაუწია რუსეთის არმიას შიპკას აღებისას. გურკოს ათიათასიანი რაზმის წინაშე იდგა თურქთა დაცვის პოზიციების გარღვევის და სამხრეთ ბულგარეთში შეჭრის ამოცანა. ოპერაციას ართულებდა ის რომ პირდაპირი დარტყმით შიპკაზე შეტევა შეუძლებელი იყო. თავიდან საჭირო იყო სტარა-პლანინას ქედზე გადასვლა და თვითონ შიპკაზე გამაგრებული იყო თურქთა 7-ათასიანი რაზმი.
აი აქ გამოდგა ალეკსეის ცოდნა. მან გურკოს მოახსენა რომ სმენია სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ხაინკიოკის უღელტეხილის არსებობის შესახებ. მისი გადასვლით შეიძლებოდა შიპკას ზურგში მოხვედრა. ამ უღელტეხილის შესახებ არაფერი იცოდა არც რუსთა და არც თურქთა სარდლობამ. თვითონ ალეკსეიც არ იყო დარწმუნებული იმაში რომ კავალერია და არტილერია შეძლებდა ამ უღელტეხილზე გადასვლას. ამიტომ ის ბულგარელ გლეხად შენიღბული წავიდა დასაზვერად....
ცოტა ხნის შემდეგ ათიათასიანი რაზმი შევიდა უღელტეხილისაკენ მიმავალ ხეობაში. ავანგარდს მიუძღოდა პირადად ალეკსეი.
შიპკას ზურგში რუსების მოულოდნელმა გამოჩენამ დააბნია თურქები. ომის დაწყებიდან 9 თვის შემდეგ ბულგარეთის ტერიტორია გაწმენდილი იყო დამპყრობლებისგან.
გიორგის კავალერის მოღვაწეობამ დიპლომატიურ ასპარეზზე წერეთელს სახელი გაუთქვა ბულგარელებს შორის. ბულგარელებს უყვარდათ წერეთელი, უსაზღვროდ ენდობოდნენ მას, უძახოდნენ მას "ჩვენი თავადი".
წერეთელისთვის პატივის მისაგებად პლოვდივის ქუჩას ჰქვია თავადი წერეთელის სახელი. პლოვდივის ოლქის ერთ-ერთ სოფელს კი ჰქვია წერეთელოვო.
ალეკსეი წერეთელს ომის შემდეგ ეკავა აღმოსავლეთ რუმელიის //სამხრეთი ბულგარეთი// გენერალური კონსულის თანამდებობა.
ის გარდაიცვალა ახალგაზრდა, 35 წლის ასაკში.
შოპენჰაუერის მიმდევარი:
ალეკსეის უმცროსმა ძმა დმიტრი ცერტელევმა დაამთავრა მოსკოვის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტი. შემდეგ მან დიდი ხანი გაატარა ბერლინში, სადაც უსმენდა ედუარდ ჰარტმანის და ჰელმჰოლცის ლექციებს, თავისი განათლება მან დაასრულა ლაიპციგის უნივერსიტეტში, სადაც მან გერმანულად დაწერა გამოკვლევა შოპენჰაუერის გნოსეოლოგიის სესახებ რაშიც მიიღო ფილოსოფიურ მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი.
მისი გამოქვეყნებული ნაშრომებიდან უნდა გამოვყოთ "შოპენჰაუერის ფილოსოფია".
დმიტრი წარმატებით მისდევდა ლიტერატურულ მოღვაწეობასაც.
მისი ლექსების კრებულები გამოიცა 1883, 1892 და 1902 წლებში. 1892 წლის კრებულისთვის დმიტრის მიანიჭეს პუშკინის პრემია. ტანეევის და იპოლიტოვ-ივანოვის მიერ მუსიკაზე გადატანილი მისი ლექსები იქცა ცნობილ რომანსებად.
დმიტრის მეუღლე ეკატერინა ვონლიარსკაია იყო კარგი დიასახლისიც და შესანიშნავი მუსიკოსიც. საშინაო კონცერტებზე ის სიამოვნებით ასრულებდა მისი მეუღლის ლექსებზე დაწერილ რომანსებს.
1891 წელს დმიტრი გამოსცემს მის მიერ თარგმნილ გოეთეს "ფაუსტს".
სხვადასხვა დროს ის იყო რედაქტორი მის მიერვე დაარსებული ჟურნალისა "რუსსკოე ობოზრენიე" და ჟურნალებისა "დელო" და "რუსსკიი ვესტნიკი".
მეუღლეებს ეყოლათ ქალიშვილი ნატალია და ვჟიშვილი გიორგი
მალხაზ ებრალიძე
------------------------------------------------------
Украинская ветвь князей Церетели
Раздел: Тбилисская неделя » Наше прошлое |
Опубликовано: 29.01.2013
СЛАВНЫЕ ПРЕДКИ
Согласно труду энциклопедиста царевича Иоанэ Багратиони, одна из старейших грузинских княжеских фамилий Церетели утвердилась в конце XIV века в эпоху царствования Георгия VII. Многие представители этой фамилии прославили Грузию благими деяниями. Достаточно назвать нашего великого поэта Акакия Церетели.
Как известно, в 1724 году царь Картли Вахтанг VI с большой свитой переселился в Россию. В перечне лиц свиты царя Вахтанга VI, присланной в Коллегию иностранных дел генералом Амилахвари, числится “Имеретинской земли боярин Давид Церетели”.
В 1738 году по указу императрицы Анны Иоанновны была сформирована грузинская гусарская рота в составе князей и дворян. В Крымской кампании против турокв роте сражался Давид Церетели. После штурма крепости Хошин в своем рапорте Сенату генерал-фельдмаршал фон Миних писал о “блестящем поведении грузин”. А вот Давиду Церетели не повезло - в одном из боев он попал в плен, но был выкуплен. Проживающие в Москве грузины еще в 1738 году возбудили ходатайство с просьбой отпустить их на родину, чтобы забрать своих жен, детей и близких родственников. Надо полагать, что именно таким путем князь Давид Церетели вывез в Москву своего двоюродного брата Автандила Церетели. Именно Автандил Леванович Церетели и является дедом Николая Цертелева и прадедом Алексея и Дмитрия – героев нашей статьи. Русское правительство отдало по 30 дворов Давиду и Автандилу Церетели, поселив их в местечке Хорол, в Украине. Поселившиеся в Украине грузины часто бывали друг у друга, не забывали родного языка и своей истории.
Великий грузинский поэт Давид Гурамишвили, проживавший в Миргороде, был частым гостем семьи Церетели. Украинский писатель Дмитрий Косарик, первым обнаруживший могилу Давида Гурамишвили в Миргороде, писал: “В соседнем местечке Хорол Гурамишвили всегда мог вволю наговориться в семействе Церетели. В этой семье всегда звучала литература, народная словесность, грузинская и украинская песня”. Давид умер бездетным и его имение в Хороле перешло к Автандилу, который и стал родоначальником русско-украинской ветви княжеского родаЦеретели. На русский лад фамилиястала произноситься как “Цертелев”. После Автандила владение в местечке Хорол перешло к его сыну, корнету Андрею Цертелеву и внуку Николаю Андреевичу Цертелеву, будущему известному фольклористу.
«ДУМЫ И БУВАЛЬЩИНЫ»
Николай родился в Хороле (Полтавская область) в 1790 году. Получив домашнее образование, поступил на службу в Черниговское казначейство. Вскоре 18-летнего Николая за отличную службу произвели в губернские секретари, однако он предпочел получить высшее образование, и в 1810 году поступил в Харьковский университет, а в 1814-мперевелся вМосковский университет, где он окончил курс этико-филологического факультета. Его служебная карьера сложилась так: в 1819-м он поступает на службу в министерство финансов; в 1823-м его назначают директором училищ Тамбовской и затем Полтавской губернии; с 1839 года работает помощником попечителя Харьковского учебного округа; с 1859 года Николая назначают членом главного управления училищ. В 1860 году он уходит в отставку с титулом действительного тайного советника. Одновременно с учебой и службой Николай исколесил Украину,собирая образцы фольклора.
Он занимается поэзией, организацией литературных вечеров для харьковских студентов, которые проводил в своем доме, приглашая ректора, деканов и некоторых профессоров университета. В 1819 году в Петербурге выходит книга Николая Цертелева под заглавием “Опыт собрания старинных малороссийских песен”, а в 1820-м – “Опыт общих правил стихотворства”, которая быланаграждена серебряной медалью Российской академии наук. Собранные Николаем украинские народные думыисполняютсяв сопровождении бандуры или кобзы.Цертелев разделил их на три цикла: в первый входят думы, повествующие о турецко-татарской неволе и борьбе украинцев с турецко-татарскими захватчиками в XV-XVII веках; второй цикл посвящен событиям национально-освободительной войны украинского народа под руководством Богдана Хмельницкого; третий цикл - семейно-бытовые думы. Писал фольклорист и собственныестихи, хотя был против их публикации. Цертелев собирал, изучал и издавал не только памятники народного творчества Украины, но и России. Он состоял членом многих обществ, в большинстве своем литературного направления, писал статьи. Но все же прославилсякакпервый собирательмалороссийской поэзии.
Знаменитый филолог, петербургский академик Измаил Срезневский писал: “Н.А.Цертелеву принадлежит слава первого обнародования так называемых “дум” или “бувальщин”: до него никто в литературе не знал, что в Украине был и остается под этим именем свой народный эпос, исторический и нравоучительный, замечательный своим внешним и внутренним характером...”
От первой жены, имя которой нам неизвестно, Николай имел пятерых детей; после ее смерти он женился на Варваре Чулковой, владелице поместья в Липягах, Пензенской губернии. У них родились сыновья Алексей и Дмитрий. Со стороны матери они приходились двоюродными племянниками писателю, графу Алексею Константиновичу Толстому и его супруге Софье Андреевне, урожденной Бахметевой.
ГЕРОЙ ШИПКИ
Старший сын Алексей, рожденный в 1848 году, после получения домашнего образования продолжил учебу в Лозанне (Швейцария). В 1865-м он поступил на юридический факультет Московского университета.
Годы его учебы в университете совпали с периодом, когда передовая общественностьРоссии проявлялаособый интерес к славянам, находящимся под гнетом турок, ратуя за освобождение братских народов от османского ига. Алексей с особым усердием изучал славянские языки и после успешного окончания университета его направили в Турцию и на Балканы. После возвращения в Россию его определили в Азиатский департамент МИД России, где он ведал славянскими вопросами. Вскоре его перевели в Белград секретарем генерального консула России, а в начале 1873 года назначиливторым секретарем посольстваРоссии в Константинополе, где в то время послом был граф Николай Игнатьев. Восстание болгарского народа против турецких завоевателейв апреле 1876 года было жестоко подавлено.
В этот сложный период в истекающую кровью Болгарию был назначен вице-консулом молодой Алексей Цертелев. 5 июня 1876 года он прибывает в Пловдив, чтобы собрать подробные сведения о зверствах турок. Он объехал множествоболгарских сел.В одном из рапортов графу Игнатьеву Алексей сообщает: “Большинство сел разграблено... Болгар везде убивают... Ожидаются новые акты зверства... Все это происходит на фоне общей нищеты и нужды”. Дипломатическая корреспонденция Алексея о бедственном положении болгар во многом повлияла на общественное мнение не только в России, но и в Европе. Великобритания оказалась единственной страной,продолжавшей поддерживать Турцию. В 1877 году началась русско-турецкая война. Российские дипломаты были отозваны из Турции и временно остались не у дел. Алексей не смирился с этим положением и добровольцем поступил в действующую армию генерала Скобелева, а потом перешел в передовой отряд Иосифа Гурко. Поскольку Алексейранее изучил топографию Болгарии,его знанияоказали неоценимую помощь русской армии при взятии Шипки. Перед 10-тысячным отрядом Гуркостояла задача прорвать турецкие оборонительные позиции и вторгнуться в Южную Болгарию. Сложность операции заключалась в том, что атаковать Шипку прямым ударом было невозможно. Вначале предстояло перейти труднодоступный хребетСтара-Планина, да и на самой Шипке укрепился7-тысячный отряд турок.
Вот тут-то и пригодились сведения Алексея. Он доложил Гурко о том, что слышал о существованиистратегически важного Хайнкиокского перевала, перейдя который можно было оказаться в тылу Шипки. Про этот перевал ни русское, ни турецкоекомандование ничего не знало. Да и самАлексей не был уверен, что перевал преодолим длякавалерии и артиллерии, поэтому под видомболгарского крестьянина он один отправился на разведку. Об этой сложной миссии он пишет в дневнике. Алексей собрал нужные сведения и через несколько дней вернулся к Гурко. 2 июля 10-тысячный отряд вошел в ущелье,ведущее к перевалу. Авангард вел лично Алексей. Появление русских в тылу Шипки застало турок врасплох. Через девять месяцев после начала войны территория Болгарии была очищена от захватчиков.
Деятельность на дипломатическом поприще георгиевского кавалера снискала Церетели доброе имя среди болгар. Его любили, ему безгранично доверяли, называя “наш князь”. В память о нем одна из улиц в Пловдиве носит имя князя Церетели, а село в Пловдивской области - Церетелево. Алексей после войны занимал место генерального консула Восточной Румелии (Южная Болгария). Умер он в расцвете сил в возрасте 35 лет.
ПОСЛЕДОВАТЕЛЬ ШОПЕНГАУЭРА
Младший брат Алексея Дмитрий Цертелев окончил юридический факультет Московского университета. Затем долгое время провел в Берлине, где слушал лекции Эдуарда Гартмана и Гельмгольца. Завершил свое образование в Лейпцигском университете, где ему была присвоена степень доктора философских наук за исследование о гносеологии Шопенгауэра, написанное на немецком языке. Из опубликованных его научных трудов особенно следует выделить“Философию Шопенгауэра”. Также Дмитрий успешно занимался и литературной деятельностью.
Сборники его стихов были изданы в 1883, в 1892 и 1902 годах. Засборник 1892 года Дмитрию была присуждена Пушкинская премия. А некоторые его стихи, положенные на музыку Танеевым и Ипполитовым-Ивановым,стали известными романсами. Супруга его Екатерина Вонлярская была не только хорошей хозяйкой, но и отменным музыкантом. На домашних концертах она с удовольствием исполняла романсы, положенные на стихи мужа. В 1891 году Дмитрий издает в своем переводе “Фауста” Гете. В разное время он был редактором основанного им журнала “Русское обозрение”, а также журналов “Дело” и “Русский вестник”. У супругов были дочь Наталья и сын Георгий.
Малхаз ЭБРАЛИДЗЕ
No comments:
Post a Comment