თავსატეხი - რატომ ყვავიან და კვდებიან ერები და ა.შ.
 |
სიკვდილის ცეკვა გერმ/.Makabertanz";
ფრანგ. «Danse macabre"
|
გორბაჩოვის და შევარდნაძის პერესტროიკა როგორც სიკვდილის ცეკვა....
მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი იგორ ალეკსეევიჩ გუნდაროვი, რატომ ყვავიან და კვდებიან ერები?
ПОЧЕМУ РАСЦВЕТАЮТ И УМИРАЮТ НАЦИИ?
Жители столицы гибнут не от водки или пьяной езды, не от ожирения, не от курения и даже не от наркотиков. Они умирают из-за стрессов, выяснили ученые: люди, которые живут "на нервах", намного чаще болеют сердечно-сосудистыми заболеваниями
Смотрите оригинал материала на http://www.interfax.ru/business/txt.asp?id=326041
ხანგრძლივი და გაუთავებელი სოციალური ძვრები და მამაძაღლობა, ძალადობა, ვანდალიზმი, ტერორი და ტერორიზმი აჩენს ადამიანისთვის აუტანელ სტრესს.
დღევანდელი მოსკოვის და არა მარტო მოსკოვის მცხოვრებლებსაც კლავს სწორედ ასეთი სტრესი და არა ვოდკა, სიმუქნე თუ ნარკოტიკები. ადამიანებს ალოთებს, ასუქებს და ანარკომანებს, კლავს სწორედ სტრესი.
1990-ან წლებში რუსეთს გადაუარა სიკვდილთა და ავადმყოფობათა მანამდე არნახულმა ტალღამ. გაიზარდა ინფექციური ავადმყოფობებით, მათ შორის ჭლექით და სიფილისით დაავადებულთა რაოდენობა.ადამიანებს სტანჯავდა სუნთქვის, მომნელებელი ორგანოების, ნერვული სისტემის დაავადებები.
განსაკუთრებით გახშირდა გულის დაავადებები. იშემიური ავადმყოფობით დაავადებულთა რაოდენობა 1985-95 წლებში გაიზარდა 130 პროცენტით, მიოკარდის ინფარქტის გადამტანთა რაოდენობა გაიზარდა 338 პროცენტით.
ავადმყოფობათა მასობრივ გვრცელებას თან ახლდა სიკვდილიანობის, მკვლელობათა და თვითმკვლელობათა რაოდენობის არნახული ზრდა.
სიკვდილის ამ ველურმა ნადიმმა გამოიწვია მოსახლეობის ინტენსიური გაწყვეტა. ეს საშინელი სურათი შეიძლება შეედაროს ომის მოვლენებს,როდესაც ქვეყანაში მოდიან ოკუპანტები რომლებსაც სჭირდებათ ტერიტორია და ხოლო მოსახლეობა საუკეთესო შემთხვევაში მათთვის არის უცხო ხალხი რომელიც ხელახლა უნდა აღიზარდოს დაშინების და თავზარდაცემის შოკური მეთოდის გამოყენებით.
მაგრამ 1994 წელს, როდესაც იყო სიკვდილიანობის და ყველანაირი ავადმყოფობების გვრცელების პიკი არავინ ეომებოდა რუსეთს.
და თითქოს მოსახლეობის საბოლოოდ ჩასაწიხლად და მოსასპობად 1994 წლის დეკემბერში იწყება საბრძოლო მოქმედებები ჩეჩნეთში.
მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი იგორ ალეკსეევიჩ გუნდაროვის თქმით ადამიანური დანაკლისის სიდიდე იმდენად მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა რომ ის განსაზღვრეს როგორც მეოცე საუკუნის ბოლოს ჯანდაცვაში მომხდარი უმნიშვნელოვანესი მოვლენა.
ი.ა. გუნადროვი ერთ-ერთი პირველი იკვლევდა 1990-ანი წლების დასაწყისის დემოგრაფიული უბედურების მიზეზებს და მან პრობლემა ღრმად განიხილა მედიცინის თვალსაზრისით.
დემოგრაფიული იფსკრული რუსეთში 1994 წლის შემდეგ შეცვალა დემოგრაფიულმა აღმავლობამ. მაგრამ უკვე 1998 წელს რუსეთი ჩაეშვა ახალ დემოგრაფიულ უფსკრულში რომელშიც "ნამეტანმა სიკვდილმა" მოკლა მეტი ადამიანი ვიდრე 1990-ანი წლების დასაწყისში- მან მოკლა 6 მილიონი კაცი როდესაც 1990-ანი წლების დასაწყისში დაღუპა 5 მილიონი.
თითქოს დადგა ახალი შუა საუკუნეები და რუსეთს//უნდა ითქვას რომ არა მარტო რუსეთს,გ.მ.// ცეკვა-ცეკვით გადაუარა სიკვდილმა-შავმა ჭირმა....
რა არის ამ უბედურების მიზეზი?
1990-ან წლებში რუსეთს გადაუარა სიკვდილთა და ავადმყოფობათა მანამდე არნახულმა ტალღამ. გაიზარდა ინფექციური ავადმყოფობებით, მათ შორის ჭლექით და სიფილისით დაავადებულთა რაოდენობა.ადამიანებს სტანჯავდა სუნთქვის, მომნელებელი ორგანოების, ნერვული სისტემის დაავადებები.
განსაკუთრებით გახშირდა გულის დაავადებები. იშემიური ავადმყოფობით დაავადებულთა რაოდენობა 1985-95 წლებში გაიზარდა 130 პროცენტით, მიოკარდის ინფარქტის გადამტანთა რაოდენობა გაიზარდა 338 პროცენტით.
ავადმყოფობათა მასობრივ გვრცელებას თან ახლდა სიკვდილიანობის, მკვლელობათა და თვითმკვლელობათა რაოდენობის არნახული ზრდა.
სიკვდილის ამ ველურმა ნადიმმა გამოიწვია მოსახლეობის ინტენსიური გაწყვეტა. ეს საშინელი სურათი შეიძლება შეედაროს ომის მოვლენებს,როდესაც ქვეყანაში მოდიან ოკუპანტები რომლებსაც სჭირდებათ ტერიტორია და ხოლო მოსახლეობა საუკეთესო შემთხვევაში მათთვის არის უცხო ხალხი რომელიც ხელახლა უნდა აღიზარდოს დაშინების და თავზარდაცემის შოკური მეთოდის გამოყენებით.
მაგრამ 1994 წელს, როდესაც იყო სიკვდილიანობის და ყველანაირი ავადმყოფობების გვრცელების პიკი არავინ ეომებოდა რუსეთს.
და თითქოს მოსახლეობის საბოლოოდ ჩასაწიხლად და მოსასპობად 1994 წლის დეკემბერში იწყება საბრძოლო მოქმედებები ჩეჩნეთში.
 |
ი.ა. გუნადროვი ერთ-ერთი პირველი იკვლევდა 1990-ანი წლების დასაწყისის დემოგრაფიული უბედურების მიზეზებს და მან პრობლემა ღრმად განიხილა მედიცინის თვალსაზრისით.
დემოგრაფიული იფსკრული რუსეთში 1994 წლის შემდეგ შეცვალა დემოგრაფიულმა აღმავლობამ. მაგრამ უკვე 1998 წელს რუსეთი ჩაეშვა ახალ დემოგრაფიულ უფსკრულში რომელშიც "ნამეტანმა სიკვდილმა" მოკლა მეტი ადამიანი ვიდრე 1990-ანი წლების დასაწყისში- მან მოკლა 6 მილიონი კაცი როდესაც 1990-ანი წლების დასაწყისში დაღუპა 5 მილიონი.
თითქოს დადგა ახალი შუა საუკუნეები და რუსეთს//უნდა ითქვას რომ არა მარტო რუსეთს,გ.მ.// ცეკვა-ცეკვით გადაუარა სიკვდილმა-შავმა ჭირმა....
რა არის ამ უბედურების მიზეზი?
დემოგრაფიული პარადოქსები
1980-ანი წლების შუა ხანებში ზედიზედ დაიხოცნენ სკკპ ცკს გენერალური მდივნები ლ.ი.ბრეჟნევი,ი.ვ.ანდროპოვი და კ.უ. ჩერნენკო და ხელისუფლებაში მოვიდა მ.ს. გორბაჩოვი.
სიკვდილიანობა ყველა ავადმყოფობისგან დაეცა დაახლოებით 20 პროცენტით.
ითვლება რომ ასეთი საოცარი მოქმედება იქონია ალკოჰოლის წინააღმდეგ მიმართულმა ზომებმა. მაგრამ განა შეუძლია ალკოჰოლის საწინააღმდეგო ზომებს გავლენის მოხდენა დიზენტერიისგან და ფილტვების ავადმყოფობებისგან სიკვდილიანობის შემცირებაზე როგორც ეს მოხდა?
ამას გარდა სიკვდილიანობა შემცირდა ბულგარეთშიც და უნგრეთშიც სადაც არ ყოფილა რავითარი ბრძოლა ალკოჰოლთან.
ასე ჩნდება პირველი პარადოქსი რომელზეც დემოგრაფიის მეცნიერებას პასუხი არა აქვს.
შემდეგი პარადოქსია სიკვდილიანობის აღმავლობა 1990-ანი წლების დასაწყისში,თანაც აღმავლობა დაიწყო 1989 წელს,რეფორმების დაწყებამდე და ორიოდე წელში ერთნახევარჯერ გაიზარდა.
ასეთი რამ დემოგრაფიაში ჯერ არ ყოფილა. ეს მეცნიერება მიეჩვია მუშაობას შობადობის და სიკვდილიანობის ხანგრძლივ პროცესებთან და ყოფილი საბჭოთა ბანაკის ტერიტორიაზე კი პროცესები მკვეთრად იცვლებოდა ლამის ყოველ 3-4 წელში.
სიკვდილიანობა ისეთი იყო რომ იმაში დასარწმუნებლად რომ ეს ნამდვილად ხდებოდა საჭირო გახდა საერთაშორისო გამოკვლევები.
1980-ანი წლების შუა ხანებში ზედიზედ დაიხოცნენ სკკპ ცკს გენერალური მდივნები ლ.ი.ბრეჟნევი,ი.ვ.ანდროპოვი და კ.უ. ჩერნენკო და ხელისუფლებაში მოვიდა მ.ს. გორბაჩოვი.
სიკვდილიანობა ყველა ავადმყოფობისგან დაეცა დაახლოებით 20 პროცენტით.
ითვლება რომ ასეთი საოცარი მოქმედება იქონია ალკოჰოლის წინააღმდეგ მიმართულმა ზომებმა. მაგრამ განა შეუძლია ალკოჰოლის საწინააღმდეგო ზომებს გავლენის მოხდენა დიზენტერიისგან და ფილტვების ავადმყოფობებისგან სიკვდილიანობის შემცირებაზე როგორც ეს მოხდა?
ამას გარდა სიკვდილიანობა შემცირდა ბულგარეთშიც და უნგრეთშიც სადაც არ ყოფილა რავითარი ბრძოლა ალკოჰოლთან.
ასე ჩნდება პირველი პარადოქსი რომელზეც დემოგრაფიის მეცნიერებას პასუხი არა აქვს.
შემდეგი პარადოქსია სიკვდილიანობის აღმავლობა 1990-ანი წლების დასაწყისში,თანაც აღმავლობა დაიწყო 1989 წელს,რეფორმების დაწყებამდე და ორიოდე წელში ერთნახევარჯერ გაიზარდა.
ასეთი რამ დემოგრაფიაში ჯერ არ ყოფილა. ეს მეცნიერება მიეჩვია მუშაობას შობადობის და სიკვდილიანობის ხანგრძლივ პროცესებთან და ყოფილი საბჭოთა ბანაკის ტერიტორიაზე კი პროცესები მკვეთრად იცვლებოდა ლამის ყოველ 3-4 წელში.
სიკვდილიანობა ისეთი იყო რომ იმაში დასარწმუნებლად რომ ეს ნამდვილად ხდებოდა საჭირო გახდა საერთაშორისო გამოკვლევები.
ვეძებთ ადამიანთა დაავადების და იკვდილის სამედიცინო მიზეზებს
თავიდან იფიქრეს რომ დაავადებათა და სიკვდილთა რაოდენობა იზრდება რუსეთში ჩამოსული მიგრანტების ხარჯზე. მაგრამ სიკვდილიანობის ასეთი ზრდისთვის იმიგრანტების რაოდენობა უნდა შეადგენდეს ათეულობით მილიონს მათი რაოდენობა კი წელიწადში ნახევარ მილიონს არ აჭარბებდა.
ინფარქტების და ინსულტების საშიშროება იზრდება ცხოვრების არაჯნსაღი წესის დროს, მსუქანი საკვების ჭამისას,როდესაც სისხლში იზრდება ქოლესტერინის ოდენობა. მაგრამ 1990-ან წლებში ადამიანები ნაკლებად ჭამდნენ მსუქან საჭმელს და ქოლესტერინის შემცველ პროდუქტებს-რძეს,კვერცხებს, არაჟანს,ხორცს,ძეხვს-ადამიანებს არ ქონდათ ფული ასეთი ძვირი პროდუქტების შესაძენად.
მაშინ კვების კალორიულობა მესამედით შემცირდა და ამასთან ერთად რუსეთში შემცირდა მსუქან ადამიანთა რაოდენობაც. ასე რომ სიმსუქნე ვერ იქნებოდა დიდი სიკვდილიანობის მიზეზი.
იფიქრეს რომ სიკვდილიანობა გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებით გაზარდა იმან რომ რუსეთის ექიმები ცუდად კურნავდნენ ჰიპერტონიულ დაავადებას. სულაც არა,კარგად კურნავდნენ და პაციენტები სვამდნენ იმდენივე წამალს რამდენსაც ადრე. არც ესაა მიზეზი.
თავიდან იფიქრეს რომ დაავადებათა და სიკვდილთა რაოდენობა იზრდება რუსეთში ჩამოსული მიგრანტების ხარჯზე. მაგრამ სიკვდილიანობის ასეთი ზრდისთვის იმიგრანტების რაოდენობა უნდა შეადგენდეს ათეულობით მილიონს მათი რაოდენობა კი წელიწადში ნახევარ მილიონს არ აჭარბებდა.
ინფარქტების და ინსულტების საშიშროება იზრდება ცხოვრების არაჯნსაღი წესის დროს, მსუქანი საკვების ჭამისას,როდესაც სისხლში იზრდება ქოლესტერინის ოდენობა. მაგრამ 1990-ან წლებში ადამიანები ნაკლებად ჭამდნენ მსუქან საჭმელს და ქოლესტერინის შემცველ პროდუქტებს-რძეს,კვერცხებს, არაჟანს,ხორცს,ძეხვს-ადამიანებს არ ქონდათ ფული ასეთი ძვირი პროდუქტების შესაძენად.
მაშინ კვების კალორიულობა მესამედით შემცირდა და ამასთან ერთად რუსეთში შემცირდა მსუქან ადამიანთა რაოდენობაც. ასე რომ სიმსუქნე ვერ იქნებოდა დიდი სიკვდილიანობის მიზეზი.
იფიქრეს რომ სიკვდილიანობა გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებით გაზარდა იმან რომ რუსეთის ექიმები ცუდად კურნავდნენ ჰიპერტონიულ დაავადებას. სულაც არა,კარგად კურნავდნენ და პაციენტები სვამდნენ იმდენივე წამალს რამდენსაც ადრე. არც ესაა მიზეზი.
 |
| სიკვდილის ტრიუმფი, ფრესკა ქ. კლუზონის ორატორიო დეი დიშიპლინიში, ლომბარდია, მე-15 ს. |
 |
| სცენა სიკვდილის ცეკვიდან ბერნის კათედრალურ ტაძარში |
1994 წელს, როდესაც სიკვდილიანობამ რუსეთში მიაღწია მაქსიმალურ მნიშვნელობებს ალკოჰოლის ხმარება ერთ სულ მოსახლეზე ბევრად ნაკლები იყო ვიდრე საფრანგეთში,პორტუგალიაში,გერმანიაში და სხვა განვითარებულ ქვეყანაში.
მაღალ სიკვდილიანობას ახალისებს ცუდი ეკოლოგია, მაგრამ იმ წლებში ეკოლოგია რადიკალურად გაუმჯობესდა, სამრეწველო საწარმოთა ნახევარი გაჩერდა, მილებიდან აღარ ამოდიოდა ბოლი და ჰაერი აღარ იწამლებოდა. სოფლის მეურნეობის ქიმიზაცია დაივიწყეს.
ეკოლოგიაში არაა საქმე.
საგანგებო გამოკვლევათა თანახმად მოზრდილთა შორის მწეველთა რაოდენობა არ გაზრდილა და ვერც ეს იქნებოდა ინფარქტებით,
ინსულტებით, ავთვისებიანი სიმსივნეებით სიკვდილიანობის ზრდის მიზეზი.
ადამიანები უფრო ამოძრავდნენ, ბევრმა დაიწყო წვრილ ვაჭრებად თურქეთში, პოლონეთში, ჩინეთში სიარული, სხვები ორ-სამ ადგილას მუშაობდნენ რათა ჰქონოდათ ოჯახის რჩენის საშუალება, ასე რომ სიკვდილიანობის ზრდის მიზეზი ვერ იქნებოდა ჰიპოდინამიაც.
ესაა მედიცინისთვის ცნობილი ყველა სამედიცინო ფაქტორი. ვერც ერთი ვერ ხსნის ვითარებას.
იქნებ მთელი საქმეა საბჭოთა კავშირის ეკონომიკურ დაშლაში?
არა, იგორ ალეკსეევიჩი კატეგორიულად ეწინააღმდეგება ეკონომიკურ დეტერმინიზმს.
კიდევ ერთ მაგალითად ავიღოთ ვითარება მოსკოვში. იქ რეფორმების წლებში ყოველ მკვიდრზე მოდიოდა 22-ჯერ მეტი ფინანსური შემოსავალი ვიდრე დანარჩენი რუსეთის მკვიდრებისთვის.
მიუხედავად ამისა მოსკოველები ორჯერ მეტად იხოცებოდნენ საერთორუსულ მაჩვენებელთან შედარებით.
გაირკვა რომ რეფორმების წლებში საბჭოთა კავირის დაშლის შემდეგ სიკდილიანობა განუწყვეტლად მცირდებოდა აზერბაიჯანში, უზბეკეთში, ტაჯიკეთში, თურქმენეთში. ესენი იყვნენ არც ისე მდიდარი ქვეყნები და საბჭოთა კავშირის დაშლა, ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესება თითქოს უფრო უარესი უნდა ყოფილიყო მათთვის ვიდრე საბჭოთა კავშირის დანარჩენი რესპუბლიკებისთვის, მათში კი სიკვდილიანობამ შემცირება დაიწყო!
ამ დროს სიკვდილიანობა მკვეთრად გაიზარდა განვითარებული ეკონომიკის მქონე რესპუბლიკებში. ლაპარაკია რუსეთზე,უკრაინაზე,უმთავრესად აღმოსავლეთ უკრაინაზე. ბელორუსიაზე და ბალტიისპირეთის რესპუბლიკებზე.
სიკვდილიანობის მკვეთრად ზრდის მიზეზი არაა არც ჯანდაცვის სისტემის ნგრევა.
რეფორმის წლებში რუსეთის მოსახლეობის სამედიცინო მომსახურება გაუარესდა, მაგრამ მთელი 1990-ანი წლების მანძილზე სისტემა მდგრადად მუშაობდა.
ამდენად გამოდის რომ სიკვდილიანობის ესოდენ დიდი ზრდის ახსნა სამედიცინო,დემოგრაფიული და ეკონომიკური პოზიციებიდან შეუძლებელია.
დემოგრაფიული გამოცანები გრძელდება
1995-1998 წლებში კი სიკვდილიანობა მოულოდნელად დაეცა. და მეცნიერება ისევ ვერ ხსნის თუ რატომ მოხდა ეს.
თანაც ასევე შემცირდა ალკოჰოლური მოწამლვები, ალკოჰოლური ფსიქოზების რაოდენობა.
არა და ეს იყო ვინ იცის საიდან ჩამოტანილი ლიქიორების,ნაყენების, სპირტი "როიალის"... პოპულარობის პიკის დრო...
შემცირდა ინფეციურ დაავადებათა-ჭლექის,დიზენტერიის-რაოდენობა. პროსტიტუცია დიდად გაიფურჩქნა,მაგრამ იფილისით,გონორეათი დაავადებათა რაოდენობა მცირდებოდა.
შემდეგ ისევ იზრდება სიკვდილიანობა. 2000 წელს ხელისუფლებაში მოდის პუტინი. ესაა ნავთობის ზღვის, მოსახლეობის კეთილდღეობის ზრდის ხანა,მაგრამ ამავე დროს იზრდება სიკვდილიანობაც.
პუტინი უყვართ. ის ბევრს ლაპარაკობს დემოგრაფიაზე,ერის გადარჩენაზე. შეძლების დონე 3-4-ჯერ იზრდება, მაგრამ სიკვდილიანობის დონე აჭარბებს 1994 წლის მაჩვენებლებს!
შემდეგ, 2005 წელს, სიკვდილიანობა დაეცა და განსაკუთრებით ინტენსიურად ეცემა ბოლო სამი წელი და ეს მაშინ როდესაც მსოფლიოს გადაუარა ეკონომიკურმა კრიზისმა. მიზეზები ისევ უცნობია.
ამბობენ რომ ქვეყანაში მოქმედებს ეროვნული პროექტები.იზრდება ჯნდაცვის დაფინანსება, მაგრამ საქმე იმაშია რომ არაფერი მოხდა ისეთი რასაც შეეძლო ინფარქტით,ინსულტით,დიზენტერიით სიკვდილიანობის სტატისტიკაზე ამდენად ძლიერი გავლენის მოხდენა.
ვინაიდან უმიზეზო მოვლენები არ არსებობს ე.ი. არის უცნობი ფაქტორი Х.
რუსეთში საშინელი სიკვდილიანობის ფენომენი ვერ ახსნა ვერც კონდრატიევის, ჩიჟევკის ციკლების,ოზონის ხვრელის თუ ჩერნობილის ავარიის მოშველებამ.
მაშინ დაიწყო რისკის ამ იდუმალი ფაქტორის თავისებურებათა ძიება.
პირველი თვისება- ის მოქმედებს საშუალო ასაკის პირებზე და არ მოქმედებს ბავშვებზე და მოხუცებზე.
სიკვდილიანობა მკვეთრად იზრდება 15-50 წლის ადამიანებში,მაქსიმუმს აღწევს 40-50 წლისებში და მისი დაცემა იწყება 70 წლის ასაკის შემდეგ.
1992-94 წლებში სიკვდილიანობა 40 პროცენტით გაიზარდა 20-64 წლისებში. ეს ანომალია წყვეტს კავშირს თაობებს შორის და იწვევს საზოგადოების სოციალური სტრუტურის გადაგვარებას.
მეორე-რისკის ფაქტორი სამჯერ უფრო ძლიერად მოქმედებს მამაკაცებზე. 1990-ანი წლების დასაწყისში ქალთა სიცოცხლის ხანგრძლივობა შემცირდა 2-3 წლით, მამაკაცებში კი-ექვსზე მეტი წლით.
მესამე თვისება- ამ მოვლენის გავრცელების უზარმაზარი სისწრაფე. ის ეპიდემიის მსგავსად ნახევარ წელიწადში გავრცელდა დსთ-ს და აღმოსავლეთი ევროპის ყველა ქვეყანაში.
მეოთხე- ეს უცნობი ფაქტორი სინქრონულად მოქმედებს ერთმანეთისგან ათასობით კილომეტრით დშორებულ ტერიტორიებზე. ის ერთნაირად ჩნდება კლინინგრადშიც და ზღვისპირეთის მხარეშიც. გაუგებარია თუ რა უზრუნველყოფს ავადმყოფობათა და სიკვდილიანობის პროცესების ასეთ სინქრონულობას.
განა შეიძლება რომ ყველა ჩამოთვლილი თვისება ჰქონდეთ მატერიალურ ობიექტებს?
რომელ პათოგენურ მიკრობს,ვირუსს თუ ქიმიურ შენაერთს შეუძლია სიფილისით,ჭლექით და ინფარქტით დაავადებების აფეთქების გამოწვევა ერთდროულად ვლადივოსტოკშიც და კალინინგრადშიც და უპირატესად მამაკაცებში ?
და თუ მატერილურ აგენტს ვერ ექნება ყველა ეს თავისებურება ალბათ ლაპარაკია რაღაც არამატერიალურ,იდეალურ რეალობაზე და სწორედ ეს რეალობა მოქმედებს ვეყნის მოსახლეობის დიდ ნაწილზე.
საზოგადოების ემოციურ-ზნეობრივი მდგომარეობა
მოსახლეობის ფიზიკური სიცოცხლისუნარიანობა არაა დამოკიდებული მარტო ყოფის მატერიალურ ფაქტორებზე. ის დამოკიდებულია საზოგადოების ზნეობრივ და ემოციურ მდგომარეობაზეც.
საზოგადოებრივი ატმოსფერო არაა მარტო ადამიანებს შორის მოარული ინფორმცია. ისაა შეფასებაც,დამოკიდებულება მოვლენებისადმი, განცდები ამის თაობაზე, ესაა ცხოვრების აზრი და ემოციები.
ყველაფერი მეტყველებს იმაზე რომ არსებობს ერთიანი ემოციურ-აზრობრივი ველი რომელსაც შეუძლია ადამიანთა ფსიქიკის ნგრევა, ზოგი ადამიანის გაბოროტება და აგრესიულ არსებებად გადაქცევა და სხვებში სასოწარკვეთილების,ცხოვრების აზრის დაკარგვის გრძნობის გამოწვევა.
თუ კი ერს გადაუვლის დარდის,ჯავრის და აგრესიის ნეგატიური ტალღა მაშინ გააზრებულ მოქმედებათა დონე მცირდება და ადამიანები იწყებენ ყველანაირი საშინელების ჩადენას.
გაბოროტების და აგრესიულობის გაძლიერება ზრდის მკვლელობათა რაოდენობას, სასოწარკვეთილება და დარდი კი ზრდის თვითმკვლელობათა რაოდენობას.
როგორც ჩანს სწორედ ასეთი უარყოფითი ემოციურ-ზნეობრივი ატმოსფერო შეიქმნა ქვეყანაში და ზოგმა ნორმალურ ამბად ჩათვალა მკვლელობა და ძალადობა და ზოგმა სიკვდილი არჩია სიცოცხლეს.
პროფესიულ თვისებათა გაუარესება
უარყოფითი ზნეობრივ-ემოციური მდგომარეობა ამას გარდა იწვევს ადამიანების პროფესიული თვისებების გუარესებას.
ცნობილია რომ ფრენათა 80-85 პროცენტის უსაფრთხოებას განსაზღვრავს ადამიანური ფაქტორი.
როგორც ჩანს სწორედ ასეთი უარყოფითი ემოციურ-ზნეობრივი ატმოსფერო შეიქმნა ქვეყანაში და ზოგმა ნორმალურ ამბად ჩათვალა მკვლელობა და ძალადობა და ზოგმა სიკვდილი არჩია სიცოცხლეს.
პროფესიულ თვისებათა გაუარესება
უარყოფითი ზნეობრივ-ემოციური მდგომარეობა ამას გარდა იწვევს ადამიანების პროფესიული თვისებების გუარესებას.
ცნობილია რომ ფრენათა 80-85 პროცენტის უსაფრთხოებას განსაზღვრავს ადამიანური ფაქტორი.
აღმოჩნდა რომ სიკვდილიანობის,მკვლელობათა და თვითმკვლელობათა მერყეობა ემთხვევა ავიაკატასტროფების რაოდენობის მერყეობას.
პერესტროიკის დასაწყისში ავიაკატასტროფათა რაოდენობა შემცირდა. ის მკვეთრად, 4,5-ჯერ გაიზარდა 1992 წელს რეფორმათა დაწყებასთან ერთად. ამას გარდა მკვეთრად გაიზარდა ქვანახშირის მრეწველობაში და რკინიგზაზე ტექნოლოგიური ავარიების და კატასტროფების რაოდენობა.
და ამის მიზეზი არაა ინფრასტრუქტურის ცვეთა იმიტომ რომ 1994 წლის შემდეგ ავარიათა რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა.
ვინ სწავლობს ადამიანთა ცხოვრების ხარისხის განმსაზღვრელ ამ იდეალურ სინამდვილეს? ფსიქოლოგია ახალგაზრდა მეცნიერებაა.
ათასი წლით ადრე მის გაჩენამდე ამით დაკავებულები იყვნენ მსოფლიო რელიგიები.
მე ვარ "რბილი" ათეისტი,მაგრამ მივმართე მათ გამოცდილებას.
მაგრამ როგორც საერო მეცნიერმა გავიგე რომ რელიგიური მოაზროვნეებიც იყვნენ მეცნიერები და მათ შეაგროვეს კოლოსალური მასალა ინდივიდუალურ და სოციალურ ფსიქოლოგიაში.
კერძოდ მათ ახსნეს თუ როგორ იქმნება ადამიანის ქცევის ოპტიმალური მექანიზმები.
საზოგადოების ცხოვრების ზნეობრივი ხარისხი.
მართლმადიდებლობის აზრით საზოგადოებრივი ზნეობრივ-ემოციური ავადმყოფობა რომელსაც თან ახლავს მკვლელობათა და თვითმკვლელობათა რაოდენობის ზრდა ჩნდება იესო ქრისტეს ძირითადი მცნებების დარღვევის და მომაკვდინებელ ცოდვათა ჩადენის შედეგად.
მომაკვდინებელ ცოდვებად ქრისტიანობაში ითვლება ის ცოდვები რომლებიც იწვევს სულის სიკვდილს. ეს ცოდვებია ქედმაღლობა, უხალისობა, დარდი, ანგარება. ღორმუცელობა, მეუღლის ღალატი, მრისხანება//ბოღმა და ჯავრი//. ცოდვები არის სიკვდილის რისკის ფსიქიური ფაქტორები რომლებიც ქოლესტერინზე უფრო ძლიერად მოქმედებენ.
თეოლოგიურ ლიტერატურაში გამოიყოფა სულიერად ცუდად ყოფნის მაჩვენებელთა სამი ჯგუფი.
პირველი ჯგუფია მანკიერი მიზნების ჯგუფი. ეს მიზნები გზიდან აცდენენ ადამიანს. ეს მანკიერი მიზნებია მომხვეჭებლობა,უწესრიგო სექსუალური კავშირები, ლოთობა, ნარკომანია //კერპთა შექმნა//.
მეორე ჯგუფია დამანგრეველი სოციალური ურთიერთობების ცოდვათა ჯგუფი. ზოგი მათგანი ქედმაღლობით,ინდივიდუალიზმით,ეგოიზმით,შურით, მშობლების და უფროსების უპატივცემლობით იწვევს საზოგადოების ნგრევას. სხვები მასობრივი კულტურის დიქტატურით თუ ავტორიტარული ხელისუფლების ქედმაღლობით იწვევს პირადი თავისუფლების დათრგუნვას.
მესამე ჯგუფი მოიცავს დამღუპველი ემოციების ცოდვებს.
მრისხანება, დარდი,დეპრესია ადამიანის შეგნებაში ქმნის თვითნგრევის კერებს.
მაგრამ განა შეიძლება გაზომვა საზოგადოების ცოდვილობისა რომელიც გამოიხატება მცნებათა დარღვევაში?
მკვლელობა არის ცნება "არა ჰკლას" დარღვევა.
სასოწარქვეთილების და შემოქმედი ღმერთის რწმენის და იმედის დაკარგვა ბიძგს აძლევს თვითმკვლელობას.ქურდობის ამკრძალავი მცნების დარღვევა იწვევს ქურდობას. მეუღლის ღალატის და მრუშობის ამკრძალავი ცნების დარღვევა იწვევს გაყრას.
ე.ი.საქმეებით შეიძლება საზოგადოების სულიერ-ზნეობრივი მდგომარეობის შეფასება. მკვლელობების,თვითმკვლელობების,ქურდობების,გაყრების საქმეები სტატისტიკურად აღირიცხება.
ამდენად ჩვენ ვიღებთ სოციუმის ფსიქიური მდგომარეობის საზომ ინსტრუმენტს რომლის მეშვეობითაც შეიძლება ვიმსჯელოთ ერის სულიერი სფეროს დაზიანების ხარისხზე.
მკვლელობათა რაოდენობის ზრდა ნიშნავს რომ გაიზარდა საზოგადოების გაბოროტების ხარისხი. თვითმკვლელობათა რაოდენობის შემცირება ნიშნავს რომ შემცირდა დარდის და ნაღველის ხარისხი. ქურდობათა და ყაჩაღობის რაოდენობის ზრდა არის ქონების უსამართლო განაწილების მაჩვენებელი.
და ასე გჩნდა მეცნიერების ახალი მიმართულება რომელიც იკვლევს "სულიერების ეპიდემიოლოგიას".
ამასთან მნიშვნელობა არა აქვს თუ რომელი მსოფლიო რელიგიის საფუძვლებს მივმართავთ.
ზნეობრივი პრინციპები მაჰმადიანობაშიც, ქრისტიანობაშიც და ინდუიზმშიც ერთი და იგივეა.
რელიგიები ახალისებენ ალტრუიზმს,უანგარობას,ურთიერთდახმარებას, ფულისადმი როგორც საშუალებისადმი დამოკიდებულებას, უმანკოებას.
ეგოიზმი,გააფთრებული უწესო კონკურენცია,ფულის განხილვა მიზნად, სექსუალური თავაშვებულობა ითვლება ცუდ მდგომარეობაში ჩამგდებ ცოდვებად.
ერის ფსიქოლოგიური მდგომარეობა მოქმედებს მის შემოქმედებით პოტენციალზე
სულიერ-ემოციური ატმოსფეროს აღმავლობას ან დაცემას შეუძლია გამოიწვიოს ერის შემოქმედებითი პოტენციალის გაძლიერება ან დასუსტება.....
პრეზიდენტმა ელცინმა საბჭოების სახლის დახვრეტით ფაქტიურად გზა გაუხსნა ძალადობას ხალხის წინააღმდეგ. ამ ძალადობას გზა მეორედ გაეხსნა ჩეჩნეთში ომის გაჩაღებით//სამწუხაროდ ავტორი არაფერს ამბობს გორბაჩოვის საბჭოთა დემოკრატიის ომზე საქართველოს წინააღმდეგ.გ.მ.//.
პოლიტიკოსები არ სცემენ პატივს და არ უწევენ ანგარიშს ხალხის ემოციურ-აზრობრივ ველს, დამოუკიდებელი ცოცხალი სხეულის სახით არსებულ იდეალურ რეალობას.
ამ სინმდვილის დამსხვრევის ცდას შეიძლება რაც მოყვეს აღშფოთების ტალღა, მაგრამ აუცილებლად მოჰყვება სიკვდილიანობის და ავადმყოფობათა გავრცელების მკვეთრი გაძლიერება...
დანარჩენი სისულელეა მაგრამ რაც ვთარგმნე ის საყურადღებოა ნამდვილად.
ოლგა ჟიგარკოვას მიერ ჩამორთმეული ეს ინტერვიუ გამოქვეყნდა რუსულ ფსიქოლოგიურ გაზეთში "ჩვენ და სამყარო" (№5[165]2010)
ეს კიდევ აკლებს პერესტროკის შემდგომი კრემლის კავკასიური და ტაჯიკური მხეცური ომების მიერ გამოწვეულ ზნეობრივ, მორალურ და ემოციურ დეგრადაციას.
Интервью провела Ольга ЖИГАРЬКОВА «Психологическая газета: Мы и Мир» (№5[165]2010)
პერესტროიკის დასაწყისში ავიაკატასტროფათა რაოდენობა შემცირდა. ის მკვეთრად, 4,5-ჯერ გაიზარდა 1992 წელს რეფორმათა დაწყებასთან ერთად. ამას გარდა მკვეთრად გაიზარდა ქვანახშირის მრეწველობაში და რკინიგზაზე ტექნოლოგიური ავარიების და კატასტროფების რაოდენობა.
და ამის მიზეზი არაა ინფრასტრუქტურის ცვეთა იმიტომ რომ 1994 წლის შემდეგ ავარიათა რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა.
ვინ სწავლობს ადამიანთა ცხოვრების ხარისხის განმსაზღვრელ ამ იდეალურ სინამდვილეს? ფსიქოლოგია ახალგაზრდა მეცნიერებაა.
ათასი წლით ადრე მის გაჩენამდე ამით დაკავებულები იყვნენ მსოფლიო რელიგიები.
მე ვარ "რბილი" ათეისტი,მაგრამ მივმართე მათ გამოცდილებას.
მაგრამ როგორც საერო მეცნიერმა გავიგე რომ რელიგიური მოაზროვნეებიც იყვნენ მეცნიერები და მათ შეაგროვეს კოლოსალური მასალა ინდივიდუალურ და სოციალურ ფსიქოლოგიაში.
კერძოდ მათ ახსნეს თუ როგორ იქმნება ადამიანის ქცევის ოპტიმალური მექანიზმები.
საზოგადოების ცხოვრების ზნეობრივი ხარისხი.
მართლმადიდებლობის აზრით საზოგადოებრივი ზნეობრივ-ემოციური ავადმყოფობა რომელსაც თან ახლავს მკვლელობათა და თვითმკვლელობათა რაოდენობის ზრდა ჩნდება იესო ქრისტეს ძირითადი მცნებების დარღვევის და მომაკვდინებელ ცოდვათა ჩადენის შედეგად.
მომაკვდინებელ ცოდვებად ქრისტიანობაში ითვლება ის ცოდვები რომლებიც იწვევს სულის სიკვდილს. ეს ცოდვებია ქედმაღლობა, უხალისობა, დარდი, ანგარება. ღორმუცელობა, მეუღლის ღალატი, მრისხანება//ბოღმა და ჯავრი//. ცოდვები არის სიკვდილის რისკის ფსიქიური ფაქტორები რომლებიც ქოლესტერინზე უფრო ძლიერად მოქმედებენ.
თეოლოგიურ ლიტერატურაში გამოიყოფა სულიერად ცუდად ყოფნის მაჩვენებელთა სამი ჯგუფი.
პირველი ჯგუფია მანკიერი მიზნების ჯგუფი. ეს მიზნები გზიდან აცდენენ ადამიანს. ეს მანკიერი მიზნებია მომხვეჭებლობა,უწესრიგო სექსუალური კავშირები, ლოთობა, ნარკომანია //კერპთა შექმნა//.
მეორე ჯგუფია დამანგრეველი სოციალური ურთიერთობების ცოდვათა ჯგუფი. ზოგი მათგანი ქედმაღლობით,ინდივიდუალიზმით,ეგოიზმით,შურით, მშობლების და უფროსების უპატივცემლობით იწვევს საზოგადოების ნგრევას. სხვები მასობრივი კულტურის დიქტატურით თუ ავტორიტარული ხელისუფლების ქედმაღლობით იწვევს პირადი თავისუფლების დათრგუნვას.
მესამე ჯგუფი მოიცავს დამღუპველი ემოციების ცოდვებს.
მრისხანება, დარდი,დეპრესია ადამიანის შეგნებაში ქმნის თვითნგრევის კერებს.
მაგრამ განა შეიძლება გაზომვა საზოგადოების ცოდვილობისა რომელიც გამოიხატება მცნებათა დარღვევაში?
მკვლელობა არის ცნება "არა ჰკლას" დარღვევა.
სასოწარქვეთილების და შემოქმედი ღმერთის რწმენის და იმედის დაკარგვა ბიძგს აძლევს თვითმკვლელობას.ქურდობის ამკრძალავი მცნების დარღვევა იწვევს ქურდობას. მეუღლის ღალატის და მრუშობის ამკრძალავი ცნების დარღვევა იწვევს გაყრას.
ე.ი.საქმეებით შეიძლება საზოგადოების სულიერ-ზნეობრივი მდგომარეობის შეფასება. მკვლელობების,თვითმკვლელობების,ქურდობების,გაყრების საქმეები სტატისტიკურად აღირიცხება.
ამდენად ჩვენ ვიღებთ სოციუმის ფსიქიური მდგომარეობის საზომ ინსტრუმენტს რომლის მეშვეობითაც შეიძლება ვიმსჯელოთ ერის სულიერი სფეროს დაზიანების ხარისხზე.
მკვლელობათა რაოდენობის ზრდა ნიშნავს რომ გაიზარდა საზოგადოების გაბოროტების ხარისხი. თვითმკვლელობათა რაოდენობის შემცირება ნიშნავს რომ შემცირდა დარდის და ნაღველის ხარისხი. ქურდობათა და ყაჩაღობის რაოდენობის ზრდა არის ქონების უსამართლო განაწილების მაჩვენებელი.
და ასე გჩნდა მეცნიერების ახალი მიმართულება რომელიც იკვლევს "სულიერების ეპიდემიოლოგიას".
ამასთან მნიშვნელობა არა აქვს თუ რომელი მსოფლიო რელიგიის საფუძვლებს მივმართავთ.
ზნეობრივი პრინციპები მაჰმადიანობაშიც, ქრისტიანობაშიც და ინდუიზმშიც ერთი და იგივეა.
რელიგიები ახალისებენ ალტრუიზმს,უანგარობას,ურთიერთდახმარებას, ფულისადმი როგორც საშუალებისადმი დამოკიდებულებას, უმანკოებას.
ეგოიზმი,გააფთრებული უწესო კონკურენცია,ფულის განხილვა მიზნად, სექსუალური თავაშვებულობა ითვლება ცუდ მდგომარეობაში ჩამგდებ ცოდვებად.
ერის ფსიქოლოგიური მდგომარეობა მოქმედებს მის შემოქმედებით პოტენციალზე
სულიერ-ემოციური ატმოსფეროს აღმავლობას ან დაცემას შეუძლია გამოიწვიოს ერის შემოქმედებითი პოტენციალის გაძლიერება ან დასუსტება.....
პრეზიდენტმა ელცინმა საბჭოების სახლის დახვრეტით ფაქტიურად გზა გაუხსნა ძალადობას ხალხის წინააღმდეგ. ამ ძალადობას გზა მეორედ გაეხსნა ჩეჩნეთში ომის გაჩაღებით//სამწუხაროდ ავტორი არაფერს ამბობს გორბაჩოვის საბჭოთა დემოკრატიის ომზე საქართველოს წინააღმდეგ.გ.მ.//.
პოლიტიკოსები არ სცემენ პატივს და არ უწევენ ანგარიშს ხალხის ემოციურ-აზრობრივ ველს, დამოუკიდებელი ცოცხალი სხეულის სახით არსებულ იდეალურ რეალობას.
ამ სინმდვილის დამსხვრევის ცდას შეიძლება რაც მოყვეს აღშფოთების ტალღა, მაგრამ აუცილებლად მოჰყვება სიკვდილიანობის და ავადმყოფობათა გავრცელების მკვეთრი გაძლიერება...
დანარჩენი სისულელეა მაგრამ რაც ვთარგმნე ის საყურადღებოა ნამდვილად.
ოლგა ჟიგარკოვას მიერ ჩამორთმეული ეს ინტერვიუ გამოქვეყნდა რუსულ ფსიქოლოგიურ გაზეთში "ჩვენ და სამყარო" (№5[165]2010)
ეს კიდევ აკლებს პერესტროკის შემდგომი კრემლის კავკასიური და ტაჯიკური მხეცური ომების მიერ გამოწვეულ ზნეობრივ, მორალურ და ემოციურ დეგრადაციას.
Интервью провела Ольга ЖИГАРЬКОВА «Психологическая газета: Мы и Мир» (№5[165]2010)
"სიკვდილის ცეკვა"
(ლათინურად. Imagomortis; გერმანულად. «Totentanz",ფრანგულადDanse macabre")
ასე ჰქვია სხვადასხვა კომპოზიციას ყველაფერი ცოცხალის ამაოებისა და მატერიალური ცხოვრების დასასრულის წინაშე ყველას, მდიდრებისა და ღარიბების, უბრალოთა და წარჩინებულთა თანასწორობის თემებზე.
ასეთი სიუჟეტები გავრცელდა შუა საუკუნეების დასასრულისთვის,მეთოთხმეტე-მეთხუტმეტე საუკუნეებში, აღორძინების ხანის ახალი კულტურის ჩამოყალიბების პერიოდში.
გრავიურებზე, ხალხურ ურათებზე //იხ. ბილდერბოგენ,ფლიუგბლატტ//,
ტაძრების ფრესკებზე და რელიეფებზე, წიგნის მინიატურებში ჩნდებოდა საფლავებზე მოცეკვავე ჩონჩხების, საზიზღარი, ძვლებზე ხორცის ნარჩენებიანი ცელიანი დედაბრის სახით წარმოდგენილი სიკვდილის გამოსახულებები.
მე-15 საუკუნეში ევროპის ხალხები შეიპყრო სიკვდილის შიშმა. ამ დრომდე საფლავთა ქანდაკებას ჰქონდა თავშეკავებული,განყენებული ხასიათი...
მოცეკვავე ჩონჩხების შემზარავი გამოსახულებების გაჩენის, მარადიული თემის ახლებური ინტერპრეტაციის უშუალო მიზეზი იყო ადამიანების თავს დამტყდარი უბედურებები, პირველ რიგში 1348 წლის შავი ჭირის ეპიდემია, ინგლისის და საფრანგეთის ასწლიანი ომის //1337-453// საშინელებები, თურქთა თავდასხმა ევროპის ქალაქებზე //1453,1529,1683//.
მაგრამ მოცეკვავე ჩონჩხების და სიკვდილის გამოსახულებათა გამოჩენის მთავარი მიზეზი იყო ჰუმანიზმის იდეების გავრცელების შედეგად მომხდარი ცვლილებები ადამიანთა მსოფლმხედველობასა და მსოფლშეგრძნებაში.
ამ ცვლილებებმა შეარყიეს რელიგიური დოგმები.
ადრე როგორც განათლებული ისე გაუნათლებელი ადამიანები დიდ მნიშვნელობას არ ანიჭებდნენ მიწიერი ცხოვრების ღირებულებებს. მათთვის მთავარი იყო ხსნისა და სიკვდილის შემდგეგ აღდგომის იდეები.
ახალი დროის მიჯნაზე კი ნეოპლატონიკოს ფილოსოფოსთა და ჰუმანისტ მწერალთა საქმიანობის შედეგად ადამიანებმა გააცნობიერეს მატერიალური სინამდვილის წარმავალი ღირებულება,ცხოვრების სიხარული და სიამე, მიწიერი ცხოვრების ხანმოკლეობა და ადამიანის პიროვნების უნიკალურობა.
ეს იყო კათოლიკური ეკლესიის იდეოლოგიის კრიზისის და მწვალებლობათა გავრცელების ხანა.
1500 წელს ელოდნენ ქვეყნიერების დასასრულს და საშინელ სამსჯავროს, სიკვდილის შიში ჩანს ვიიონის გარეგნულად თამამ ლექსებშიც.
მე-14 საუკუნის ბოლოს გაჩნდა ლეგენდა სამი ცოცხალი და სამი მკვდარი მეფის შესახებ. ამ ლეგენდაში მოთხრობილია თუ როგორ შეხვდა სამი პრინცი მათ გარდაცვლილ წინამორბედებს და რომლებიც გამოეკიდნენ მათ ყვირილით "ჩვენ თქვენნაირები ვიყავით და თქვენ ჩვენნაირები გახდებით".
მაზაჩოს მიერ 1425-1426 წლებში ფლორენციის სანტა მარია ნოველას ეკლესიაში დახატულ სახელგანთქმულ ფრესკაში სამება,მის ქვედა ნაწილზე,გამოსახულია ნიშაში როგორც ღია სარკოფაგში მწოლიარე ადამის ჩონჩხი.
მას აწერია: "მე ოდესღაც თქვენნაირი ვიყავი და თქვენ ჩემნაირი გახდებით".
მე-15 საუკუნის დასაწყისში ევროპის მრავალ ქალაქში ჩნდება ფრესკების ციკლები რომლებზეც ვხედავთ ხელიხელჩაკიდებული ცოცხლების და მკვდრების ფერხულს.
(ლათინურად. Imagomortis; გერმანულად. «Totentanz",ფრანგულადDanse macabre")
ასე ჰქვია სხვადასხვა კომპოზიციას ყველაფერი ცოცხალის ამაოებისა და მატერიალური ცხოვრების დასასრულის წინაშე ყველას, მდიდრებისა და ღარიბების, უბრალოთა და წარჩინებულთა თანასწორობის თემებზე.
ასეთი სიუჟეტები გავრცელდა შუა საუკუნეების დასასრულისთვის,მეთოთხმეტე-მეთხუტმეტე საუკუნეებში, აღორძინების ხანის ახალი კულტურის ჩამოყალიბების პერიოდში.
გრავიურებზე, ხალხურ ურათებზე //იხ. ბილდერბოგენ,ფლიუგბლატტ//,
ტაძრების ფრესკებზე და რელიეფებზე, წიგნის მინიატურებში ჩნდებოდა საფლავებზე მოცეკვავე ჩონჩხების, საზიზღარი, ძვლებზე ხორცის ნარჩენებიანი ცელიანი დედაბრის სახით წარმოდგენილი სიკვდილის გამოსახულებები.
მე-15 საუკუნეში ევროპის ხალხები შეიპყრო სიკვდილის შიშმა. ამ დრომდე საფლავთა ქანდაკებას ჰქონდა თავშეკავებული,განყენებული ხასიათი...
მოცეკვავე ჩონჩხების შემზარავი გამოსახულებების გაჩენის, მარადიული თემის ახლებური ინტერპრეტაციის უშუალო მიზეზი იყო ადამიანების თავს დამტყდარი უბედურებები, პირველ რიგში 1348 წლის შავი ჭირის ეპიდემია, ინგლისის და საფრანგეთის ასწლიანი ომის //1337-453// საშინელებები, თურქთა თავდასხმა ევროპის ქალაქებზე //1453,1529,1683//.
მაგრამ მოცეკვავე ჩონჩხების და სიკვდილის გამოსახულებათა გამოჩენის მთავარი მიზეზი იყო ჰუმანიზმის იდეების გავრცელების შედეგად მომხდარი ცვლილებები ადამიანთა მსოფლმხედველობასა და მსოფლშეგრძნებაში.
ამ ცვლილებებმა შეარყიეს რელიგიური დოგმები.
ადრე როგორც განათლებული ისე გაუნათლებელი ადამიანები დიდ მნიშვნელობას არ ანიჭებდნენ მიწიერი ცხოვრების ღირებულებებს. მათთვის მთავარი იყო ხსნისა და სიკვდილის შემდგეგ აღდგომის იდეები.
ახალი დროის მიჯნაზე კი ნეოპლატონიკოს ფილოსოფოსთა და ჰუმანისტ მწერალთა საქმიანობის შედეგად ადამიანებმა გააცნობიერეს მატერიალური სინამდვილის წარმავალი ღირებულება,ცხოვრების სიხარული და სიამე, მიწიერი ცხოვრების ხანმოკლეობა და ადამიანის პიროვნების უნიკალურობა.
ეს იყო კათოლიკური ეკლესიის იდეოლოგიის კრიზისის და მწვალებლობათა გავრცელების ხანა.
1500 წელს ელოდნენ ქვეყნიერების დასასრულს და საშინელ სამსჯავროს, სიკვდილის შიში ჩანს ვიიონის გარეგნულად თამამ ლექსებშიც.
მე-14 საუკუნის ბოლოს გაჩნდა ლეგენდა სამი ცოცხალი და სამი მკვდარი მეფის შესახებ. ამ ლეგენდაში მოთხრობილია თუ როგორ შეხვდა სამი პრინცი მათ გარდაცვლილ წინამორბედებს და რომლებიც გამოეკიდნენ მათ ყვირილით "ჩვენ თქვენნაირები ვიყავით და თქვენ ჩვენნაირები გახდებით".
მაზაჩოს მიერ 1425-1426 წლებში ფლორენციის სანტა მარია ნოველას ეკლესიაში დახატულ სახელგანთქმულ ფრესკაში სამება,მის ქვედა ნაწილზე,გამოსახულია ნიშაში როგორც ღია სარკოფაგში მწოლიარე ადამის ჩონჩხი.
მას აწერია: "მე ოდესღაც თქვენნაირი ვიყავი და თქვენ ჩემნაირი გახდებით".
მე-15 საუკუნის დასაწყისში ევროპის მრავალ ქალაქში ჩნდება ფრესკების ციკლები რომლებზეც ვხედავთ ხელიხელჩაკიდებული ცოცხლების და მკვდრების ფერხულს.
ეს იყო სიკვდილის წინაშე ყველას თანასწორობის იდეა. ამ ფრესკების მოტივებს იმეორებდნენ ქსილოგრაფიებში //გრავიურებში ხეზე//. მათგან ყველაზე ცნობილი ქსილოგრაფიები შექმნეს ჰ. ჰოლბაინ უმცროსმა და მ.ვოლგემუტმა. "სიკვდილის ცეკვათა" იკონოგრაფიაში აისახა ქრისტიანობამდელი ხალხური წარმოდგენები ღამე მთვარეზე საფლავებზე მოცეკვავე მკვდრების შესახებ, ეს წარმოდგენები არ შეესაბამება ეკლესიის მოძღვრებას სიკვდილის მომენტში სულის სხეულისგან გამოყოფის და საშინელი სამსჯავროს დღეს საყოველთაო ხორციელი აღდგომის შესახებ. ეკლესია გმობდა ამ გამოსახულებებს როგორც წარმართულებს, სედეგად გაჩნდა კომპრომისული ვერსია რომლის თანახმადაც განსაწმენდელის უბედური სულები ზოგჯერ ბრუნდებიან თავის სხეულებში. წარმართულ წარმოდგენებთან ბრძოლაში მეთოთხმეტე-მეთხუტმეტე საუკუნეებში ვრცელდებოდა წიგნაკებად აკინძული გრავიურები "კვდომის ხელოვნება".  //ც. ნესელშტრაუსი, სიკვდილის ცეკვები დასავლეთის ევროპის მე-15 საუკუნის ხელოვნებაში როგორც შუა საუკუნეების და აღორძინების ხანის მიჯნის თემა. აღორძინების კულტურა და შუა საუკუნეები, მოსკოვი, ნაუკა, 1993. იანდეკს ლექსიკონები - სახვითი ხელოვნების ლექსიკონი-2004-2009, რუსულად//. საბჭოთა დემოკრატები და მათი მემკვიდრეები თუ მიბაძავენ ამ გორილას და შიმპანზეებს და ყველაფერი შეიძლება არც იყოს ამდენად ცუდად. პირუტყვი ყოველთვის არაა მხეცი
ერთ ექსპერიმენტში დამშეულმა მაკაკა-რეზუსებმა უარი თქვეს თავის თანამოძმეთა ელექტროდარტყმით გატანჯვაზე მაშინაც კი როცა სანაცვლოდ შეეძლოთ საჭმლის მიღება. n Aug. 16, 1996, a small boy climbed a railing and fell 18 feet into the gorilla den at the Brookfield Zoo. An 8-year-old gorilla, Binti Jua, picked up the unconscious boy and protected him from the other primates. The act of kindness came as a surprise to many of the guests who said they feared Binti Jua would maul the 3-year-old. Her heroic deed gained her national attention. Binti was named Newsweek's Hero of the Year and one of People's most intriguing people. პერესტროიკისა არ იყოს ესეც სიკვდილებით, ძალადობით და ადამიანური თუ ბუნებრივი კატასტროფებით მდიდარი ხანაა. რას გადაურჩა ევროპა- 30-წლიანი ომი (1618-1648):30-წლიანი ომი (1618-1648) იქცა პირველ საერთოევროპულ ომად რომელშიც ჩათრეული აღმოჩნდა ჰაბსბურგთა ესპანეთს და მოსკოვის სახელმწიფოს შორის მოქცეულ ხალხთა და სახელმწიფოთა უმეტესობა.
დაუსრულებელი ომის წლებში გამოვლინდა და განვითარდა ადამიანის ბუნების ყველაზე უარესი ნიშნები. ერთმანეთთან გააფთრებით მეომარი ორი კოალიციის 30-წლიანი ომის დროს ადამიანთა ერთი თაობა შეცვალა ომით აღზრდილმა და მშვიდობიანი ცხოვრების სიამეთა არმცოდნე თაობამ რომლის არსებობაც განუყოფლად უკავშირდებოდა პირქუშ გარემოს, მის წარმომშობ სიკვდილის ატმოსფეროს. ომი ტეხავდა მილიონობით ადამიანის ბედს და ანგარიშს არ უწევდა მათ წარმოშობას, მატერიალურ მდგომარეობას თუ რწმენას. ზოგი ომით იუმჯობესებდა თავისი არსებობის პირობებს და უმრავლესობისთვის ეს იყო საშინელი, ყოველგვარი იმედების მკვლელი ტრაღედია. სამხედრო ტაქტიკისა და სტრატეგიის, არმიათა სიდიდით, ბრძოლებში ჩათრეული მშვიდობიან მკვიდრთა რაოდენობის თვალსაზრისით 30-წლიან ომს არ ჰქონია ანალოგი კაცობრიობის მთელ ისტორიაში. რომის პაპი მხარს უჭერდა ჰაბსბურგთა სახელმწიფოების ბლოკს რომელიც მოიცავდა ავსტრიელი და ესპანელი ჰაბსბურგების ქვეყნებს, კათოლიკურ გერმანულ სამთავროებს და რეჩ პოსპოლიტაიას (პოლონეთს). ის ეომებოდა ანტიჰაბსბურგულ კოალიციას რომელშიც შევიდნენ პროტესტანტული გერმანული სამთავროები, შვედეთი, დანია, მოგვიანებით) საფრანგეთიც. კოალიციის მხარეზე ირიბად გამოდიოდნენ ინგლისი, ნიდერლანდები და რუსეთი. ზოგი ისტორიკოსის აზრით 30-წლიანი ომი იყო ნამდვილი პირველი მსოფლიო ომი. ჩვენ ავღნიშნავთ მხოლოდ იმას რომ ეს იყო ტოტალური ხასიათის მქონე პირველი ევროპული ომი. ომი შეეხო მოსახლეობის ყველა ფენას, მან მთლიანად შეცვალა მვიდობიან მოქალაქეთა ცხოვრების წესი. 30-წლიან ომამდე ევროპული კონფლიქტები მოქმედებდნენ მხოლოდ საზოგადოების სამხედრო ზედაფენის ცხოვრების წესზე. უბრალო ხალხზე ომი მოქმედებდა მხოლოდ მაშინ თუ კი სოფელი ან ქალაქი იყო საბრძოლო მოქმედებების ადგილზე. არმიები რეგულარული არ იყო, ომობდნენ უმთავრესად პროფესიონალი დაქირავებულები. ამასთან ლოკალური შიდაევროპული შეჯახებებისთვის სრულებით საკმარისი იყო მცირე საჯარისო კონტინგენტები. მშვიდობიან მოსახლეობას უმთავრესად აზარალებდა მის ტერიტორიაზე ჯარების ყოფნა ან გავლა, მაგრამ ეს სამწუხარო ამბები შემოიფარგლებოდა ჯარისკაცთა დაბინავების და ჭმევის აუცილებლობით. მორიგი სოფლისთვის, ქალაქისთვის თუ პროვინციისთვის მეომარ შუა საუკუნეების ფეოდალს არ სჭირდებოდა ყველაფრის გადაბუგვა :მისი მომავალი ქვეშევრდომების კარგი დამოკიდებულება მის მიმართ უნდა დაფუძნებულიყო ფეოდალის სამართლიან ქცევაზე. ასწლიანი ომის დროსაც კი გლეხის ერთ-ერთი უდიდესი უბედურება შეიძლებოდა ყოფილიყო გადათელილი მინდვრები და დამწვარი ძნები. 8000 კაციანი არმია (მაგ.შავი პრინცის დესანტი აფრანგეთში) ვერ მიაყენება სერიოზულ ზარალს ერთი პროვინციის გლეხობას. 30-წლიანმა ომმა პირველად აჩვენა ევროპელებს თუ რაა ფართომასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებები როდესაც მსხვერპლი ბევრია მათ შორის მშვიდობიან მოსახლეობაში. ზოგმა გერმანულმა სამთავრომ დაკარგა ომამდელი მოსახლეობის 80-90 %!
ამ წერილის ძირითადი წყაროა მხატვრული ნაწარმოები, გერმანელი მწერალი ჰანს იაკობ კრისტოფ გრიმელსჰაუზენის (1621-1676) სახელგანთქმული რომანი «სიმპლიცისიმუსი» (გამოიცა 1668 წ.).
ნაწარმოები სიუჟეტური ქარგა გვაგონებს ეშმაკური რომანის ტრადიციებს. მთავარი გმირი სიმპლიციუს სიმპლიცისიმუსის თავგადასავლები ხდება 30-წლიანი ომის დროს. ის უშუალოდ მონაწილეობს ომის მოვლენებში და ეპიზოდებში. «სიმპლიცისიმუსის» ავტორმა თვითონ გადაიტანა 30-წლიანი ომი, იყო ლტოლვილი, ჯარისკაცი, სამხედრო ტყვე, ქალაქის კომენდანტის მწერალი. ის ომობდა იმპერიის არმიის მხარეს. ამიტომ შეიძლება ვიფიქროთ რომ გრიმელსჰაუზენმა რომანი დაწერა ავტობიოგრაფიული მასალი გამოყენებით და ამიტომაა «სიმპლიცისიმუსი» ძვირფასი როგორც ისტორიული წყარო. «სიმპლიცისიმუსი» დაიწერა ხელოვნების სხვადასხვა სახეობაში, მათ შორის ლიტერატურაში ბაროკოს სტილის ბატონობის დროს; ტექსტში არის ამ სტილის დამახასიათებელი ელემენტები: რიტორიკული ხერხები, პათეტიურობა, საჩვენებელი სწავლულობა, მორალიზატორობა ძველთა მაგალითების მოყვანით და ა.შ. მაგრამ ამ ანტურაჟის უკანაც კარგად ჩანს XVII საუკუნის ცოცხალი დრო. ამ რომანის გარდა წერილი იმოწმებს იმ ხანის სხვა თხზულებებსაც.
30-წლიანი ომის დროს ორივე მტრული მხარე, პროტესტანტული უნია და კათოლიკური ლიგა ძირითადი ძალის სახით იყენებდნენ დაქირავებული ჯარისკაცების, ლანდსკნეხტების მასებს. ანდსკნეხტები წარმოადგენდნენ ჭრელ ბრბოს : მათ შორის იყვნენ ყოფილი გლეხები, ხელოსნები, ვაჭრები, აზნაურები და ა.შ. რომლებიც ომმა გადააქცია მაწანწალებად და ხვადასხვა მიზეზებით გახადა მოხალისე ჯარისკაცებად. ზოგი ლანდსკნეხტი გახდა იმიტომ რომ რაღაცნაირად ერჩინა საკუთარი თავი და ოჯახი, სხვები აპირებდნენ ქურდობა-მაროდიორობით რაღაც ქონების დაგროვებას, მესამენი აპირებდნენ სამხედრო სამსახურში კარიერის გაკეთებას. ყველანი ერთად «ისინი შეადგენდნენ ყველა ერის თავზე ხელაღებულ არამზადათა ხროვას ყველანაირ უცნაურ ხალხს ქალებითა და ბავშვებით რომლებმაც მიატოვეს ყველაფერი რათა გაყოლდნენ ომს». ლანდსკნეხტები ხელფასს იღებდნენ სამხედრო სამსახურისთვის. ომი მათთვის იქცა პროფესიად. ლანდსკნეხტები ხშირად ნახევრად მშივრები იყვნენ, თვეობით არ იღებდნენ ხელფასს, ზოგჯერ უპატიოსნო ოფიცრები ჯარისკაცებს უმცირებდნენ ულუფას. სიმპლიცისიმუსს მოუწია სამსახური რაზმში რომლის უფროსი “იყო ძუნწი და ჯარისკაცის ულუფა საშინლად პატარა იყო”. ეს განსაკუთრებით ოჯახიან ლანდსკნეხტებს უბიძგებდა დამატებითი საშოვრის ძიებისკენ. ანდსკნეხტები ამიტომ ფულის გულისთვის ჩადიოდნენ სხვადასხვა დანაშაულს. სიმპლიცისიმუსი დაწვრილებით აღწერს იმას თუ როგორ ცდილობდნენ ლანდსკნეხტები თავისი მდგომარეობის შემსუბუქებას და ფულის შოვნას: “ზოგი ამ უბედურებაში იყვანდა ცოლს (თუნდაც ეს ყოფილიყვნენ გადამდგარი კახპები) მხოლოდ იმიტომ რომ მათ კერვით, რეცხვით, დართვით; წვრილმანი ვაჭრობით; ეშმაკობებით თუ ქურდბაცაცობითაც კი ერჩინათ თავისი ქმრები... იყვნენ ისეთი ქალებიც რომლებიც კატაზე უკეთესად უსაფრდებოდნენ ნადავლს”. ზოგჯერ ლანდსკნეხტის მიერ ნაშოვნი მთელი ფული მიდიოდა საჭმელზე, სამოსზე, შეიარაღებაზე, ის ხომ თვითონ ინახავდა თავს. ლანდსკნეხტს ხშირად წარმოიდგენენ იარაღის ხმარების არმცოდნე ლოთად და აზარტული თამაშეებით გატაცებულ უსაქმურად. მაგრამ მკაცრი დისციპლინა არის არმიის ბრძოლისუნარიანობის უპირველესი პირობა. რომანში "სიმპლიცისიმუს" შეიძლება ვნახოთ მაგალითები იმისა თუ რა მკაცრი იყო დისციპლინარული ზომები 30-წლიანი ომის დროს. სამხედრო ხელმძღვანელობა თვალყურს ადევნებდა ხელქვეითთა ქცევას. სიმპლიცისიმუსი აღნიშნავს რომ ყოველგვარი დუელები აკრძალული იყო ფიზიკური სასჯელის, მეტიც, სიკვდილით დასჯის შიშით. ისჯებოდა მშვიდობიანი მოსახლეობის ზემდგომებთან შეუთანხმებელი ძარცვაც. აკრძალული იყო ქალაქელთა შევიწროება. ნაქურდალ-ნაძარცვით დაჭერილ მაროდიორებს ბორკილებს ადებდნენ ან ჩამოახრჩობდნენ ხოლმე. მაგრამ მეთაურების მიერ დისციპლინის განსამტკიცებლად მიღებული მრავალი ზომა სრულებით არაეფექტური იყო, რაზეც მოწმობს მრავალი მოწმობა ბოროტმოქმედებათა და კანონების უგულვებელყოფის შესახებ. ოფიცრებისგან უფრო მკაცრად მოითხოვდნენ წესიერ ქცევას და უფროსების ბრძანებათა შესრულებას. საერთო ჯამში შეუძლებელია ლაპარაკი 30-წლიანი ომის ჯარებში დისციპლინის საყოველთაო დაცემაზე ვინაიდან მათი ბრძოლისუნარიანობა საკმაოდ მაღალი იყო. მაგრამ ეს ხელს არ უშლიდა ერთის მხრივ ძარცვასა და ყაჩაღობას და მეორეს მხრივ "გადამწვარი მიწის" პოლიტიკის გატარებას. მაროდიორობის წარმოშობა: დაღუპულ მეომართა და მშვიდობიანი მოსახლეობის ძარცვით ჯარისკაცები რა თქმა უნდა 30-წლიან ომამდეც იყვნენ გატაცებულნი. მაგრამ მაროდიორობა ევროპაში მარტო ამ ომის დროს გავრცელდა იმდენად რომ მან მიიღო მოსახლეობის ფართო ფენების ცხოვრების სტილის და პროფესიის სახე. თვითონ სიტყვა მაროდიორი გაჩნდა 30-წლიანი ომის დროს. მისი მეშვეობით მასხრად იგდებდნენ ჯარისკაცებს რომლებიც ყველანაირად თავს არიდებდნენ სამსახურებრივ მოვალეობათა შესრულებას და დაუზარებლად ითვისებდნენ მშვიდობიანი ადამიანების ქონებას. მეტსახელი ძმა მეროდერი (Merodebruder), თანდათანობით გადაიქცა სიტყვად მაროდიორი და მომდინარეობს ერთი მეთაურის სახელიდან მეროდე, გერმანელი გენერალი გრაფ იოჰან მეროდეს თუ შვედი პოლკოვნიკი ვერნერ ფონ მეროდეს სახელიდან. ასე უძახოდნენ დასუსტებულ ჯარისკაცებს რომლებსაც უჭირდათ მარშების თუ სხვა სიმძიმეთა ატანა, "მეროდერებად" ხდებოდნენ დაჭრილი მუშკეტერები, რეიტარები რომლებმაც დაკარგეს ცხენი და სწორედ ამიტომ შეუერთდნენ "მეროდერთა ძმობას". დიდი ოჯახის მყოლი ჯარისკაცებისთვის და მსგავსი სუბიექტებისთვის მაროდიორობა ხშირად ხდებოდა არსებობის ერთადერთ წყაროდ. მიუხედავად ამისა ჯარში მაროდიორებს მკვეთრად უარყოფითად უყურებდნენ. მათ არ აყენებდნენ ყარაულებად, არ ათხრევინებდნენ სანგრებს, არ უშვებდნენ შეტევაზე და არ აყენებდნენ არანაირ საბრძოლო წყობაში. და ამასთან ისინი სხვების მსგავსად იღებდნენ გასამრჯელოს. გრიმელსჰაუზენი ამბობს რომ მაროდიორები არიან ის ოხრები რომლებიც ჯობია რომ არაფერს შეადარო. მშვიდობიანი მცხოვრებლებისთვის კი მაროდიორები კიდევ უფრო უარესები იყვნენ იმიტომ რომ ისინი //მაროდიორები// დაეთრეოდნენ ყველგან და იპარავდნენ ყველაფერს რასაც წააწყდებოდნენ ჯარის წინ, უკან, ირგვლივ, ისინი უნამუსოდ ძარცვავდნენ მოსახლეობას მიწებისა რომლებზეც გაივლიდა ჯარი. გრიმელსჰაუზენის თქმით არავინ იცის თუ რამდენი სოფელი გადაწვეს მაროდიორებმა შეგნებულად და რამდენი -დაუდევრობის გამო. გლეხები შეძლებისდაგვარად იგერიებდნენ მაროდიორებს და ბევრს ხელებსაც ამტვრევდნენ. სწორედ მაროდიორების გამო იძულებდა ხოლმე ხალხი საერთოდ ლანდსკნეხტებს. არმიები ცდილობდნენ მაროდიორობასთან ბრძოლას. ყარაულთა უფროსები იჭერდნენ ხოლმე ნამეტანი გატაცებულ მაროდიორებს, ხელ-ფეხზე ადებდნენ ბორკილებს და ზოგს ჩამოახრჩობდნენ ხოლმე. გადარჩენილთა ბედიც არ იყო სახარბიელო. არმიის არიეგარდში ფეხით მოლასლასე დემორალიზებული ჯარისკაცების დატყვევება იოლი იყო. სწორედ ეს შეემთხვა მრავალტანჯულ სიმპლიცისიმუსს. ის ტყვედ ჩაიგდეს ვაიმარელებმა. სისასტიკე და ძალადობა: Homo sapiens-ის ერთ-ერთი ყველაზე უარესი თვისებაა სისასტიკე რომელიც სადღაც ადამიანის ცნობიერების სიღრმეში იმალება მშვიდ დროს და ამოხეთქავს ხოლმე რაღაც კონფლიქტის დაწყებისას. რაც უფრო გარკევულია და სერიოზულია კონფლიქტის მიზეზები მით უფრო ძნელდება სისასტიკის შეკავება საკუთარი თავის შიგნით. სწორედ ამიტომაა რომ არაადამიანობა და სისასტიკე-დაუნდობლობა ყველაზე ნათლად ჩნდება ომის მძიმე პერიოდებში როდესაც ფაქტიურად დაუსჯელად შეიძლება არამზადობა, უდანაშაულო ადამიანთა წამება და ხოცვა. განსაკუთრებით საშინელია მომენტები როდესაც სისასტიკის წარმომშობი სიძულვილი კარგავს თავის რაციონალურ საფუძველს ხელში ჩავარდნილ მსხვერპლს სტანჯავენ და აწამებენ ფხიზელი გონებისთვის გაუგებარი მიზეზებით, როდესაც მორალით დაუფუძნებელი სისასტიკე გადადის აშკარა სადიზმში, როდესაც კლავენ არა მაღალი იდეის გულისთვის არამედ უბრალოდ იმიტომ რომ მოკლან. ამ დროს მკვლელი ტკბება მომაკვდავის აგონიით. 30-წლიანი ომის ისტორიის წყაროები სავსეა მსგავს მხეცობათა ხსენებით. ჯარისკაცები სტანჯავდნენ და აწამებდნენ როგორც ტყვეებს ისე მშვიდობიან მოსახლეობას. სიმპლიციმუსი აღწერს ლანდსკნეხტების მშვიდობიან მცხოვრებლებთან შეჯახების შემთხვევებს. მშვიდობიანი მცხოვრებლები ცდილობდნენ თავისი მეურნეობის დაცვას აოხრება-გატიალებისგან. ბრძოლის შედეგები მეტწილად სამწუხარო იყო მშვიდობიანი მცხოვრებლებისთვის. ჯარისკაცები სოფელს სწვავდნენ, გლეხების ნაწილს ხოცავდნენ, ნაწილს - აძევებდნენ და გლეხების ნაწილი მიჰყავდათ ტყვეს. გლეხების თავდაცვა კიდევ უფრო ამხეცებდა ჯარისკაცებს და ისინიც ხოცავდნენ ყველა შემხვედრს. ხშირი იყო გლეხების საშინელი ტანჯვა-წამებით დახოცვის მაგალითები. რომანში "სიმპლიციმუსი" აღწერილია თუ რა უქნეს ჰაბსბურგთა ხორვატულმა ჯარებმა სიმპლიცის მშობლიურ სახლს. გლეხები გაიქცნენ, ჯარისკაცებმა გაწყვიტეს სხვისი პირუტყვი, დაიწყეს ამ პირუტყვის შეწვა და მოხარშვა ისე თითქოს სანადიმოდ ემზადებოდნენ. ჯარისკაცები იტაცებდნენ ყველაფერს რისი გატაცებაც შეეძლოთ და რასაც ვერ იტაცებდნენ ამტვრევდნენ და აოხრებდნენ. მათ გაამტვრიეს ფანჯრები და დაანგრიეს ღუმელები, დაღრიცეს ლითონის ჭურჭელი. საწოლები, მაგიდები, სკამები დაწვეს. დალეწეს თიხის ჭურჭელი. მერე მოსამსახურე ქალი ბოსელში გააუპატიურეს ისე რომ ის ვეღარ გამოდიოდა ბოსელიდან. მუშა კი შეკრეს, დააგდეს მიწაზე აჭამეს პირუტყვის ნაკელი. სხვები საშინლად აწამეს. სიმპლიციუსი გაუთავებლად ყვება იმაზე რომ ლანდსკნეხტებმა აწამეს მისი მამობილი, დააუპატიურეს ქალები, და ა.შ. მაგრამ ამასთან არ ჩანს თუ რატომ სჩადიოდნენ ლანდსკნეხტები ამას. ესაა ჯარისკაცების მიერ მშვიდობიანი მოსახლეობის უაზროდ და უმიზეზოდ დარბევის და წამების ისტორია. რომანის ეს ეპიზოდი როგორც ჩანს თარიღდება 1635 წლით, ე.ი. 30-წლიანი ომის ჯარისკაცებს უკვე ჰქონდათ გავლილი არაადამიანობის, მათი გამხეცების დიდი სკოლა. თუმცა მათ უნდა გაეწიათ ანგარიში თავის მხეცობათა სოციალურ-პოლიტიკური მნიშვნელობისთვის. ხელმძღვანელობა ხშირად ამართლებდა ჯარისკაცთა ასეთ მხეცობებს ვინაიდან ოფიციალურად ამას ეწოდებოდა ფურაჟირება. ხორვატებთან ტყვეობაში მყოფი სიმპლიცისიმუსი ხშირად მიდიოდა აი ასეთ ფურაჟირებაზე და გულწრფელად აღიარებდა რომ ფურაჟირება არის ხშირად სიცოცხლის და ჯანმრთელობის ხიფათში ჩაგდებით წანწალი სოფელ-სოფელ და ტაცება და პარვა ყველაფრისა რასაც მოიხელთებ, გლეხების გაძარცვა, მათი ცოლების, ქალიშვილების, მსახური გოგოების დაუპატიურება. და თუ კი უმაღლესი ხელისუფლება კრძალავდა მოსახლეობის ძარცვას ამ ხელისუფლების მოქრთამვა-მოსყიდვა არ ყოფილა პრობლემა. მოწინააღმდეგის ჯარის მიერ დაპყრობილი ქალაქების მკვიდრნიც გლეხების მდგომარეობაში ვარდებოდნენ. განსხვავება მხოლოდ იმაში იყო რომ სოფლებში მხეცობდნენ ლანდსკნეხტთა პატარა ჯგუფები და ქალაქებში მხეცობდნენ მძიმე სამხედრო ცხოვრებით გააფთრებული მთელი პოლკები. ამიტომ ქალაქების ნგრევა უფრო საშინელი და გრანდიოზული იყო. რომანის ავტორის მშობლიურ ქალაქში მისვლისას სიმპლიცისიმუსმა გაიარა ქალაქის გაღებული და ნაწილობრივ დამწვარი კარებები მაგრამ ვერსად დაინახა ცოცხალი ადამიანი. ქუჩები მოფენილი იყო გვამებით. ზოგი გვამი გატიტვლებული იყო. შემდეგ მან გაიგო რომ იმპერიის ჯარებმა მოულოდნელად მიუსწრეს ვაიმარელებს და მილეწეს ისინი. თანაც გარნიზონთან ერთად მილეწეს ქალაქის მკვიდრნიც. ასეთი მხეცობების ჩამდენ ლანდსკნეხტებს სულაც არ აწუხებდათ სვინდისი და ისინი მეგობრებთან იკვეხნიდნენ იმით თუ რა "ვაჟკაცურად" აუპატიიურებდნენ ქალებს და აწამებდნენ ადამიანებს. ომი მუდამ ძალიან ცუდად მოქმედებს ადამიანის ფსიქიკაზე და თრგუნავს მათ სულში საუკეთესო ადამიანურ თვისებებს. 30-წლიანი ომის დროს მომხდარი აუხსნელი წრეგადასული მხეცობები ნაწილობრივ შეიძლება აიხსნას ომის ხანგრძლივობით. თავისი მასშტაბებით საშინელმა ამ ომმა დაამახინჯა ჯერ კიდევ მშვიდობიან დროს დაბადებულთა ფსიქიკა და აღზარდა ახალი თაობა ადამიანებისა რომლებიცთვისაც სისასტიკე და ძალადობა არ ყოფილა არაჩვეულებრივი მოვლენა, რომლებიც დაბადებიდანვე ხედავდნენ სიკვდილს და სწავლობდნენ ოსტატურად მკვლელობის ხელოვნებას. რელიგიურობა: 30-წლიანი ომის ძირითადი იდეოლოგიური სარჩული იყო კათოლიკების და პროტესტანტების რელიგიური ქიშპი, მაგრამ 30-წლიანი ომის სისხლიან ორგიებში არაა რელიგიური ფანატიზმის კვალი. თანამედროვეები ძალიან სუსტად განიცდიდნენ და აცნობიერებდნენ მას რელიგიურ ომად. და ის ასეთი არც იყო უკვე 30-ანი წლებიდან. არ უნდა ვიფიქროთ რომ ლანდსკნეხტები ებრძოდნენ ერთმანეთს რელიგიური რწმენის გამო. ისინი სამხედრო სამსახურში იღებდნენ გასამრჯელოს და სავსებით ლოღიკურად ომობდნენ იმის მხარეზე ვინც მეტს იხდიდა. ამიტომ ლანსკნეხტები ხშირად გადადიოდნენ მოწინააღმდეგის მხარეს რასაც მოყვებოდა ხოლმე სარწმუნოების შეცვლაც. ტყვეობაში ჩავარდნილი ჯარისკაცი ხშირად გადადიოდა მტრის მხარეს. გამარჯვებულები ტყვეებს თითქმის მაშინვე რთავდნენ თავის ჯარებში. ავიღოთ თვითონ იმპლიცისიმუსის მაგალითი: მისი ოჯახი ამოწყვიტეს ხორვატებმა. ის დიდი ხნის მანძილზე იყო მათთან ტყვედ და შედეგად გახდა ჰაბსბურგთა, იმპერიული არმიის ჯარიკაცი და ოფიცერი. მაგრამ ტყვეობაში ჩავარდნილს მას მოუწია ომი პოლკოვნიკი ხატტშტაინის სარდლობით ვაიმარელთა მხარეს და სვინდისს ის დიდად არ გაუტანჯია. ასეთი იყო ლადსკნეხტის მორალი: არც მისი ეროვნება, არც ოჯახის სიკვდილი, არც საბრძოლო ძმობა არ მოქმედებდა იმაზე თუ ვის მხარეს დაიჭერდა ის ამა თუ იმ ვითარებაში. მაგრამ ლანდსკნეხტებს მაინც გამოუმუშავდათ გარკვეული ღირსების, ჯარისკაცული სიტყვის კოდექსი. იგივე სიმპლიცისიმუსმა სხვა დროს ტყვედ შვედებთან მოხვედრისას უარი თქვა მათ მხარეზე გადასვლაზე იმიტომ რომ მან ფიცი მისცა უავგუსტუსეს იმპერატორს და მან უნდა დაიცვას ეს ფიცი. მტრის კომენდანტი ამას დაეთანხმა. დაკითხვაზე კი იგივე სიმპლიცისიმუსი პასუხობდა სწრაფად, მოკლედ და გარკვევით, ზუსტად იმდენს რომ პასუხი არ მოეკითხათ. თავის ასე ვთქვათ კოდექსზე ლანდსკნეხტს ახსოვდა ზუსტად იმდენი რამდენიც მომგებიანი იყო. ასე ვთქვათ ღირსების კოდექსის მქონე ლანდსკნეხტებს არ ჰქონდათ განსაკუთრებული რელიგიური თუ პოლიტიკური რწმენა და ეს არც მოეთხოვებოდა ლანდსკნეხტებს. ბევრმა ლანსკნეხტმა არ იცოდა ანაბანა იმ რწმენისა რომელსაც ის ფორმალურად ეკუთვნოდა. ამ უმეცრების ნიადაგზე იფურჩქნებოდა სხვადასხვა ცრურწმენა. ადამიანები მიმართავდნენ მაგიას და შელოცვებს. რომანის ერთ-ერთ ეპიზოდში ქურდს სრულებით ოფიციალურად პოულობენ პოლკის ეგზეკუტორის, შეთავსებით ჯადოქრის მიერ ჩატარებული იდუმალი მაგიური მოქმედებების მეშვეობით.... ასეთი ცრურწმენები აჩვენებს ლანდსკნეხტების სრულიად ზედაპირულ რელიგიურობას. წარმოდგენას იმაზე თუ რა იცოდნენ ჯარისკაცებმა თავისი რწმენის შესახებ გვიქმნის შემდეგი ეპიზოდი: კათოლიკე ჯარისკაცმა განზე გაიყვანა დატყვევებული გლეხი და უთხრა: "თუ უარს იტყვი შენს ღმერთზე და მის წმინდანებზე მე გაგიშვებ სადაც მოგინდება". ამაზე გლეხმა უპასუხა რომ მას არასოდეს ჰქონია ურთიერთობა წმინდანებთან და დიდად არ იცნობდა ღმერთს და დაიფიცა რომ თქვა სიმართლე და არ ცის სასუფეველი... მაშინ ჯარისკაცმა ამოიღო ხმალი და უთხრა გლეხს რომ "თუ მას არ უნდა სამოთხეში მაშინ ის მას გაუშვებს ჯოჯოხეთში" და თავი გაუპო კბილებამდე. ლანდსკნეხტი ამ ნაწყვეტში თავს იმართლებს იმით რომ კლავს პროტესტანტს, ე.ი. ურჯულოს, მაგრამ მკვლელის და მსხვერპლის დიალოგიდან ირკვევა რომ საკმაოდ ბუნდოვნად ესმით მათ კონფესიებს შორის არსებული განსხვავება. ჯარისკაცები სასტიკად და დაუნდობლად ეპყრობიან ეკლესიის მსახურებსაც: "ჯარისკაცები პატივს არ სცემდნენ არც ეკლესიის მსახურებს რომელთაც ისევე სასტიკად ეპყრობოდნენ როგორც გლეხებს. ცხენოსნებს მიჰყავდათ თოკზე გამობმული მღვდელი. მრავალი ცხენოსანი მღვდელს მატყუარას უძახოდა და ითხოვდა მის დახვრეტას.სხვებს უნდოდათ მღვდლის გაყიდვა. მღვდელი ითხოვდა დანდობას და ქრისტიანულ მოწყალებას, ახსენებდა საშინელ სამსჯავროს, მაგრამ ამაოდ ვინაიდან ერთ-ერთმა ჯარისკაცმა ის წააქცია და გაუხეთქა თავი, მოკლა". ჯარისკაცები ვერ გააჩერა ვერც საშინელი სამსჯავროს ხსენებამ და ვერც მღვდლის პიროვნებამ. სიხარბის და სისხლის წყურვილის წინაშე რელიგიური რწმენა განზე გასწიეს როგორც დანაშაულის ჩადენისთვის ხელის შემშლელი რაღაც. ახალგაზრდა სიმპლიცისიმუსი ჩვეულებისამებრ ცდილობდა ჯარისკაცთა დაშოშმინებას სახარებით ან დარიგებით, მაგრამ მას რეგვენად თვლიდნენ". ზემოთქმულიდან შეიძლება დავასკვნათ რომ ლანდსკნეხტი ღმერთს იხსენებდა მხოლოდ მაშინ როდესაც ეს მისთვის სასარგებლო იყო, როდესაც ეს როგორღაც ამართლებდა მათ დანაშაულებს. ამიტომ ისინი ჩვეულებისამებრ ამბობდნენ: "ღმერთთან ერთად ვესხმით თავს, ვძარცვავთ, ვაოხრებთ, ვკლავთ, ვამხობთ, ვწვავთ, მიგვყავს ტყვედ". ამასთან ლანდსკნეხტებს, ჯარისკაცებს სჯეროდათ ჯადოსნობისა, კუდიანებისა და სხვა ცრურწმენებისა რაც ლაპარაკობს რელიგიურ უცოდინარობაზე, საკუთარი სარწმუნოებისადმი ზედაპირულ დამოკიდებულებაზე. ყველაფერი ეს ადასტურებს 30-წლიანი ომის ჯარისკაცთა უზნეობას. მშვიდობიანი მოსახლეობა: ლანდსკნეხტები თავს ესხმობდნენ სოფლებს,იტაცებდნენ საქონელს,აფუჭებდნენ ინვენტარს, ჟლეტდნენ მკვიდრებს მთელ ოჯახებად, წვავდნენ დასახლებებს და ამიტომ გლეხობა შეუპოვრად და თავდაუზოგავად ცდილობდა ამ ლანდსკნეხტების მოგერიებას. ბ.ფ.პორშევის თქმით ობიექტურად 30-წლიანი ომი შეიძლება განვიხილოთ როგორც დამსჯელი ომი გერმანელი გლეხების წინააღმდეგ. გლეხები ვაჟკაცურად ებრძოდნენ ლანდსკნეხტებს და მაროდიორებს და ეს კიდევ უფრო ამხეცებდა ჯარისკაცებს რომლებიც სასტიკად და დაუნდობლად უსწორდებოდნენ უკმაყოფილო გლეხებს... ჯარისკაცების სისასტიკე იწვევდა საპასუხო სისასტიკეს. ტყვედ ჩავარდნილ ლანდსკნეხტებს გლეხები ისევე საშინლად ექცეოდნენ როგორც ლანდსკნეხტები ტყვედ ჩავარდნილ გლეხებს. ფაქტიურად მოხდა ისე რომ ორი მტრული კოალიციის ომი გადაიქცა ამ კოალიციების ომად მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ. 30-წლიანმა ომმა მიიღო საშინელი სადამსჯელო ექსპედიციის, მშვიდობიანი მოსახლეობის დათრგუნვის ფიზიკური და ფსიქიური ტერორის სახე. ამან გააოგნა თანამედროვეები და გრიმელსჰაუზენიც. 30-წლიან ომში ჩათრეულთა და მის მოწმეთა ფსიქიკაში მოხდა გარდატეხა. ამ ადამიანებს აღარ აძრწუნებდა ომის სასტიკი ყოველდღიურობა, ძალადობას ისინი უკვე აღიქვამდნენ ჩვეულებრივ რამედ. ბ.პ. პორშნევის თქმით მასობრივი ფსიქოლოგიის დამახასიათებელ ნიშნებად ერთის მხრივ იქცა სისასტიკე და მეორეს მხრივ დაუფიქრებელი მორჩილება. ომის საშინელებებმა მათი სისასტიკით, სრული გაუმართლებლობით, ირაციონალურობით დაამსხვრია რიგითი გერმანელის ძველი მორალური და საზოგადოებრივი აზროვნების ყველა ნორმა. ეხლა რიგით გერმანელს ეშინოდა არა სასჯელისა რაღაცის გამო,არა სამსჯავროსი სიკვდილის შემდეგ, არამედ უბრალოდ ეშინოდა, ეშინოდა ძალისა. ის თავს იმცირებდა ძალის წინაშე. ეს იყო გიგანტური ფსიქოლოგიური კატასტროფა. დროში გაჭიმული ომის პირობებში იშლებოდა საზღვარი ჯარისკაცსა და მშვიდობიან მოსახლეს შორის. გადამწვარი სოფლების და დანგრეული ქალაქების მოსახლეობა იქცეოდა ლანდსკნეხტებად პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით. ცხოვრების ყველა სფეროში შეჭრილმა 30-წლიანმა ომმა შეუძლებელი გახადა ადამიანთა ჩვეულებრივი ცხოვრება, შეცვალა ის. საკუთარი თავის და ოჯახის სარჩენად მამაკაცები იძულებული იყვნენ გამხდარიყვნენ დაქირავებული ჯარისკაცები, ლანდსკნეხტები და ამის შემდეგ ომი მათთვის იქცეოდა ჩვეულებრივ ყოველდღიურ სამუშაოდ. რომელიც არ ყოფილა იოლი, ლანდსკნეხტებს ცხოვრება და ბრძოლა უხდებოდათ მკაცრ პირობებში... ლანდკსნეხტები იყვნენ პროფესიონალი მეომრები და მხოლოდ ომს შეეძლო მათი რჩენა. მათ უკვე დაავიწყდათ მშვიდობიანი ცხოვრება და ისინი როგორც ჩანს გადაეჩვივნენ გლეხური თუ ქალაქური მეურნეობის გაძღოლას. 30-წლიანმა ომმა შეცვალა მშვიდობიანი ცხოვრებისთვის დამახასიათებელი ღირებულებათა სისტემა. ზნეობის დონე მკვეთრად დაეცა. მარტო ხელფასით ცხოვრება შეუძლებელი იყო და ჯარისკაცები ცადიოდნენ დანაშაულებს მოტყუებიდან მკვლელობამდე. სამხედრო სარდლობა ცდილობდა ჯარის შიგნით ძალადობის და უხეშობის გაჩერებას. მაგრამ ძირითადად ეს მცდელობები ამაო იყო. ლანდსკნეხტები კი რწმუნდებოდნენ თავის ძალაში და დაუნდობლად,უმოწყალოდ არბევდნენ და ძარცვავდნენ მშვიდობიან მცხოვრებლებს. დანაშაულთა დაუსჯელობა აჩენდა საშინელ სისასტიკეს და სასტიკები ხდებოდნენ ბავშვობიდანვე სიკვდილის მეზობლად ცხოვრებას მიჩვეული ადამიანები. ასეთ ადამიანებს აღარ ჰქონდათ რაიმე რელიგიის,რწმენის მოთხოვნილება. რელიგიას ცვლიდა ცრურწმენები, ჯადოსნობის რწმენა. http://www.fido.sakhalin.ru/wayofsword/projects/europe/landsknechte/30war.htm Тотальная война 1618-1648: насилие и выжженная земля Н.Пегасов Статья взята с портала ROLEMANCER с разрешения автора.
"ПЛЯ́СКА СМЕ́РТИ" (лат. Imagomortis; нем. «Totentanz"), "МАКАБРИ́ЧЕСКИЙ ТА́НЕЦ" (нем. «Makabertanz"; франц. «Danse macabre") — названия различных композиций на темы смерти, бренности всего живого и равенства всех, бедных и богатых, простых и знатных, перед концом материальной жизни (см. макабрические сюжеты).
Такие сюжеты получили распространение на исходе Средневековья, на рубеже XIV—XV вв., в период формирования новой культуры эпохи Возрождения.
На гравюрах, "народных картинках" (см. бильдербоген; флюгблатт), фресках и рельефах соборов, в книжных миниатюрах
появлялись изображения скелетов, танцующих на могилах, смерти в виде
отвратительной старухи с косой, мертвецов с остатками плоти на костях.
В XV столетии народы Европы охватил страх смерти.
До этого времени скульптура надгробий носила сдержанный, отвлеченный характер, а всадник смерти "на бледном коне" на гравюре А. Дюрера из серии "Апокалипсис"
изображен скачущим в ряду трех других (см. т. 1, рис. 342).
Непосредственным поводом для изменений трактовки вечной темы стали
бедствия, обрушившиеся на людей, прежде всего эпидемия чумы 1348 г. (см.
"Декамерон"; "Пир во время чумы"), ужасы Столетней войны между Англией и Францией (1337—1453), нашествия турок
на города Европы (1453, 1529, 1683).
Однако главной причиной появления сюжетов "плясок смерти" следует
считать изменения в мировоззрении и мироощущении людей в результате
распространения идей гуманизма (что звучит парадоксально), которые пошатнули религиозные догмы.
Ранее ценности земной жизни не принимались во внимание, главной заботой как в образованных умах, так и в массовом сознании были идеи спасения и всеобщего воскресения после смерти (см. средневековое искусство).
На рубеже Нового времени в результате деятельности философов-неоплатоников и писателей-гуманистов люди подходили к осознанию преходящей ценности материальной действительности, радостей жизни, скоротечности земного существования и уникальности человеческой личности.
Это было время кризиса идеологии католической церкви, распространения ересей.
В 1500 г. ожидали конца света и Страшного суда.
Ужас перед смертью прорывается во внешне бесшабашных стихах Ф. Вийона (см. Блуа; Ольмиер).
В конце XIV в. сложилась легенда о "трех мертвых королях и трех живых", в
которой рассказывается о встрече трех принцев с их умершими
предшественниками, которые стали преследовать их с возгласами: "Мы были
такими, как вы, и вы будете такими, как мы"1.
В нижней части знаменитой фрески "Троица", созданной Мазаччьо в 1425—1426 гг. в церкви Санта Мария Новелла во Флоренции, изображен лежащий в нише, наподобие открытого саркофага, скелет Адама (см. рис. 543).
Над ним надпись: "Я был некогда таким, как вы, и вы будете такими, как я" (см. также "Триумф смерти").
В начале XV в. во многих городах Европы появляются циклы фресковых росписей, подобных Кампосанто в Пизе, с изображением хороводов мертвых и живых, танцующих скелетов (см. "Фонтан невинных" в Париже).
Особенно популярны такие изображения были во Франции и Германии.
Вереницы танцующих пар, состоящие из представителей всех сословий в
обнимку со скелетами, выражали идею всеобщего равенства перед смертью. Мотивы этих фресок повторяли в ксилографиях (гравюрах на дереве), наиболее известные из них созданы Х. Хольбайном Младшим и М. Вольгемутом (рис. 342); (см. также Северное Возрождение).
В иконографии "плясок смерти" отразились дохристианские народные поверья о плясках мертвецов на могилах ночью, при луне.
Эти представления не согласуются с церковным учением об отделении души от тела в момент смерти и о всеобщем телесном воскресении в день Страшного суда.
Церковь осуждала изображения "плясок смерти" как языческие.
В результате возникла компромиссная версия о несчастных душах чистилища, иногда возвращающихся в свои тела.
В борьбе с языческими предрассудками в XIV—XV вв. распространялись блокбюхеры (брошюрованные гравюры) на тему "Искусство умирания" (см. также "ванитас"; "Возрасты человека"; "Источник молодости"; меланхолия; "Мёртвый Христос"; "Путь жизни"; "Рыцарь, смерть и черт"; "Суета сует"; "школа чумных").
1 Нессельштраус Ц. "Пляски смерти" в
западноевропейском искусстве XV в. как тема рубежа Средневековья и
Возрождения // Культура Возрождения и Средние века. М.: Наука, 1993.
С. 145.
|
В начале девяностых годов
нашу страну поразила невиданная прежде эпидемия смертей и болезней.
Возросло число инфекционных больных, включая заболевших туберкулезом и
сифилисом. Люди страдали от заболеваний органов дыхания, пищеварения,
нервной системы. Но особенно сильный удар пришелся по сердцу граждан
России: количество больных ишемической болезнью за 1985-95 годы возросло
на 130 процентов, число людей, перенесших инфаркт миокарда, увеличилось на
338 процентов. Массовый подъем заболеваемости сопровождался невиданным
ростом смертности, числа убийств и самоубийств. Дикое пиршество смерти,
переросшей рождаемость, привело к интенсивному вымиранию населения. Эту
страшную картину можно сопоставить с происходящим во время войны, когда на
землю страны приходят оккупанты, которым нужна территория, а местное
население, в лучшем случае, воспринимается как чуждое, которое необходимо
перевоспитать, используя шоковые методы и запугивание. Но ведь в 1994
году, когда наблюдался пик смертности и заболеваемости всеми возможными
болезнями, никто не объявлял России войну – только вдогонку этой
загадочной эпидемии, словно для того чтобы окончательно уморить население,
в декабре 1994 года начинаются боевые действия в Чечне.
«Величина человеческих
потерь оказалась настолько значительной, что ее определили как наиболее
важное событие, случившееся в мировом здравоохранении на исходе 20 века»,
– сказал доктор медицинских наук Игорь Алексеевич ГУНДАРОВ, который
занимается проблемами демографии с конца 1980-х годов. Будучи по профессии
врачом, заведуя лабораторией в НИИ общественного здоровья и управления
здравоохранением Медицинской академии имени Сеченова, Игорь Алексеевич
одним из первых стал искать причины демографической ямы начала девяностых,
подвергнув проблему скрупулезному медицинскому анализу.
Конечно, демография
включает в себя процессы, связанные со смертностью и рождаемостью, однако
мы решили ограничить тему разговора проблемой, которую демографы называют
«избыточной смертью» – когда в стране умирает больше людей, чем появляется
на свет.
А знаете ли вы, что демографическую яму в России
после 1994 года сменил демографический подъем? Но уже в 1998 году наша
страна опустилась в новую демографическую пропасть, в которой «избыточная
смерть» унесла еще больше жизней, чем в начале девяностых – шесть
миллионов человек против пяти. Словно наступило новое Средневековье, и
чума пронеслась по земле России, устроив на ее землях Пляски смерти.
В чем причина этих «американских горок»?
Демографические парадоксы
«Итак, середина восьмидесятых, один за другим
умирают Генеральные секретари ЦК КПСС Л.И. Брежнев, Ю.В. Андропов и К.У.
Черненко, к власти приходит М.С. Горбачев – и смертность от всех
заболеваний в стране падает примерно на 20 процентов, – рассказывает Игорь
Алексеевич Гундаров. – Почему это происходит? Принято считать, что такое
поразительное действие оказали антиалкогольные мероприятия. Но начинаем
анализировать ситуацию. Разве могут антиалкогольные меры повлиять на
падение смертности от дизентерии, легочных заболеваний, которое в это
время произошло? Причем смертность снизилась не только в СССР, но и в
Болгарии, Венгрии, входивших тогда в Совет Экономической Взаимопомощи. А в
этих странах никаких антиалкогольных мероприятий не проводилось! Итак,
возникает первый вопрос, на который традиционная демографическая наука
ответа не дает.
Следующий парадокс – фантастический взлет
смертности в начале девяностых. Причем подниматься кривая смертности стала
с 1989 года, еще до начала реформ. И взлетела за пару лет в полтора раза!
Такого в демографии еще не было. Эта наука
привыкла работать с длительными циклами изменений процессов рождаемости и
смертности. А здесь на территории бывшего социалистического лагеря
процессы стали резко меняться чуть ли не каждые три-четыре года!
Было десять с небольшим – а стало почти
пятнадцать смертей на тысячу человек населения. Ученым было настолько
трудно поверить в это, что потребовались специальные международные
исследования, которые доказали, что такие процессы действительно
происходят».
Ищем медицинские причины болезней и гибели
людей
Вначале ученые выдвинули предположение, что
подскок заболеваний и смертности происходит за счет мигрантов, приехавших
в Россию. Но для такого прироста смертности число иммигрантов должно
составлять десятки миллионов, а их количество не превышало полмиллиона
человек в год. «Более того: смертность быстрее нарастала не в тех
регионах, куда стремились мигранты, а в других, откуда люди уезжали, –
заметил Игорь Алексеевич.
– Может быть, население стало вести нездоровый
образ жизни, неправильно питаться? Известно, что риск инфарктов и
инсультов повышается при употреблении жирной пищи, когда в крови
увеличивается содержание холестерина. Но в девяностые годы люди стали есть
меньше жирной пищи и содержащих холестерин продуктов – молока, яиц,
сметаны, мяса, колбасы – они дорогие, денег на них не было. Концентрация
холестерина в крови уменьшилась.
Тогда, возможно, причина кроется в переедании,
ожирении населения? Однако исследования показали, что количество полных
людей в России того времени уменьшилось, потому что калорийность питания
сократилась на треть.
Предположили, что высокая смертность от
сердечно-сосудистых заболеваний вызвана тем, что наши врачи плохо лечили
гипертоническую болезнь. Ничего подобного! Лечили мы хорошо, таблеток было
много, и пациенты пили лекарства ничуть не меньше, чем раньше. И этот
вариант отпадает.
Многие винят алкоголизм в высокой смертности
девяностых годов. Мол, страна начала спиваться. Однако данные экспертов и
официальной статистики по продаже алкоголя показали, что по сравнению с
началом 1980-х резкого увеличения потребления алкоголя не произошло. В
1994 году, когда смертность в России достигла максимальных значений,
потребление алкоголя на душу населения у нас было значительно меньше, чем
во Франции, Португалии, Германии и других развитых государствах.
Высокую смертность провоцирует плохая экология.
Однако в эти годы экология улучшилась радикально. Половина промышленных
предприятий остановилась, трубы перестали дымить, отравляя воздух, про
химизацию сельского хозяйства забыли. Не в экологии дело.
Что еще могло вызвать взлет смертности от
инфарктов, инсультов, злокачественных образований? Курение. Но число
курильщиков среди взрослого населения, как свидетельствуют специальные
исследования, не выросло.
Может быть, все дело в гиподинамии? И это
объяснение не подходит: люди стали, наоборот, больше двигаться – одни
превратились в челноков, начали ездить в Турцию, Польшу, Китай, другие
трудоустроились в двух-трех местах, чтобы заработать семье на жизнь.
Я перечислил все медицинские факторы, которые
известны науке. И ни один из них не объясняет ситуацию», – подвел итоги
Игорь Алексеевич.
Все дело в экономическом распаде Советского
Союза?
Действительно, советская экономика стала
разваливаться, экономические связи между предприятиями и регионами
распались. Прекратили работать органы централизованного управления
экономикой. Начали закрываться заводы и фабрики, выросло число
безработных. Возникла проблема задержки с выплатой зарплат. Разве не
могло это способствовать увеличению смертности?
«Видите ли, меня как врача интересует, что
конкретно убивает человека. Если денег нет, нечем кормить детей, значит,
должна вырасти детская смертность. Начинаем смотреть – а она не выросла.
Если бы дело было в экономике, то в первую очередь пострадали бы наименее
защищенные возрастные группы: старики и дети. А этого не случилось.
Приведу такой аргумент. Если причина крылась в
антисанитарных условиях и бедности, то смертность от инфекций в первую
очередь должна взлететь у детей, потому что у них слабый иммунитет, слабые
защитные механизмы. А в жизни оказалось иначе: инфекционная смертность от
дизентерии, сальмонеллеза, туберкулеза взлетела у взрослых – и упала у
детей до 14 лет, причем в два-три раза.
Нет, экономика не играет в демографии ведущей
роли! – Игорь Алексеевич категорически против экономического детерминизма.
– Возьмем в качестве еще одного примера ситуацию в Москве. В столице за
годы реформ на одного жителя пришлось в 22 раза больше финансовых
поступлений, чем на других россиян. Тем не менее, интенсивность вымирания
жителей столицы оказалась в два раза выше общероссийского показателя.
Мы посмотрели динамику смертности за годы реформ
в республиках бывшего СССР и с удивлением обнаружили, что после распада
страны непрерывно снижалась смертность в Азербайджане, Узбекистане,
Таджикистане, Туркменистане. Казалось бы, небогатые страны, на них развал
Союза, ухудшение экономического положения должен повлиять в большей
степени, чем на остальные республики бывшего СССР – а у них смертность
стала снижаться! Тогда как в республиках с развитой экономикой смертность
резко подскочила. Речь идет о России, Украине, главным образом Восточной,
Белоруссии и странах Прибалтики».
Тогда, может быть, главная причина
неблагополучия кроется в развале советской системы здравоохранения?
«За годы реформ медицинское обеспечение
населения России ухудшилось, однако эти перемены не носили драматического
характера, – отметил Игорь Алексеевич. – Запас прочности системы
здравоохранения за годы Советской власти был сделан такой, что все
девяностые она продолжала устойчиво работать.
Таким образом, получается, что с сугубо
медицинских, экономических и демографических позиций объяснить этот взлет
смертности невозможно».
Демографические загадки продолжаются
«Берем следующий парадокс: в 1995-1998 годы
смертность неожиданно упала. И опять у науки нет ответа, почему это
случилось. Причем упало также количество алкогольных отравлений,
алкогольных психозов. А ведь на это время пришелся пик популярности
неизвестно откуда привозимых ликеров, настоек, спирта «Ройяль»...
Количество инфекционных заболеваний –
туберкулеза, дизентерии – сократилось. Проституция в это время вовсю
расцвела – а заболевания сифилисом, гонореей пошли на спад.
Затем опять взлетает смертность. В 2000 году к
власти приходит В. Путин, начинаются тучные нулевые годы, нефти море,
благосостояние населения увеличивается – а смертность растет! Путина
любят, он много говорит о демографии, о спасении нации, уровень достатка
возрастает в три-четыре раза, а уровень смертности начинает превышать
показатели 1994 года!
А потом в 2005-ом году кривая смертности пошла
вниз и особенно интенсивно продолжает падать последние три года. И это
несмотря на то, что по миру пронесся экономический кризис! Тогда я опять
начинаю спрашивать как врач: почему демографические показатели улучшаются?
Мне отвечают: в стране действуют национальные
проекты, увеличивается финансирование здравоохранения. Но задаю вопрос:
что принципиально новое появилось в здравоохранении, чтобы так сильно
повлиять на статистику смертности по инфаркту, инсульту, дизентерии?
Ничего.
Получается, что мы проверили все факторы,
которые, как прежде считалось, определяют уровень смертности, и выяснили,
что ни один из них не может объяснить спады и подъемы смертности в нашей
стране. Мы расчистили поле – а оно оказалось пустым.
Поскольку беспричинных явлений не бывает,
значит, причиной демографических ям в России является некий неизвестный
фактор Х».
Кто вы, могущественный фактор «Х»?
«Мы начали искать объяснение этих колебаний
смертности, привлекая для этого циклы Кондратьева, циклы Чижевского,
пытаясь объяснить демографические процессы влиянием «озоновой дыры»,
последствиями Чернобыльской аварии. Но ни одна теория не объяснила то, что
случилось в нашей стране.
Тогда принялись искать особенности этого
загадочного фактора риска.
Первое свойство – он действует на лиц среднего
возраста, не влияя на детей и стариков. На графике прироста смертности в
разных возрастных группах можно увидеть, что первый подскок смертности, и
очень сильный, наблюдается уже у молодых людей пятнадцати-девятнадцати
лет. Далее смертность растет у людей трудоспособного возраста, достигая
своего максимума у двадцати пяти – сорока пятилетних. Спад уровня
смертности начинается после семидесяти лет.
В 1992-94 годах смертность среди людей 20-64 лет
выросла на 40 процентов! Такая аномалия ведет к разрыву связей между
поколениями и деградации социальной структуры общества.
Второе – фактор риска действует в три раза
сильнее на мужчин, чем на женщин. Как это мы подсчитали? Продолжительность
жизни у женщин в начале девяностых сократилась на два-три года, а у мужчин
– на шесть с лишним лет.
Третье свойство – огромная скорость
распространения этого явления, которое, словно эпидемия, всего за полгода
охватило все страны СНГ и Восточной Европы.
Четвертое. Этот неизвестный фактор синхронно
действует на территориях, удаленных друг от друга на тысячи километров. Он
одинаково проявляет себя и в Калининграде, и в Приморском крае. И
непонятно, как обеспечивается такая синхронность процессов спада и подъема
заболеваний и смертности.
Могут ли у материальных объектов быть все
перечисленные свойства? Какой патогенный микроб, вирус, химическое
соединение может синхронно и во Владивостоке, и в Калининграде вызывать
вспышку заболеваний сифилисом, туберкулезом, инфарктом? Причем только у
людей среднего возраста, и по преимуществу мужчин.
А если материальный агент не может обладать
всеми этими особенностями, то, видимо, речь идет о какой-то не
материальной, об идеальной реальности, которая влияет на большую часть
населения страны».
Эмоционально-нравственное состояние общества
«Я предположил, что физическая жизнеспособность
населения зависит не только от материальных факторов бытия, но и от
нравственного и эмоционального состояния общества. Ведь общественная
атмосфера – это же не просто курсирующая между людьми информация, а еще и
оценка, отношение к происходящему, переживания по этому поводу, это смысл
жизни и эмоции. Я показал влияние этой идеальной реальности на примере
динамики убийств и самоубийств в стране за этот период. Оказалось, что
кривые убийств и самоубийств в течение 1990-2000 годов имели сходную
траекторию. Такое сходство говорит о том, что одно явление не может быть
причиной другого (то, что один человек убил другого, не является причиной,
что кто-то повесился). Значит, есть что-то третье, тот серый кардинал,
который диктует поведение социума, создавая общую предрасположенность и к
убийствам, и к самоубийствам.
Мы сравнили динамику убийств и самоубийств с
динамикой заболеваемости и общей смертности за эти же годы. И они совпали.
Получается, что все описанные процессы происходили одновременно. Значит,
у нации существует единое «эмоционально-смысловое поле», которое может
оказывать разрушающее влияние на психику, вызывая у одних людей
агрессивность и озлобленность, а у других – ощущение безысходности, потери
смысла жизни. Если нацию накрывает негативная волна тоски, злобы и
агрессии, то уровень осмысленных действий уменьшается, и люди начинают
делать все плохое, что только можно совершить. Рост озлобленности и
агрессивности выливается в возрастание числа убийств, а безнадежность и
тоска – числа самоубийств».
Видимо, такая негативная
эмоционально-нравственная атмосфера воцарилась в стране, что одни люди
стали считать нормальным убийство и насилие, а другие заболевали или
предпочитали умереть, чем жить.
Ухудшение профессиональных качеств
«Негативное нравственно-эмоциональное состояние
приводит еще и к ухудшению профессиональных качеств работников. Известно,
что безопасность полетов на 80-85 процентов определяется человеческим
фактором. И мы посмотрели статистику по авиакатастрофам за этот период.
Оказалось, что колебания смертности, убийств и самоубийств совпадают с
колебаниями количества авиакатастроф. В начале Перестройки число
авиакатастроф сократилось. С запуском реформ в 1992 году произошел всплеск
аварийности на авиатранспорте в четыре с половиной раза. Причем
одновременно взлетело также количество техногенных аварий и катастроф в
угольной промышленности, на железнодорожном транспорте. И дело не в
изношенности инфраструктуры, поскольку после 1994 года количество аварий
резко сократилось.
Кто же изучает эту идеальную реальность,
которая, как выясняется, определяет качество жизни людей? Психология –
молодая наука. Тысячу лет до ее возникновения психикой человека уже
занимались мировые религии. К их опыту я и обратился, хотя являюсь
«мягким» атеистом. Но, как светский ученый, я понял, что религиозные
мыслители тоже являлись учеными, наработавшими колоссальный материал по
индивидуальной и социальной психологии. Они объяснили, в частности, как
формируются оптимальные механизмы человеческого поведения».
Нравственное качество жизни общества
«В Православии нравственно-эмоциональное
нездоровье общества, сопровождающееся ростом числа убийств и самоубийств,
считается результатом отступления от основных заповедей Иисуса Христа и
совершения «смертных грехов». «Смертными» в христианстве считаются грехи,
которые ведут к гибели души. К ним относится гордыня, уныние, печаль,
сребролюбие (алчность), чревоугодие, прелюбодеяние, гнев (злоба). Грехи –
это факторы риска смерти психического свойства, которые действуют сильнее,
чем холестерин.
В теологической литературе выделяют три группы
индикаторов духовного неблагополучия.
Первая группа – грехи порочных целей, которые
заставляют человека выбрать ложный жизненный путь. Это стремление к наживе
(сребролюбие), беспорядочные сексуальные связи (блуд), алкоголизм,
наркомания (сотворение кумиров). Вторая группа – это грехи разрушительных
социальных отношений. Одни из них приводят к деструкции общества (через
гордыню, индивидуализм, эгоизм, зависть, неуважение к родителям и
старшим), другие – к подавлению свободы личности (через диктатуру массовой
культуры или гордыню авторитарной власти). Третья группа включает грехи
пагубных эмоций, которые формируют в сознании человека доминантные очаги
саморазрушения (гнев, тоска, депрессия).
Но можно ли измерить греховность общества,
которая выражается в смертных грехах и нарушении заповедей? Грех против
заповеди «Не убий» выражается в убийстве. Грех против заповеди «Не
отчаивайся», не теряй веру в Творца – в самоубийстве. Грех против заповеди
«Не укради» – в краже. Грех прелюбодеяния приводит к разводу. То есть
можно по делам оценивать духовно-нравственное состояние общества. А по
таким делам, как убийства, самоубийства, кражи, разводы, ведется
статистический учет. Таким образом, мы получаем инструмент, с помощью
которого измеряем психическое состояние социума, и можем судить об уровне
повреждения духовной сферы нации. Если количество убийств выросло –
значит, уровень злобы в обществе вырос. Число самоубийств сократилось –
значит, уменьшилось чувство тоски, печали, безысходности. Число краж и
грабежей – индикатор несправедливого распределения собственности. И таким
образом возникло новое научное направление, изучающее «эпидемиологию
духовности».
Причем неважно, к основам какой из мировых
религий мы обращаемся. Нравственные принципы и в мусульманстве, и в
христианстве, и в индуизме одни и те же. Духовные ценности определяются в
них как благостные, поощряется альтруизм, бессребреничество, взаимопомощь,
коллективизм, отношение к деньгам как средству, целомудрие.
Противоположные принципы – эгоизм, конкуренция, индивидуализм, отношение к
деньгам как цели, сексуальная вседозволенность – относятся к категории
неблагополучных, греховных».
Психологическое состояние нации влияет на ее
творческий потенциал
«Подъем или угнетение духовно-эмоциональной
атмосферы способны вызвать взлет или падение творческого потенциала нации,
обеспечивая победу или поражение там, где их даже невозможно было ожидать.
Наиболее яркий эффект позитивных
духовно-экономических взаимодействий проявился в 20 веке в России. После
Первой мировой и Гражданской войн уровень промышленного производства в
стране упал на 86 процентов. Западные эксперты прогнозировали
восстановление разрушенного хозяйства только через несколько десятков лет.
Однако уже к 1926 году объем валового продукта вернулся к довоенному
уровню! Какая энергия обеспечила нищей России немыслимую скорость
экономического прогресса? В рамках традиционных материалистических
представлений на этот вопрос трудно найти исчерпывающий ответ.
Я думаю, что улучшение
эмоционально-нравственного состояния способно оказать благотворное влияние
на процессы мышления, остроту внимания, скорость реагирования, способность
людей находить правильный выход из нестандартных ситуаций. То есть
способствует раскрытию творческого потенциала общества.
Иначе как удивительными нельзя назвать итоги
экономической деятельности советского народа во времена Великой
Отечественной войны. В 1941 году была оккупирована территория СССР, на
которой до войны располагалась большая часть промышленного потенциала.
Численность рабочих и служащих в народном хозяйстве снизилась на 40
процентов по сравнению с довоенным периодом. Уровень жизни значительно
ухудшился. И, тем не менее, объем промышленного производства в 1942 году
составил 77 процентов, а в 1944 году превысил довоенный уровень.
После войны на освобожденных территориях темпы
восстановления хозяйства составляли 200-300 процентов в год! И это при
том, что страна опиралась только на внутренние ресурсы.
Уровень смертности в царской России к началу 20
века была в два раза выше, чем в США или Западной Европе. А в СССР к 1965
году смертность упала в четыре раза и стал ниже, чем в Западной Европе и
США.
Однако уже в 1970-80-х годах общество
почувствовало, что в стране слова расходятся с делами.
Эмоционально-нравственная атмосфера стала ухудшаться. И тогда постепенно
стало нарастать количество убийств, самоубийств, разводов. При этом
экономические показатели, уровень жизни возрастал.
А что произошло в начале Перестройки? В обществе
наступил эмоциональный подъем, возникли надежды на перемены к лучшему.
Люди ходили с приемниками, слушали прямые трансляции с заседаний съезда
народных избранников. «Подушка адаптации» выросла – число заболеваний
уменьшилось.
С наступлением девяностых начались либеральные
реформы. Они сопровождались попыткой внедрить новые социальные ориентиры и
нравственные ценности. В их основе лежала идеология индивидуализма и
стяжательства. Было провозглашено, что «человек человеку волк», «каждый
выживает по отдельности», «все покупается, все продается». Произошла
сшибка между нашей традиционной ментальностью, нашим
«эмоционально-смысловым полем» – и привнесенной извне идеологией,
совершенно иным способом взаимоотношений между людьми, образом жизни
общества. Это послужило причиной сильнейшего стресса у большинства
населения.
Президент Б.Н. Ельцин, расстреляв Дом Советов,
практически дал «добро» на насилие над народом в нашей стране. А второй
запуск зла был дан развязыванием войны в Чечне. К сожалению, политики не
задумываются о том, что у нации имеется «эмоционально-смысловое поле» –
идеальная реальность, которая существует как самостоятельное живое тело. А
ее нужно знать, с ней необходимо считаться, понимать, что на попытку
насильственного слома она, может быть, и не ответит волной возмущения, но
массовым увеличением смертности и болезней ответит наверняка».
Интервью провела Ольга ЖИГАРЬКОВА
No comments:
Post a Comment