კაცობრიობა პლატონს და დიოგენს შორის

"ალუბლის ბაღი უკვე გაყიდულია, ის უკვე აღარაა, მართალია, მაგრამ ნუ ტირიხარ დედა, წინ გაქვს ცხოვრება, დარჩა შენი კარგი წმინდა სული...წამოდი ჩემთან ერთად, წავიდეთ აქედან, ჩვენ გავაშენებთ ახალ, კიდევ უფრო ლამაზ და მშვენიერ ბაღს. შენ ნახავ მას. გაიგებ და წყნარი, ღრმა სიხარული აავსებს შენ სულს ისე როგორც მზე მოსაღამოვებისას, და შენ გაიღიმებ, დედა!" //ა. ჩეხოვი, ალუბლის ბაღი//.

Вишневый сад продан, его уже нет, это правда, правда, но не плачь, мама, у тебя осталась жизнь впереди, осталась твоя хорошая, чистая душа… Пойдем со мной, пойдем, милая, отсюда, пойдем!.. Мы насадим новый сад, роскошнее этого, ты увидишь его, поймешь, и радость, тихая, глубокая радость опустится на твою душу, как солнце в вечерний час, и ты улыбнешься, мама!” (А.Чехов “Вишневый сад”).

საბჭოთა დემოკრატიამ აი ასეთ ნანგრევებად აქცია ქართველთა ალუბლის ბაღი თბილისი და მთელი საქართველო. მაგრამ განვიწმინდოთ სული და შევუდგეთ ახალი და უფრო ლამაზი ბაღის აგებას. მანამდე კი ვისაუბროთ იმაზე თუ როგორ ყანყალებს კაცობრიობა პლატონს და დიოგენეს შორის.

პომპეი, მოაიკა, პლატონის აკადემია
ბედნიერება.

პლატონი // ძვ.წ. 429-347//: ტირანიის დასაწყისი:
"როდესაც მამები მიეჩვევიან თავისი შვილების თავაშვებულებას, როდესაც შვილები აღარ უწევენ ანგარიშს მამების სიტყვებს,როდესაც მასწავლებლები შიშით ცახცახებენ მათი მოწაფეების წინაშე და ეპირფერებიან მათ,როდესაც ბოლოს და ბოლოს ახალგაზრდები აბუჩად იგდებენ და არაფრად აგდებენ,არ ემორჩილებიან კანონებს იმიტომ რომ საკუთარ თავს აყენებენ ყველაფერზე მაღლა,აი მაშინ, იქ, მთელ მშვენიერებაში,მთელ ახალგაზრდობაში არის ტირანიის დასაწყისი" 

 
on : Début de la Tyrannie.
"Lorsque les pères s'habituent à laisser faire les enfants, Lorsque les fils ne tiennent plus compte de leurs paroles, Lorsque les maîtres tremblent devant leurs élèves et préfèrent les flatter, Lorsque finalement les jeunes méprisent les lois parce qu’ils ne reconnaissent plus, au-dessus d’eux, l’autorité de rien et de personne, alors, c’est là, en toute beauté, et en toute jeunesse, Le début de la tyrannie."Platon, 429-347 avant J.C.

პლატონის მტერმა ცინიკოსმა დიოგენემაც კი იცოდა რომ სიამოვნებათა ძიება, ჰედონიზმი, ასუსტებს და აუძლურებს სხეულსა და სულს, აშორებს სათნოებისგან.

ფრანგული ჟურნალი ლე პუან, საგანგებო ნომერი ბედნიერება, ფუნდამენტური ტექსტები,2009 წლის ივლისი აგვისტო// Le Point,Les textes fondamentauxLe Bonheur

Juill.-Août 2009

ანტიკური ფილოსოფიის ფრანგი სპეციალისტი ლიუკ ბრისო//Luc Brisson//:

პლატონისთვის ბედნიერება არის მდგომარეობა როდესაც სული იმდენად სრულყოფილად მოქმედებს რომ მას ძალუძს ღმერთად გადაქცევა.

ყველა ბერძენს სწამს რომ ბედნიერება არის ყოველი ადამიანის უმაღლესი მიზანი.

სოკრატეს თქმით სიმდიდრის და სიკეთის ფლობაა ბედნიერება, მაგრამ რომელ სიმდიდრეზე და სიკეთეზეა ლაპარაკი?
ოლატონისთვის არსებობს სამნაირი სიმდიდრე და სიკეთე
ერთი მატერიალური სიმდიდრე. ის ეხება სხეულს,მეორეა გარეშე სიმდიდრე და სიკეთე ,მესამეა ის რაც ეხება სულს.

მატერიალურ სიმდიდრეთაგან და სიკეთეთაგან უმთავრესია ჯნმრთელობა რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანის ჯანმრთელობას და მისი გენეტიკური მემკვიდრეობის გადაცემას.

იმდენად რამდენადაც ადამიანები ცხოვრობენ ჯგუფურად თემში და საზოგადოებაში დიდ როლს ასრულებს გარეშე სიმდიდრეც,ქონებაც,რომელიც ადამიანს აძლევს სხვადასხვა სიამოვნების განცდის,მისი ჯგუფის სათავეში მოქცევის,მის ჯგუფში გაბატონების და პატივის მიღების საშუალებას. 

ესაა კარგად ცხოვრების და სხვებზე მბრძანებლობის პირობა.

თუ კი შემოვიფარგლებით მატერიალური სამყაროთი სიკეთე, მაშ, არის ყოფნა, ქონება, კეთება იმისა რაც გინდა,სიმდიდრე, საკუთარი თავის უფროსობა და სხვებზე ბატონობა.

სხეული და სული:
მაგრამ პლატონისთვის სხეულის და სულის დროებით კავშირში მთავარია სული ვინაიდან სხეული რამოდენიმე წელში ისპობა და სული სხეულის გარეშე განაგრძობს არსებობას.

ამ პერსპექტივაში ბედნიერება განსაზღვრული უნდა იქნეს როგორც მის სხეულთან ურთიერთობაში ისე მისი სხეულისგან ცალკე მყოფი სულის მდგომარეობის შესაბამისად. 

ამ ცხოვრებაში თავის სხეულთან დაკავშირებული სული რა თქმა უნდა გაიხარებს და ისიამოვნებს მატერიალური სიმდიდრით,ქონებით, ძალაუფლებით.

მაგრამ ყველაფერი ეს მეორეხარისხოვანია სათნოებებთან და ადამიანურ ღირსებებთან შედარებით.

ძველბერძნულად ბედნიერება გამოითქმის როგორც ევდემონია//eudaimonia//,
ეუ//თუ ევ// არის სიკეთე,კარგი მდგომარეობა და დემონი არის ღმერთებს და ადამიანებს შორის მყოფი არსება.

ადამიანში ჩაბუდებული ეს დემონი არის მისი სულის უმაღლესი საქმიანობა //ნუს-ინტელექტი//. 

არადა ინტელექტი კარგ მდგომარეობაშია მხოლოდ მაშინ როდესაც ადამიანი მოახერხებს სხეულზე,ხორცზე უფრო მაღლა სულის დაყენებას და ასე სწორი იერარქიის შენარჩუნებას. 

მხოლოდ ასე მიიღწევა სათნოება, ე,ი სულიერი სრულყოფა და სული იქნება სრულყოფილი,მამაცი,ბრძენი და სამართლიანი.

მოკლედ,ბედნიერება არის საკუთარი დემონის, ე.ი.ინტელექტის//ნუსის// კარგ მდგომარეობაში ყოფნა. მხოლოდ ეს გახდის შესაძლებელს უკეთესი ცხოვრების მიღწევას,ე.ი. ღმერთთან შერწყმას. 

ამ კონტექსტში ბედნიერება მდგომარეობაა და არა განცდა,მდგომარეობა იმდენად სრულყოფილად მოქმედი სულისა რომ მას შეუძლია ყველაზე სრულყოფილად ცხოვრება-ღმერთად გახდომა.

დაახლოებით ათასი წლის მანძილზე სწორედ ეს იდეალი შთააგონებდა პლატონის მიმდევარ ფილოსოფოსებს. 

ბედნიერების საკითში,მაშ პლატონს უფსკრული გამოჰყოფს ჩვენი თანამედროვე ადამიანისგან ვისთვისაც ბედნიერება არის ეფემერული,სათნოებისგან დამოუკიდებელი და საკუთარი მატერიალური კეთილდღეობის შეგრძნებაზე დაყვანილი გრძნობა

ეხლა თვითონ პლატონსაც დავუგდოთ ყური//"კანონები"//:

არის ორგვარი სიკეთე და სიმდიდრე-ადამიანური სიკეთე და სიმდიდრე და ღვთაებრივი სიკეთე და სიმდიდრე. 

ადამიანური სიკეთე და სიმდიდრე დამოკიდებულია ღვთაებრივ სიკეთეზე და სიმდიდრეზე.

თუ კი ადამიანთა საზოგადოება იღებს უმაღლეს სიკეთეს და სიმდიდრეს ის იღებს უმდაბლეს სიკეთესაც და სიმდიდრესაც.

საწინააღმდეგო შემთხვევაში მას არც ერთი ექნება და არც მეორე.

ნაკლებად მნიშვნელოვან სიკეთეთა შორის პირველია ჯანმრთელობა,
მეორეა სილამაზე, მესამეა სირბილში და სხვა ფიზიკურ ვარჯიშობებში გამოვლენილი ჯანი და სიმტკიცე,მეოთხეა სიმდიდრე. მაგრამ მახვილი მხედველობის მქონე სიმდიდრე რომელსაც თან ახლავს აზროვნება და არა ბრმა სიმდიდრე. 

ღვთაებრივ სიკეთეთა შორის პირველი ადგილი უკავია სწორედ აზროვნებას, ის უნდა იყოს მბრძანებელი. მეორეა სულის თავშეკავებულობა,სიფხიზლე,რასაც თან ახლავს ინტელექტი.

სიმამაცესთან შერეული ამ ორი პირველი სიკეთიდან გაჩნდება სამართალი. მეოთხე ადგილზეა სიმამაცე.

"ტიმეოსი": 

ღმერთმა ყოველ ჩვენთაგანს მისცა დემონი,რომელსაც ჩვენ ვუწოდებთ სულს. ის ცხოვრობს ჩვენი სხეულის უმაღლეს ნაწილში. 

სული მიწიდან მიგვეზიდება იმისკენ რაც ცაში ენათესავება მას. ვინაიდან ჩვენ ვართ არა მიწიერი არამედ ზეციური არსება.

ეს ნიშნავს იმას რომ თავისი გემოს და ამბიციების დაკმაყოფილებას გადაყოლილი ადამიანი ავითარებს თავისი მოკვდავ დაწილს მისი ყველა აზრი მოკვდავი ხდება.

და პირიქით,აზრები იმისა ვინც მთელი არსებით ცდილობს ცოდნის შეძენას და ჭეშმარიტი აზრების მოპოვებას და ავითარებს თავის უმაღლეს ნაწილს აუცილებლად უკვდავი და ღვთაებრივი იქნება. ის შეიცნობს ჭეშმარიტებას და მოიპოვებს უკვდავების იმ წილს რისი მოპოვებაც ძალუძს ადამიანს.

და ბოლოს უმაღლესად ბედნიერი იქნება ის ვინც უწყვეტად ზრუნავს მასში არსებულ ღვთაებრივ ელემენტზე რათა ის კარგ მდგომარეობაში იყოს.

ყველაფერზე ზრუნვა და ყველაფრისთვის მოვლა შეიძლება ყველაფრისთვის მისი შესაბამისი საკვების მიცემით. ყველა ნაწილი უნდა მოძრაობდეს მისი შესაბამისი მოძრაობებით.

ჩვენში არსებული ღვთაებრივი ნაწილის შესაბამისი მოძრაობებია აზრები და სამყაროში მომხდარი რევოლუციები....
______________________________________________________________________

http://www.larousse.fr/encyclopedie/personnage/Platon/138416

ბერძენი ფილოსოფოსი (ათენი ძვ.წ.427 წლისთვის-ათენი ძვ. 348 თუ 347 წლისთვის).

 

პლატონი არის დასავლური ფილოსოფიის და განსაკუთრებით ანტიკური ფილოსოფიის ერთ-ერთი მთავარი ფიგურა. დიალოგების ფორმის მქონე მისი ნაშრომები წარმოდგება როგორც ჭეშმარიტების მკაცრი ძიება ნებისმიერ სფეროში,პოლიტიკის,მორალის,ესთეტიკის თუ მეცნიერების სფეროებში. პლატონს სწამს იმისა რომ ადამიანს შეუძლია სინამდვილის შეცნობა. დარწმუნების და თავის მოწონების ხელოვნების მასწავლებელ სოფისტებს პლატონი უსვამს ჭეშმარიტი სიტყვის საკითხს. ნამდვილის შეცნობა შეიძლება. 

ადამიანი არაა შემოფარგლული თავისი შთაბეჭდილებებით,იმით რასაც გრძნობს. ადამიანს შეუძლია მასზე უფრო დიდი სინამდვილის დანახვა. 

ამდენად პლატონის აზრი ორიენტირებულია ორი ურთიერთშემვსებელი მიმართულებით. ის ერთის მხრივ იკვლევს განსაზღვრულ რეალობებს//მაგ. სამართალი,სმყარო// და მეორეს მხრივ ,ამბობს რომ ადამიანს ძალუძს ჭეშმარიტების ცოდნა. პლატონი დაიბადა ძვ.წ427 წლისთვის არისტოკრატიულ ოჯახში. ბიძამისი კრიტიასი იყო იმ ოლიგარქებს შორის რომლებიც ათენს ხელმძღვანელობდნენ ძვ.წ 404 წელს სპარტასთან დამარცხებიდან პელოპონესის ომის ბოლომდე. ათენის ხელმძღვანელ ოლიგარქთა საბჭო,რომლის წევრიც იყო პლატონის დედის ძმა კრიტიასი ათენს მართავდა ტერორით. პლატონს ყავდა ორი ძმა//ადიმანტი და გლოკონი// და ერთი და პოტონი, რომლის შვილიც სათავეში ჩაუდგა აკადემიას პლატონის შემდეგ პლატონმა იცხოვრა 80 თუ 81 წელი. 20 წლის პლატონი 407 წლისთვის შეხვდა 63 წლის სოკრატეს და მისი მოწაფე იყო 8 წლის მანძილზე. ძვ.წ.399 წელს სოკრატე გამოაცხადეს ახალგაზრდობის გამრყვნელად და მას მიუსაჯეს თვითმკვლელობა შხამით. კანონმორჩილმა სოკრატემ აღასრულა ეს განაჩენი და თავი მოიკლა მიუხედავად იმისა რომ მისი მოწაფეები მას სთავაზობდნენ გაქცევას. 

პლატონი მაშინ ავად იყო და ვერ შეესწრო ავისი მასწავლებლის ცხოვრების უკანასკნელ წუთებს,მაგრამ მთელმა ამ ისტორიამ მას დაუტოვა უსამართლობის შეგრძნება და შეაძულა მას უსამართლო დემოკრატია. ამან პლატონს დაანახა ფილოსოფიის და მისი პოლიტიკური მოწოდების მნიშვნელობა. სოკრატეს სიკვდილის შემდეგ ათენში როგორც ჩანს დაიწყო სოკრატეს მოწაფეთა დევნა და პლატონი წავიდა მეგარაში სადაც ის მიიღო სოკრატეს მიმდევარმა ევკლიდემ და მისმა ჯგუფმა. ათენში დაბრუნების შემდეგ პლატონმა დაწერა თავისი პირველი დიალოგები და თავის ირგვლივ გააერთიანა მეგობართა პირველი წრე,რაც იყო აკადემიის პირველსახე. შემდეგ პლატონი რამოდენიმე წელი მოგზაურობდა. იყო ეგვიპტეში,შემდეგ კირენში,სადაც შეხვდა თევდორე მათემატიკოსს და როგორც ჩანს სოკრატეს წრიდან გამოსულ არისტიპ კირენელს. შემდეგ ის იყო სამხრეთ იტალიაში სადაც მას უნდოდა შეხვედრა ოუთაგორეველ არქიტასთან. ზოგის აზრით იქ ეზიარა რაღაც საიდუმლო დოქტრინას. ზოგის აზრით კი მას უბრალოდ უნდოდა ნახვა იმისა ვინც ტარენტში შექმნა ფილოსოფიაზე დაფუძნებული პრინციპების მქონე მთავრობა. სირაკუზის ტირანი დიონისე უფროსის მიპატიჟებით პლატონი შემდეგ წავიდა სიცილიაში, მაგრამ მისი ცხოვრება ზნეობრივად გახრწნილი ტირანის კარზე ხანმოკლე იყო, ის მალე დაუპირისპირდა ტირანს, მოხვდა მონობაშიც. მაგრამ ის იცნო ვინმე ანიკერისმა რომელსაც ის შეხვდა კირენაში. პლატონი ბოლოს და ბოლოს გამოისყიდეს, გაანთავისუფლეს და ის ათენში დაბრუნდა ძვ.წ.387 წელს. პლატონმა მაშინ იყიდა ქალაქის ჩრდილო-დასავლეთით არსებული გიმნასიუმი და პარკი და იქ დააარსა აკადემია//ეს იყო ადგილის სახელი//, დილოსოფიის პირველი სკოლა რომლის არსებობაც ისტორიულად უეჭველია.

 

პლატონის აკადემია, ძვ.წ.პირველი საუკუნის მოზაიკა.

პლატონის აკადემიას ჰქონდა მისი საკუთარი იურიდიული სტატუსი, მოწაფეებისთვის განკუთვნილი ბინები და სალექციო დარბაზები. ამავე დროს იქ იყო მუზეუმი რომელშიც ინახებოდა სამეცნიერო წიგნები და ობიექტები.

მოძღვრებს შორის იყვნენ ქსენოკრატე,ჰერაკლიდე პონტოელი,ევდოქსე კნიდელი, სპევსიპოსი, არისტოტელე.

იქ როგორც ჩანს ასწავლიდნენ მხოლოდ სოკრატული დიალოგის მეთოდით. გამორიცხული არ ყოფილა წიგნების გამოყენება//რაზეც მოწმობს თვითონ პლატონის ნაწერების არსებობა// და ლექციის წაკითხვა. როგორც ჩანს ასეთი იყო არისტოტელეს მიერ პლატონის დაუწერელი დოქტრინების გადმოცემის შემთხვევა.

პლატონის აკადემიამ დიდად გაითქვა სახელი. იქ ფილოსოფიის სასწავლად ჩადიოდნენ მთელი ბერძნული სამყაროდან.

ამ ფილოსოფიის გაცხადებული მიზანი კი იყო სამართლის დამყარება.

პოლიტიკური ექსპერიმენტები სიცილიაში და დაბრუნება ათენში:

დიონისე უფროსი გარდაიცვალა ძვ.წ.367 წელს და მისი მემკვიდრე გახდა დიონისე ახალგაზრდა რომელმაც შესთავაზა თავის მასწავლებელ პლატონს სირაკუზში დაბრუნება.

ზოგის აზრით მაშინ პლატონს უკვე ჰქონდა დაწერილი "რესპუბლიკა" და პლატონმა ამ შემოთავაზებაში დაინახა თავისი შეხედულებების გამოცდის, ახალგაზრდა ტირანის ფილოსოფოსად გადაქცევის შესაძლებლობა.

პლატონმა აკადემია ჩააბარა ევდოქსს. მაგრამ სირაკუზში გულთბილი მიღება მალე შეცვალა უნდობლობამ. იფიქრეს რომ დიონისეს და პლატონს სურდათ მთელი ძალაუფლების სათავისოდ გამოყენება. დიონისეს მოუწია გაქცევა და პლატონი კი ერთ ხანს დაპატიმრებული იყო მეფის სასახლეში. ბოლოს და ბოლოს ის გაუშვეს. ასე დამთავრდა მეორე სიცილიური ავანტურა.

პლატონი 6 წელი ათენში დარჩა, მაგრამ ძვ.წ.361 წელს დიონისემ მას ისევ დაუძახა.

პლატონმა აკადემია ეხლა ჰერაკლიდე პონტოელს ჩააბარა და ისევ წავიდა სირაკუზში სადაც ის ისევ წაეჩხუბა დიონისეს რომელმაც პლატონი დააპატიმრა. მაგრამ ჩაერია არქიტას ტარენტელი რომელმაც გემიც კი გააგზავნა პლატონის ათენში ჩასაყვანად. ასე დაბრუნდა ათენში საღ-სალამათი პლატონი და დამთავრდა სიცილიის მესამე და უკანასკნელი ავანტურა.

Platon restera désormais à Athènes, où il continue à enseigner et à écrire. Il est en train d'achever les Lois quand il meurt, vers 348 avant J.-C.

სოკრატეს სიკვდილი

ივან კობრის წიგნი "პირველი გაკვეთილები პლატონის ფედრის შესახებ".

სოკრატეს ერთგულმა მოწაფე პლატონმა მისი მოძღვრის სიკვდილის შემდეგ სამი წლით თავი შეაფარა პითაგორევლებს.

ათენში დაბრუნების შემდეგ მან დააარსა აკადემია და ამ დიალოგით მან საჯარო გახადა თავისი მოძღვრება.

ეს დიალოგი არის პლატონის ახალი ფილოსოფიის მანიფესტი.

პლატონმა სოკრატე აქცია პოეტად რათა ათენელებმა მიიღონ ცუდი რეპუტაციის მქონე ფილოსოფია.

სოკრატე ახსენებს ათენის ოფიციალური ოლიმპიელთა კულტისთვის უცხო ორფიზმს.

არსებობს ჩვენი,ხილული სამყაროსგან განსხვავებული,მასზე უფრო მაღალი,წმინდა და უკვდავი სამყარო რომლის წვდომა შეიძლება მხოლოდ გონებით.
უკვდავ სულს შეუძლია მისი წვდომა,მაგრამ ამისთვის ადამიანმა ასკეზით უნდა თანდათან გამოყოს სული სხეულისგან. 

Avant Phédon, Platon se montre comme un fidèle disciple de Socrate. A la mort du maître, un long périple l'amène à séjourner troisans auprès des pythagoriciens. De retour à Athènes, il fonde l'Académie et rend public son enseignement par ce dialogue, manifeste de la nouvelle philosophie de Platon. Table des matières 1 - Histoire d'une uvre l'objet du dialogue : justifier la philosophie Pourquoi Platon a-t-il écrit le Phédon ? 2 - La structure : un double cycle de la pensée Malgré une première apparence de désordre, le Phédon est rigoureusement construit 3 - Le prologue : la rencontre de Phédon et d'Échécrate Platon n'était pas présent aux derniers moments de Socrate. Il doit donc mettre le récit dans la bouche d'un témoin, Phédon, qui s'adresse à un autre philosophe, Échécrate. Pourquoi ce choix des personnages ? 4 - L'introduction : poésie et philosophie Contre la vérité historique, Platon fait de Socrate un poète pour faire accepter aux Athéniens la philosophie, qui a mauvaise réputation 5 - La destinée comme hypothèse : Philosophie et religion Pour conduire son lecteur à la doctrine d'une destinée éternelle de l'âme, Socrate invoque l'orphisme, religion marginale au culte public : l'homme doit, par l'ascèse, séparer progressivement l'âme de son corps 6 - La destinée comme thèse : Le Monde intelligible A la demande de ses disciples, Socrate va procéder cette fois à une démonstration : il existe un autre Monde que le nôtre, qui est éternel et qui est connaissable par la seule intelligence 7 - Le second cycle de la démonstration Pour affirmer que l'âme est destinée à la contemplation éternelle d'un Monde intelligible, encore faut-il prouver que l'âme est immortelle. Laborieuse démonstration de Socrate 8 - L'uvre en pespective : la philosophie justifiée Finalement, qu'est-ce que la philosophie pour Platon ? Dates repères Petit lexique Index des noms propres

. Philosopher, c’est apprendre à mourir

პლატონის თქმით ფილოსოფოსობა არის სწავლა იმისა თუ როგორ უნდა მოკვდე.

მისი აზრით ერთის მხრივაა ის რაც ჩანს, ხილული სამყარო (phainomenon), ხატები (eikones) თუ კერპები (eidola) და მეორეს მხრივაა უხილავი იდეების მხოლოდ გონებით მისაწვდომი სამყარო(noumena).

 

 რემბრანდტი, ჩაფიქრებული ფილოსოფოსი. 

 იდეების ცოდნა, მაშ აჩენს მორალურ, მეტაფიზიკურ და ლოღიკურ სირთულეებს. სული უნდა განთავისუფლდეს როგორც წუთისოფლის,ხილული სამყაროს მონობისგან ისე მისი შუამავლობისგან. სული უნდა გახდეს ისეთი როგორიც იყო ამქვეყნად გაჩენამდე, ანუ ფიზიკურ სხეულში განხორციელებამდე. 

ფილოსოფოსობა არის სწავლა იმისა თუ როგორ უნდა მოკვდე,ამბობს პლატონი ფედონში.

განთავისუფლება არის გახსენების საბაბი. გახსენებით სული ისევ ხედავს იდეებს რომლებითაც ის იყო ნაკვები როდესაც ზე-ციურ ადგილას მისდევდა ღმერთების კორტეჟს. ხორციელმა ცხოვრებამ შემდეგ შეუძლებელი გახადა ან უკიდურესად გაართულა მათი გახსენება. 

სულის განმანთავისუფლებელი ასკეზა,მაშ,ეფუძნება შუამავალთა გარკვეულ რაოდენობას, 

 
ერთ-ერთი შუამავალი იყო სიყვარული. თავიდან სხეულის ხორციელი სიყვარული გადაიქცეოდა უხილავი იდეალური სილამაზის და,ამდენად, უკვდავების სიყვარულად. 

პლატონის აზრით სიბრძნის მეგობრები,მაშ, სხეულში ხედავდნენ დაბრკოლებას უხილავი ღვთაებრივისკენ ამაღლების პროცესში. 

პლატონისთვის ჭეშმარიტი ცხოვრება ისაა რაც უმეცარ შტერებს სიკვდილი გონიათ. ესაა ხორციელი დილეგიდან,სხეულიდაბ განთავისუფლებული სულის მდგომარეობა.

სულის სამშობლოა უხილავი,წმინდა და უკვდავი იდეების ღვთაებრივი სამყარო.
სული იდეების ახლო ნათესავია. სულიც იდეების მსგავსად უხილავი და უკვდავია. 

მოკლედ,პლატონის აზრით ბედნიერია ის ადამიანი რომელმაც იცის რომ ხილული სამყაროს გარდა არის მისი ნამდვილი სამშობლო, უხილავი იდეების იდეალური სამყარო, რომლის წვდომაც შეიძლება გონებით, რომ ადამიანში არის ამ იდეალური სამყაროს თანაარსი სული, რომ ადამიანს შეუძლია ღმერთად გადაქცევა თუ კი ასკეზის მეშვეობით სული განთავისუფლდება ხილული, მატერიალური სამყაროს მონობისგან.

მაგრამ ძველ საბერძნეთში პლატონის გარდა იყო გაგიჟებულ სოკრატედ წოდებული დიოგენეც რომლის აზრითაც ბედნიერება იყო ძაღლივით ან თაგვივით ცხოვრება.

Diogenes Searching for an Honest Man by Jan Victors 17th c

დიოგენე სინოპელი //ძვ.წ.410-323// გახლავთ თანამედროვე ცინიზმისგან არც ისე დიდად განსხვავებული ძველი კინიზმ-ცინიზმის დიდი ფიგურა,

მისთვის ბედნიერებაა ადამიანის სულის და სხეულის ბუნების და არა ადამიანთა საზოგადოების წესების და კანონების შესაბამისად აწყობა.

სინოპში//დღევანდელი თურქეთი// დაბადებული დიოგენე თავისი ქალაქიდან გაიქცა მას შემდეგ რაც მამას დაეხმარა ფულის გაყალბებაში.

მან თავი შეაფარა ათენს და იძახოდა რომ არის მსოფლიოს მოქალაქე და არა ათენის თუ სბერძნეთის.

ლეგენდები აღწერენ ქუჩა-ქუჩა ჯოხით მაწანწალა დიოგენს.

ის მასხრად იგდებდა მის თანამედროვე ინტელექტუალებს და განსაკუთრებით კი პლატონს და მის იდეალიზმს.

დიოგენეს აზრით ფილოსოფია იყო ყოველდღიური და კონკრეტული ასკეზა და არა თეორიის ღრუბლები...

ერთხელ გემზე მოგზაური დიოგენე შეიპყრეს პირატებმა და როგორც მონა მიყიდეს ერთ კორინთელს და სწორედ კორინთში გააატარა მან ცხოვრების ბოლო წლები.

ანტიკური კომენტატორების თქმით დიოგენე წერდა წიგნებს,მაგრამ ისინი დაკარგულია და ჩვენ არაფერი ვიცით მათ შესახებ.

ჩვენ არ ვიცით იყო თუ არა დიოგენე ცინიზმის,უფრო კინიზმის, როგორც ფილოსოფიური მიმდინარეობის დამაარსებელი,დიოგენე ლაერტელი კინიზმის დამფუძნებლად უფრო სოკრატეს მოწაფე ანტისთენეს //ძვ.წ.444-365// მიიჩნევს.

ნამდვილი ძაღლივით მცხოვრები დიოგენეს მეტსახელი იყო ძაღლი //Kyon//.

ალბათ მისი ნაცნობი სოკრატეს მსგავსად დიოგენე უარყოფდა ფუფუნებას მაგრამ ისეთი გააფთრებით აკეთებდა ამას რომ პლატონი მასში ხედავდა გაგიჟებულ სოკრატეს.

დიოგენე ლაერტელი ყვება რომ დიოგენემ ერთხელ ყურადღება მიაქცია იმას რომ თაგვი სიბნელეში ყოველგვარი გაფრთხილების გარეშე დარბის აქეთ-იქით და არ ეძებს დასვენების ადგილს და არაფერ იმას რაც ითვლება სარგებლობად და ტკბობად.

დიოგენემ სწორედ თაგვის ქცევა ჩათვალა მისაბაძ მაგალითად.

დიოგენე საჯაროდ ეწეოდა მასტურბაციას. პლატონის ნაირი ინტელექტუალების მსგავსად მასხრად იგდებდა ძლიერებსაც. ასე აიგდო მან მასხრად თვითონ ალექსანდრე მაკედონელი.

მაგრამ ყველაფრის კრიტიკოსი დიოგენე არ ამბობდა უარს ცხოვრებისეულ სიამოვნებებზე,თუმცა მუდამ ცდილობდა მათ გარეშე არსებობას. პარადოქსი?

არა.ვინაიდან დიოგენემაც კი იცოდა რომ სიამოვნებათა ძიება ასუსტებს და აუძლურებს სხეულსა და სულს, აშორებს სათნოებისგან.

დიოგენე, მაშ, კანის და ხასიათის გასაკაჟებლად ზამთარში კოცნიდა ქანდაკებებს

ის თვლიდა რომ ტკივილის ატანას და გატანას შეჩვეული ყოველდღიური ცხოვრება შეიძლება გადაიქცეს ბედნიერებად.

სხეულის და სულის გავარჯიშებით ყველაფრისთვის,მათ შორის ყველა უბედურების გადატანისთვის მზადყოფნა, აი ესაა დიოგენეს აზრით ფილოსოფია.

შუა საუკუნეებში და აღორძინების ხანაში ნეოპლატონიზმის გზით პლატონმა აჯობა დიოგენეს,მაგრამ 1980-ანი წლებიდან ანცი და თავხედი დიოგენე რეაბილიტირებული იქნა განსაკუთრებით მიშელ ფუკოს//1926-1984//,პიერ ადოს//დაიბადა 1922 წელს// თუ პეტერ სლოტერდაიკის //დაიბადა 1947 წელს// წყალობით.

დასავლურ საზოგადოებას აღარ სწამს წმინდა გონებისა და იდეალიზმისა და მისთვის "ძაღლი" დიოგენე იქცა სიბრძნის წყაროდ... 

ფრანსუა გოვას//François Gauvin// ეს ესანიშნავი წერილი დაიბეჭდა ფრანგულ ჟურნალში ლე პუან, საგანგებო ნომერი ბედნიერება, ფუნდამენტური ტექსტები,2009 წლის ივლისი აგვისტო// Le Point,Les textes fondamentauxLe Bonheur Juill.-Août 2009 
________________________________________________________________


პეტერ სლოტერდაიკის ბესტსელერი თავხედობის ბერძნული ფილოდოფია ცინიზმი

პ. სლოტერდაიკი, "ცინიკური ტვინის კრიტიკა", რა თქმა უნდა გამოსცა გორბაჩოვის და შევარდნაძის მიერ დემოკრატიზებული რუსეთის ურალის უნივერსიტეტის გამომცემლობამ 2001 წელს.

ფრაგმენტები:

ანტიკური კინიზმი,სულ მცირე თავდაპირველ ბერძნულ ვარიანტში,პრინციპულად თავხედია. თავხედობაა მისი მეთოდი რომელიც იმსხურებს კვლევას.

ეს იყო პირველი ნამდვილად დიალექტური მატერიალიზმი და ეგზისტენციალიზმი...
კინიკოს ცინიკოსებმა იფიქრეს რომ უწესობა,უზრდელობა და თავხედობა შეიძლება იყოს ფილოსოფიური არგუმენტი.

ცხვირში ჩიჩქნა და იქიდან წვინტლების გამოღება მაშინ როდესაც სოკრატე ესაუბრება თავის დემონს და ლაპარაკობს სულის უკვდავებაზე და პლატონის იდეების შესახებ მოძღვრებაზე პროტესტის ნიშნად ყველას გასაგონად,ხმამაღლა მიქარვა და გაზების გაშვება არის დიოგენეს ფილოსოფიური არგუმენტი.

იგივე დიოგენე პლატონის დახვეწილ მოძღვრებას ეროსზე პასუხობდა საჯაროდ მასტურბაციით...

ბერძნულმა კინიზმ-ცინიზმმა აღმოაჩინა რომ ადამიანის ცხოველური სხეული და მისი მოძრაობები შეიძლება არგუმენტაცია იყოს. მან განავითარა პანტომიმური მატერიალიზმი.

დიოგენე ფილოსოფოსების ენას უარყოფს კლოუნების და მასხარების ენით...

დიოგენეს მასხარაობა და არა არისტოტელიზმი უპირისპირდება სოკრატეს და პლატონს.

პლატონიც,მიუხედავად იმისა რომ მის ირონიაში და დიალექტურ ნახტომებში არის სოკრატული პლებეური ქუჩის ფილოსოფიის ნაპერწკალი,და არისტოტელეც არიან ბატონები,არისტოკრატები,დიოგენე და მისნაირი ცინიკოსი მასხარები კი დაკავებული არიან პლებეური რეფლექსიით....

ასე დაუპირისპირდა თავგასული პლებეური ცინიზმ-მატერიალიზმი არისტოკრატულ იდეალიზმს...

ეს პლებეური თავხედი ცინიზმ-კინიზმი შარდავს ქარის წინააღმდეგ.

თავხედობას პრინციპში აქვს ორი პოზიცია : ზედა და ქვედა, გაბატონებული ხელისუფლება და მასთან მებრძოლი ძალა,-ძველმოდური გამოთქმით ბატონი და მონა.

ანტიკური კინიზმი "შიშველი არგუმენტების" წარმოდგენას იწყებს ოპოზიციის როლში გამისვლით. ის იკვებება ქვევიდან მომავალი ძალით.

ის ათენის ბაზარში ყველას გასაგონად და დასანახად უშვებს ქარებს და მიჰქარავს, კაკავს და შარდავს.

მას ეზიზღება სახელი და დიდება,მას მიუფურთხებია ხუროთმოძღვრებისთვის, ის უარყოფს რესპექტაბელურობას და პატივისცემას, ის ამასხრებს ისტორიებს გმირებზე და ღმერთებზე, ჭამს უმს ხორცს და უმ ბოსტნეულს, წევს მზეზე, ლაზღანდარაობს კახპებთან და ალექსანდრე მაკედონეულს ეუბნება რომ მოშორდეს და არ მოეფაროს მზეს.

კინიზმ-ცინიზმი არის პირველი რეპლიკა ათენური ბატონკაცური იდეალიზმის წინააღმდეგ. ის ღიად არ ლანძღავს იდეალიზმს,მაგრამ ცხოვრობს მის წინააღმდეგ.

დიოგენე კონკურენციას უწევდა სოკრატეს და ცდილობდა რომ პროვოკაციული თავხედობით დაეჯაბნა დიალექტიკოსი სოკრატე.

კინიზმ-ცინიზმს ყველას დასანახად გამოაქვს განმარტოების მომთხოვნი მდაბალი, ინტიმური. ცინიზმ-კინიზმი ძირგამომთხრელი საქმიანობაა.

ახალი,ბურჟუაზიული ხანა ხასიათდება სწორედ ინტიმურის,პირადის,თავისი სიყვარულის,გრძნობათა სამყაროს,სხეულის.მთელი შინაგანი სამყაროს და მისი ემოციური და მორალური კოლიზიების საყოველთაოდ დასანახად გამოტანით.

კაი ორასი წლის მანძილზე ჩვენ ვხედავთ ინტიმურის საჯაროდ გამოტანას და აქ განსაკუთრებული როლი ენიჭება სექსუალურ გამოცდილებას იმიტომ რომ მისი მეშვეობით არაჩვეულებრივი ძალით იპყრობს ყურადღებას ინტიმური განმარტოების და საჯარო გამოსვლის დიალექტიკა.

რეალიზმზე დაფუძნებულ ბურჟუაზიულ კულტურას აქვს ერთადერთი გამოსავალი-კინიკურ-ცინიკური კულტურული ტრადიციის მიღება,

დღეს ისევ იწყებენ ამის გაგებას.

ვილი ხოხკეპელმა ამას წინ ისევ გაავლო პარალელი ანტიკურ კინიზმ-ცინიზმსა და ჰიპების თანამედროვე მოძრაობას და სხვა ალტერნატიულ მოძრაობებს შორის.

ნეოკინიკური ელემენტები თავის კვალს ამჩნევენ ბურჟუაზიულ ცნობიერებას. მათში ისახება ბურჟუაზიული სიცოცხლის განცდის თავშეკავებული დამოკიდებულება პოლიტიკისადმი.

ბურჟუაზიული სიცოცხლის განცდისთვის პოლიტიკა არის ყალბ სიმაღლეებზე ატანილი სიცოცხლის ფორმა.

პოლიტიკა ხომ დღეს ისე როგორც არასდროს ჰგავს იმას როგორც მას აღიქვამდნენ ხრწნის პროცესში მყოფი ბერძნული ქალაქების საზოგადოებათა კინიკოს-ცინიკოსები- ადამიანების იძულებით აგრესიულ დამოკიდებულებას ერთმანეთისადმი, შიშის გამომწვევ კარიერათა და საეჭვო ამბიციების სფეროს, გაუცხოების მექანიზმს, ომისა და სოციალური უსამართლობის სფეროს-მოკლედ იმ ჯოჯოხეთს რომელიც საბედისწერო რამედ ხდის ჩვენს თავზე ძალადობის უნარის მქონე ვიღაცის მუდმივ ყოფნას.

ნიკოლაი სუვოროვი, ელიტის კინიზმი:

ნ.ნ.სუვოროვი, ელიტარული და მასობრივი ცნობიერება პოსტმოდერნიზმის კულტურაში-სანკტ პეტერბურგი,2004,გვ.232-235:

მეოცე საუკუნის შუა ხანებში კინიკოს-ცინიკოსთა მოძღვრება პოპულარული ხდება ევროპულ სტუდენტობაში.

კინიკოსებში დაინახეს ნებისმიერი ხელისუფლების პრინციპული ოპოზიციონერები.

კრიზისული მეოცე საკუნე ეძებდა პოულობდა ანალოგიას კულტურის ისტორიაში.

კლტურაში კრიზის ერთ-ერთ ნიშნად იქცა ესკაპიზმი-ობივატელების, ჩვეულებრივი მოქალაქეების გაქცევა კონფორმიზმისგან, ქალაქების სამრეწველო ატმოსფეროსგან, ცხოვრების მწარმოებელი წესის მკაცრი დისციპლინისგან.

1960-ან წლებში კინიზმ-ცინიზმისგან ესტაფეტა მიიღეს ჰიპებმა.

კონფორმიზმის მოდერნისტული მიუღებლობა აიტაცა და განაგრძო კულტურის შემდგომმა განვითარებამ.

პოსტმოდერნისტული მსოფლაღქმის ზოგი ნიშანი ჰგავს კინიკოს-ცინიკოს ფილოსოფოსთა, ანტისთენეს,დიოგენის, კრატეტის და სხვათა მოძღვრებას.

ჰიპების პასიური პროტესტი იყო კინიზმის ადრეული, მიღებული ნორმების უარმყოფელი ქცევის ინდივიდუა;ურ ტიპზე ორიენტირებული ეტაპი.

"პოსტმოდერნისტული ცინიზმი" კი გავს მწიფე კინიზმს.

ის გამსჭვალულია შხამიანი ირონიის და სწრაფვით აბსოლუტური თავისუფლებისკენ.

არაა შემთხვევითი რომ მსოფლიოს მოქალაქე კოსმოპოლიტად თავის პირველი გამომცხადებელი იყო კინიზმ-ცინიზმის ერთ-ერთი დამფუძნებელი დიოგენი.

კინიკურ ლიტერატურაშიც და თვითონ კინიზმშიც ჩანს კულტურული პლურალიზმი,რააც ახალისებდა დასავლეთისა და აღმოსავლეთის ურთიერთგავლენა.

ეს გავლენა ჩანდა კინიზმის მრავალ აქცენტში დაწყებული ბრძენის ასკეტური იდეალიდან და დამთავრებული მახლობელი აღმოსავლეთის ლიტერატურათა სახეებით რომლებიც აქტუალურები გახდნენ ელინისტური კულტურის სამყაროში.

ზოგი მკვლევარის აზრით კინიზმი სწორედ აღმოსავლეთში წარმოიშვა და არა საბერძნეთში.

კინიზმის ოქროს ხანა ემთხვევა ელინიზმის ეპოქას რომელსაც ახასიათებს დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის არსებული ზღუდეების ნგრევა. ალექსანდრე მაკედობელის მიერ მსოფლიო იმპერიის შექმნამ შესაძლებელი გაზადა რეგიონალური იდეების და ღირებულებათა თავისუფალი მიგრაცია,მათი შერევა და გადააზრება.

დიოგენეს მორალური პრინციპები:

დიოგენი იყო ალექსანდრე მაკედონელის უფროსი თანამედროვე და ანტიკური ხანის ზოგი წყაროს თანახმად ის და ალექსანდრე მაკედონელი გარდაიცვალნენ ერთსა და იმავე დღეს.

დიოგენის ლოზუნგი იყო "ვეძებ ადამიანს!" ის აგებდა პიროვნებას რომელიც ცხოვრობს თავისი ჭეშმარიტი დანიშნულების შესაბამისად და არაფრად აგდებს საზოგადოების ნებისმიერ აზრსა და შეხედულებას.

დიოგენი გამოდიოდა ცივილიზაციის ნებისმიერი მიღწევის ,მათ შორის მეცნიერებათა წინააღმდეგ. ის თვლიდა რომ ადამიანის ჭეშმარიტი მოთხოვნილებები მისი ბუნებრივი მოთხოვნილებებია.

დიოგენის აზრით იდეალური ცხოვრება იყო,მაგალითად. თაგვის ცხოვრება.

ყვებიან რომ მან ერთხელ დაინახა თაგვი და მიხვდა რომ ის სრულებით თავისუფალი და ამდენად ბედნიერია ვინაიდან ესაა უმიზნო და საზრუნავის და შიშების გარეშე ცხოვრება.

დიოგენი ცხოვრობდა კასრში,მაგრამ მთავარი ისაა რომ ის თავისუფალი იყო ბევრი ადამიანური მოთხოვნილებისგან.

ეს ეთიკური იდეალი ძნელი მისაღწევი იყო და დიოგენე ამბობდა რომ მის მისაღწევად საჭიროა ასკეზა,ძალისხმევა და მძიმე შრომა.

ადამიანმა უნდა ისწავლოს თავისი სურვილების და ვნებების გაკონტროლება და შეიზიზღოს სიამოვნების ყველა სახე.

სიამოვნებები ჩვევებია რომლებიც იმონებენ ადამიანს.

დიოგენი მოუწოდებდა ცხოვრებისეულ სიძნელეებთან ბრძოლისკენ,სხეულისა და სულის წვრთნისკენ.

დიოგენის იდეალი იყო ადამიანის პიროვნების თვითმკმარობა და გულგრილობა ყველაფერი საზოგადოებრივისადმი და ცივილიზებულისადმი.

დიოგენეს სიმამაცით შეძრულმა თანამედროვეებმა მას დაუდგეს ძეგლი რომელზეც ცინიკოსი დიოგენე წარმოდგენილი იყო ძაღლის სახით.

ჩათვალეთ ეს დიოგენის ძეგლად.

დიოგენის ამბებიდან:

ათენელები ემზადებოდნენ ომისთვის და ქალაქში იყო ფაციფუცი და ღელვა, დიოგენმა დაიწყო ქალაქის ქუჩებში თავისი საცხოვრებელი კასრის გორება, კითხვაზე თუ რას აკეთებს დიოგენმა უპასუხა რომ ისიც დანარჩენების მსგავსად საქმითაა დაკავებული.

დიოგენი ამბობდა რომ გრამატიკოსებმა,რომლებიც სწავლობენ ოდისევსის უბედურებებს არაფერი იციან საკუთარი უბედურებების შესახებ, რომ მუსიკოსები რომლებიც აწყობენ ქნარის სიმებს ვერაფერს უხერხებენ თავის ხასიათს, რომ მათემატიკოსები რომლებიც უთვალთვალებენ მზეს და მთვარეს ვერ ხედავენ თუ რაა მათ ფეხქვეშ, რომ რიტორები ასწავლიან სწორად ლაპარაკს და არა სწორად ქცევას, და ბოლოს ძუნწები აგინებენ ფულს მაშინ როდესაც მათ სწორედ ფული უყვართ ყველაფერზე მეტად.

http://www.epwr.ru/quotauthor/372/

Когда афиняне готовились к войне с Филиппом Македонским и в городе царили суета и волнение, Диоген стал катать по улицам свою бочку, в которой жил. На вопрос, для чего он так делает, Диоген отвечал: «Все заняты делом, я тоже».

* Диоген говорил, что грамматики изучают бедствия Одиссея и не ведают своих собственных; музыканты ладят струны на лире и не могут сладить с собственным нравом; математики следят за солнцем и луной, а не видят того, что у них под ногами; риторы учат правильно говорить и не учат правильно поступать; наконец, скряги ругают деньги, а сами любят их больше всего.

ერთხელ დაბანილი დიოგენი გადიოდ აბანოდან და შეხვდა დასაბანად მიმავალ ნაცნობებს. კითხვაზე ბევრი ხალხია თუ არა აბანოში დიოგენმა უპასუხა რომ ბევრია. იქვე მას შეხვდნენ ასევე დასაბანად მიმავალი სხვა ნაცნობები რომლებიც დაინტერესდნენ ბევრი ადამიანი თუა აბანოში, დიოგენმა უპასუხა რომ არა, ადამიანი თითქმის არაა.

ერთხელ ოლიმპიიდან დაბრუნებისას კითხვაზე ბევრი ხალხი თუ იყო იქ დიოგენმა უპასუხა რომ ხალხი ბევრი იყო მაგრამ ადამიანი ძალიან ცოტა. 
დიოგენი ერთხელ გავიდა მოედანზე და მორთო ღრიალი "ადამიანებო,ადამიანებო!" როდესაც ადამიანებმა მიირბინეს დიოგენი ჯოხით გამოეკიდა მათ და ყვიროდა რომ ის ადამიანებს უძახდა და არა არამზადებს.

ერთხელ ვინმე ათენელმა დიოგენისთვის პატივი ეცა და მიიწვია ის თავის ლამაზ სახლში გასამასპინძლებლად. მან იცოდა უსაქციელო დიოგენის ამბები და სთხოვა რომ არ დაეფურთხებინა არსად. დიოგენმა მიიხედ-მოიხედა, შეაფურთხა მასპინძელს სახეში და დააყოლა რომ სახლში მასპინძლის სახეზე უფრო უარესი ადგილი არ იყო და აბა სად უნდა დაეფურთხებინა.

დიოგენი ხმაურიანად მიქარავდა და გაზებს უშვებდა,თანაც კაკავდა ათენის მთავარ მოედან აგორაზე, ამბობდნენ რომ ამით დიოგენს სურდა ადამიანთა სიამაყის გათელვა და იმის ჩვენება რომ მათი საქციელი გაცილებით უფრო უარესია იმაზე რასაც აკეთებდა თვითონ იმიტომ რომ ის აკეთებდა ბუნების შესაბამის რამეებს.

ერთხელ მეფის ქება-დიდებით გამდიდრებულმა ფილოსოფოსმა არისტიპემ დაინახა რომ დიოგენი რეცხავს ოსპს და უთხრა რომ თუ კი მეფეს შეაქებდა მას არ მოუხდებოდა ოსპის ჭამა.

დიოგენმა კი უპასუხა რომ არისტიპეს რომ ესწავლა ოსპის ჭამა მას არ მოუწევდა მეფის ქება-დიდება.

Однажды, помывшись, Диоген выходил из бани, а навстречу ему шли знакомые, которые только собирались мыться. «Диоген, — спросили они мимоходом, — как там, полно народу?». «Полно», — кивнул Диоген. Тут же ему встретились другие знакомые, которые тоже собирались мыться и тоже поинтересовались: «Привет, Диоген, что, много людей моется?». «Людей — почти никого», — покачал головой Диоген. Возвращаясь как-то раз из Олимпии, на вопрос, много ли там было народу, он ответил: «Народу много, а людей совсем мало». А однажды он вышел на площадь и закричал: «Эй, люди, люди!»; но когда сбежался народ, напустился на него с палкой, приговаривая: «Я звал людей, а не мерзавцев».

Однажды кто-то привёл его в роскошное жилище и заметил: «Видишь, как здесь чисто, смотри не плюнь куда-нибудь, с тебя станется». Диоген осмотрелся и плюнул ему в лицо, заявив: «А куда же плеваться, если нет места хуже».


«когда Диоген пердел и гадил на агоре, как об этом рассказывают, он делал это ради того, чтобы растоптать человеческую гордость и показать людям, что их собственные поступки куда хуже и тягостней того, чем занимался он, ибо то, что он делал, было согласно природе» — Юлиан. К невежественным киникам

* Однажды философ Аристипп, который нажил состояние, восхваляя царя, увидел, как Диоген промывает чечевицу, и сказал: «Если бы ты прославлял царя, тебе не пришлось бы питаться чечевицей!» На что Диоген возр возразил: «Если бы ты научился питаться чечевицей, то тебе не пришлось бы прославлять царя!

Диоген. Моральные принципы.

---

Диоген был старшим современником Александра Македонского и некоторые античные источники даже говорят, что он умер в тот же день в Коринфе, что и Александр Македонский в Вавилоне.
Диоген был продолжателем традиции кинизма, школы киников, восходящей к сократическим школам. Диоген делает учение Антисфена (основателя кинизма) более радикальным и экстремальным. Учение Диогена было этическим. Его лозунг – «Ищу человека!» говорит о том, что все время он тратил на созидание личности, живущей в соответствии со своим истинным предназначением. Такой человек стоит выше любых предрассудков и предубеждений общества, он следует только своей природе и поэтому достигает счастья. Диоген выступает против любых достижений цивилизации, в том числе различных наук, считая, что истинные потребности человека – это его естественные потребности.
Для Диогена идеальным образом жизни была жизнь, например, мыши. Говорят, что однажды увидев мышь, он понял, что она совершенно свободна и значит счастлива, так как это жизнь без цели, забот и страхов. Диоген жил в бочке, но не это главное, он был свободен от наибольшего числа человеческих потребностей. Достижение этого этического идеала было не легким трудом. Диоген говорил, что для этого необходимы аскеза, усилие и тяжкий труд. Человек должен научиться контролировать свои желания и страсти и презреть любые виды наслаждений. Наслаждения – это привязанности, делающие человека рабом. Диоген призывал противостоять любым трудностям жизни, постоянно тренируя свою душу и тело.
Идеалом Диогена были самодостаточность человеческой личности и безразличие ко всему общественному и цивилизованному.
Современники Диогена, потрясенные его смелостью, воздвигли ему памятник в виде собаки (он называл себя собакой), на котором написали, что он сумел показать смертным самодостаточность жизни и указал простой путь к счастью.

 

Петер Слотердайк

Греческая философия дерзости: кинизм

Слотердайк П. Критика цинического разума.

Екатеринбург. Изд-во Уральского ун-та, 2001, с. 131-137.

    Античный кинизм, по крайней мере в первоначальном, греческом варианте, дерзок принципиально. В его дерзости заключается метод, который заслуживает того, чтобы его исследовать. Совершенно несправедливо этот первый действительно «диалектический материализм», который был также экзистенциализмом и стоял вровень с великими системами греческой философии, созданными Платоном, Аристотелем и стоиками, рассматривается или оставляется без внимания как простая сатирическая выходка, как наполовину веселый, наполовину непристойный эпизод. Кynismos открыл вид аргументации, с которым серьезное мышление никак не может справиться по сей день. Разве не грубость и не гротеск — ковырять в носу, когда Сократ заклинает своего демона и говорит о божественной душе? Разве нельзя признать нетривиальным то, что Диоген в качестве возражения против платоновского учения об идеях с шумом пускает ветры — или, возможно, «пукливость» есть одна из идей, которую бог выпустил из себя в ходе своей космогонической медитации? И что скажешь, когда этот философствующий городской бродяга отвечает на утонченное по смыслу платоновское учение об эросе тем, что публично занимается онанизмом?

      Греческий кинизм открыл животное человеческое тело и его жесты как аргументацию; он развил пантомимический материализм. Диоген опровергает язык философов языком клоунов: «Когда Платон дал определение, имевшее большой успех: „Человек есть животное о двух ногах, лишенное перьев", Диоген ощипал петуха и принес к нему в школу, объявив: „Вот платоновский человек!". После этого к определению было добавлено: „С широкими ногтями"»*. Именно это — а не аристотелизм — есть реалистическая философия, противостоящая Сократу и Платону. Господским мышлением отличаются оба — и Платон и Аристотель, пусть даже в платоновской иронии и диалектических скачках еще дает о себе знать искра сократовской плебейской уличной философии. Диоген и иже с ним, напротив, заняты в сущности плебейской рефлексией. Только теория этой дерзости может обеспечить подход к политической истории воюющих между собою рефлексий. Это позволяет писать историю философии как диалектическую социальную историю: она будет историей телесного воплощения и раскола сознания.

   Писать против идеалистического ветра

      Дерзость имеет, в принципе, две позиции: верх и низ, господствующая власть и противоборствующая ей сила,— выражаясь старомодно: господин и раб. Античный кинизм начинает представление «голых аргументов» с выступления в роли оппозиции, питаясь силой, идущей снизу. Киник пукает, какает, писает, мастурбирует на виду у всех на афинском рынке; он презирает славу, плевать хотел на архитектуру, отвергает респектабельность и уважение, пародирует истории о богах и героях, ест сырое мясо и сырые овощи, лежит на солнышке, зубоскалит с проститутками и говорит Александру Великому, чтобы тот отошел и не загораживал солнце. Что бы это значило? Кинизм — это первая реплика в ответ на афинский господский идеализм, который выходит за рамки теоретических опровержений. Он не высказывается против идеализма, он живет против него. Диоген, возможно, был фигурой, появившейся из конкуренции с Сократом; странности его поведения, быть может, означали попытки комедийно превзойти хитрого диалектика. Однако этого недостаточно — кинизм по-новому ставит вопрос о том, как говорят истину.

        Выносить на всеобщее обозрение низменное, требующее уединения, интимное — это подрывная деятельность. Именно такова была, как мы увидим, культурная стратегия буржуазии, которая при- шла к культурной гегемонии не только благодаря развитию товарной экономики, науки и техники, но и благодаря — втайне материалистически инспирированному — вынесению на всеобщее обозрение интимного, своего мира любви, мира чувств, мира тела и внутреннего мира со всеми его чувственными и моральными коллизиями. Мы наблюдаем происходящее на протяжении добрых двухсот лет перманентное — разумеется, вызывающее постоянное сопротивление — движение, выводящее интимное на всеобщее обозрение; сексуальному опыту здесь принадлежит ключевая роль, потому что при посредстве его с необычайной силой обращает на себя внимание диалектика интимного уединения и возвращения на публику. У буржуазной, основанной на реализме культуры нет иного выхода, кроме восприятия традиции кинической культурной революции. Сегодня снова начинают понимать это; Вилли Хохкеппель недавно снова провел параллель между античным кинизмом и современным движением хиппи, а также иными альтернативными движениями . Неокинические элементы накладывают свой отпечаток на буржуазное сознание приватного и экзистенциального, по меньшей мере начиная с XVIII века. В них находит свое выражение сдержанное отношение буржуазного чувства жизни к политике — как к абстрактной, насильственно вознесенной на ложные высоты форме жизни. Ведь политика и вчера, и сегодня более, чем когда-либо, похожа на то, как ее воспринимали киники распадающихся греческих городских сообществ: на вынужденно агрессивное отношение людей друг к другу, на сферу вызывающих опасения карьер и сомнительных амбиций, на механизм отчуждения, на область войны и социальной несправедливости,— короче, на тот ад, который делает роковым постоянное присутствие над нами Другого, способного к насилию.

               

Николай Суворов

«Кинизм» элиты

Суворов Н.Н. Элитарное и массовое сознание в культуре постмодернизма. -

СПб.: СПбГУКИ, 2004, с. 232-235.

        Можно ли сравнивать жизнь и деятельность интеллектуальной элиты конца XX — начала XXI веков с античными полу-чудаками, полу-философами IV — III веков до н. э.? Что может быть общего между эллинизмом и постмодернизмом?

        Между тем в середине XX века учение киников становится популярным среди европейского студенчества. В киниках видели принципиальных оппозиционеров всякой власти. Миросозерцание кризисной эпохи, каковым являлся XX век, искало и находило аналог в истории культуры.

        Одним из признаков кризиса в культуре стал «эскапизм» — бегство от конформизма обывателей, от промышленной атмосферы городов, от строгой дисциплины предпринимательского образа жизни. В 60-е годы эстафету кинизма подхватили хиппи. Модернистское неприятие конформизма было воспринято и продолжено последующим культурным развитием. Постмодернистское мировосприятие также в некоторых своих чертах напоминает учение философов-киников: Антисфена, Диогена, Кратета и др.

         Если пассивный протест хиппи являл собой ранний этап кинизма, ориентированный на индивидуальный тип поведения, отрицающего принятые нормы, то «постмодернистский цинизм» скорее напоминает его в пору зрелости, пронизанный едкой иронией и стремлением к абсолютной свободе. Недаром Диоген, один из основателей кинизма, первый провозгласил себя «гражданином мира», космополитом. В кинической литературе, как и в самом кинизме, отчетливо прослеживается культурный плюрализм, навеянный взаимовлиянием Запада и Востока. Это влияние проявлялось во многих акцентах кинизма: начиная с аскетического идеала мудреца и кончая идеями и образами ближневосточных литератур, ставшими актуальными в мире эллинистической культуры. «Привкус Востока», по словам А.Ф.Лосева, даже сделал возможным утверждение некоторых исследователей о негреческом, а именно о восточном происхождении кинизма ⁹⁰. Расцвет кинизма, его золотой век приходится на эпоху эллинизма, одной из отличительных черт которой является преодоление преград между Западом и Востоком, синкретизм региональных культур древнего мира. Походы Александра Македонского, создание им мировой империи, основанные им многочисленные города, создали возможности для свободной миграции региональных идей и ценностей, их смешения и переосмысления.

Диоген. Моральные принципы.

---

Диоген был старшим современником Александра Македонского и некоторые античные источники даже говорят, что он умер в тот же день в Коринфе, что и Александр Македонский в Вавилоне.
Диоген был продолжателем традиции кинизма, школы киников, восходящей к сократическим школам. Диоген делает учение Антисфена (основателя кинизма) более радикальным и экстремальным. Учение Диогена было этическим. Его лозунг – «Ищу человека!» говорит о том, что все время он тратил на созидание личности, живущей в соответствии со своим истинным предназначением. Такой человек стоит выше любых предрассудков и предубеждений общества, он следует только своей природе и поэтому достигает счастья. Диоген выступает против любых достижений цивилизации, в том числе различных наук, считая, что истинные потребности человека – это его естественные потребности.
Для Диогена идеальным образом жизни была жизнь, например, мыши. Говорят, что однажды увидев мышь, он понял, что она совершенно свободна и значит счастлива, так как это жизнь без цели, забот и страхов. Диоген жил в бочке, но не это главное, он был свободен от наибольшего числа человеческих потребностей. Достижение этого этического идеала было не легким трудом. Диоген говорил, что для этого необходимы аскеза, усилие и тяжкий труд. Человек должен научиться контролировать свои желания и страсти и презреть любые виды наслаждений. Наслаждения – это привязанности, делающие человека рабом. Диоген призывал противостоять любым трудностям жизни, постоянно тренируя свою душу и тело.
Идеалом Диогена были самодостаточность человеческой личности и безразличие ко всему общественному и цивилизованному.
Современники Диогена, потрясенные его смелостью, воздвигли ему памятник в виде собаки (он называл себя собакой), на котором написали, что он сумел показать смертным самодостаточность жизни и указал простой путь к счастью.

  

Platon est un des philosophes majeurs de la pensée occidentale, et de l’Antiquité grecque en particulier. Son œuvre, essentiellement sous forme de dialogues, se présente comme une recherche rigoureuse de la vérité, sans limitation de domaine. Sa réflexion porte aussi bien sur la politique que sur la morale, l’esthétique ou la science.
La confiance dans la capacité humaine de connaître la réalité est ce qui constitue l’unité de l’œuvre de Platon. Contre les sophistes, qui enseignent l’art de convaincre et de plaire, Platon pose la question du discours vrai. Le réel est connaissable ; l’homme n’est pas limité à ses impressions : par ce qu’il sent, il peut avoir accès à une réalité qui le dépasse. Son œuvre s’oriente ainsi dans deux directions complémentaires : d’une part, chercher la vérité à propos de réalités déterminées (la justice, le monde, par exemple) ; d’autre part, chercher à justifier la possibilité même de connaître la vérité.

Famille

Platon est né vers 427 av. J.-C. dans une famille aristocratique. Son oncle Critias fut l’un des oligarques (les Trente) qui dirigèrent Athènes après la défaite contre Sparte (404 av. J.-C.), à la fin de la guerre du Péloponnèse.

Formation

Il passe huit ans auprès de Socrate mais ne peut être témoin de la mort inique de son maître. Il poursuit sa formation auprès d’Euclide le Socratique. Il voyage et rencontre philosophes et mathématiciens de différentes écoles.

Enseignement philosophique et mise en pratique

Sa vie de maître de philosophie, à l’école (Académie) qu’il a créée, est entrecoupée d'épisodes dramatiques. Il manque partir en esclavage. Il a des relations tumultueuses avec les tyrans (autocrates qui ont pris le pouvoir par la force) de Syracuse, en Sicile ; il y est retenu contre son gré à deux reprises. Il rentre définitivement à Athènes (361 av. J.-C.) et meurt une douzaine d’années plus tard.

L’œuvre

Elle est couramment classée en dialogues de jeunesse (dits socratiques), dialogues de la maturité (dont surtout le Banquet, la République, le Théétète, le Parménide), et dialogues tardifs.
Le dialogue entre interlocuteurs est un questionnement intérieur, mouvement délibéré et difficile vers la recherche de la vérité : prendre conscience de ce qui n’est pas, de ce qui est faux, de ce qui est. Deux moyens privilégiés sont donc la dialectique et la réminiscence.

La postérité

Après les continuateurs de l’Ancienne et de la Nouvelle Académie, une certaine influence de la pensée de Platon, telle que transmise notamment par Plotin (→ néoplatonisme) marque l’Antiquité de l’Empire romain puis la Renaissance, la pensée médiévale ayant quant à elle abondamment interprété Aristote (voir scolastique), qui fut longtemps son élève.

1. La vie de Platon

Issu d'une famille noble, Platon est né vers 427 avant J.-C. et a vécu quatre-vingts (ou quatre-vingt-un ans : une biographie pythagoricienne préfère ce chiffre, qui est le carré de 9). Il eut deux frères (Adimante et Glaucon) et une sœur, Potoné, dont le fils, Speusippe, prendra sa suite à la direction de l'Académie.

Critias, l'un des Trente –c’est-à-dire le conseil qui dirigea Athènes par un régime de terreur en 404 avant J.-C. – était son oncle maternel. Tous ces personnages apparaissent dans les dialogues.

1.1. La fréquentation de Socrate

Platon a vingt ans lorsque, vers 407 avant J.-C., il fait la rencontre de Socrate, qui en a alors soixante-trois. Les relations entre les deux hommes vont durer huit ans, jusqu'à ce qu'en 399 av. J.-C. Athènes condamne Socrate à boire la ciguë. D'après le Phédon, Platon, malade, ne pourra assister aux derniers moments de celui dont la mort fut pour lui l'expérience de l'injustice même, à partir de laquelle tout le sérieux de la philosophie ainsi que sa vocation politique lui apparurent.

1.2. Les premiers dialogues

Après la mort de Socrate, Platon part quelque temps pour Mégare, où Euclide le Socratique et son groupe l'accueillent. De retour à Athènes, il écrit ses premiers dialogues et réunit autour de lui un premier cercle d'amis et d'élèves qui préfigure l'Académie.

1.3. Voyages en Méditerranée

Suivent ensuite quelques années de voyages. Le premier le conduit en Égypte (il s'y rend, dit-on, en négociant une cargaison d'huile qu'il veut vendre à Naukratis), puis à Cyrène, où il rencontre l'un des protagonistes du futur Théétète, Théodore le mathématicien, et Aristippe de Cyrène, qui avait été de l'entourage de Socrate.

Un deuxième voyage le mène en Italie du Sud, où il veut rencontrer le pythagoricien Archytas, sans doute moins (comme certaines traditions le laissent entendre) pour être initié à quelque doctrine secrète que simplement pour connaître celui qui avait instauré à Tarente un gouvernement dont les principes reposaient sur la philosophie.

Invité par Denys l'Ancien, tyran de Syracuse, Platon gagne ensuite la Sicile. Mais son séjour à la cour du tyran, où règne une vie très dissolue, sera bref : un conflit l'oppose bientôt à Denys, qui le met d'office dans un bateau. Ce premier épisode sicilien de Platon connaît un ultime rebondissement. Le bateau fait escale à Égine, où Platon est gardé comme esclave, mais, reconnu par un certain Annicéris rencontré à Cyrène, il est finalement racheté et libéré. Il est de retour à Athènes en 387 avant J.-C.

1.4. Fondation de l’Académie

Pompéi, mosaïque de l'Académie de Platon

Platon achète alors un gymnase et un parc situés au nord-ouest de la ville et y fonde l'Académie (c'était le nom du lieu), première école de philosophie dont l'existence soit historiquement incontestable.

L'Académie est dotée d'un statut juridique propre, dispose de logements destinés aux élèves et, en plus des salles de cours, d'un muséum où sont conservés livres et objets scientifiques. Xénocrate, Héraclide du Pont, Eudoxe de Cnide, Speusippe, Aristote figurent parmi les maîtres. Il ne semble pas que le dialogue socratique y soit la seule méthode d'enseignement en vigueur : le recours au livre n'est pas exclu (comme en témoigne l'existence d'écrits de Platon lui-même) ni l'exposé continu, comme, à ce qu'il semble, c'est le cas des doctrines non écrites de Platon qu'Aristote a transmises.

Le rayonnement de l'Académie est considérable. On vient de tout le monde grec y acquérir une philosophie dont le but avoué est politique : établir la justice.

1.5. Expériences politiques en Sicile et retour à Athènes

Denys l'Ancien meurt en 367 avant J.-C., et son fils, Denys le Jeune, lui succède. Dion, beau-frère du premier, propose alors à Platon (dont il a été l'élève) de revenir à Syracuse. Certains disent que la République vient d'être écrite et que Platon voit dans cette offre l'occasion d'en mettre les principes à l'épreuve, en entreprenant de faire du jeune tyran un philosophe. Il confie donc la charge de l'Académie à Eudoxe. Mais à l’accueil chaleureux succède vite la méfiance. Dion et Platon sont soupçonnés de vouloir exercer le pouvoir pour leur propre compte. Le premier est alors exilé, et Platon reste quelque temps prisonnier dans le palais royal, jusqu'à ce que, obligé lui-même de partir pour une expédition militaire, Denys se décide à le relâcher. Telle est la deuxième aventure sicilienne.

Platon reste alors six ans à Athènes. Or, en 361 avant J.-C., Denys le rappelle. « Tandis que du côté de la Sicile comme de l'Italie on me tirait à soi, du côté d'Athènes on me poussait en quelque sorte dehors à force de prières ! » dit la Lettre VII. Platon confie donc l'Académie à Héraclide du Pont et repart pour Syracuse, où c'est de nouveau la brouille avec Denys, qui l'assigne à résidence. Il faut l'intervention d'Archytas de Tarente, qui envoie même un bateau pour le ramener à Athènes, pour qu'il sorte sain et sauf de cette troisième et dernière aventure sicilienne.

Platon restera désormais à Athènes, où il continue à enseigner et à écrire. Il est en train d'achever les Lois quand il meurt, vers 348 avant J.-C.

2. L'œuvre écrite de Platon

Tous les écrits philosophiques de Platon ont été conservés, ce qui est exceptionnel pour un auteur de l'Antiquité. Vingt-huit ouvrages - des dialogues - sont considérés aujourd’hui comme authentiques.

Une classification des dialogues en trois groupes à peu près chronologiques est communément admise.

2.1. Les dialogues de jeunesse

L’ensemble de ces dialogues proprement socratiques comprend tout ce que Platon a écrit avant d'entreprendre ses voyages (390 avant J.-C.), soit l'Hippias mineur (Du mensonge) , l'Hippias majeur (Du beau), l'Ion (sur l'Iliade), le Protagoras (sur les sophistes), l'Apologie de Socrate, le Criton (Du devoir), l'Alcibiade (De la nature de l'homme), le Charmide (De la sagesse), le Lachès (Du courage), le Lysis (De l'amitié), l'Euthyphron (De la piété), le Gorgias (De la rhétorique) et le livre premier de la République, qui, avant de servir de préface à ce gros ouvrage, aurait constitué, sous le titre de Thrasymaque, un dialogue indépendant.

2.2. Les dialogues de la maturité

Ce second groupe, lié plus à l'enseignement de l'Académie qu'au souvenir de Socrate, s'achève au moment du deuxième séjour de Platon à Syracuse (361 avant J.-C.). Il comprend le Ménexène (De l'oraison funèbre), le Ménon (De la vertu), l'Euthydème (De l'éristique), le Cratyle (De la justesse des noms), le Banquet, le Phédon (De l'âme), la République (De la justice), le Phèdre (De la beauté). Sont à rattacher à ce groupe deux dialogues où Platon critique l'éléatisme de l'école socratique de Mégare : le Théétète (De la science) et le Parménide (Des idées).

2.3. Les derniers dialogues

Ce dernier groupe comprend le Sophiste (De l'être), le Politique (De la royauté), le Timée (De la nature), le Critias (De l'Atlantide), qui est inachevé, le Philèbe (Du plaisir) et les Lois (De la législation).

3. La philosophie de Platon

3.1. La maïeutique, ou l’art d’accoucher les esprits

La forme dialoguée que Platon a donnée à ses écrits ne trouve pas sa justification dans le seul souvenir des entretiens que Socrate avait animés ; elle est également liée – au-delà de l'anecdote – à la méthode pédagogique que Platon présente comme l'héritage philosophique de Socrate, le « maïeute », l'accoucheur des esprits.

Le questionnement de Socrate conduit l’interlocuteur à prendre conscience qu’il ne connaît pas ce qu’il croyait connaître. Par là, il l’invite à expliciter ce qu’il a à l’esprit : si cette explicitation, cet « accouchement » est possible, alors la pensée prouve sa consistance. La mise au jour de la pensée en est comme l’épreuve : si je peux dire pour un autre ce que je pense, la preuve est faite que ma pensée est effectivement pensable.

Cette épreuve ne suffit pas à montrer que la pensée est vraie mais elle montre au moins qu’elle est logique. Grâce à cette formulation de la pensée dans la langue, le dialogue peut avoir lieu.

3.2. Le dialogue et la dialectique

Platon conçoit le dialogue comme une recherche commune de la vérité, commune parce qu’elle n’appartient à personne.

Contre les sophistes

Par opposition aux sophistes, qui ne voyaient dans le dialogue qu'une joute oratoire, qu'un combat de monologues dont la fin se limitait à réduire l'adversaire au silence, le dialogue platonicien vise, en effet, à permettre aux participants d'accorder leurs discours à la vérité.

Les sophistes, tels du moins que Platon les peint, sont des pragmatiques, pour qui compte seule la réussite et qui ne s'embarrassent pas de scrupule concernant les valeurs : l'homme, disait Protagoras, est la mesure de toute chose.

Le platonisme, au contraire, affirme la transcendance de la mesure. Et ce n'est pas à cause de la difficulté des sujets abordés, mais parce que leurs mauvaises dispositions les conduisent à rejeter cette transcendance sans laquelle le mot vérité n'a plus aucun sens, que les sophistes font se terminer sur une aporie (contradiction insoluble) la plupart des dialogues auxquels ils participent.

Partir de sa propre ignorance

Celui qui parle ne saurait donner la mesure : il ne peut que s'y soumettre. Le dialogue platonicien est une sorte d'entretien sans maître, le savant (sophistês) n'y a pas sa place, et l'on n'y fait profession que d'ignorance – profession qui constitue le moment inaugural de la philosophie en tant qu'elle est amour (philia), donc désir, donc manque du savoir (sophia).

Mais d'un savoir qui soit savoir vrai, alors que celui des sophistes, étant dissocié de la vérité, n'est qu'apparent. Le sophiste ne désire pas savoir, il désire vendre ce qu'il fait passer pour son savoir. Si le moteur du discours sophistique est financier, celui du dialogue platonicien est érotique : ce désir du vrai dans lequel Platon montre, en même temps que la vérité de tout désir, le vrai désir. C'est là ce que, d'après le récit du Banquet, Diotime aurait appris à Socrate : « La sagesse est parmi les plus belles choses et c'est au beau qu'Amour rapporte son amour ; d'où il suit que, forcément, Amour est philosophe. »

Dépasser l'apparence

Cette opposition historique et méthodologique de Platon et des sophistes redouble l'opposition de deux mondes (sensible et intelligible), qui constitue l'armature du système platonicien.

Les sophistes ont partie liée avec les philo-doxes, littéralement les « amis de l'opinion », dont les discours reposent sur la connaissance sensible, apparente, des choses matérielles. La philosophie, au contraire, sera essentiellement para-doxale, opposant la réalité aux apparences et la science aux opinions. En conséquence, le dialogue platonicien sera chaque fois une tentative pour se hausser hors de la multiplicité des apparences, et accéder à la réalité intelligible.

3.3. L’allégorie de la Caverne : se détourner des opinions fausses

Pieter Jansz. Saenredam, Antrum Platonicum

L'itinéraire de cette conversion paradoxale est décrit dans l'allégorie de la Caverne (la République, vii).

La première scène, ou première étape, présente des hommes enchaînés dans une caverne, tournant le dos à un feu qui projette, sur la seule paroi qu'ils puissent voir, l'ombre d'objets que des porteurs font défiler (Platon en précise la nature : « statues et autres figures de pierre ou de bois, et toutes sortes d'objets fabriqués par la main de l'homme »).

L'habitude, jointe au fait qu'ils n'ont – ou ne se souviennent pas d'avoir – jamais rien vu d'autre, leur fait prendre ces ombres pour la vérité elle-même.

La deuxième étape, qui entreprend de briser cette première illusion, sera en conséquence douloureuse : elle décrit les souffrances qu'éprouveraient ces esclaves si quelqu'un descendait les libérer de leurs chaînes et les contraignait à tourner leur regard en direction du feu, pour constater l'existence d'objets plus vrais et reconnaître qu'ils n'en avaient vu que l'ombre.

Mais l'éblouissement empêche cette reconnaissance, et il faudra, dans une troisième étape, les faire cette fois sortir de la caverne pour qu'ils commencent à accepter l'évidence de réalités d'un degré de vérité supérieur (les statues et autres figures), dont les objets qui défilaient devant le feu (les ombres) n’étaient qu’une image.

Enfin, lorsqu'ils auront été accoutumés à ces réalités, la quatrième étape les fera accéder à la contemplation directe du Soleil, qui leur permet par sa chaleur d'exister et, par sa lumière, d'être connus. Ils redescendent alors dans la caverne pour émanciper ceux qui ne les ont pas suivis, mais, éblouis cette fois par les ténèbres, leur maladresse fera d'eux l'objet de toutes les risées, voire – s'ils deviennent gênants – de sévices pouvant aller jusqu'à la mort.

3.4. Du sensible vers l’intelligible

Les quatre étapes de cette allégorie décrivent quatre degrés d'être et les quatre modes de connaissance qui leur correspondent.

Les deux premiers appartiennent au monde visible : ce sont d'abord les images ou copies, auxquelles correspond la simulation ; ce sont ensuite les choses visibles elles-mêmes, qui sont le corrélat d'une sorte de foi perceptive. Les deux derniers constituent le monde intelligible qui commence avec les mathématiques, c'est-à-dire des raisonnements discursifs conduits à partir d'hypothèses, tandis que l'intellection véritable ne suppose rien, mais rattache tout au principe suprême (arkhê) qu'est l'idée du Bien.

D'un côté donc, le monde de ce qui paraît (phainomenon), images (eikones) ou idoles (eidola) ; de l'autre, le monde de ce qui est, monde des Idées, dont la propriété est d'être invisibles, c'est-à-dire pensables (noumena).

Le mythe de la Caverne décrit l'itinéraire qui conduit de l'un à l'autre, « hors de ce qui devient, vers ce qui existe » – itinéraire par lequel « ce qu'il y a de meilleur dans l'âme » accède à la contemplation de « ce qu'il y a de plus excellent dans la réalité ».

3.5. Philosopher, c’est apprendre à mourir

Rembrandt, Philosophe en méditation

Accéder à la connaissance des Idées ne suscite donc pas seulement des difficultés logiques, mais d'abord des difficultés morales ou métaphysiques. Il faut que l'âme soit libérée, non seulement de la sujétion, mais aussi de la médiation du monde sensible : qu'elle soit rendue à l'état qui était le sien avant que, par la naissance, elle ait dû s'incarner dans un corps. « Philosopher, c'est apprendre à mourir », dit Platon, dans le Phédon.

Cette libération est l'occasion de la réminiscence, par laquelle l'âme retrouve les Idées dont elle s'était nourrie, quand elle suivait, au lieu supra-céleste, le cortège des dieux ; la vie corporelle avait ensuite étouffé ce souvenir.

Les amis de la sagesse sont donc les ennemis du corps conçu comme obstacle à l’élévation vers l’intelligible. Il y a donc lieu d’inverser les valeurs communes : dans ce monde renversé qu'est le platonisme, la vraie vie correspond à ce que l'opinion commune croit être la mort, c'est-à-dire l'état auquel l'âme renaît ou ressuscite chaque fois qu'elle se sépare de nouveau de son tombeau corporel.

Le monde des Idées est en effet la patrie de l'âme ; entre les Idées et l'âme existe une étroite parenté : indestructibles et indivisibles, elles échappent aux sens comme au devenir.

3.6. « Que nul n’entre ici s’il n’est géomètre »

Cette ascèse repose sur un certain nombre d'intermédiaires qui assurent le passage d'un monde à l'autre. L'amour était l'un d'eux, par lequel Socrate gagnait son entourage à la philosophie, puisque, amour charnel d'un corps au départ, il devenait amour de l'invisible beauté idéale et, par la procréation, de l'immortalité.

Fontenelle méditant sur la pluralité des mondes

Mais, dans le cadre plus institutionnel de l'Académie, Platon préfère lui substituer les mathématiques : elles aussi, partant de figures sensibles, aboutissent à l'intuition de « figures absolues, objets dont la vision ne doit être possible pour personne autrement que par le moyen de la pensée ». Tel est le sens de l'inscription qui figurait au fronton de l'Académie : « Que nul n'entre ici s'il n'est géomètre ! » : avant de s'engager dans la philosophie, il faut avoir d'abord libéré son âme au moyen des mathématiques.

Pourtant, les mathématiques, nécessaires à la science, ne lui suffisent pas : leurs principes sont des hypothèses dont elles ne peuvent répondre, pas plus qu'elles ne peuvent, par conséquent, répondre des conclusions qu’elles en tirent par voie déductive.

La dialectique seule conduit à l'intellection des principes en eux-mêmes ; elle seule peut justifier entièrement ses propositions en les rattachant à ce principe suprême que Platon a nommé le Bien et que, dans la Caverne, il a figuré par le Soleil.

3.7. Après la recherche de la vérité, l’explication de l’erreur

Les derniers dialogues, dits « dialectiques » (le Phèdre, le Parménide, le Sophiste, le Politique, le Philèbe), cherchent à comprendre comment l’erreur est possible. Il ne s’agit plus de partir des exemples pour saisir ce qui leur est commun et, par là, accéder à leur Essence, mais de comprendre comment il est possible de se tromper, c’est-à-dire de dire ce qui n’est pas. La réflexion ne porte plus que sur les Idées elles-mêmes : il s’agit de comprendre comment elles sont liées entre elles.

Dans le Parménide, le philosophe Parménide d’Élée met le jeune Socrate en difficulté en contestant la cohérence d'une philosophie qui établit une séparation tranchée entre les sensibles et les intelligibles.

À partir des cinq genres que sont l'Être, le Repos, le Mouvement, le Même et l'Autre, le Sophiste, pour sa part, développe la participation des Idées les unes aux autres, leur mutuelle implication. Sans doute Repos et Mouvement sont-ils trop exclusifs pour se mêler si peu que ce soit, mais tous deux, dans la mesure où ils sont, participent à l'Être et, chacun des trois pouvant également être dit autre que les autres et le même que lui-même, tous participent et au Même et à l'Autre. Il en résulte que l'on peut dire de l'Être autre chose que l'Être ; autour de chaque Être prolifère l'autre, le Non-Être.

Deux conclusions peuvent alors être avancées :
– de même que les êtres sensibles sont déterminés par leur participation aux Idées, de même les Idées dépendent les unes des autres selon des rapports hiérarchiques ; l’Idée de Justice participe, par exemple, de l’Idée de Vertu. La seule Idée qui ne participe d’aucune Idée est celle de laquelle dépendent toutes les autres : l’Idée de Bien ;
– si l'on ne respecte pas ces relations, mais que l'on mêle n'importe quelle Idée à n'importe quelle autre, on risque de tomber dans l'erreur en disant ce qui n'est pas - ce que fait le sophiste.

3.8. Philosophie et mythe

La recherche de la vérité s’accompagne d’une conscience aigüe des limites de la connaissance. Ainsi la philosophie de Platon recourt-elle au mythe. Ces séquences narratives qui ponctuent bien des dialogues ont des statuts différents. Il est possible d’en distinguer trois principalement.

Tout d’abord, Platon reprend des mythes populaires : au début du Phèdre, Socrate dit que, ne se connaissant même pas lui-même, il ne peut pas prétendre savoir si ce que l’on raconte sur les Hippocentaures, les Gorgones, ou Pégases est vrai ou faux. La sagesse populaire n’est peut-être pas plus aberrante que bien des arguties (distinctions subtiles).

Ensuite, le mythe est une méthode pour se représenter ce que l’on ne peut connaître. Dans le Phèdre encore, après avoir démontré l’immortalité de l’âme, Socrate montre qu’il n’est pas possible de savoir ce qui lui arrive après la mort : la seule façon de s’en donner une idée est d’imaginer ce que nous ne connaissons pas à partir de ce que nous connaissons, tel est le mythe de l’attelage ailé.

Il ne saurait y avoir de science du devenir, c'est-à-dire de physique scientifique. Le mythe cosmologique (comme celui du Timée), par l'objet même qui est le sien, ne saurait être autre chose qu'une opinion dont on n'est pas en droit d'attendre plus que de la voir s'accorder harmonieusement avec la science de l'Être.

Enfin, le mythe peut être une illustration évocatrice de ce qui a été établi rationnellement au préalable ; ainsi, le mythe de la Caverne, au début du livre vii de la République, expose-t-il la distinction entre sensible et intelligible établie au livre vi.

4. Le platonisme

4.1. Une postérité réelle quoique diverse

Qu'est-ce que le platonisme ? Dans la mesure où, depuis Platon, la philosophie est métaphysique, opposant le sensible à l'intelligible et soumettant le premier au second, toute philosophie est par destin platonicienne.

Pourtant, ce que le nom de Platon a représenté, chez ceux qui, au cours de l'histoire de la philosophie, l'ont invoqué, n'a pas cessé de varier. Le platonisme est soumis à l'histoire de la transmission du texte de Platon et varie selon la liberté des traductions et des commentaires, au travers desquels elle s'effectue et selon celui ou ceux des dialogues sur lesquels ils portent.

4.2. L’Académie : la Nouvelle et l’Ancienne

L'école que Platon avait fondée devait survivre près de dix siècles à son fondateur. Il est vrai qu'il n'en fallut pas trois pour que l'enseignement qu'on y dispensait perdît tout rapport avec la doctrine du philosophe.

On distingue l’Ancienne et la Nouvelle Académie.

Les scolarques, ou directeurs, de l'Ancienne Académie furent :
– Speusippe, neveu de Platon (de 348 à 339 av. J.-C.)
– Xénocrate (de 339 à 315 av.J.-C.)
– Polémon (de 315 à 269 av.J.-C.)
– Cratès (de 269 à 268 av.J.-C.).

Tous orientent le platonisme vers une méta-mathématique qui, prolongeant les doctrines non écrites de Platon sur les nombres, le rapproche du pythagorisme (→ Pythagore).

La Nouvelle Académie eut pour scolarques Arcésilas de Pitane, Lacydes, Téléclès, Évandre, Hégésinus, Carnéade, Clitomachos et Philon de Larissa (qui meurt vers 85-77 av. J.-C., à Rome). Le dogmatisme platonicien est alors soit critiqué, soit infléchi vers le scepticisme.

Le maître mot de Socrate, « je sais que je ne sais rien », est interprété en un sens différent. Il ne signifie plus l’étonnement, source du désir de savoir, mais la désillusion de celui qui renonce à chercher la vérité.

4.3. Le platonisme romain

On peut douter, d'ailleurs, que, si l'Académie avait été plus fidèle à la doctrine de son fondateur, le platonisme ait eu quelque chance de pénétrer à Rome. « Platon, ce dieu pour nous » (« Plato deus ille noster ») , écrit Cicéron à Atticus (iv, 6). Mais cette admiration que Cicéron ne ménage pas à Platon, c'est à la beauté des écrits, à la noblesse de la vie de Platon, et non à sa philosophie, que Cicéron les porte.

Trait dominant de toute philosophie romaine, l'éclectisme caractérisera aussi ce platonisme, qui continuera d'exister à côté du stoïcisme, de l'épicurisme ou de l'aristotélisme. Et divers éléments mystiques prendront vite le dessus, accusant une convergence du platonisme et du pythagorisme, d'ailleurs souvent déjà amorcée. C'est elle qui ressort en particulier de la pensée de Philon d'Alexandrie, du légendaire Apollonios de Tyane, de plusieurs écrits de Plutarque, des œuvres philosophiques d'Apulée (auteur d'un De Platone [Sur Platon]) et surtout des doctrines gnostiques, d'inspiration judéo-chrétienne ou « égyptienne », qui se multiplient à partir du I^er siècle de notre ère (Numenius d'Apamée, Ammonios).

4.4. Le néoplatonisme de la fin de l’Antiquité

Plotin a été, à Alexandrie, l'élève d'Ammonios. Par le contexte dans lequel il se développe, le néoplatonisme apparaît lié à une religiosité profondément mystique. À Rome comme à Alexandrie, il sera d'ailleurs accompagné de pratiques magiques plus ou moins ésotériques, de toutes sortes de mystères, etc. Il regroupera dans une semi-clandestinité les religions orientales, de plus en plus étouffées par les progrès du christianisme.

Aussi Plotin est-il avant tout un mystique qui demande simplement au langage philosophique de se greffer, pour la formaliser, sur une expérience antérieure. Entreprise qui, d'ailleurs, ne saurait atteindre à l'essentiel de cette expérience : l'absolu, en effet, échappe totalement à l'ordre du discours. Chez Plotin, la philosophie est à l'« extase » mystique ce que les mathématiques étaient à la philosophie chez Platon.

Porphyre (qui a aidé Plotin à gouverner l'école qu'il avait fondée à Rome), Amélios, Jamblique, Proclus surtout et Damaskios, enfin, prolongeront la pensée de Plotin jusqu'au vi^e siècle.

4.5. Le néoplatonisme de la Renaissance

Marsile Ficin

La période médiévale n’a pas ignoré Platon mais lui a préféré Aristote. Trois dialogues de Platon étaient alors accessibles dans une traduction latine : le Timée, traduit au iv^e siècle par Chalcidius ; le Ménon et le Phédon, traduits par Henri Aristippe (1154 et 1156).

C'est le poète et humaniste Pétrarque (1304–1374) surtout qui relance l’intérêt pour Platon. Non qu'il ait jamais eu du platonisme une connaissance profonde ni étendue, mais, par ses écrits et ses recherches, il est le principal initiateur du réveil du platonisme. Après sa mort paraîtront en effet les traductions de Leonardo Bruni (Phédon, 1405 ; Gorgias, 1409 ; Criton, Lettres, 1423 ; Apologie, 1424).

Puis on opposera ce Platon redécouvert à un Aristote qui avait trop longtemps usurpé sa place ; c'est ce que font en 1439 Gémiste Pléthon et en 1469 le cardinal Bessarion, avec In calumniatorem Platonis. Alors viendra Marsile Ficin, fondateur de l'Académie florentine, à travers laquelle ce platonisme gagnera toute l'Europe.

Pour en savoir plus, voir l'article humanisme.

À ce regain du platonisme, on sait que la naissance de la physique mathématique est liée ; dans son Dialogue sur les deux plus grands systèmes du monde, l'astronome et physicien italien Galilée rejette l'aristotélisme et lie au platonisme l'avenir de la science.

Quelque chose de la pensée de Platon, sous une forme certes quelque peu sommaire, sans commune mesure avec la portée philosophique du platonisme, est passé dans la langue courante, pour désigner un sentiment détaché du sensible, en l'occurrence du sensuel : « l'amour platonique ».