საბჭოთა დემოკრატიის მიერ მომსპარი ტფილისელის ხსოვნას

დიმიტრი ზაქარიას ძე ბაქრაძე

საუკუნეთა მანძილზე ჩამოყალიბდა სულერთია როგორი წარმოშობის ჭეშმარიტი ტფილისელის ქცევის ეთიკური კოდექსი.

ტფილისელი აუცილებლად უნდა ყოფილიყო დიდსულოვანი, გულუხვი, გახსნილი, მხიარული, ძლიერი.

ტფილისელის სიხარული იყო მხოლოდ ის სიხარული რომელსაც გაიზიარებდა მისი მეზობელი და დარდი, ნაღველი... აბა ვინ დარდობდა და ნაღვლობდა ტფილისში მარტო?

ტფილისელს ასევე გამოარჩევდა იშვიათი არტისტიზმი და ქალაქური პატრიოტიზმის სფეციფიური გრძნობა.

ის ქალაქს თვლიდა საკუთარი თავის ნაწილად და თავის თავს თვლიდა ქალაქის ნაწილად.

სტუმართმოყვარეობის, გულისხმიერების და გულითადობის წესები არ ყოფილა გაფორმებული რაიმე წესის სახით, მაგრამ დაუწერელი კანონების შესსრულება ითვლებოდა და ეხლაც ითვლება ღირსების საქმედ....

ამის ამოკითხვა შეგიძლიათ დიმიტრი ბაქრაძის დაწიგნში «ტფილისი ისტორიული და ეთნოგრაფიული თვალსაზრისით» რომელიც 1870 წელს სანკტ-პეტერბურგში გამოსცა ა. ბენკეს ტიპოგრაფიამ

დიმიტრი ზაქარიას ძე ბაქრაძე (1826—1890) — (დ. 26 ოქტომბერი/7 ნოემბერი, 1826, სოფ. ხაშმი, საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი ― გ. 10 თებერვალი/22 თებერვალი, 1890, თბილისი) — ქართველი ისტორიკოსი, არქეოლოგი და ეთნოგრაფი, პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი (1879). 1970 წლიდან მისი პირადი არქივი დაცულია საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში[1].

დაამთავრა თბილისის სასულიერო სასწავლებელი, შემდეგ მოსკოვის სასულიერო აკადემია (1950). 1851 წელს საქართველოში დაბრუნდა. 1852-1857 წლებში ბაქრაძე მუშაობდა გორის სამაზრო სკოლაში. ამავე პერიოდში აქვეყნებდა ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ წერილებს ქართულ და რუსულ პერიოდულ პრესაში. 1858-1861 წლებში მსახურობდა ქუთაისის გუბერნატორის კანცელარიაში. 1861 წლიდან გარდაცვალებამდე ცხოვრობდა თბილისში, თანამშრომლობდა კავკასიის არქეოგრაფიულ კომისიაში, თავმჯდომარეობდა საადგილმამულო კომისიებს, ეწეოდა ინტენსიურ მეცნიერულ მუშაობას. ბაქრაძის ინიცოატივით დაარსდა კავკასიის არქეოლოგიის მოყვარულთა საზოგადოება (1873), რომლის ბაზაზე მისივე თავმჯდომარეობით შეიქმნა კავკასის ისტორიისა და არქეოლოგიის საზოგადოება (1881-1886).

დიმიტრი ბაქრაძემ სამეცნიერო მიზნით იმოგზაურა საქართველოს სამხრეთ-დასავლეთ რაიონებში (გურია, აჭარა, შავშეთი, არტანი, კლარჯეთი და სხვა). მოგზაურობის შედეგი იყო ნაშრომები „არქეოლოგიური მოგზაურობა გურიასა და აჭარაში“ (1878), „შენიშვნა ბათუმის ოლქის შესახებ“, „ყარსის ოლქის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული ნარკვევი“ და სხვა. 1881 წელს მისი თაოსნობით თბილისში ჩატარდა რუსეთის არქეოლოგთა V ყრილობა, რომელმაც დიდად შეუწყო ხელი საქართველოს ისტორიის კვლევის გაფართოებას. 1879 წელს ბაქრაძემ დიმიტრი ყიფიანთან და ილია ჭავჭავაძესთან ერთად აქტიური მონაწილეობა მიიღო ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დაარსებაში. 1889 წელს მისი ინიციატივით შეიქმნა სიძველეთა თავმოყრისა და დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კერა რევოლუციამდელ საქართველოში – თბილისის საეკლესიო მუზეუმი.

ბაქრაძის რედაქტორობით გამოქვეყნდა იოანე ბატონიშვილის „კალმასობა“ (ნაწ. 1, 1862), ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“ (1885), ვახტანგ VI-ის კანონთა კრებულის რუსული თარგმანი (1887) და სხვა. იგი წერდა ნარკვევებს საქართველოს ისტორიის ცალკეულ საკითხებზეც; 1889 წელს გამოაქვეყნა ნაშრომი „ისტორია საქართველოსი“ (უძველესი დროიდან X საუკუნის დასასრულამდე). 1880-იან წლებში გამანადგურებელი პასუხი გასცა ქერობე პატკანოვს, რომელიც ხელაღებით უარყოფდა „ქართლის ცხოვრების“, როგორც ისტორიის წყაროს მნიშვნელობას. თავის ნაშრომებში ბაქრაძე დიდ ყურადღებას უთმობდა ნივთიერი კულტურულ ძეგლებს, მათ აღწერას, სალექსიკონო მასალას. 1875 წელს ლექსიკონის სახით შეადგინა „კავკასია ქრისტიანობის უძველეს ძეგლებში“ (რუსულ ენაზე), რომელიც შეიცავს ცნობებს საქართველოს და სომხეთის ხუროთმოძღვრული ძეგლების შესახებ, სათანადო ბიბლიოგრაფიითურთ.

ბაქრაძემ საფუძველი ჩაუყარა საქართველოს ისტორიის დამხმარე მეცნიერულ დარგებს (პალეოგრაფია და სხვა).

На протяжении веков сложился "кодекс поведения" истинного тифлисца независимо от национальной принадлежности. Он должен был быть обязательно душевно щедрым, открытым, веселым, сильным, добрым. Для него радость была не в радость, если не разделил бы ее сосед, а горе... какое горе в Тифлисе переживалось в одиночку? Тифлисца отличали, кроме того, редкостный артистизм и то специфическое чувство городского патриотизма, ощущения города, как части себя, и себя, как части города... Правила гостеприимства, отзывчивости никаким уставом не закреплялись, но соблюдение неписаных законов считалось и считается сейчас делом чести и достоинства. Виды старого Тифлиса. Дела давно минувших дней...

Сочинение Дмитрия Бакрадзе и Николая Берзенова. Издание Густава Беренштама в Тифлисе. Санкт-Петербург, тип. А.Бенке, 1870. 4[н.н.], 153, 1[н.н.]. Текст в орнаментальной рамке. Экземпляр на толстой веленевой бумаге из библиотеки Царского Села. В великолепном «великокняжеском» марокеновом переплете эпохи с тиснением каратным золотом на верхней крышке и корешке. Форзацы - розовая муаровая бумага. Переплетная К.Гаага на Стремянной улице в Санкт-Петербурге. Тройной золотой обрез, шелковое ляссе. 22.5 х15.5 см.