2.09.2012

ფანტასტიური,გულუხვი და სტუმართმოყვარე ტფილისი:

გრიგოლ რობაქიძე ასე აღწერს მაშინდელ თბილისს:
ფილისი უცნაური ქალაქია, ხოლო 1919-1920 წლებში კიდევ უფრო აუცნაურდა. გამორეკილი თუ გამოქცეული რუსები თავს აქ აფარებდნენ. სცენიდან გაისმოდა 
კოჩალოვის ხმა... ტფილისშივე იყო ხოდოტოვი, სცენიდან მისი ხმაც ისმოდა. კომპოზიტორი ჩერეპნინი კაფეში შედიოდა მთვრალი და ნაღვლობდა რუსეთზე. მხატვარი სერგეი სუდეიკინი რესტორანს ხატავდა, რომელსაც ქართველმა პოეტებმა „ქიმერიონი“ დაარქვეს – სუდეიკინმა მართლაც აავსო რესტორანი ქიმერებით. მხატვარ საველიი სორინს ყელმოღერებულ თავადის ასულების პროფილები ტილოზე გადმოჰქონდა ლამაზი, მეტად ლამაზი ხაზებით... ვინ არ იყო მაშინ ტფილისში? ფუტურისტებმაც აქ გადადგეს ნაბიჯი დადაიზმისკენ. მათ შექმნეს ორგანო „41 გრადუსი“. ტფილისშივე იყო ილია ზდანევიჩი, დიდებული იყო, როცა კაფეებში თავის „სმერტ გაპპოს“-ს კითხულობდა... ვასილი კამენსკიც ეწვია მაშინ ტფილისს... იყვნენ სხვებიც.
 ტფილისი გახდა პოეტების ქალაქი. კაფე „ინტერნაციონალში“ კიდეც გამოაცხადეს პოეტების ქალაქად. კიდევ მეტი: გაიძახოდნენ – პოეზია მარტო ტფილისშიაო... ქვეყანა მართლაც იქცეოდა და მხოლოდ ტფილისი იყო ერთად ერთი ქალაქი, რომელიც ასეთ „ქცევას“ პოეტური მღერით ხვდებოდა.
ასეთი იყო ტფილისის ფანტასტიკა...“


ტატიანა ნიკოლსკაია, ფანტასტიური ქალაქი, გულუხვი და სტუმართმოყვარე ტფილისის ხსოვნას
ბოლშევიკების ნამეტანი ტრიუმფალური მსვლელობა ცოტა ხნით ამიერკავკასიათან შეჩერდა და ძერჟინსკის მხეცების მისვლა მტკვრის და რიონის ხეობებში 4 წლით გადაიდო. ამით ისარგებლეს ნორმალურმა რუსებმა და რევოლუციის და სამოქალაქო ომის დროს სტუმართმოყვარე საქართველოს მიაწყდა პოსტსოსელოსა და მისი უფროს-უმცროსი კოლეგებისგან გაქცეული რუსი პოეტების, მხატვრების,მსახიობების,რეჟისორების ნაკადი. ტფილისი ცოტა ხნით გადაიქცა ევროპულ კულტურულ ცენტრად, რუსული კულტურის კერად რუსეთის საზღვრებს გარეთ. ნიკოლსკაიას წიგნი დემოკრატიულ საქართველოში რუსული კულტურული ცხოვრების პირველი სერიოზული გამოკვლევაა. სამწუხაროდ ეს წიგნი არ გამოუცია ერთგვარად დამოუკიდებელ დღევანდელ საქართველოსაც. რუსი სიმბოლისტები,აკმეისტები,ფუტურისტები ტფილისში სხვადასხვა გზებით ხვდებოდნენ. მათი უმრავლესობა ეძებდა თავშესაფარს რუსეთში მოთარეშე სამოქალაქო ომის საშინელებებისგან. ვიღაც იქ მოხვდა ჯერ კიდევ პირველი მსოფლიო ომის წლებში. აქ უცბად გაჩნდნენ ლიტერატურული ჯგუფები,თეატრები,წიგნის გამომცემლობები. 1917 წლის ნოემბერში გაიხსნა ლიტერატურული კაფე "ფანტასტიური კაბაჩოკი" რომელიც მნახველის თქმით იყო "კაშკაშად მოხატული ოთახი რომელიც ძლივს იტევს 40 კაცს და იზიდავს ყველა ჯურის შემოქმედს".
ძნელი არაა მიხვედრა რომ ლაპარაკია "მაწანწალა ძაღლის" ტფილისურ ანალოგზე, ტფილისურ კაბაჩოკშიც მისი პეტერბურგული ანალოგის მსგავსად ხვდებოდნენ სუდეიკინს,მანდელშტამს,

ევრეინოვს,კამენსკის. მათ უმეგობრდებოდნენ პაოლო იაშვილი,ტიციან ტაბიძე,ლადო გუდიაშვილი. ტფილისში იყო ჯგუფი "410"-ყველაზე ავანგარდული რუსული ფუტურისტული ჯგუფებისგან. მისი წევრები იყვნენ რუსული რადიკალური ავანგარდის სამი ლეგენდარული ფიგურა-იგორ ტერენტიევი,ალექსეი კრუჩიონიხი,ილია ზდანევიჩი.

უცნობია ამ სახელის მნიშვნელობა. ეს ან ადამიანის სხეულის კრიტიკული ტემპერატურაა ან თბილისის გეოგრაფიული განედი, ან ვოდკაზეც კი უფრო მაგარი პოეტური ელექსირი. ეს რადიკალები მარტო სიმბოლისტებს კი არა მაიაკოვსკის წრის პირველ ფუტურისტებსაც თვლიდნენ რეტროგრადებად.

ეს ტფილისელი რადიკალები ცდილობდნენ "ზაუმის//ტვინგარეს?// დამკვიდრებას ხელოვნების განსხეულების აუცილებელ ფორმად" და "დედამიწის წამოცმას ახალ ღერძზე". ამ გიჟების ძიებები მიდიოდა ევროპელი დადაისტების ძიებების პარალელურად და ისინი წინ უსწრებდნენ ობერიუტების ესთეტიკას.

"რუსული ტფილისის" ოქროს ხანა დამთავრდა ტფილისში წითელი არმიის შესვლასთან ერთად. საფრანგეთში გაიქცნენ ილია დანევიჩი, სუდეიკინი, ევრეინოვი.

გაქცევა ვერ მოასწრო და ამიტომ ჩეკისტებმა როგორც კონტრ-რევოლუციონერი დახვრიტეს პოეტი და პროზაიკოსი იური დეგენი. ბევრად უფრო გვიან,1937 წელს, იმავე ჩეკისტებმა მიახვრიტეს უკვე სახელგანთქმული რეჟისორი იგორ ტერენტიევი. ეს საწყალი ტერენტიევი რუსეთში მხოლოდ ეხლახან გაიხსენეს.

ყირიმიდან ბოლშევიკებს გაქცეული და თეთრების ხელში ჩავარდნილი,მერე საქართველოში გქაცეული და ისევ წითლების ხელში მოხვედრილი, ქართველი პოეტების მიერ გადარჩენილი და ტფილისში ჩაყვანილი საწყალი მანდელშტამი 1922 წლის ნარკვევში " რაღაც ქართულ ხელოვნებაზე" ლაპარაკობდა ქართულ ტრადიციაზე რუსულ პოეზიაში და აღნიშნავდა რომ საქართველო იქცა რუსული პოეზიის აღთქმულ მიწად...

А памятный на зло и на добро Мандельштам, бежавший в Крым от “красных”, попавший в лапы к “белым”, бежавший в Грузию и снова попавший к “красным”, вызволенный грузинскими поэтами и привезенный в Тифлис, — похожий сразу на вольтеровского Панглоса и на героя “Гамбринуса” — в очерке 1922 года “Кое-что о грузинском искусстве”, проследив грузинскую традицию в русской поэзии, заметил, что Грузия сделалась для русской поэзии землей обетованной.

Татьяна НикольскаяФантастический город: Русская культурная жизнь в Тбилиси (1917–1921)
М.: Пятая страна, 2000

Не счесть книг и статей, посвященных российско-грузинским культурным связям. И только период с 1917 по 1921 год в советское время был неким «белым пятном». Все потому, что после Февральской революции 1917-го и до февраля 1921 года у власти в Грузии находилось правительство меньшевиков. «Триумфальное шествие советской власти» остановилось у границ Закавказья, оттянув на четыре года приход большевиков в долины Куры и Риони. За годы революции и Гражданской войны в гостеприимную Грузию съехалось множество поэтов, художников, актеров из российских городов – в том числе немало и знаменитостей из столиц. На короткое время Тифлис превратился в европейский культурный центр, очаг русской культуры за пределами России. Книга Татьяны Никольской – первое серьезное исследование о русской культурной жизни в меньшевистском Тифлисе. Рукопись ждала издания полтора десятка лет, кочуя из одного издательства в другое. Книгу не удалось выпустить и в независимой Грузии, когда-то столь радушно принимавшей русских поэтов…Все они – символисты, акмеисты, футуристы – попадали в те годы в Тифлис разными путями. Большинство искали убежища от ужасов Гражданской войны, бушевавшей совсем рядом, на Кубани и Северном Кавказе. Кто-то оказался в Грузии еще в годы Первой мировой… Здесь моментально возникли литературные группы, театры, книгоиздательства. А в ноябре 17-го открылось и литературное кафе «Фантастический кабачок». По свидетельству очевидца, оно представляло собой «пестрорасписанную комнату, которая едва вмещает 40 человек и ежедневно привлекает довольно интимную компанию артистов всех видов искусства». Нетрудно догадаться, что речь идет о тифлисском аналоге «Бродячей собаки». В «Фантастическом кабачке», как и в его петербургском «собрате» довоенных времен, можно было встретить Судейкина, Мандельштама, Евреинова, Каменского. Завязывались дружеские отношения с лучшими грузинскими поэтами и художниками – Паоло Яшвили, Тицианом Табидзе, Ладо Гудиашвили. Историки литературы и библиофилы знают существовавшую в «русском Тифлисе» группу «41о» – самую авангардную из всех футуристических группировок. В нее входили три легенды русского радикального авангарда – Игорь Терентьев, Алексей Крученых, Илья Зданевич. Название группы поныне не объяснено. То ли это критическая температура человеческого тела, то ли географическая широта, на которой находится Тбилиси, то ли «поэтический эликсир», своей крепостью на один градус превышающий водку… Не только символистов, но даже и первых футуристов из круга Маяковского члены этого кружка считали ретроградами. Тифлисские радикалы стремились «утвердить заумь как обязательную форму воплощения искусства» и «надеть мир на новую ось». Как позднее стало ясно, опыты группы «41о» шли параллельно исканиям европейских дадаистов и предвосхищали эстетику обэриутов. Золотая эпоха «русского Тифлиса» завершилась вскоре после вступления в грузинскую столицу отрядов Красной Армии. Эмигрировали во Францию Илья Зданевич, Судейкин, Евреинов. Был расстрелян чекистами как контрреволюционер основатель «Фантастического кабачка» поэт и прозаик Юрий Деген. Расстреляли чекисты и Терентьева – много позднее, в 1937 году, когда он уже прославился как театральный режиссер (гораздо левее Мейерхольда), постановщик скандально знаменитого «Ревизора». Лишь в последние годы имя неистового экспериментатора Игоря Терентьева снова вспомнили в России.

No comments: