«ახალსაგნობრიობის» პიონერები და თვითონ მანერის შემქნელები იყვნენ მხატვრები ბეკმანი, გიუნტერი, დიკსი და გროსი.
პრესა მარჩიელობდა იმაზე თუ რა იყო ეს: ომით და ეკონომიკური მონობით ტრავმირებული ცნობიერების ბოდვა თუ კაპიტალისტური გადაგვარებით ავადმყოფი განზოგადებული ევროპული მეგაპოლისის ყველაზე ღრმა პორტრეტი.
კონსერვატულმა კრიტიკამ არ დაახანა და ამას დაარგვა «გახრწნილი ცნობიერება».
ოტო დიკსი და მაქს ბეკმანი კი თავის მეთოდს უწოდებდნენ «პასუხისმგებელ ესთეტიკურ ქირურგიას».
დიქსის ციკლები «ომი» და «დიდი ქალაქი» აღიქმებოდა ხელისუფლების მთელი სისტემისადმი წაყენებულ ბრალდებად.
«ქირურგია» ამჟღავნებდა ბურჟუაზიული «ბესტიარიუმის» ბაზისურ პრინციპებს.
თავისი პოლიტიკური ანგაჟირებულობის ხაზგასასმელად გროსმა დიკსთან და შლიხტერთან ერთად 1924 წელს შექმნა «წითელი ჯგუფი» რომელიც უშუალოდ მონაწილეობდა მემარცხენე პოლიტიკური ფრონტის ვიზუალური სტილის ორგანიზაციაში.
ჯგუფის მუშაობას შეუერთდა ტატლინის მრავალი ევროპელი მიმდევარი, კონსტრუქტივისტები შლემერი,რიხტერი,გაბო და უნგრელი მარქსისტი ლასლო მოხოი-ნადი, რომელმაც 1922 წელს გამოსცა წიგნი « ტექნოლოგია,მანქანა, სოციალიზმი».
«კათედრალების, ტაძრების და ეკლესიათა მაგივრად ჩვენ გვჭირდება იდეალური საცხოვრებელი მანქანები, აცხადებდა «წითელი ჯგუფის» ერთ-ერთი მანიფესტი, მუზეუმების მაგივრად გვჭირდება სახელოსნოები და სკოლები ყაზარმების ნაცვლად- დამოუკიდებელი შემოქმედების ორანჟერეები».
ჰიტლერულმა რეჟიმმა ბევრჯერ დაწვა ამ მხატვრების სურათები. 1930-ანი წლების ბოლოს გულმოდგინედ ცდილობდნენ «გამოდეგენერატებული ხელოვნების» მოსპობას.
ეს პოლიტიკა დაიწყეს «რომანტიკოსმა და პატრიოტმა»,ნაცისტთა განათლების მინისტრმა ვილჰელმ ფრიკმა და რაიხის მთავარმა მოქანდაკე არნო ბრეკერმა. ის ოდესღაც ახლოს იყო «ახალ საგნობრიობასთან», მაგრამ ყავისფერი ხელისუფლების გამოჩენისას გადავიდა «ნეოაკადემისტთა» და «არიული სულის მემკვიდრეთა» პოზიციებზე. მისი მითითებით, კერძოდ, მთლიანად მოსპეს კურტ შვიტერსის მიერ 1925 წელს აგებული «საცხოვრებელი ქანდაკება მერცბაუ», რომელიც წარმოადგენდა სხვადასხვა «თემატიკის» (ლიტერატურიდან ეროტიკამდე) მღვიმეთა სისტემას. ამ მღვიმეებში ჟღერდა მუსიკა და იყო შავ-თეთრი სლაიდ-შოუ.
1916 წელს ციურიხში ერთმანეთს ხვდებიან სამხედრო სამსახურისგან დამალული სხვადასხვა ქვეყნის ექსპერიმენტატორი მხატვრები-ტრისტან ტცარა (საფრანგეთის კომპარტიაში შევა მხოლოდ 1935 წელს), მარსელ იანკო,ჰანს არპი და მისი მეუღლე სოფი ტაუბერი, ჰუგო ბალი, რიხარდ ხიულზენბეკი და სხვ.
კაბარეში «ვოლტერი», სადაც ისინი ატარებენ თავის საღამოებს და წარმოდგენებს, იბადება «დადაიზმი» რომელიც მაიაკოვსკიმ განსაზღვრა როგორც «ყველაფრის დამამკვიდრებელი და ყველაფრის უარმყოფელი».
დადაიზმი გახდა მოდელი ევროპის და ამერიკის ანტიბურჟუაზიული კულტურის შემდეგი ვარიანტებისთვის (ასეა დღემდე). პირველად მოხდა ისე რომ მიზანი არ იყო ოფიციალური ხელოვნების კონკურენტი ხელოვნების შექმნა. მიზანი ბევრად უფრო ტოტალური იყო-გაჩენა ადამიანისა სრულიად «სხვა» და «დამპალი საზოგადოებისთვის გაუგებარი» ენით,ქცევით ასოციაციათა სისტემით.
წინა ეთიკა, ესთეტიკა და კულტურა გამოცხადდა «სუსტი კუნთების მოძველებულ სამოსად» და «ელიტების დამცავ მორალურ სარქველებად».
ხელოვნება იმ სახით როგორც იყო პირველ მსოფლიო ომამდე მოსასპობ მოვლენად გამოცხადდა და ძველ მხატვრებს დაარქვეს « ბურჟუაზიის ნეხვზე ამოსული გოგრები».
დადაისტების აზრით ახალი ხელოვნება ძველისგან ისე განსხვავდებოდა ისე როგორც უბრალო მუშათა კლასი («ყმათა კლასი») განსხვავდებოდა ორგანიზებული რევოლუციური პროლეტარიატისგან («მისიონერი კლასისგან»).
«ჩვენ მუდამ ვარსებობდით გარდაქმნილ და მძინარე ფორმებში-
ამტკიცებდნენ დადაისტები - მაგრამ მხოლოდ ეხლა დგება ჩვენი გაღვიძების და პირდაპირ გამოთქმის დრო».
დადაისტების სტრატეგიულია მიზანია «წყეული,მაკლერების ბინძური ხელების შეხების გამო წებოვანი» ენის გარდაქმნა, სოციალური ანტაგონიზმების მხილება.
ძირითადი ტაქტიკური ხერხები კი იყო «აქციები»,მუდმივი პროვოკაციები რომელთაც უნდა შეენჯღრიათ ჩვეულებრივი ცნობიერება და «ადამიანი გამოეთრიათ ჩვეულებრივი საგნების და პროგნოზირებადი კავშირების გეტოდან».
პარალელურად მსგავს იდეებზე დადაიზმი ვითარდებოდა ნიუ იორკში სადაც დიუშანი,რეი და პიკაბია ამტკიცებდნენ:
«ყრუ-მუნჯ წარსულთან ჩვენ,დიალექტიკოსებს გვაკავშირებს მხოლოდ კონტრასტი». ისინი აგებდნენ თავის აბსურდულ «კონტრფუნქციონალურ მანქანებს».
მაგრამ დადაიზმმა ნამდვილად გაიჟღერა როდესაც ბერლინში გაჩნდა «კლუბი დადა» და მისი დამფუძნებელი რიხარდ ჰიულზენბეკი ჟურნალში «ნოიე იუგენდ» («ახალი ახალგაზრდობა») გამოვიდა თავისი პროგრამით «ახალი ადამიანი» რომელშიც დადაიზმს ღიად ეწოდებოდა «გერმანული ბოლშევიზმი». ბიურგერი იქ ცხადდებოდა მთავრ დაბრკოლებად «პოლიტიკური
ნახტომისთვის».
 |
| Добавьте подпись |
1920 წელს ბერლინში შედგა სკანდალური არტ-იარმარკა «დადა იბრძვის პრომლეტარიატის მხარეს».
უკვე 1918 წელს შესული გერმანიის კომპარტიაში ჯონ ჰარტფილდი ცნობილი გახდა როგორც ფოტომონტაჟის ტექნიკის პიონერი და 1933 წლამდე ის «პროლეტარული კულტურის გერმანული შტაბის» «მუშათა დასურათებული გაზეთისთვის» და სხვა პარტიული გამოცემებისთვის აკეთებდა კოლაჟებს,პლაკატებს და დინამიურ ფოტოებს.
ტრისტან ტცარა და მისი უახლოესი ამხანაგი მოძრაობაში ვალტერ სერნერი არაერთხელ დაუჭერიათ მათი «ბოლშევიკურ საქმიანობაში» მონაწილეობაში ეჭვის გამო.
ტცარა შემდეგ ომობდა რესპუბლიკელების მხარეზე ესპანეთში და წინააღმდეგობაში საფრანგეთში. ნაცისტებმა აკრძალეს სერნერის წიგნები და ის მრავალი დადაისტის (იაკობ ხოდისის,მორსელ სლადკის, კარლ ეინშტეინის) მსგავსად დაიღუპა საკონცენტრაციო ბანაკში.
განათლებით აქიტექტორი და ანარქისტულ ჟურნალ «თავისუფალ ქუჩასთან" თანამშრომელი დადაისტი იოხანეს ბაადერი ძლივს გადაურჩა გერმანიიდან გასახლებას იმიტომ რომ ანაფორაში ჩაცმული დადიოდა ეკლესიებში და იქ ქადაგებდა «ანტისახელმწიფოებრივ ღირებულებებს», «მცნებათა სიტყვა სიტყვით გაგებას»,რითაც ირგვლივ იკრებდა ცნობისმოყვარე მოქალაქეთა ბრბოებს.
ამავე დროს ოფიციალური ეკლესიის საბოლოო დისკრედიტაციისთვის ის მთელ გერმანიაში ეძებდა ფსიქიურად გაუწონასწორებელ მოქალაქეებს რომლებსაც თავი ეგონათ იესო ქრისტეს განხორციელებად.
მას უნდოდა «იესო ქრისტეთა პირველი გერმანული ყრილობის» მოწვევა.
დადაისტების აქციები გულისხმობდა სკანდალებს და მათ ხშირად წყვეტდა პოლიცია. პარიზის დადა-ფესტივალზე დადაისტები ყასბის დანებით ჩეხავდნენ დიდ საჰაერო ბურთებს რომელზეც ეწერა რომელიმე რეაქციული პოლიტიკოსის სახელი.
კიოლნში სხვა ექსპონატების გარდა «ყველას რომ გამოეხატა დამოკიდებულება თანამედროვე მოვლებისადმი» მათ გამოფინეს ცული და საჯალათო კუნძი.
ბერლინის ღონისძიებებზე ჭერქვეშ ყანყალებდა «პრუსიელი მთავარანგელოზი», ღორისთავიანი მანეკენი სამხედრო ფორმაში.
ყველაფერი ეს არ აძლევდა გერმანელ კომუნისტებს დადაიზმის მიმართ გულგრილი ნეიტრალიტეტის შენარჩუნების უფლებას. 1920-ანი წლების დასაწყისში მარქსისტი ავტორები და მუშათა ლიდერები ბევრს წერდნენ და ლაპარაკობდნენ «დადას შეტევებზე. ზოგი უარყოფდა «მოდურ ხულიგნობას» «თანამედროვე კულტურის ყველაზე პროგრესულ მიმდინარეობასთან ნაყოფიერ კონტაქტამდე».
საბოლოო ანგარიშით გერმანული კომუნისტური მოძრაობის მიერ დაკავებული პოზიცია ასეთია:
პროლეტარიატის დიქტატურის მტკიცედ დამყარების შემდეგ არაფერი იქნება უკლასო მომავლის ნიშნობრივი და აზრობრივი სივრცის შემქმნელ კულტურულ რევოლუციაზე უფრო მნიშვნელოვანი.
დადაიზმის ექსპერიმენტი არის ბოლომდე გაუცნობიერებელი აცრა ურთიერთობათა ვურჟუაზიულ სიუჟეტებთან და საგანთა კლასობრივად განპირობებულ აღქმასთან დაბრუნების წინააღმდეგ.ასეთი ცდა კაპიტალისტური კულტურის გარემოცვაში ვერ იქნება გაცნობიერებული და დასრულებული.
აქედანაა დადაიზმში მომავალ აზრთა განჭვრეტისა და საკუთარი უძლურების ისტერიული კონსტატაციის მუდმივი ნარევი.
ამიტომ დადაისტებმა უნდა მოაახლოონ ის მომავალი მდგომარეობა რომელშიც ნამდვილად იქნება შესაძლებელი მათი პრეტენზიების განხორციელება და ისინი უნდა ჩავაბათ რეალურ რევოლუციურ მუშაობაში-პროპაგანდისტულში,სტილისტურში, გამფორმებელში. ამიტომ დადაისტები უნდა შევაფასოთ არა თავისთავად არამედ რევოლუციურ პროცესში ანუ მათი საკუთარი პროექტის განხორციელებაში მათი მონაწილეობის გათვალისწინებით.
წინ გასწრებით უნდა ითქვას რომ შემდეგში მემარცხენე მოძრაობის და ანტიბურჟუაზიული კონტრკულტურის ურთიერთობა მუდამ დასრულდება ასეთი «ნაწილობრივი კონსენსუსით», მაგალითად «ახალ მემარცხენეთა» კონტაქტები «ფსიქოდელიურ რევოლუციონერებთან» 1960-ანი წლების ბოლოს თუ ეხლანდელი ევროპული «პარლამენტსგარეთა ოპოზიციის» ურთიერთობა «ალტერნატიულ ხელოვნებასთან».
(«ჩვენთვის უმთავრესი ხელოვნებაა ტერორის ხელოვნება!»
«უმარტივესი სიურეალისტური აქტია გავარდე ქუჩაში და ბრბოს ესროლო მანამდე სანამ ძალ-ღონე გეყოფა!»)
ანდრე ბრეტონის და ფილიპ სუპოს პირველი სიურეალისტური პოემა «მაგნიტური ველები» დაიწერა ჯერ კიდევ 1919 წელს, მაგრამ სიურეალისტების ნამდვილი მოძრაობა იწყება 1924 წელს პირველი «მანისფესტის» გამოქვეყნებით.
 |
| ეს სულ ოტო დიქსია |
მოძრაობის მრავალმა «ემბლემამ» მოიკლა თავი ან,სულ მცირე, სცადა ამის გაკეთება.
მაგრამ შეურაცხმყოფლად და უხალისოდ წერენ სიურეალიზმის საზოგადოებრივ უტოპიაზე და სიურეალიზმის «ვარსკვლავთა» უმრავლესობის თანამშრომლობაზე მემარცხენე რადიკალურ ორგანიზაციებთან.
სიურეალისტების მემარცხენეობა ზედაპირულად აღიქმება როგორც კურიოზი ან საერთო ექსტრავაგანტურობისთვის გადახდილი ხარკი.
მაგრამ სიურეალიზმის საკულტო ფიგურების ფიოგრაფიები სრულებით საწინააღმდეგო რამეზე კაპარაკობენ.
1927 წელს სიურეალიზმის «პაპმა» ანდრე ბრეტონმა გამოაქვეყნა პროგრამა «დღის შუქზე», რომელშიც «სოირეალისტური გამოკვლევებით» დაკავებულებს მოუწოდებს კომუნისტურ პარტიაში შესვლისკენ.
მასთან ერთად მანიფესტს ხელს აწერენ და საფრანგეთის კომპარტიის წევრობის წიგნაკებს იღებენ ლუი არაგონი, ბენჟამენ პერე, პოლ ელიუარი და პიერ იუნიკი.
არაგონის შემოქმედებაში უფრო ორთოდოქსული კომუნიზმისკენ გადახრა დაიწყო მაიაკოვსკის «ცოლის» დასთან,ელზა ტრიოლესთან შეხვედრის შემდეგ.
არაგონმა საჯაროდ მოსპო ხელნაწერი თავისი რომანისა «უსასრულობის დაცვა» ვინაიდან სიურეალისტები რომანს გმობდნენ როგორც მიძველებულ და რადიოსა და ფსიქოანალიზის ხანაში უსარგებლო ბურჟუაზიულ ჟანრს.
მაგრამ შემდეგ არაგონი სულ უფრო და უფრო შორდება სიურეალიზმს, ხდება პარტიული გაზეთი « ლე სუარის» ყოველკვირეული გამოცემა «ლეტრ ფრანსეზ»-ის რედაქტორი, უბრუნდება რომანებს («ბაზელის ზარები», «კომუნისტები», «ორელიენ») რომლებიც მან დაწერა სოციალისტური რეალიზმის რეცეპტების შესაბამისად.
არაგონის გავლენით საფრანგეთის კომპარტიაში შედის პოლ ელიუარი, რომელიც გერმანული ოკუპაციის წლებში იქცა წინააღმდეგობის წამყვან პოეტად.
16 წლის ასაკში გასიურეალისტებული პიერ იუნიკი საფრანგეთის კომპარტიაში შესვლის შემდეგ ტრიბუნას იღებს კომუნისტურ გაზეთებში «იუმანიტე» და «რეგარ», ქმნის «მებრძოლი კინემატოგრაფის» შთამბეჭდავ ხატებს- « მიწა პურის გარეშე» ბუნიუელთან ერთად, « სიცოცხლე გვეკუთვნის ჩვენ»,რენუართან ერთად «ბალის დრო», ლე შანუასთან ერთად.
მოკლეს საკონცენტრაციო ბანაკიდან გაქცევის შემდეგ.
ბენჟამენ პერეზე იმოქმედებს ინფორმაცია მოსკოვის პროცესებზე და მას მალე უცრუვდება გული საფრანგეთი კომპარტიაზე. ის ხდება ტროცკისტი. 1931 წელს ის აღმოჩნდება ბრაზილიის ციხეში «ძირგამომთხრელი საქმიანობის» გამო. იბრძვის ესპანეთში ჯერ ტროცკისტთა მხარეზე,შემდეგ კი გადადის კატალონელი ანარქისტებისკენ. 1940 წელს მას ისევ აპატიმრებენ «მოქმედ ჯარში ტროცკისტული ჯგუფის ორგანიზაციის» გამო. გარბის და ბრუნდება პარიზში ბრეტონთან.
მის საფლავზე წერია: მე არ ვჭამ ამ პურს» (თეორიული კრებულის სათაური). როდესაც ჟურნალისტებმა ჰკითხეს თუ როგორ შეიძლება ერთი წინადადებით თანამედროვე ცივილიზაციის დახასიათება მან უპასუხა:
«შესაძლებლობათა უსაზღვრობის და შედეგთა არარაობის შეუსაბამობა».
საფრანგეთის კომპარიიდან გამოდის ანდრე ბრეტონიც, რომლის წყალობითაც იარსება სიურეალიზმმა თითქმის ნახევარი საუკუნე როგორც მასობროვმა და საერთაშორისო მოვლენამ (ამბობდნენ მან ვერ წაუკითხა ელექტრონათურების ქარხნის მუშებს ლექცია საერთაშორისო მდგომარეობის შესახებ).
მან მიატოვა ჟურნალი «კლარტეს» რედკოლეგია და თავიდან იყო «პარტიის ახლო» ჯგუფში «რევოლუციურ მწერალთა და მხატვართა ასოციაცია», მაგრამ სულ უფრო და უფრო მოუხშირა სტალინისტების კრიტიკა. აკრიტიკებდა თავის ყოფილ მეგობრებსაც იმის გამო რომ ისინი «დაბმულები იყვნენ მოსკოველი კეისარის ჯაჭვზე».
ბრეტონი საფრანგეთის კომპარტიასთან ურთიერთობას საბოლოოდ წყვეტს 1936 წელს. 1938 წელს ის მექსიკაში ხვდება ტროცკის რომელიც იმ დროისთვის უკვე იბეჭდებოდა ჟურნალში « სიურეალისტების რევოლიუცია». ბრეტონი და ტროცკი ქმნიან «დამოუკიდებელი რევოლუციური ხელოვნების საერთაშორისო ფედერაციას» რომელიც დაიშალა მეორე მსოფლიო ომის დაწყებისას.
1941-1945 წლებში ამერიკის შეერთებულ შტატებში მყოფი ბრეტონი სიცოცხლის ბოლომდე გაიტაცა შარლ ფურიეს «ფალანსტერებმა» და მან გამოსაცემად მოამზადა მისი წიგნი «ახალი შეყვარებული სამყარო».
სიურეალიზმის ალბათ ყველაზე ღრმა თეორეტიკოსმა პიერ ნავილმა 1926 წელს გამოსცა ბროშურა «რევოლუცია და ინტელიგენცია» რომელშიც ამტკიცებდა რომ « გონების შტურმი და ცხოვრების ტრანსმუტაცია» შეუძლებელია გააზრებული კლასობრივი პოზიციის გარეშე.
სწორედ იქ ჩნდება პირველად ფრაზა «სკანდალი სასარგებლოა,მაგრამ არაა საკმარისი».
ნავილის გავლენით სიურეალისტები კოლექტიურად შედიან საფრანგეთის კომპარტიაში, მაგრამ თვითონ ნავილს იმ დროისთვის გული აუცრუვდა «სტალინიზმზე» და «სოციალისტურ რეალიზმზე» და გახდა IV (ტროცკისტული) ინტერნაციონალის თანადამფუძნებელი. ის აქვეყნებს ტექსტს «უკვე უკეთესია,მაგრამ მაინც არაა ის» და მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ დაკავებულია «ნეგატიური სოციოლოგიის პრობლემებით, «მცირე ჯგუფების» და «თაობათა კონფლიქტების» თეორიებით.
კიდევ რამოდენიმე გვარი: ლიზ დეარმი, რომელმაც დაწერა «ტელეფონი მკვდარია» ამტკიცებდა რომ პირდაპირ,უშუალო სოციალურ საქმიანობას აქვს ჰიპნოტური ძალა.
ჟორჟ სადული მხოლოდ საბჭოთა კავშირში დამალვით გადაურჩა ციხეში დამწყვდევას თანამდებობის პირის საჯაროდ შეურაცხყოფის ბრალდებით. შემდეგ ის გახდა კინოს მარქსისტი ისტორიკოსი.
ასევე საფრანგეთის კომპარტიის წევრმა ანდრე ტირიონმა სახელი გაითქვა მოგონებებით « რევოლუციონერები რევოლუციის გარეშე». ჟან შაბრენი და აშილ შავე ოკუპაციის წლებში აარსებენ იატაკქვეშა სიურეალისტურ ჯგუფს «მენ ა პლიუმ», რომელმაც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა წინააღმდეგობაში.
მორის ენი, მთავარი « სიურეალისტურ ბიუროში», გარიცხეს საფრანგეთის «ანარქისტული უტოპიზმის» გამო და მან შექმნა ჯგუფი «კონტრშეტევა». ის გახდა ტროცკის მუდმივი კორესპონდენტი....
რენე მაგრიტი, რომელსაც აცხადებენ პოლიტიკისთვის უცხო «განდეგილ მეტაფიზიკოსად» იყო ბელგიის კომპარტიის წევრი. ამ კომპარტიის სათავეებთან 1919 წელს კი იდგა სხვა ცნობილი სიურეალისტი პოლ ნუჟე.
იოლად დგინდება პარალელები სიურეალისტების ესთეტიურ პრეტენზიებსა და ფროიდომარქსისტულ თუ «ფრანქფურტის» ფილოსოფიური სკოლის ანალიტიკურ მუშაობას შორის.
ნანტის ნევროლოგიის ცენტრში მოსწავლე ბრეტონი ხვდებოდა და ეკამათებოდა ფროიდს და გატაცებული იყო ვილჰელმ რაიხის და შემდეგ ჰერბერტ მარკუზეს იდეებით.
პოლ ელიუარი ხშირად იმოწმებდა «ფროიდომარქსისტების» წინამორბედ წიგნს « ჩანს პირიქითი გავლენაც.
ფროიდომარქსისტული ხაზის გვიანი წარმომადგენლები ჟილ დელეზი და ფელიქს გვატარი იხსენებდნენ რომ ფრანკფურტის ანალიტიკური სკოლისკენ ყურადღების მიმქცევი თავდაპირველი სტიმული მათთვის იყო სიურეალისტური ხატები,ობიექტები და ტექსტები. ეს განსაკუთრებით ეხებოდა «კოლაჟირებას», სიურეალისტების მიერ პოპულარულ გამოსახულებათა დაშლას თავდაპირველ ფერად,კონტურულ და ასოციაციურ ელემენტებად და შემდეგ ამ ელემენტთა გადაწყობას.
ადრეული პიერ ნავილი სიურეალიზმს თვლიდა «დეკოლონიზაციის» ერთ-ერთ ტაქტიკად. იგეგმებოდა გარეშე ბურჟუაზიის მორჩილი შინაგანი პოლიციის მიერ ჩვენში ჩაკეტილი ფსიქიკის არაცნობიერი სივრცეების დეკოლონიზაცია. ეს პოლიცია ჩვენს შიგნით არსებობდა «მის მიერ გაკონტროლებული არაცნობიერი სივრცეების ძარცვის ხარჯზე».
«უნდა მომხდარიყო ძველი მორალურ-ესთეტიკური სტანდარტების მიერ დამონებული ხატებისა და ემოციების დეკოლონიზაცია. მაშინდელი ევროპის და ამერიკის შეერთებული შტატების კომფორტის დონის უზრუნველმყოფელი ქვეყნებისა და ხალხების დეკოლონიზაცია. და ბოლოს გაბატონებული კლასების და მათი კულტურის არსებობის უზრუნველმყოფელი დათრგუნული კლასების დეკოლონიზაცია».
მაქს ერნსტი ხსნიდა თავის სურათებს: « ჩვენ ვცხოვრობთ მექანიზმების მსგავს ადამიანებს შორის მაშინ როდესაც შეგვეძლო ცხოვრება სამყაროში სადაც ტექნიკასაც კი ექნებოდა სული, შეხედულებები და უფლებები».
ტროცკისტული ტერმინების გამოყენებით და «ტოტალური დეკოლონიზაციის» მოთხოვნით სიურეალისტები სიურეალიზმს ავრცელებდნენ მსოფლიო მეტროპოლიის გარეთაც.
ირანელი კომუნისტი (ტუდეხის პარტიის აქტივისტი) სადეგ ხედაიათი სიურეალისტურ «ნათლობას» იღებს პარიზში და შემდეგ თავის ქვეყანაში ქმნის ნონკონფორმისტულ ლიტერატურას ( «სისხლის სამი წვეთი», «სიმპატიური ბრმა»).
«შავი პოლკოვნიკების» დიქტატურამდე ათენში «სიურეალიზმის რუპორი» იყი ბრეტონის მეგობარი, ბერძენი ფსიქოანალიტიკოსი და ტროცკისტი ანდროს ემბრიკოსი. «პოლკოვნიკებმა» ტოტალურად აკრძალეს მისი წიგნები.
ახალგაზრდობაში სიურეალისტი იყო კუბელი ლიტერატურული კლასიკოსი ალეხო კარპენტიერიც, რომლის თქმითაც სწორედ 1930-ანი წლების პარიზულმა სიურეალიზმმა განაპირობა მისი შემდგომი წარმატება.
ყველაზე დიდი რეკლამა გაუწიეს სიურეალისტ სალვადორ დალის. სიურეალიზმის ყველაზე შესამჩნევ და აქტიურ ლიდერებს შორის იპოვეს «წითლებისგან» ყველაზე შორს მდგარი და პირადული ექსცენტრულობისკენ მიდრეკილი სალვადორ დალი და სწორედ მას გაუწიეს რეკლამა.
უკვე 1930-ან წლებში დადიოდა ლეგენდები სალვადორ დალის სიხარბისა დიდებისკენ სწრაფვის შესახებ.
სწორედ ამიტომ გააკეთა მან ამდენი რეკლამისთვის ავეჯის მაღაზიების და პარფიუმერიის ჭურჭლის დიზაინისთვის, ვიტრინების და ხიჩკოკის და ოლტ დისნეის ჰოლივუდური «შედევრების» გაფორმებისთვის.
მის მიერ ჰიტლერისთვის ნათქვამი ქათინაურები ხუმრობად შეოძლებოდა ჩათვლილიყო რომ არ ყოფილიყო ის შემდეგ გატაცებული ესპანური მონარქიზმით, კათოლიციზმით, რომ არ «ეთამაშა» რომის პაპთან, გენერალ ფრანკოსთან და ბერძენ «პოლკოვნიკებთან».
1939 წელს სიურეალისტებმა «წმინდა სალვადორი» გარიცხეს სიურეალისტთა რიგებიდან «პროლეტარიატისადმი გულგრილობის»
გამო...
სალვადორ დალის მეუღლედ ხდება თავისი წინა ქმრის «კომუნისტობით" დაშინებული რუსეთის ბოლშევიკებისაგან გაქცეული გალა ელიუარი...
რევოლუცია და მემარცხენეები რბილად რომ ვთქვათ არ უყვარდა არც თვითონ სალვადორ დალის.
1924 წელს ის მონაწილეობდა სტუდენტურ მღელვარებებში და ურთიერთობდა ესპანელ ანარქისტებთან რის გამოც ის დროებით გარიცხეს აკადემიიდან და მას ზურგი შეაქცია ოჯახმა.
ესპანეთის სამოქალაქო ომის შემდეგ სალვადორ დალიმ ნახა რომ მისი სახლი, რომელიც ადრე იყიო «იბერიის ანარქისტების ფედერაციის» ბაევიკთა საყრდენი პუნქტი, დანგრეულია. ანარქისტებმა გაძარცვეს მისი სახლი, ნაძარცვი დაურიგეს გლეხებს და სალვადორ დალი დიდხანს დაეძებდა და აგროვებდა თავის ქონებას. არაა გასაკვირი რომ ამის შემდეგ სალვადორ დალის «ცოტა» გული გაუტყდა მემარცხენეებზე...
Одним из первых авангардных направлений, насчитывавших в своих рядах сотни, если не тысячи, последователей была "новопредметность" ("Neue Sachlichkeit"), стартовавшая в Германии 20-ых. Пионерами "новопредметности" и создателями самой манеры выступили художники Бекман, Гюнтер, Дикс и Гросс. Пресса спорила о том, как адекватнее истолковывать содержание их полотен: фантазмы травмированного мировой войной и экономическим рабством сознания или наиболее глубокий портрет обобщенного европейского мегаполиса, зараженного капиталистическим вырождением. Консервативная арт-критика немедленно использовала термин "разлагающееся сознание", хотя Отто Дикс и Макс Бекман называли свой метод "ответственной эстетической хирургией". Циклы Дикса "Война" и "Большой город" воспринимались как обвинение всей системы власти, "хирургия" вскрывала базовые принципы буржуазного "бестиария". В 24-ом, чтобы подчеркнуть свою критическую ангажированность, Гросс вместе с Диксом и Шлихтером создает "Красную группу", непосредственно участвующую в организации визуального стиля левого политического фронта. К работе группы присоединились многие европейские последователи Татлина, конструктивисты - Шлеммер, Рихтер, Габо и венгерский марксист Ласло Мохои-Надь, издавший в 22-ом книгу "Технология, машина, социализм". "Вместо соборов и церквей нам нужны идеальные машины для жилья - провозглашал один из манифестов "Красной группы" - вместо музеев мастерские, а вместо школ-казарм оранжереи независимого творчества". Гитлеровский режим не раз устраивал публичные костры из картин вышеназванных художников. В конце 30-ых яростно усердствовала стратегия "искоренения дегенеративного искусства", запущенная "романтиком и патриотом" нацистским министром образования Вильгелмом Фриком и "главным скульптором рейха" Арно Брекером, когда-то близким к "Новой вещественности", но с приходом корчиневой власти перешедшим на сторону "неоакадемистов" и "наследников арийского духа". С его подачи, в частности, была полностью разрушена "обитаемая скульптура Мерцбау", возведенная Куртом Швиттерсом в 25-ом году и представлявшая собой систему гротов разной "тематики" - от литературы до эротики - со звучащей внутри них музыкой и черно-белым слайд-шоу.
В 16-ом году в Цюрихе встречаются скрывавшиеся от армейской повинности художники-экспериментаторы разных стран - Тристан Тцара (вступит во французскую компартию только в 35-ом году), Марсель Янко, Ханс Арп и его жена Софи Таубер, Хуго Балль, Рихард Хюльзенбек и др.
В кабаре "Вольтер", где они проводят свои вечера и представления, рождается "дадаизм", который определялся Маяковским как "всеутверждающий и всеотрицающий". Дадаизм стал прообразом для последующих вариантов антибуржуазной контркультуры в Европе и США вплоть до наших дней. Впервые ставка делалась не просто на "другое искусство", конкурирующее с официальным, но гораздо тотальнее - на возникновение "другого" человека с совершенно "другим" и "непонятным гниющему обществу" языком, поведением и системой ассоциаций. Прежняя этика, эстетика и культура объявлялись "устаревшей одеждой для слабых мышц" и "моральными предохранительными клапанами элит", искусство, как оно существовало до первой мировой, предлагалось ликвидировать, а прежние художники именовались "тыквами, выросшими на навозе буржуазии", главное же отличие нового творчества от старого сравнивалось с качественной разницей между простым рабочим классом ("классом-невольником") и организованным революционным пролетариатом ("классом-миссионером"). "Мы существовали всегда в превращенных и спящих формах - утверждали дадаисты - но только сегодня наступает возможность разбудить нас и прямо высказать". Стратегическая цель дадаистов - трансформация "этого проклятого языка, липкого от грязных рук маклеров" через разоблачение социальных антагонизмов, составляющих суть всех современных знаковых систем. Тактически же основным приемом являлись "акции" - постоянные провокации самих себя и окружающих, призванные "раскачать" обыденное сознание и "вытащить человека из гетто привычных вещей и предсказуемых связей". Параллельно, на близких идеях, дадаизм развивался в Нью-Йорке, где Дюшан, Рей и Пикабиа, утверждавшие: "с глухонемым прошлым нас, активных диалектиков, связывает только контраст", строили свои абсурдные "контрфункциональные" машины, но по-настоящему дадаизм зазвучал, когда в Берлине появился "Клуб Дада", а его основатель Рихард Хюлзенбек выступил в журнале "Нойе югенд" со своей программой "Новый человек", в которой дадаизм открыто назывался "немецким большевизмом", а бюргер - главным препятствием к "политическому скачку". В дадаистском манифесте 18-ого года, напечатанном всеми крупнейшими газетами Германии, предполагалось немедленное "объединение всех творческих людей на основе радикального коммунизма", экспроприация частной собственности, абсолютная механизация физического труда, введение коммунистического питания, создание народных комитетов по переустройству жизни, хоровое исполнение гимнов на новом дадаистском языке и.т.д. В 20-ом году в Берлине состоялась скандальная арт-ярмарка "Дада сражается на стороне пролетариата". Еще в 18-ом году вступивший в компартию Германии Джон Хартфилд прославился как пионер техники фотомонтажа и вплоть до 33-его года делал коллажи, плакаты и динамические фото для "Иллюстрированной рабочей газеты", "Германского штаба пролетарской культуры" и других партийных изданий. Тристан Тцара и его ближайший товарищ по движению Вальтер Сернер неоднократно арестовывались по подозрению в "большевистской деятельности".
Впоследствии Тцара воевал на стороне республиканцев в Испании и в рядах сопротивления во Франции, книги Сернера были запрещены национал-социалистами и сам он, как и многие другие дадаисты (Якоб Ходдис, Морсель Сладки, Карл Эйнштейн) погиб в концлагере.
Дадаист Йоханнес Баадер, архитектор по образованию, сотрудничавший с анархистским журналом "Свободная улица", с трудом избежал высылки из Германии за то, что заходил в одежде священника в соборы и проповедовал там "антигосударственные ценности" и "буквальное понимание заповедей", собирая вокруг себя толпы любопытных прихожан, а так же, в целях окончательной дискредитации официальной церкви, разыскивал по всей стране психически неуравновешенных граждан, мнящих себя воплощениями Иисуса Христа с тем, чтобы организовать "первый немецкий съезд Иисусов Христов". Акции дадаистов предполагали скандалы и нередко прерывались полицией. На парижском дада-фестивале они рубили разделочными ножами большие воздушные шары, с написанным на каждом шаре именем какого-нибудь реакционного политика. В Кёльне, помимо других экспонатов, выставили топор и плаху, "чтобы каждый мог выразить свое отношение к происходящему", на берлинских мероприятиях под потолком болтался "прусский архангел" - свиноголовый манекен в военной форме. Всё это не позволяло немецким коммунистам сохранять в отношении дадаизма равнодушный нейтралитет. В начале 20-ых марксистские авторы и рабочие лидеры много устно и письменно спорили об "атаках Дада". Мнения колебались от "неприятия модного хулиганства" до "плодотворного контакта с самым прогрессивным течением нынешней культуры". В конце концов, общая позиция, занятая немецким коммунистическим движением такова: после прочного установления диктатуры пролетариата не будет ничего важнее культурной революции, создающей новое знаковое и смысловое пространство бесклассового будущего. Эксперимент дадаизма это не до конца осознанная попытка прививки от регресса к буржуазным сюжетам отношений и к классово обусловленному восприятию вещей. Осознанной и законченной такая попытка в окружении капиталистической культуры быть не может, отсюда в дадаизме постоянная смесь прозрений будущих смыслов с истеричной констатацией собственного бессилия. Поэтому дадаисты должны приближать то будущее состояние, в котором их претензии станут действительно осуществимыми, их нужно привлечь к реальной революционной работе - пропагандистской, стилистической, оформительской и оценивать не самих по себе, но только с учетом их участия в революционном процессе, т.е. в воплощении их собственного проекта.
Забегая вперед, стоит сказать, что впоследствии отношения между левым движением и антибуржуазной контркультурой всегда будут заканчиваться подобным "частичным консенсусом", например, контакты "новых левых" с "психоделическими революционерами" в конце 60-ых или взаимоотношения нынешней европейской "внепарламентской оппозиции" с "альтернативным искусством".
Повальные увлечения "левыми утопиями" в среде актуального искусства совпадают с подъемом соответствующего общественного движения, хотя и развиваются вроде бы "отдельно" от политики. Очень часто очередная "красная волна" в галереях, журналах, клубах и салонах несколько обгоняет общественную реальность (организовать и разрекламировать художественное направление удается гораздо быстрее, нежели создать заметный политический проект) и заканчивается порой несколько позже общественного спада (реакция вначале все-таки нейтрализует политических противников, а потом уже "неуместное" искусство). Это подтверждается на примере французского (по происхождению) сюрреализма, с самого начала и до конца шедшего в ногу с левым движением этой страны. Хотя первая сюрреалистическая поэма "Магнитные поля" Андре Бретона и Филиппа Супо была написана еще в 19-ом году, настоящее движение сюрреалистов начинается с опубликования в 24-ом первого "Манифеста".
Много и с удовольствием пишут о том, что сюрреалисты увлекались алхимической терминологией, оккультной символикой, садистскими анекдотами, спиритизмом, автоматическим письмом, порнографией и клинической психиатрией, стреляли в воздух на своих выставках, заставляя посетителей падать на пол, делали "объекты" из цветного песка и собственной спермы, разрезали и коллажировали заново репродукции всем известных картин прошлого, брали под защиту малолетних преступников, отравивших своих родителей, устраивали яростные драки с полицией и друг с другом, многие из "эмблем движения" покончили жизнь самоубийством или, по крайней мере, пытались это сделать, однако оскорбительно мало и очень нехотя пишут об общественной утопии сюрреализма и о тесном сотрудничестве большинства его "звезд" с организациями лево-радикального спектра. Левизна сюрреалистов поверхностно воспринимается как курьез или дань общей экстравагантности, однако, биографии "культфигур" движения говорят о совершенно обратном. В 27-ом году "папа" сюрреализма Андре Бретон публикует программу "При свете дня", в которой побуждает к вступлению в коммунистическую партию всех, занятых "сюрреалистическими исследованиями". Кроме него подписывают манифест и получают партийные билеты ФКП Луи Арагон, Бенжамен Пере, Поль Элюар и Пьер Юник.
В творческой судьбе Арагона дрейф ко все более ортодоксальному коммунизму начался после встречи со своячницей Маяковского Эльзой Триоле. В начале пути Арагон публично уничтожает рукопись своего романа "Защита бесконечности" т.к. роман осуждался сюрреалистами как отживший буржуазный жанр, бесполезный в эпоху радио и психоанализа, но позже он все более удаляется от сюрреализма, редактирует партийную газету "Се суар", потом социалистический еженедельник "Леттр франсез", возвращается к романам ("Базельские колокола", "Коммунисты", "Орельен"), написанных в соответствии с рецептурой "социалистического реализма". Под влиянием Арагона вступает в ФКП Поль Элюар, ставший ведущим поэтом Сопротивления в годы немецкой оккупации, к сожалению, ему так и не удалось закончить теоретическую книгу "Повадыри", под которыми они подразумевал марксистов. Пьер Юник, примкнувший к сюрреалистам в неполные 16 лет, после вступления в ФКП получает трибуну в коммунистических газетах "Юманите" и "Регар", а так же создает пронзительные образцы "сражающегося кино" - "Земля без хлеба" вместе с Бунюэлем, "Жизнь принадлежит нам" - с Ренуаром и "Время вишен" - с Ле Шануа. Убит после побега из концлагеря. Бенжамен Пере скоро разочаровывается в ФКП, перестает писать о кино для "Юманите" (охлаждение вызвано информацией о "московских процессах" над внутрипартийной оппозицией) и примыкает к троцкистам. В 31-ом за "подрывную деятельность" он оказывается в Бразильской тюрьме, сражается в Испании сначала на стороне троцкистов, потом переходит к каталонским анархистам, в 40-ом вновь попадает в заключение за "организацию троцкистской группы в действующей армии", но совершает удачный побег и возвращается в Париж к Бретону. На его могиле выбито "Я не ем этот хлеб" (название теоретического сборника). Когда журналисты спрашивали Пере, как одной фразой определить нынешнюю цивилизацию, он отвечал "несоответствие между безграничностью возможностей и ничтожностью результатов".
Андре Бретон, благодаря которому сюрреализм просуществовал как массовое и международное явление почти полвека, так же выходит из ФКП (по данным низовой парторганизации Бретон оказался неспособен прочесть лекцию о международном положении для рабочих электро-лампового завода), покидает редколлегию журнала "Кларте" и вначале состоит в "околопартийной" группе "Ассоциация революционных писателей и художников", но все чаще критикует сталинистов, в том числе и своих бывших друзей, за "сидение на цепи у московского кесаря", и окончательно порывает все отношения с ФКП в 36-ом. В 38-ом в Мексике он встречается с Троцким, уже печатавшемся к тому времени в журнале "Революция Сюрреалистов", и создает совместно с ним "Международную федерацию независимого революционного искусства", распавшуюся с началом второй мировой. В США, где Бретон находится с 41-ого по 45-ый, он на всю оставшуюся жизнь увлекается "фалангстерами" Шарля Фурье и готовит к печати его книгу "Новый влюбленный мир". Пьеру Навилью, пожалуй, самому глубокому теоретику сюрреализма, это направление обязано своей изначальной и недвусмысленной политизацией. В 26-ом, редактируя первые номера "Революции Сюрреалистов", Навиль издает брошюру "Революция и интеллигенция", доказывая там, что никакой "штурм сознания и трансмутация жизни" невозможны без осознанной классовой позиции. Именно там впервые появляется фраза "скандал - это полезно, но недостаточно". Под влиянием Навиля происходит коллективное вступление сюрреалистов в ФКП, но Навиль к тому времени уже разочаровался в "сталинизме" и "социалистическом реализме" и стал сооснователем Четвертого Интернационала (троцкистского), он публикует обращенный к своим товарищам текст: "Уже лучше, но все же не то", а после второй мировой занимается теоретическими проблемами "негативной социологии", теориями "малых групп" и "конфликтов поколений".
Еще несколько фамилий: Лиз Деарм, написавшая "Телефон мертв", утверждала, что прямая социальная деятельность обладает гипнотической силой. Жорж Садуль избежал тюремного срока за публичное "оскорбление должностного лица", только укрывшись в СССР, а позже стал марксистским историком кино. Андре Тирион, так же состоявший в ФКП, прославился своими воспоминаниями "Революционеры без революции". Жан Шабрён и Ашиль Шаве в годы оккупации основывают подпольную сюрреалистическую группу "Мэн а плюм", сыгравшую важную роль в Сопротивлении. Морис Эн, главный в "сюрреалистическом бюро" специалист по де Саду, исключен из ФКП за "анархистский утопизм", основывает группу "Контратака" и становится постоянным корреспондентом Троцкого. Фернан Дюмон, известный по "Диалектике случая на службе у желания" погиб в концлагере как глава "Антифашистского комитета", а его близкий друг Рене Магритт, из которого сегодня пытаются сделать "отстраненного метафизика", якобы чуравшегося политики, был членом бельгийской компартии, у истоков которой в 19-ом году стоял другой известный сюрреалист Поль Нуже.
Легко улавливаются параллели между эстетическими претензиями сюрреалистов и аналитической работой фрейдомарксистской, или "франкфуртской", философской школы. Бретон, учившийся в Центре Неврологии в Нанте, встречавшийся и дискутировавший с Фрейдом, не скрывал своей увлеченности идеями Вильгельма Райха, а позже - Герберта Маркузе. Элюар часто ссылался на "предвосхитившую фрейдомарксистов" книгу Лукача "История и классовое сознание". Впоследствии обнаруживается и обратное влияние, поздние представители фрейдомарксистской линии Жиль Делез и Феликс Гваттари вспоминали, что сюрреалистические образы, объекты и тексты стали для них первоначальным стимулом, спровоцировавшим их обращение к франкфуртской аналитической школе. Особенно это касалось "деколлажирования" т.е. принятого у сюрреалистов разбора популярных изображений на первоначальные цветовые, контурные и ассоциативные элементы с последующей их "перекодировкой".
Ранний Пьер Навиль рассматривал сюрреализм как одну из найденных наощупь практик "деколонизации" как важнейшего жеста, отменяющего повсеместное отчуждение. Планировалась деколонизация бессознательных пространств психики, запертых в нас "внутренней полицией, в конечном счете, подчиненной внешней буржуазии и существующей внутри нас только за счет ограбления охраняемых ей бессознательных территорий". Деколонизация образов и эмоций, порабощенных прежними морально-эстетическими стандартами. Деколонизация стран и народов, обеспечивших уровень комфорта тогдашней Европы и США, наконец, деколонизация подавленных классов, обеспечивших воспроизводство доминирующих классов и их культуры. Макс Эрнст пояснял свои картины: "Мы живем среди людей, больше похожих на механизмы, тогда как могли бы жить в мире, где даже техника обзавелась бы душой, мнением и правами".
В соответствии с популярной у сюрреалистов троцкистской терминологией и требованиями "тотальной деколонизации", они успешно налаживали экспорт "сюрреалистической революции" за пределы мировой метрополии. Получив в Париже 30-ых "сюрреалистическое крещение", создает в своей стране нонконформистскую литературу ("Три капли крови", "Симпатичная слепая") иранский коммунист Садег Хедаят (активист партии Тудеха). Греческий психоаналитик, переводчик и троцкист, друг Бретона, Андрос Эмбрикос становится "рупором сюрреализма" в Афинах вплоть до диктатуры "черных полковников", наложивших тотальный запрет на его книги. Классик кубинской литературы Алехо Карпентьер ("Век Просвещения", "Занозы метода") всегда признавал, что парижскому сюрреализму 30-ых, с которым связана его молодость, он обязан своим последующим успехом.
Наиболее раскрученным коммерческим "брэндом" сюрреализма стал Сальвадор Дали. Ситуация в деталях повторяющая историю с "фовистами" и Маттисом. Вновь в десятке самых заметных и активных лидеров движения находят одного, наиболее далекого от "красных" и склонного к личной эксцентрике. Об алчности Дали, его патологической любви к деньгам и личной славе ходили легенды уже в 30-ых. Именно поэтому он так много сделал для рекламы, дизайна мебельных магазинов и парфюмерных флаконов, оформления витрин и стиля голливудских "шедевров" Хичкока и Уолта Диснея. Его комплименты Гитлеру могли бы сойти за шутку, если бы не последующие увлечения испанским монархизмом и католицизмом, заигрывания с римским папой, генералом Франко и греческими "полковниками". В 39-ом сюрреалисты исключили "святого Сальвадора" из своих рядов за "равнодушие к пролетариату", дав ему на прощание прозвище "Авидо-долларс", составленное из букв его фамилии-имени. Дали планировал выставить в коллективной экспозиции абсурдную машину, переливающую молочные струи внутри движущихся цветных витражей, Бретон заявил, что молоко гораздо нужнее голодным детям французских безработных и это стало последней каплей. С тех пор Дали продавал навыки и знания, которые успел получить в сюрреалистическом кругу у своих бывших друзей - Бретона, Эрнста и Танги. Гала Элюар, семья которой в своё время эмигрировала из России, испугавшись революции, становится супругой Дали, напуганная "коммунизмом" своего предыдущего мужа.
Очевидно, что и кроме жены, у Дали были личные причины ненавидеть революцию и левых. Не смотря на то, что в 24-ом он принимал участие в студенческих волнениях, что привело к временному исключению из академии, и общался с испанскими анархистами, что вызвало разрыв с семьей, после гражданской войны в Испании он обнаружил в руинах свой дом, служивший некоторое время опорным пунктом боевиков "Федерации Анархистов Иберии" и долго собирал по окрестным селам мебель и утварь, которую анархисты успели распределить между крестьянами. Немудрено, что в поздних 80-ых у нас в стране именно этого "мистера кэмпа" раскручивали все толстые журналы, издательства и выставочные залы как "лицо" европейского авангарда. Он являл собой наглядную демонстрацию необходимого молодой российской буржуазии мифа о том, что все "революционеры в молодости" в конце концов приходят в зрелом возрасте к консервативным ценностям, вроде исповедуемых нашими художниками Глазуновым и Шиловым. Десятки других примеров, этот миф отрицавших, в расчет не брались.
No comments:
Post a Comment