 |
| ბარლახი,სულის მებრძოლი,რომანული ქანდაკების მეტამორფოზა. |
ეს ხანა დასავლეთში შეესაბამება შედარებითი მშვიდობის და სიუხვის ხანას. დამკვიდრდა ფეოდალური წყობა და მონასტრების პოლიტიკური და კულტურული გავლენა მაქსიმუმს აღწევს.
რომის იმპერიის მთლიანად და გალიის //ძველი საფრანგეთი// მეხუთე-მეექვსე საუკუნეებში ამაოხრებელ-ამკლები ბარბაროსები ანგრევდნენ პირველ ქრისტიანულ ეკლესიებს. მაგრამ რამოდენიმე საუკუნის შემდეგ მათ დაიწყეს აღდგენილი ეკლესიების გამშვენიერება. გოთებს,მაგალითად,მოჰქონდათ ტიხრული მინანქარი. მათ მიერ მოტანილი ეს ხელოვნება გავრცელდა ყველა იმ ქვეყანაში სადაც დამკვიდრდნენ გერმანელები// ესპანეთი,ლომბარდია,რავენა,გალია//. იმდროინდელი ევროპისთვის ჩვეულებრივი მხატვრული რეპერტუარი გამდიდრდა აზიურ ტრამალებში გავრცელებული გეომეტრიული სახეებით თუ ქვეწარმავლებისა და ცხოველების გამოსახულებებით.
გოთებმა სასანიდური სპარსეთისგან მიიღეს ძვირფასი ქვების დამუშავების ხელოვნება.
ნამდვილად შუმერებისგან //ძვ.წ.მე-3 ათასწლეული// მიღებული ეს ფაქიზი ხელოვნება ქრისტემდე ორი ათასი წლით განავითარა ძველმა ასურეთმა.
ასე შეიქმნა თანდათანობით რომანული ხელოვნება.
პატარა ცნობა რომანულ ხელოვნებაზე:
რომანული ხელოვნება,ხუროთმოძღვრებისა და ხელოვნების სხვა დარგების სტილი.დასავლეთ ევროპაში გაჩნდა მეათე საუკუნეშიდა არსებობდა მე-12 საუკუნემდე,გოთური სტილის გაჩენამდე. ტერმინი რომანული,ფრანგულად Romanesque,ესპანურად romanico,გერმანულად Romanik,ლათინურიდან romanum-რომაული,გაჩნდა მე-19 საუკუნეში,როდესაც ისტორიკოსებმა და მხატვარმა რომანტიკოსებმა თავისთვის აღმოაჩინეს ადრეული შუა საუკუნეების ხელოვნება და შენიშნეს რომ იმ ხანის ხუროთმოძღვრება გარეგნულად ჰგავს ძველ რომაულ ხუროთმოძღვრებას.
რომანული ხანა არის საერთოევროპული ხუროთმოძღვრული სტილის გაჩენის ხანა, წამყვან როლს ამ პროცესში ასრულებდნენ დასავლეთ ევროპის ხალხები. განუწყვეტელი ომებისა და ხალხთა გადასახლების გამო დასავლურევროპული რომანული კულტურის ჩამოყალიბება ხდებოდა უფრო გვიან ვიდრე აღმოსავლეთში,ბიზანტიაში,მაგრამ ხდებოდა უფრო დინამიურად.
რომანული ხელოვნების ორნამენტიკა უმთავრესად ნასესხები იყო აღმოსავლეთიდან.
" რომანული,ხელოვნება, რომანული ეკლესიის სიმდიდრეები",საყმაწვილო საკითხავი ფრანგი ახალგაზრდებისთვის,2011 წლის ივლისი,ელიზ ფრეინეს //Élise FREINET// ხელმძღვანელობით ,ნაწილი:
ქრისტიანული ხანის დასაწყისიდან აღმოსავლეთის ეკლესიები ძალიან მდიდარი და ლამაზი იყო. ისინი თავისი ბრწყინვალებით აჭარბებდნენ ათასერთი ღამის ზღაპრების სასახლეებს. ამ ხელოვნების შედევრი ბიზანტიაში //კონსტანტინეპოლში// არის იუსტინიანეს მმართველობისას სულ ხუთიოდე წელიწადში// 532-537 წლებში// აშენებული წმინდა სოფიოს ტაძარი.
ემილ მალი//Emile Male// ხელოვნების საერთო ისტორიის თავის წინასიტყვაობაში წერს:
შიგნით გუმბათების ქვეშ ფერთა მაგია ხაზს უსვამს ხაზების კეთილშობილებას. დგას თეთრი,მწვანე,წითელი მარმარილოს სვეტები და იატაკი დაფარულია უფრო რბილი ვარდისფერი,მწვანე,ყვითელი მარმარილოთი.
საკურთხევლის მოზაიკები თვალს ჭრიან თავისი სიმდიდრით. ვერცხლის კოლონადები,ოქროს და ქვების საკურთხეველი დგანან ოქროს ფილებზე. კამარებზე შეკიდული ურიცხვი ლამპრები ქმნიან სინათლის ბადეებს და ჯვრებს. 6000 სასანთლე აელვარებს კედლებს.ოქროს და ვერცხლის 42000 ჭურჭელი გათვალისწინებულია კულტისთვის.
ყველა ეს საოცრება შეკრებილია ცის განმასახიერებელი გუმბათის ქვეშ.
ეს იყო ბიზანტიური ხელოვნების ტრიუმფი.
აღმოსავლეთის გავლენა:
დასავლეთის ბერებს,არისტოკრატებს,ვაჭრებს იზიდავდა ეს ზღაპრული აღმოსავლეთი და ისინი დადიოდნენ სალოცავად აღმოსავლეთში.
დაბრუნებისას მლოცველებს ჩამოჰქონდათ ხელნაწერები,ხატები,ხალიჩები,ძვირფასი ქვები,რელიქვიები და ყველაფერი ამით ამკობდნენ და ამშვენებდნენ თავის ეკლესიებს. მათ ჩამოჰყავდათ ხუროთმოძღვრები და ხუროები რათა აეშენებინათ აღმოსავლური ეკლესიების მსგავსი ეკლესიები. ეპისკოპოსმა კასიანემ მოინახულა ეგვიპტური მონასტრები და შემდეგ დააარსა წმინდა ვიქტორის მონასტერი მარსელში. ჰონორატმა იცხოვრა აღმოსავლეთის ბერებთან და შემდეგ დააარსა ლერანის კუნძულების მონასტერი.
ყოველი საუკუნე აძლიერებდა აღმოსავლეთის გავლენას იტალიის,
საფრანგეთის, ესპანეთის,გერმანიის,ნიდერლანდების,ინგლისის ქრისტიანებზე,ქვეყნებზე სადაც აყვავდა და გაიფურჩქნა რომანული ხელოვნება.
მე-9 საუკუნიდან ყოველ მონასტერს აქვს თავისი ეკლესია,ბერების თემის,მაგრამ აგრეთვე ქვისმთლელთა,ადგილობრივ ხელოსანთა და,ყველაზე მეტად,
სახელგანთქმულ საერთაშორისო ხუროთმოძღვართა ნაწარმოები.
ეპისკოპოსი როგორც გრაფი თუ ჰერცოგი იყო ფეოდალი და ის ბეგარას და ღალას აკისრებდა გლეხებს,მონაწილეობდა თავისი ლაშქრით ომებში და იღებდა ძღვენს დიდებულებისგან და მეფეებისგან რომლებიც ხშირად კისრულობდნენ ეკლესიათა მშენებლობას.
უძლიერესი რელიგიური ორდენები საერთაშორისო იყვნენ და მათ ყველა ქვეყანაში ჰქონდათ დედა მონასტერთან დაკავშირებული მონასტრები.
კლიუნის //Cluny// ბერებმა მთელს ევროპაში აღმოსავლური ეკლესიების მოდელის შესაბამისად ააგეს უმდიდრესი რომანული ეკლესიები.
აღმოსავლეთის სიმდიდრეები: შეიძლება ითქვას რომ რომანული ეკლესიის სიმდიდრე იყო ვაჭრობა აღმოსავლეთთან. მლოცველებს პირველ რიგში ჩამოჰქონდათ ილად გადასატანი სიმდიდრეები-საღებავები,ხალიჩები,აბრეშუმი,სპილოს ძვლის ნაკეთობები,მინანქრები,ჭაღები და კანდელაბრები,დიდად ძვირფასი რელიქვარიუმები,მინიატურები და ყველაზე მეტად დასურათებული ხელნაწერები.
ამას ემატებოდა აგრეთვე ბერძნული თუ ასურული ტაძრების ნანგრევებისგან მოგლეჯილი მარმარილოს კოლონები,ნაქანდაკევი ფილები,ყველანაირი სიმდიდრეები რომლებიც თავის ადგილს პოულობდნენ რომანულ ეკლესიებში.
 |
| რომანული კაპიტელი |
 |
| რომანული ორნამენტი |
მონასტრის ბერები ეკლესიის დასამშვენებლად მოხერხებულად იყენებდნენ ყველაფერს რისი გამოყენებაც შეიძლებოდა.
აღმოსავლური შპალერები და ფარდაგები ამკობდნენ კედლებს და და ზოგჯერ ხურავდნენ უშუშო სარკმლებს.
აბრეშუმის ქსოვილები ამკობდნენ საკურთხევლებს. ათასი ცეცხლით ელავდნენ ჭაღები და კანდელაბრები.
შიშველი არეები რომანული ხანის მხატვრებმა დაფარეს მოზაიკებით თუ ფრესკებით.
ხალიჩები ელავდნენ კაშკაშა ფერებით. ასევე კაშკაშა ფერებით იყო შეღებილი ბერძნული თუ რომაული კაპიტელები
თავიდან ცოტა არეულად მოგროვილი მთელი ეს სიმდიდრე იქცა საწყისად დიდებული ხელოვნებისა რომელმაც მეთერთმეტე-მეთორმეტე საუკუნეებში რომანული ეკლესია აქცია ხელოვნების ბრწყინვალე ნაწარმოებად..
აღმოსავლეთის მიბაძვა: რომანული ხანის ხელოვანები აკეთებდნენ ამ ძვირფასი ობიექტების,ათასწლოვანი აღმოსავლური ხელოვნების შედევრების ასლებს,უკეთესი, ისინი შთაგონებული იყვნენ ამ შედევრებით და თანდათანობით ქმნიდნენ ახალ ნაწარმოებებს რომლებიც ეკლესიას აძლევდნენ პიროვნულ,რომანული ეპოქის და მონასტრის დამახასიათებელ ნიშნებს.
რომანული ხელოვნების გაფურჩქვნას ყველაზე მეტად ხელი შეუწყვეს აღმოსავლეთიდან ჩამოტანილმა ხელნაწერებმა,აბრეშუმმა,შპალერებმა. მათ მიერაა შთაგონებული ევროპული რომანული ეკლესიის მთელი შემკულობა,ქანდაკება.
ხელნაწერები: მეროვინგულ ხანაში ჩნდება აღმოსავლურად შემკული ხელნაწერები. დეკორატიული და კაშკაშა ფერების მთავრული ასოები იგივეა რაც სინას სომხური ხელნაწერების ასოები.
თითქმის ყველა კონტურით შემოვლებული ,სტილიზებული ცხოველი ეკუთვნის აზიურ თუ აფრიკულ ფაუნას. ზოგი მოტივი ეგვიპტურია,მაგალითად არწივის თავიანი წმინდა იოანე,რომელიც ჰგავს ქორისთავიანი ფარაონების ღვთაებებს.
ეს ხელნაწერები ზოგჯერ ჩამოიტანეს თებაიდის და სინას ბერებმა რომლებიც ევროპაში დაბრუნდნენ მონასტრების დასაარსებლად. ხელნაწერთა მოხატვა პირველებმა დაიწყეს გალმა ბერებმა და მათი შემოქმედება ღირებულებას სძენდა რომანულ ხელნაწერებს.
მინიატურები: მინიატურების ხელოვნებამ აღმავლობა ყველაზე მეტად კანიცადა კარლოს დიდის დროს. კარლოს დიდი აღმოსავლურ ხელოვნებაზე მეტად რომაულს აფასებდა. ალკუინმა სან-მარტინ-დე-ტურში შექმნა მწერალთა და მინიატურისტთა სკოლა რომელმაც იარსება ნახევარი საუკუნის მანძილზე.
მაგრამ აღმოსავლეთი ისევ ახდენდა გავლენას.
სწორედ ხელნაწერთა მინიატურები იყო ნიმუშები რომანული ხანის შემოქმედთათვის მხატვრობაში,მოზაიკაში და ქანდაკებაში.
აღმოსავლური მოზაიკები: მოზაიკები,ქრისტემდე 3000 წლით ადრე გამოყენებული ათასწლოვანი ხელოვნება, იყო იერუსალიმში და პალესტინაში კონსტანტინეს ეკლესიების ულამაზესი დეკორი. კონსტანტინეს ბრძანებით აგებული სალოცავები იღებდნენ მლოცველებს მსოფლიოს ყველა კუთხიდან.ბეთლემში და ნაზარეთში კონსტანტინემ მრავალი ეკლესია ააგო. ძველი რომაელი კეთილშობილი კონსტანტინე შორს ხედავდა და იხსენებდა რომაულ ტექნიკას სადაც მოზაიკას სცემდნენ დიდ პატივს.
ამ ეკლესიების მოზაიკები იყო სირიული და პალესტინური მოზაიკების ასლები. ისინი ასახავდნენ ქრისტეს ცხოვრებას. ქრისტე გამოსახული იყო როგორც სირიელი შავი წვერით. პირველად გაჩნდა წმინდანთა ნიშანი შარავანდედი. გაქრისტიანებულმა რომის იმპერატორმა კონსტანტინემ ქრისტიანებს 313 წელს მისცა მილანის მშვიდობა.
რომანულ ეკლესიებსაც ჰქონდათ მათი აღმოსავლური მოზაიკები. იტალიაში ორი საუკუნის მანძილზე დავიწყებული ეს ხელოვნება ისევ გაჩნდა კასინის მთის //mont Cassin// მონასტრის მოზაიკოსთა წყალობით. ბიზანტიიდან მოწვეულმა ამ მოზაიკოსებმა იქ შექმნეს სკოლა და აღზარდეს მოწაფეები. მათი ქმნილებებია წმინდა კლემენტის //Saint-Clément/,წმინდა მარია დე ტრანსტევერეს // Sainte-Marie-de- Transtevère//, Sainte-Marie-Nouvelle-ს ეკლესიები. გალა პლასიდას ბრძანებით რავენაში აიგო მრავალი ეკლესია. მთავარი დეკორი იყო მოზაიკა.
საფრანგეთში ერთ-ერთო უძველესი // მე-9 ს.// ,ოზაიკაა ჟერმინი დე პრეს// Germigny-des-Prés (Loiret)// კამარას მოზაიკა. სენ დენის //Saint-Denis (1140-50)// მოზაიკებში თითქოს არის რომაული მოზაიკების კუბები. პუის წმინდა მიხეილის //Saint-Michel-du-Puy// სალოცავის მოზაიკა არაბული ხელოვნებით უნდა იყოს შთაგონებული.
ფრესკა: მხატვრობა და განსაკუთრებით ფრესკა ყველაზე გავრცელებული დეკორი იყო რომანულ ეკლესიებში. სწორედ ფრესკები აძლევდნენ ყოველ ეკლესიას ინდივიდუალურ სახეს. მათი შთამაგონებელი ხელნაწერების მსგავსად ისინიც ასახავდნენ ძველი და ახალი აღთქმის სცენებს.ისინი ასევე ასახავდნენ ცხოვრებას წმინდანისა ვისაც ეძღვნებოდა ეკლესია.
ფარდაგები:
მრავალ რომანულ ეკლესიაში ძვირფასი ქმნილებები იყო მონასტრებში ბერების მიერ გაკეთებული დიდი ფარდაგები. ბაიოს // Bayeux// კათედრალში,მაგალითად, იყო ნორმანების მიერ ინგლისის დაპყრობის ისტორიის ამსახველი დიდი //63 მეტრის სიგრძის// შპალერი.
ეს გვაფიქრებინებს რომ ფარდაგების და შპალერების ხელოვნება თემების შერჩევაში ბევრად უფრო თავისუფალი იყო მხატვრობაზე და ის თანდათანობით თავისუფლდებოდა აღმოსავლური გავლენებისგან რათა გადაქცეულიყო რეგიონალურ ხელოვნებად.
რომის იმპერიის მთლიანად და გალიის //ძველი საფრანგეთი// მეხუთე-მეექვსე საუკუნეებში ამაოხრებელ-ამკლები ბარბაროსები ანგრევდნენ პირველ ქრისტიანულ ეკლესიებს. მაგრამ რამოდენიმე საუკუნის შემდეგ მათ დაიწყეს აღდგენილი ეკლესიების გამშვენიერება. გოთებს,მაგალითად,მოჰქონდათ ტიხრული მინანქარი. მათ მიერ მოტანილი ეს ხელოვნება გავრცელდა ყველა იმ ქვეყანაში სადაც დამკვიდრდნენ გერმანელები// ესპანეთი,ლომბარდია,რავენა,გალია//. იმდროინდელი ევროპისთვის ჩვეულებრივი მხატვრული რეპერტუარი გამდიდრდა აზიურ ტრამალებში გავრცელებული გეომეტრიული სახეებით თუ ქვეწარმავლებისა და ცხოველების გამოსახულებებით.
გოთებმა სასანიდური სპარსეთისგან მიიღეს ძვირფასი ქვების დამუშავების ხელოვნება.
ნამდვილად შუმერებისგან //ძვ.წ.მე-3 ათასწლეული// მიღებული ეს ფაქიზი ხელოვნება ქრისტემდე ორი ათასი წლით განავითარა ძველმა ასურეთმა.
ქანდაკება: რომანული ეკლესიის ყველაზე შთამბეჭდავი ხელოვნება უდავოდ არის ქანდაკება,განსაკუთრებით კაპიტელების შემკულობა.
არაფერია კაპიტელებზე,კარნიზებზე,პორტალების და სარკმლების თაღებზე გამოსახულ ამ ცხოველებზე უფრო უცნაური. ისინი დიდად განსხვავდებიან იმ სიმდიდრეებისგან რომლებიც ეკლესიას აქცევენ განძით სავსე სკივრად.
რომანული ქანდაკებები თავიდან პატარა და ხისა იყო. სოფლების პატარა ეკლესიებში ეხლაც ვხედავთ ადგილობრივი ხისგან გაკეთებულ ქანდაკებებს.
სახელგანთქმულ ეკლესიებში ეს ხის ქანდაკებები მდიდრულად მოოქროვილი და მოვერცხლილი იყო.
ადამიანის ფიგურას მნიშვნელობა მიეცა მე-12 საუკუნეში,როდესაც გამოჩნდნენ დიდი საერთაშორისო ხუროთმოძღვრები და ოსტატები.
რომანული პორტალი:
რომანული ხანის ხუროთმოძღვრები ზრუნავდნენ ეკლესიის გამშვენებაზე როგორც შიგნიდან ისე გარედან და დიდ ყურადღებას აქცევდნენ კარებებს და სარკმლებს.
რომანული ეკლესიები ნამდვილი ქვის წიგნებია. XI-XII საუკუნის ევროპელ ქრისტიანთა უდიდესმა ნაწილმა არ იცოდა წერა-კითხვა და ეკლესიის პლასტიკური სიმბოლოები მათ ეხმარებოდა ქრისტიანული მოძღვრების გაგებაში. რომანული ხანის მოქანდაკეები კარგად იცნობდნენ ადამიანის სულს და და მათ მიერ ეკლესიებში დატოვებული სიმბოლოების წაკითხვა წარმოგვიდგენს ორიგინალურ და სრულებით გარკვეულ მოძღვრებას. ამ სიმბოლოებს აქვთ დიდაქტიკური დანიშნულებაც,რაც აუცილებელი იყო წერა-კითხვის არმცოდნე მორწმუნეებისთვის // ესაა ან და რობერ ბლანების წიგნი
" რომანული ხელოვნების სიმბოლოები" //.
 |
Les églises romanes sont
de véritables « livres de pierres » pour un grand nombre
de chrétiens des XIème et XIIème siècles,
le plus souvent illettrés. Avec de l'attention et une bonne
connaissance de la manière dont sont conçus et fonctionnent
les symboles, on peut parvenir à comprendre le sens profond de ces
sculptures. Les imagiers romans ont fait la preuve de leur science
de l'âme humaine, et leurs œuvres, décryptées, se révèlent
les gardiennes d'un enseignement aussi original que vigoureux. À l'aide de deux cent trente
illustrations provenant d'églises de la France entière, Anne
et Robert Blanc dressent un inventaire de ces motifs destinés à
frapper l'imagination. Et les illustrations de certaines formes d'ascèse
et de contrôle, au-delà de leur vocation didactique, peuvent
être rapprochées d'autres traditions spirituelles, ouvrant
ainsi de vastes réseaux de concordances qui ne manquent pas de fasciner.
Après des études universitaires,
dont l'École du Louvre, Anne et Robert Blanc ont, pendant plus de
trente ans, effectué des
recherches sur le symbolisme. Ils ont déjà publié
plusieurs ouvrages, dont Nouvelles Clefs pour l'art roman (Dervy).
| ||
მერსაკის ეკლესია.მე-12 ს.
L'église de Meursac მერსაკის ეკლესია.მე-12 ს.
ზღაპრული ცხოველები: რომანული ხანის მოქანდაკეები ყოველთვის არ გამოსახავდნენ წმინდა ისტორიის ეპიზოდებს. მათ ასევე გამოაქანდაკეს ფანტასტიკურ პერსონაჟთა და ცხოველთა უცნაური და ზებუნებრივი,იდუმალებით აღსავსე სამყარო-ფრთოსანი ლომები,
ადამიანისთავიანი ხარები,გრიფონები,სფინქსები, შევარდნები,
ფრინველისთავიანი პერსონაჟები.
ამ სახეების მნიშვნელოვან ნაწილს უკვე ჰქონდა დიდი ისტორია. ისინი ამშვენებდნენ შუმერულ,ბაბილონურ,ხათურ,ასურულ,ეგვიპტურ ძეგლებს. ისინი ამკობდნენ აღმოსავლეთის მდიდრულ სასახლეებს.
შემდეგ ისინი მოხვდნენ აღმოსავლურ ეკლესიებში და რომანული ხანის ევროპელმა მლოცველებმა ისინი ჩამოიტანეს ევროპაში.
რომანული ხანის მოქანდაკეთა ერთ-ერთი მთავარი თემაა სიკეთის და ბოროტების მარადიული ბრძოლა. ამას ისინი ზოგჯერ ფარსის სახითაც გამოსახავენ. ეს იყო შუა საუკუნეების თეატრის წარმატებაც.
მხატვრული და ადამიანური თვალსაზრისით საინტერესო ქანდაკებებს შთააგონებს ბერების და,მეტიც,თვითონ იესოს მაცთუნებელი ეშმაკის თემა.
არის ათასობით სახე-ეშმაკუნები,ჭინკები,ავი სულები,ჯუჯები,ბრჭყალებიანი და კუდიანი არსებები და ზოგჯერ ქალები...
Sous la direction d'Élise FREINET avec la collaboration des commissions pédagogiques de l'ICEM
Maquette : M.BILLEBAULT, Juillet 2011
Illustrations : M.BILLEBAULT, L.BOUCHET, S.CONNAC, P.CARPENTIER, L.DESPAUX,
V.FEUTELAIS, A.TRONCY
Dès le début de l'ère chrétienne, les églises de l'Orient deviennent très riches et très belles. Elles
dépassent en splendeur les palais des contes des Mille et Une Nuits. A Byzance (Constantinople),
l'église de Sainte-Sophie, construite en cinq ans à peine (532 à 537), sous le règne de Justinien
(1), en est le chef-d'oeuvre.
M. Emile Male, dans sa préface à l'Histoire générale de l'Art (Flammarion), écrit à son sujet :
A l'intérieur, sous les coupoles, la magie des couleurs souligne la noblesse des lignes. Les colonnes
sont de marbre blanc, vert, rouge. Les murs et le pavement se recouvrent de marbres roses, verts,
jaunes, plus adoucis. Les mosaïques du sanctuaire éblouissent par leurs richesses : colonnades
d'argent, autel d'or et de pierreries reposent sur des plaques d'or. D'innombrables lampes,
suspendues aux voûtes, dessinent des filets et des croix de lumière. Six mille candélabres
constellent les murs. Quarante-deux mille vases d'or et d'argent sont destinés au service du culte ...
Toutes les merveilles sont réunies là sous une coupole qui représentait le ciel. C'était le triomphe
de l'art byzantin.
(1) Empereur du Saint Empire d'Orient.
1
BT 428
Avril 1959
Influence de l'Orient
Les moines, les seigneurs, les commerçants, attirés par cet Orient fabuleux, s'y rendaient en
pèlerinages.
De retour, les pèlerins ramenaient manuscrits, images, soies, tapis pierreries et reliques pour
embellir leurs églises. Ils ramenaient aussi des maçons et des maîtres d'oeuvre pour construire de
nouvelles églises semblables aux églises orientales. L'évêque Cassien venait de visiter les
couvents égyptiens quand il fonda le monastère de Saint-Victor, à Marseille. Honorat vécut avec
les cénobites(1) de l'Orient avant de fonder l'abbaye des îles de Lérins.
Chaque siècle augmente l'influence de l'Orient sur les chrétientés d'Italie, de France, d'Espagne,
d'Allemagne, des Pays-Bas, d'Angleterre, tous pays où fleurira l'art roman.
(
Église à Mykonos
1) Cénobites: moines vivant en communauté.
2
L'église de l'abbaye
Dès le IX° siècle, chaque abbaye a son église. Elle est l'oeuvre de la communauté des moines,
mais aussi des maçons, artisans locaux, et surtout des architectes internationaux de grande
renommée.
D'où venait l'argent nécessaire à de si vastes constructions ?
Des biens de l'abbaye, très importants à l'époque : i'évêque, comme le comte ou le duc, était
seigneur féodal, levant des impôts, imposant des corvées, faisant des conquêtes par ses armées
et recevant les dons des grands et des rois qui, souvent, prenaient en charge la: construction des
églises.
Les ordres religieux les plus puissants étaient internationaux et possédaient des abbayes
construites dans tous les pays et rattachées à l'abbaye-mère. Nous avons vu(1) comment les
moines de Cluny construisirent, à travers l'Europe, les plus riches églises romanes. Elles étaient
aussi somptueuses que les églises d'Orient qui leur avaient servi de modèle.
Abbaye cistercienne de Sénaque
(1) Voir B.T. 425 L'Art Roman (1).
3
Les richesses de l'Orient
On peut dire que c'est le commerce avec l'Orient qui a fait la richesse de l'église romane.
Quelles étaient les richesses que les pèlerins ramenaient d'Orient ?
D'abord, celles qui étaient facilement transportables comme les tentures, les tapis, les soieries, les
travaux d'art en ivoire et en émaillerie, les lustres et candélabres, les reliquaires de très grande
valeur, les miniatures et surtout les manuscrits « enluminés ». S'y ajoutaient aussi des colonnes de
marbre, des chapiteaux, des linteaux sculptés arrachés aux ruines des temples grecs et assyriens,
toutes richesses qui trouvaient leur place dans les églises romanes.
Tapisserie aux mille fleurs (Château de
Langeais)
Tout ce qui pouvait être employé à
l'embellissement de l'église était mis
en valeur par l'ingéniosité des moines
artistes de l'abbaye. Les tentures
orientales décoraient les murs et
servaient parfois à clore les fenêtres
sans vitres. Les soieries ornaient
l'autel. Les lustres, les candélabres
brillaient de mille feux. Les espaces
nus étaient revêtus de mosaïques ou
de fresques par les peintres romans.
Les tapisseries déroulaient leurs
couleurs chatoyantes. Les chapiteaux grecs ou romains étaient peints en teintes vives.
Toutes ces richesses qui, au début, faisaient un peu « bric-à-brac », devaient devenir le point de
départ d'un art magnifique qui, aux XIe et XIIe siècles, fit de l'église romane une splendeur.
Imitation de l'Orient
Ces objets précieux, chefs-d'oeuvre d'un art oriental millénaire, les artistes romans les copièrent.
Mais, mieux encore, ils s'en inspirèrent pour créer des oeuvres nouvelles qui donnaient peu à peu
à l'église un cachet personnel, celui de l'époque romane et celui de l'abbaye.
Ce sont les manuscrits importés d'Orient, les soieries, les tentures qui ont surtout contribué à
l'éclosion de l'art roman. Toute la décoration de l'église et toute la sculpture (qui est la décoration
du matériau, de la pierre) s'en sont inspirées.
4
Les manuscrits
C'est à l'époque mérovingienne(1) que commencent à apparaître les manuscrits décorés à
l'orientale. Les majuscules décoratives aux couleurs vives sont les mêmes que celles des
manuscrits arméniens et du Sinaï. Les animaux contournés, stylisés appartiennent presque tous à
la faune asiatique ou africaine. Cestains motifs sont égyptiens, comme Saint Jean à tête d'aigle,
semblable aux divinités des Pharaons à tête d'épervier.
Ces manuscrits avaient été apportés quelquefois par les moines de la Thébaïde(3) et du Sinaï,
revenus en Europe pour fonder des monastères. Les moines gaulois, les premiers, commencèrent
le travail d'enluminure qui fit la valeur des manuscrits romans.
(1) Du Ve au VIle siècle.
(2) Thébaïde : Désert de la Haute-Égypte où se retirèrent les premiers ermites chrétiens.
Les enluminures
Ce fut surtout sous Charlemagne que l'enluminure(1) prit un nouvel élan. Charlemagne se soucia
davantage de l'antiquité romaine que de l'Orient : « Quitte les toits fumeux de Tours, écrivait-il à
son ami Alcuin, et viens voir avec moi les toits dorés de Rome ». Il organisa des armées de lettrés
en quête de richesses. Alcuin créa à Saint-Martin-de-Tours une école de scribes et d'enlumineurs
qui fonctionna pendant un demi-siècle.
Toutefois, l'influence orientale persista.
Ce sont les enluminures des manuscrits qui servirent de modèles à tous les artistes romans dans
la peinture, la mosaïque et la sculpture.
(1) Enluminure: décoration de manuscrits en couleurs vives, ors et argents lumineux.
5
Les mosaïques de l'Orient
Les mosaïques (art millénaire employé à Sumer 3000 ans avant J .-C.) furent le plus beau décor
des églises constantiniennes(1) à Jérusalem et en Palestine.
Des sanctuaires édifiés sur l' ordre de Constantin accueillaient les pèlerins de toutes les parties du
monde : à Jérusalem (église de l'Ascension), à Bethléem (église de la Nativité), à Nazareth (église
de l'Annonciation), Constantin construisit églises sur églises. Ancien noble romain, il voyait grand
et se souvenait de la technique romaine dans laquelle la mosaïque fut en si grand honneur.
Les mosaïques de ces églises étaient des copies de mosaïques syriennes et palestiniennes. Elles
retraçaient la vie du Christ. Le Christ y était représenté en Syrien avec une barbe brune. Pour la
première fois, apparaît l'auréole qui sera la marque des saints.
(1) Constantin, empereur romain converti au christianisme, donna aux chrétiens la Paix de Milan, en 313, à
Maxence.
Motif central de la mosaïque du paon, Vaison-la-Romaine
Les mosaïques romanes
Les églises romanes eurent, elles aussi, leurs mosaïques orientales. Cet art, oublié pendant deux
siècles en Italie, reparut, grâce aux mosaïstes de l'abbaye du mont Cassin, appelés de Byzance.
Ils y créèrent une école et formèrent des élèves. Les mosaïques des églises de Saint-Clément,
Sainte-Marie-de- Transtevère, Sainte-Marie-Nouvelle furent leurs oeuvres.
A Ravenne, dans les diverses églises construites sur l'ordre de Galla Placida, les mosaïques
étaient la décoration essentielle. Les couleurs en étaient: vert, bleu, or, bleu tendre, rouge brun.
En France, la mosaïque de la voûte de Germigny-des-Prés (Loiret) est l'une des plus anciennes
(IXe siècle). Les mosaïques de Saint-Denis (1140-50) semblent contenir des cubes de mosaïques
romaines. Celle de la chapelle Saint-Michel-du-Puy, avec ses pierres délicates blanches, grises,
oranges, noires, est d'inpiration orientale mauresque.
6
La fresque
La peinture, et spécialement la fresque, fut la décoration la plus répandue dans les églises
romanes, comme elle avait été celle des catacombes(1). Ce sont les fresques qui donnaient à
chaque église son visage personnel. Elles reproduisaient, comme les manuscrits qui les
inspiraient, des scènes de l'Ancien Testament (la Bible) et du Nouveau Testament (Apocalypse et
Evangile). Mais elles relataient aussi la vie du saint auquel l'église était consacrée. On les dit :
historiées.
Abbaye de Fontevrault
L'église de Saint-Savin, en Poitou, est le plus
bel ensemble de fresques qui subsiste. Le
rez-de-chaussée est décoré par des scènes
du Jugement dernier et de l'Apocalypse. Au
premier étage, les fresques évoquent la
Passion. Dans la crypte, est retracée la vie
des martyrs saint Savin et saint Cyprien.
Les couleurs employées étaient réduites à
quatre : brun-rouge, blanc, gris-vert et bleu. Le bleu était très rare. On ne l'employait que pour le
Christ. On mélangeait ces couleurs avec la chaux, ce qui en atténuait l'éclat.
Eglise du Taull (Pyrénées-Orientales)
On employa peu à peu la peinture à la colle et à
l'oeuf, puis à l'huile sans siccatif. Dès le XIe siècle,
les fresques sont plus vives. Les personnages sont
souvent cernés par un trait brun. C'est un procédé
qu'ont utilisé de grands artistes modernes, surtout
Matisse.
Un moine célèbre, Théophile (XI° siècle), fit un
recueil de recettes qu'on employait
automatiquement, sans risque d'erreur. Pour les
visages, les mains, par exemple, il conseillait de
mélanger de la céruse jaunie au feu, de la céruse
blanche, du cinabre (rouge) et du sinople (vert).
(1) Cimetière des premiers chrétiens, à Rome.
7
Les tapisseries
Dans de nombreuses églises romanes, les tapisseries de grandes dimensions, exécutées dans les
abbayes de moines ou de religieuses, étaient des oeuvres de grand prix.
La grande tenture de la cathédrale de Bayeux, par exemple, retraçant l'histoire de la conquête de
l'Angleterre par les Normands, mesure soixante-trois mètres de long (1).
Ce document laisse supposer que la tapisserie était beaucoup plus libre que la peinture dans ses
sujets et sa facture et qu'elle s'affranchissait peu à peu des influences orientales, pour devenir art
régional.
Cependant, les tentures de soie que les empereurs et les évêques de Byzance envoyaient aux
papes étaient des merveilles. Elles étaient historiées, retraçant la vie de Jésus-Christ pour la
plupart et, à cause de cela, toujours copiées.
(1) Voir B.T. n° 313 : La tapisserie de Bayeux,
L'orfèvrerie
Les Barbares qui, aux V° et VI° siècles, ravagèrent la Gaule et détruisirent les premières églises
chrétiennes, devaient, quelques siècles plus tard, s'employer à l'enrichissement des églises
reconstruites. Les Goths, par exemple, apportaient l'art de l'orfèvrerie cloisonnée. Cette orfèvrerie
sera celle de tous les pays où s'installèrent les Germains (Espagne, Lombardie, Ravenne, Gaule).
Encensoirs, châsses, reliquaires, crosses d'évêques, boucliers, épées, armures s'enrichirent ainsi
de perles précieuses ou d'émaux incrustés dans des tresses, entrelacs, serpents ou animaux
habituels aux steppes asiatiques.
Les Goths avaient reçu de la Perse Sassanide l'art de travailler les métaux précieux et les pierres
fines. L'antique Assyrie, deux mille ans avant Jésus-Christ, avait mis en honneur cette technique
délicate, héritée certainement des Sumériens (IlI° millénaire)
8
La sculpture
La décoration la plus émouvante de l'église romane est certainement sa sculpture et surtout celle
des chapiteaux.
Notre-Dame de Nantilly (Saumur)
Dans ces monuments sévères et
robustes, les artistes romans, à force de
persévérance et d'habileté, ont fait fleurir
la pierre et l'ont humanisée. C'est dans ce
patient et laborieux travail des ciseaux et
du maillet que l'on retrouve l'âme de ces
solides bâtisseurs de cathédrales,
passionnés de travaux géants,
d'entreprises difficiles, de joie, de liberté
et de foi.
Rien de plus étrange que ces animaux, ces personnages qui s'accrochent aux chapiteaux, aux
corniches, aux arcs des portails et des fenêtres, si différents des richesses méticuleuses, des
trésors qui font de l'église une immense châsse(1).
Les statues romanes furent d'abord en bois et de petites dimensions. Dans de petites églises de
village, on retrouve encore de ces statues sculptées dans des bois du pays. Ainsi, une petite pieta
du XII" siècle est encore intacte dans la modeste église de Vallouise (Hautes-Alpes).
Croix romane
Dans les églises de grand renom, ces statues
de bois sculpté étaient richement recouvertes
d'or ou d'argent comme les vierges d'Auvergne,
dont la vierge de Notre-Dame du mont
Cornadore est le chef-d'oeuvre.
C'est au XII° siècle, quand affluèrent les grands
maîtres d' oeuvres internationaux, que la figure
humaine prit de l'importance, spécialement dans
la cathédrale de Chartres et à Saint-Trophime
d'Arles.
(1) Châsse: coffre où l'on conserve les reliques d'un saint, ou les trésors.
.
9
Le portail roman
Avec ce souci de faire l'église aussi belle du dehors que du dedans, les maîtres d'oeuvres romans
devaient attacher tous leurs soins à l'embellissement des portes et des fenêtres.
Différentes parties d'un portail type
La porte latine des premiers siècles, avec un arc plein
cintre nu, s'enrichit progressivement du trumeau, du
linteau, du tympan, des voussures, des pieds-droits,
des soubassements.
Chacun de ces parties s'agrémente de sculptures,
tresses ou entrelacs, animaux ou personnages taillés
dans la pierre et sortis de la masse avec une perfection
qui dut être enseignée par les sculpteurs d'ivoire qui en
possédaient la technique, transmise despuis des
millénaires.
Portail de l'église Sainte-
Croix( Bordeaux).Diables passifs
avec des dames dormeuses (mais
ayant délégué faunes rampantes et
gluantes et répandu sourires
voluptueux sur lèvres entrouvertes)
10
Du symbole à la sculpture
Le tympan de l'église de Moissac fut achevé vers 1115. Il s'inspire d'une miniature(1) de
l'Apocalypse peinte dans le monastère de Saint-Sever, en Gascogne. Il représente Dieu entouré
d'animaux qui sont le symbole des
évangélistes(2).
Le même sujet est sculpté dans le tympan de
l'église Saint- Trophime, à Arles, de la même
époque. Ce sont là deux chefs-d'oeuvre de l'art
roman qui prouvent la liberté des artistes
romans dans l'exécution d'un thème commun,
venu, semble-t-il, des mêmes sources ou du
même modèle.
Détail du portail de l'église de Ménilles
(1) Miniature : petit tableau de très petites dimensions, peint avec des couleurs à la colle.
(2) Le symbole est un signe qui remplace une qualité ou une personne. Ici, le Lion est' eaint Marc; le boeuf,
saint Luc; l'aigle, saint Jean ; l'homme ailé, saint Mathieu.
Harmonie de la pierre
Parfois, toute la façade de l'église est sculptée comme un reliquaire d'ivoire.
L'église était, en effet, pour les artistes romans, comme un grand livre contenant toute l'histoire
chrétienne. Plus on l'enrichissait de scènes bibliques ou évangéliques, plus elle gagnait d'autorité
et d'influence. Ce lent travail demandait parfois des siècles. La façade de Saint- Trophime
conserve les travaux de neuf siècles, si unis, si bien
assemblés qu'ils créent une remarquable harmonie.
C'était là le travail de deux grands artistes lombards :
Maître Guillaume et Maître Nicolas, grands constructeurs
d'églises à travers l'Europe.
Portail de l'église de Ménilles
11
Les chapiteaux romans
C'est sur les bas-reliefs et surtout sur les chapiteaux des innombrables colonnes et colonnettes
que les artistes romans ont laissé leur marque.
On s'aperçoit bien vite que de très nombreux
artistes très différents les uns des autres ont
colldboré à la même église.
On trouve souvent des chapiteaux sculptés à la
manière romaine avec feuilles d'acanthe : ils ont
été pris aux ruines des monuments romains ou
recopiés par un sculpteur roman. Des taureaux
proviennent de monuments gaulois copiés sur des
modèles celtes.
Cloître de Notre-Dame de Nazareth (Vaison-la-
Romaine)
Beaucoup plus originaux sont les vrais
chapiteaux romans, souvent maladroits,
archaïques, mais toujours pleins de vie,
de bonne humeur, d'ironie ou d'adoration.
Notre-Dame de Nantilly (Saumur)
Diversité dans l'unité
Voici deux chapiteaux de l'église de Mozac (Puy-de-Dôme). Le chapiteau des quatre vendangeurs
témoigne d'une sûreté des formes, d'une habileté de composition, d'un fini de la taille qui sacrent
un spécialiste. C'est là certainement l'oeuvre d'un maître. Son inspiration est de source romaine,
comme l'indique la facture des chevelures et le modelé des muscles.
Le chapiteau du tombeau du Christ paraît, à côté, tout naïf, avec sa maisonnette et ses soldats
géants. C'est certainement un tailleur de pierre roman qui l'a réalisé en y mettant tout son érnotion
et sa foi.
Tous ces personnages taillés sur les murs et sur les chapiteaux, étaient peints de couleurs vives
pour que la nef en soit illuminée comme un livre d'heures.
12
Les animaux fabuleux
Les sculpteurs romans n'ont pas toujours créé des chapiteaux historiés. Ils ont scnlpté aussi un
monde étrange et surnaturel, plein de mystère, où apparaissent des êtres fantastiqnes,
personnages on animaux sortis des légenges qui ont enchanté l'humanité : lions ailés, tanreaux à
tête humaine, griffons, sphinx, faucons,
personnages à tête d' oiseanx et dont
certains avaient un passé millénaire.
Déjà ils embellissaient les premiers
monuments sumériens, babyloniens, hittites,
assyriens ou égyptiens et l'Orient les avait
incorporés à ses palais somptueux avant de
leur donner une place dans les églises
orientales, d'où les pèlerins romans en
ramenèrent l'image en Europe.
Abbaye de Fontevrault
Le bien et le mal
Ce n'est qu'au IXe siècle que l'on voit apparaître le diable, ce personnage tentateur, ange déchu
qui n'a que le mal en tête.
C'est dans ce combat éternel entre le bien et le mal que les artistes romans ont laissé
transparaître cette solide gaieté, ce goût de la farce qui fit, par ailleurs, le succès du théâtre du
Moyen-Age. Ce démon qui tourmente les ermites, les moines et même Jésus, a inspiré des
sculptures très intéressantes au point de vue artistique et humain.
Il y a mille visages: diablotins, gnomes, farfadets, personnages à griffes et à queues et quelquefois
femmes ...
Les chapiteaux de l'église de la Madeleine, à Vézelay, donnent une idée saisissante de ce drame
ou de cette comédie.
Cimetière médiéval de Rouen
13
L'église, maison commune
La foi, au début du Moyen-Age, était très vive. L'église, demeure de Dieu, allait devenir la maison
de tous. En ces X°, XI°, XII° siècles, elle était encore l'église de l'abbaye, retranchée du monde par
ses remparts, et jalousement gardée par ses moines qui rêvaient d'en faire l'image de la jérusalem
céleste dont ils étaient les constructeurs.
Au XII°siècle, les maçons laïcs remplacèrent, peu à peu, les moines bâtisseurs. L'église devint
gothique et maison commune. Alors, elle vécut la vie même du village, de la ville, de la société.
Notre-Dame de Nantilly (Saumur), vitrail du XII° siècle
14
Imitation de l'Orient
Ces objets précieux, chefs-d'oeuvre d'un art oriental millénaire, les artistes romans les copièrent.
Mais, mieux encore, ils s'en inspirèrent pour créer des oeuvres nouvelles qui donnaient peu à peu
à l'église un cachet personnel, celui de l'époque romane et celui de l'abbaye.
Ce sont les manuscrits importés d'Orient, les soieries, les tentures qui ont surtout contribué à
l'éclosion de l'art roman. Toute la décoration de l'église et toute la sculpture (qui est la décoration
du matériau, de la pierre) s'en sont inspirées.
4
Les manuscrits
C'est à l'époque mérovingienne(1) que commencent à apparaître les manuscrits décorés à
l'orientale. Les majuscules décoratives aux couleurs vives sont les mêmes que celles des
manuscrits arméniens et du Sinaï. Les animaux contournés, stylisés appartiennent presque tous à
la faune asiatique ou africaine. Cestains motifs sont égyptiens, comme Saint Jean à tête d'aigle,
semblable aux divinités des Pharaons à tête d'épervier.
Ces manuscrits avaient été apportés quelquefois par les moines de la Thébaïde(3) et du Sinaï,
revenus en Europe pour fonder des monastères. Les moines gaulois, les premiers, commencèrent
le travail d'enluminure qui fit la valeur des manuscrits romans.
(1) Du Ve au VIle siècle.
(2) Thébaïde : Désert de la Haute-Égypte où se retirèrent les premiers ermites chrétiens.
Les enluminures
Ce fut surtout sous Charlemagne que l'enluminure(1) prit un nouvel élan. Charlemagne se soucia
davantage de l'antiquité romaine que de l'Orient : « Quitte les toits fumeux de Tours, écrivait-il à
son ami Alcuin, et viens voir avec moi les toits dorés de Rome ». Il organisa des armées de lettrés
en quête de richesses. Alcuin créa à Saint-Martin-de-Tours une école de scribes et d'enlumineurs
qui fonctionna pendant un demi-siècle.
Toutefois, l'influence orientale persista.
Ce sont les enluminures des manuscrits qui servirent de modèles à tous les artistes romans dans
la peinture, la mosaïque et la sculpture.
(1) Enluminure: décoration de manuscrits en couleurs vives, ors et argents lumineux.
5
Les mosaïques de l'Orient
Les mosaïques (art millénaire employé à Sumer 3000 ans avant J .-C.) furent le plus beau décor
des églises constantiniennes(1) à Jérusalem et en Palestine.
Des sanctuaires édifiés sur l' ordre de Constantin accueillaient les pèlerins de toutes les parties du
monde : à Jérusalem (église de l'Ascension), à Bethléem (église de la Nativité), à Nazareth (église
de l'Annonciation), Constantin construisit églises sur églises. Ancien noble romain, il voyait grand
et se souvenait de la technique romaine dans laquelle la mosaïque fut en si grand honneur.
Les mosaïques de ces églises étaient des copies de mosaïques syriennes et palestiniennes. Elles
retraçaient la vie du Christ. Le Christ y était représenté en Syrien avec une barbe brune. Pour la
première fois, apparaît l'auréole qui sera la marque des saints.
(1) Constantin, empereur romain converti au christianisme, donna aux chrétiens la Paix de Milan, en 313, à
Maxence.
Motif central de la mosaïque du paon, Vaison-la-Romaine
Les mosaïques romanes
Les églises romanes eurent, elles aussi, leurs mosaïques orientales. Cet art, oublié pendant deux
siècles en Italie, reparut, grâce aux mosaïstes de l'abbaye du mont Cassin, appelés de Byzance.
Ils y créèrent une école et formèrent des élèves. Les mosaïques des églises de Saint-Clément,
Sainte-Marie-de- Transtevère, Sainte-Marie-Nouvelle furent leurs oeuvres.
A Ravenne, dans les diverses églises construites sur l'ordre de Galla Placida, les mosaïques
étaient la décoration essentielle. Les couleurs en étaient: vert, bleu, or, bleu tendre, rouge brun.
En France, la mosaïque de la voûte de Germigny-des-Prés (Loiret) est l'une des plus anciennes
(IXe siècle). Les mosaïques de Saint-Denis (1140-50) semblent contenir des cubes de mosaïques
romaines. Celle de la chapelle Saint-Michel-du-Puy, avec ses pierres délicates blanches, grises,
oranges, noires, est d'inpiration orientale mauresque.
ადამიანის მტანჯველი ლომი,ვორმსის ეკლესიის სარკმლის სამკაული,მე-12 საუკუნის ბოლო. ლომი ადამიანის მხეცური ირაციონალური საწყისის სიმბოლოა.
ლომი ჯიჯგნის კაცს. აქ ლომი ადამიანის მოუთოკავ ვნებათა სიმბოლოა.
No comments:
Post a Comment