ნავთობის მრეწველი,მეცენატი და კოლექციონერი ზუბალაშვილები-1 :

კონსტანტინე იაკობის ძე ზუბალაშვილი //1828 - 1901// იყო ნიჟეგოროდის დრაგუნთა 

Добавьте подпись

პოლკის შტაბს-კაპიტანი. იმ პოლკისა რომელშიც კავკასიაში გადაასახლეს მ.ი.ლერმონტოვი. შტაბს-კაპიტანს ჰქონდა მიწა გორში სადაც ცხოვრობდა თავის მეუღლე ელისაბედ თუმანიშვილთან და ოთხ შვილთან ერთად.
        ცხოვრობდა საკმაოდ მოკრძალებულად სანამ 1872 წელს არ იყიდა მიწა ბიბი-ეიბატში//ბაქო//,სადაც მალე აღმოჩნდა ბევრი ნავთობი. კ.ი.ზუბალაშვილის ფირმამ იქ ნავთობის მოპოვება დაიწყო 1889 წლიდან და ოჯახი მალე გამდიდრდა. კ.ი.ზუბალაშვილი გარდაიცვალა 1901 წლის 26 მარტს.

მისი სიკვდილის შემდეგ მემკვიდრეობა თანაბარი წილებით გადავიდა მის შვილებთან 

//ლევ-ლევანი, სტეფანე, პეტრე და იაკობი//.

სტეფანე გარდაიცვალა მალე მამამისის შემდეგ. იაკობი დაბინავდა პარიზში,პეტრე-შვეიცარიაში, მოსკოვში მცხოვრები ლევი კი ბაქოში,ტფილისში და მოსკოვში არსებული ზუბალაშვილების კანტორების მეშვაეობით ხელმძღვანელობდა მთელ საქმეს. ის მოგების წილს აძლევდა ძმებს და ფლორენციაში მცხოვრებ ბიძას.
სტეფანე კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილი //1860 - 1904//.

დიდი ხნის მანძილზე //1888-1894 წლებში დანამდვილებით// ცხოვრობდა ბაქოში, ხელმძღვანელობდა ზუბალაშვილების ფირმის ბაქოს ნაწილს.

მოსკოვში მცხოვრები ძმა ლევ კონსტანტინეს ძისთვის მიწერილი წერილების თანახმად ზუბალაშვილებს ჰქონდათ კონფლიქტი ფირმა "ზუბალაშვილები და ძმები ჯაყელების" ყოფილ კომპანიონებთან.

გარდაიცვალა 1904 წელს მალე მამამისის გარდაცვალების შემდეგ.

პეტრე კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილი //1862 - ?//
В 1889 წ. დაამთავრა პეტერბურგის მთის ინსტიტუტიо
В 1892წ.მიიღო ტიტულარული მრჩევლის ჩინი .
В 1895წ.г იყო მთის მთავარ სამმართველოსთან...შემდეგ გადავიდა შვეიცარიაში.

იაკობ კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილი//1876 – 1941//.

ლუვრში ერთ-ერთი დარბაზის კედელზე შეიძლება ნახოთ მარმარილოს დაფა რომელზეც ამოყვანილია ამ მუზეუმში შეკრებილი ხელოვნების საგანძურის ცნობილ თუ გულუხვ მჩუქებელთა სახელები. მათ შორის არის იაკობ ზუბალაშვილის სახელიც. 

პარიზში ალექსანდრე მესამის ხიდთან არსებულ მცირე სასახლეში ერთ დარბაზს ჰქვია "ზუბალაშვილის დარბაზი".
იაკობ ზუბალაშვილს რომ მოენდომებინა მას შეეძლო პარიზის ყოველ ეროვნულ მუზეუმში თავისი სახელობითი დარბაზების შექმნა,მაგრამ თავმდაბალი იყო და არ მოინდომა.
თუ კი პარიზის მუზეუმებს არ ყოფნიდათ სურათების,ქანდაკებების,ოქრო-ვერცხლის ნაკეთობათა გარკვეული სერიის ნაწარმოებები რომლებსაც მუზეუმი ვერ იძენდა ფინანსური შეზღუდვების გამო ან თუ აკლდა მთელი სერია ბატონი ზუბალაშვილი გულუხვად სჩუქნიდა მათ მუზეუმებს და ბოდიშს იხდიდა რომ მეტის გაკეთება არ შეეძლო.

ამასთან როგორც ეს ხშირად ხდება ხოლმე და სამწუხაროდ ითვლება ნორმალურად ხელოვნების ნაწარმოებების ბარათებზე არ მიუთითებენ ხოლმე მიმძღვნელის სახელს. ასე მოხდა ამ შემთხვევაშიც. // 1940-ანი წლების ფრანგული პრესიდან//.

სიცოცხლის ბოლო წლები იაკობ ზუბალაშვილმა დიდ გაჭირვებაში გაატარა. ამასთან დაკავშირებით ლუვრის და მცირე სასახლის დირექციებმა მას გაუწიეს ერთდროული მცირე მატერიალური დახმარება.

იაკობ კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილი გარდაიცვალა 1941 წელს. ის დაკრძალეს ნეი სიურ სენის სასაფლაოზე. გადარჩა თუ არა მისი საფლავი უცნობია.

This artwork, La Faunesse Zoubaloff by Auguste Rodin, is currently for sale at Side by Side Gallery Akim

ლევ //ლევან// კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილი (? – 1914 წლის დეკემბერი)

კ.ი. ზუბალაშვილის უფროსი შვილი, აზნაური, ცხოვრობდა მოსკოვში, ტვერის ბულვარზე ლანსკაიას სახლში. იყო ფირმა "კ.ი.ზუბალაშვილის მემკვიდრეების" საერთო ხელმძღვანელი.

1892 წელს მამასთან, კონსტანტინე იაკობის ძესთან ერთად კალუგას დასავლეთ გარეუბანში ააგო სახელგანთქმული სახლი. ლ.კ. ზუბალაშვილი უცნაური კაცი იყო,სჭირდა დევნის მანია და ამიტომ თავის სახლს შემოავლო აგურის მაღალი კედელი,ხოლო მის მიერ იქ აშენებული რამოდენიმე სახლი უფრო გავდნენ შუა საუკუნეების ციხე-სასახლეებს რომელთაც შეეძლოთ მრავალთვიანი ალყის გაძლება. წითელი აგურის გალავანი კრამიტით დახურული პატარა კოშკებით და სახლები წვეტიანი სახურავებით ძალიან ალამაზებენ კარ-მიდამოს.

რევოლუციის შემდეგ, 1919 წელს, ეს კარ-მიდამო რა თქმა უნდა დაითრიეს სტალინმა და მიქოიანმა. სტალინი აქედან არ გათრეულა 1932 წლამდე და შემდეგ თავისი კაბინეტი გადაიტანა ახლო აგარაკზე კუნცევოში. ცოტა უფრო დიდში შებრძანდნენ მიქოიანი და ვოროშილოვი და შემდეგ მათ შეუერთდა მარშალი საპოშნიკოვი.

ზუბალოვოს კარ-მიდამოს ისტორია კარგადაა აღწერილი სტალინის ასული სვეტლანას წიგნში "20 წერილი მეგობარს".

//ჩანართი, კ.კოვალიოვ-სლუჩევსკი,სხვა რუბლიოვკა, მეფის გზის საიდუმლოებები,
 ფრაგმენტი: 

ეს იყო სტალინის პირველი პერსონალური აგარაკი.უდიდესი ბელადი ის მერე გახდა.მას ეს კარ-მიდამო უკვე 1918 წელს მოეწონა და იქ ჩადიოდნენ და ცხოვრობდნენ მისი როგორც პირველი ცოლი ეკატერინე სვანიძის ისე მეორე ცოლი ნადეჟდა ალილუევას უახლოესი ნათესავები.//

ლევან კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილის მეცენატობის მასშტაბები თვალშისაცემი იყო მოსკოვის მასშტაბებითაც.

ზუბალაშვილის სახელი 
დარჩა როდენის ამ 
ქმნილებასაც 

სწორედ ის დაეხმარა ფინანსურად მხატვარ ვ.მ.ვასნეცოვს როდესაც ის მუშაობდა უსოვოში სახელგანთამულ სურათზე "დევგმირები"//«Богатыри»//.

მოსკოვში არის ზუბალაშვილების მიერ რკინიგზის მაგნატები ფონ-დერვიზებისგან შეძენილი დიდებული სახლი რომელიც ზუბალაშვილებმა გაავსეს ძვირფასი კოლექციებით და ასე აქციეს " ალი-ბაბას" გამოქვაბულად. ესაა წითელ კარიბჭესთან სადოვო-ჩერნოგრიაზსკაიას ქუჩა ნომერ ექვსში მდებარე სახლი. ქუჩისგან მასიური კედლით გამოყოფილი ეს ეს სახლი 1911 წელს ააგო ხუროთმოძღვარმა ნ.ნ.ჩერნეცოვმა.
1880-ან წლებში ლევ კონსტანტინოვიჩი შევიდა რუს ვაჭარ-კოლექციონერთა წრეში. მისი კოლექცია მალე გაეჯიბრა შჩუკინების, რიაბუშინსკების და მოროზოვების სახელგანთქმულ კოლექციებს. 

1890-ანი წლების ბოლოდან ლევან კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილი მრავალ მოსკოველ ვაჭართა მსგავსად გაიტაცა ძველრუსულმა ხელოვნებამ. მან შეიძინს ნ.მ.პოსტნიკოვის ხატების კოლექციის ნაწილი.

ვაჭრები და ხატების შემგროვებლები ზუბალაშვილის სახლისაკენ ურმებით ეზიდებოდნენ რუსულ და ბიზანტიურ ხატებს,სასულიერო პირთა სამოსს,ჯვრებს და საეკლესიო ნივთებს. მხატვრული კრიტიკოსების აზრით ზუბალაშვილის კოლექციაში იყო უძვირფასესი ხატები....

1918 წელს ზუბალაშვილების სახლი აჩუქეს რუმიანცევის მუზეუმს და ის გადაიქცა მის ფილიალად. მაგრამ ლენინმა გამოაცხადა რომ ხელოვნება ეკუთვნის ხალხს და 1920-ან წლებში განათლების სახალხო კომისარიატმა ზუბალაშვილების მემკვიდრეობის ნაწილი ანუ ხალხის საკუთრება გაყიდა მოსკოვის საკომისიო მაღაზიებით და დანარჩენი გაფანტა მთელი ქვეყნის კულტურის სახლებში და რაიონულ მუზეუმებში. ცოტა რამ დარჩა მოსკოვის მუზეუმებშიც. 

პირველი მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ ლევან კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილმა თავისი ხარჯით მოაწყო სამი კერძო საქველმოქმედო ჰოსპიტალი.
მის კარ-მიდამოში არსებულ ერთ-ერთ ჰოსპიტალში ექიმად მუშაობდა მეზობელი სოფელი პეტროვო-დალნეეს მფლობელი ა.ვ.გოლიცინი რომელიც მოგვიანებით ამერიკის შეერთებულ შტატებში მკურნალობდა კომპოზიტორ ს.ვ.რახმანინოვს.

 
ლევან კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილი გარდაიცვალა 1914 წლის დეკემბერში. სკორბიაშჩენსკის მონასტრის სასაფლაოსთან ერთად მოსპეს ლევან კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილის საფლავიც.

ლევან კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილის მამული "ზუბალოვო" მოსკოვთან ახლოს ბოლშევიკებმა გადააქციეს ძერჟინსკის,სტალინის,მიქოიანის და ნაირ-მაირი კალიბრის ბოლშევიკი ყაჩაღების დასასვენებელ სახლად და რეზიდენციად. ის დღესაც დახურულია და მასში წესიერ კაცს არ უშვებენ...
ნაწყვეტი თავადი კირილ ნიკოლაევიჩ გოლიცინის ჩანაწერებიდან.ტექსტი მოამზადა, წინასიტყვაობა და შენიშვნები დაურთო პ.ბ.კრაევსკიმ. რუსეთის თავადაზნაურთა საკრებულო,მოსკოვი, 1997.

ზუბალოვი // ზუბალაშვილი// და "ზუბალოვო":
"ერთხელ 1932 წლის ზაფხულს ყველაზე ჩვეულებრივმა ამბავმა მიგვიყვანა მამაჩემი და მე მოედანზე წითელ კარიბჭესთან-ჩვენ იქ საკმაოდ დიდხანს ვუცდიდით ტრამვაის. მამამ მიმითითა გაჩერების თითქმის პირდაპირ მდგარ სოლიდურ სახლზე და მკითხა ვიცი თუ არა თუ ვისია ეს სახლი. მე არ ვიცოდი და ვაღიარე ეს.

აგარაკი ზუბალოვოში 

სწორედ მაშინ გავიგე ამ სახლის და მისი მფლობელი ზუბალოვის //ზუბალაშვილის// ისტორია. მოგვიანებით ჩავიხედე წგნში "მთელი მოსკოვი" 1915 წლისთვის და და იქ ერთ გვერდზე ასოზე ზ აღმოვაჩინე შემდეგი ჩანაწერი: " ზუბალოვა ელენა ივანოვნა, შთამომავლობითი აზნაურის ქვრივი ზუბალოვა ოლგა ივანოვნა, ზუბალოვ ლევ კონსტანტინოვიჩ, აზნაური, მოსკოვის უნივერსიტეტის ღარიბი სტუდენტების დახმარების საზოგადოების წევრი ზუბალოვ ლევ ლვოვიჩ. 

ყველა ცხოვრობდა ერთ მისამართზე - სადოვო-ჩერნოგრიაზსკაია ნომერი 6 Садово-Черногрязская № 6, სწორედ ის სახლი.

ამ წიგნში ზუბალოვი კიდევ იყო ნახსენები. მასში მოყვანილია მოსკოვის უნივერსიტეტის ღარიბ სტუდენტთა დახმარების საზოგადოების წევრთა სია. მასში იყვნენ მოსკოვის შემდეგი პატივცემული მოქალაქეები: დამსახურებული პროფესორები დ.ნ.ანუჩინი,დ.ნ.ზერნოვი,და არტისტული სამყაროს ისეთი დიდი ფიგურები როგორიც იყო ლ.ვ.სობინოვი. ზუბალოვი მათში "თავისიანი" იყო. 

მაშ,სახლი ტრამვაის გაჩერების პირდაპირ ადრე ეკუთვნიდა ნავთობის ძალიან მდიდარ მეწარმე ზუბალოვს. ხმა მისი სიმდიდრის შესახებ ფართოდ გავრცელდა და მას თავს დაატეხა უბედურება: ის იქცა გამომძალველობის და შანტაჟის ობოექტად.
ერთხელ ზუბალოვმა მიიღო წერილი რომლის ავტორიც რევოლუციური მუშაობისთვის ითხოვდა რამოდენიმე ათეულ თუ ასეულ ათას მანეთს. წერილი გაგზავნილი იყო რაღაც იატაკქვეშა რევოლუციური ორგანიზაციის მიერ და მისი ავტორი იმუქრებოდა რომ სასტიკად გაუსწორდებოდა ზუბალოვს თუ კი ის დროზე არ გაიღებდა ამ ფულს.
ზუბალოვი ცნობილი იყო როგორც გულუხვი ქველმოქმედი. მაგრამ დაძალებულმა ქველმოქმედებამ,თანაც საქმისთვის რომლის გულშემატკივარიც ის ვერაფრით იქნებოდა ამ ადამიანში გამოიწვია ძლიერი პროტესტი.

ეს პროტესტი ეფუძნებოდა არა კაპიტალისტის სიხარბეს არამედ იმას რომ ის პრინციპულად არ ეთანხმებოდა საქმიანობას რომლის დაფინანსებასაც სთხოვდნენ.
ზუბალოვმა მტკიცედ გადაწყვიტა რომ არავითარ შემთხვევაში არ მისცემდა ფულს და კაპიტალს კი მოიხმარდა შესაძლო და დაპირებული ძალადობისგან თავდაცვის ორგანიზაციისთვის. მან დაიქირავა სანდო მცველები, თავისი სახლი წითელ კარიბჭესთან გადააქცია ციხე-სიმაგრედ და გაამაგრა თავისი მამული მოსკოვთან. მის კარ მიდამოს მოსკოვის გუბერნიის ზვენიგოროდის უეზდში შეიძლება დაერქვას მხოლოდ გამაგრებული მამული.

ზუბალოვმა თავისი მოსკოვის სახლი ქუჩისგან გამოყო მაღალი ღობით. ეხლახანს გამოცემულ ერთ-ერთ წიგნში მოსკოვის შესახებ არის ამ შენობისადმი მიძღვნილი სტრიქონები: "...ნომერი ექვსით ლამაზი საკუთრედი რომელსაც იცავს სახელმწიფო. ქუჩაზე გამოდის მისი ორი ფლიგელი რომელთაც აერთიანებს მაღალი ღობე//1911 წ. არქიტექტორი ნ.ნ.ჩერნეცოვი//. გამოცემით ამ ღობის აგება ბრძანა საკუთრედის უკანასკნელმა მფლობელმა-მილიონერმა მენავთობე ზუბალოვმა რათა დამალვოდა ცნობისმოყვარე გამვლელებს და ქუჩის ხმაურს>>>"

მეორე წიგნი მოსკოვზე უფრო ახლოა სიმართლესთან:"...ქვის ყრუ კედელი 1911 წელს არქიტექტორმა ნ.ნ.ჩერნეცოვმა ააგო სახლის მფლობელისთვის...შთამომავლობითი აზნაური ლ.კ.ზუბალოვისთვის. 1905 წლის ამბებით შეშინებული ზუბალოვი წავიდა მოსკოვიდან და 1909 წელს დაბრუნების შემდეგ მან ითხოვა ამ კედლის აგების ნებართვა..." მაგრამ არც ერთ წიგნში მოსკოვის თუ მოსკოვის სახლების შესახებ არაა ნათქვამი ზუბალოვის სახლის გარე სამყაროსგან გამომყოფი ძლიერი კედლის აგების ნამდვილი მიზეზი .

ეხლა მივმართოთ მენავთობე მილიონერის ქალაქგარეთა მამულს. მე ის შორიდან ვნახე 1923 წელს...
სადგურებს კუსოვოსა და ზნამენსკოეს შორის რევოლუციამდელი ხანიდან იდგა არა უბრალოდ კარ-მიდამო, ეს იყო ზუბალოვის ქალაქგარეთა მამული რომელიც მან მან გაამაგრა თავის მოსკოვის სახლზე უკეთესად და არა უარესად.
და ამ სიმაგრეებმა შეასრულეს თავისი როლი მამულის ისტორიაში. სწორედ ძლიერი კედლის,რკინის კარიბჭის და "პერსონალური" რკინიგზის წყალობით "ზუბალოვო" საბჭოთა ხანაში იქცა ერთ-ერთ პირველ "მაღალ რეზიდენციად"...
-------------------------------------------------------------------------------------------
ნატალია ბონდარევა ლევან კონსტანტინეს ძე ზუბალაშვილის მამულ ზუბალოვოზე: ოდინცოვოს რაიონი, რუბლიოვო-უსპენსკოე შოსე. ნახვის მსურველებს არ უშვებენ და არ აჩვენებენ. 

ეს ადგილი გამოყოფილია აგურის მაღალი ღობით. გზიდან ვხედავთ რამოდენიმე სახლს. ბრწყინავს მათი სპილენძის სახურავები და კაშკაშა ახალშეღებილი ფასადები. რა დარჩა ზუბალაშვილის ძველი ნაგებობებისგან თითქმის სახელმწიფო საიდუმლოა.
1852 წლის მონაცემებით აქ იყო 2 კარ-მიდამო. პირველი ეკუთვნოდა კოლეჟის ასესორ აბრამ ხვოშჩინსკის და მეორე ანა ზანგდალენს რომელმაც აქ მოაწყო ქიმიური ქარხანა//უშვებდა სელიტრას მჟავას და გლაუბერის მარილს//.

1857 წელს მიწის ეს ნაკვეთი შეიძინეს მეზობელი სოფელი ბარვიხას გლეხებმა შჩაველიევმა და კონდრატიევმა. 1892 წელს კი ის შეიძინა მდიდარმა ბაქოელმა ნავთობმრეწველმა ლ.კ.ზუბალოვმა.
მის პირადად მცნობი თანამედროვეების თქმით მას სტანჯავდა დევნის მანია და ამიტომ მან თავის მამულს შემოავლო მაღალი აგურის კედელი რომლის უკანაც ააგო რამოდენიმე მაგარი აგურის და ციხე-სიმაგრეების მსგავსი სახლი. მფლობელის სახელის მიხედვით მამულს დაერქვა ზუბალოვო. 

ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ მამულის შენობები ცოტა ხანს უპატრონოდ იდგა. მაგრამ 1924 წელს მას ყურადღება მიაქცია ფ.ე.ძერჟინსკიმ რომელიც იქ ზაფხულში დასახლდა ცოლთან და ნათესავებთან ერთად. 

1920-ან წლებში გაჩნდა ბოლშევიკ დიდებულთა-სტალინის, ძერჟინსკის, ბუხარინის, მიქოიანის, ვოროშილოვის, შაპოშნიკოვის და სხვათა აგარაკები. 1932 წელს.მისი მეორე ცოლი ნ.ს.ალილუევას თვითმკვლელობის შემდეგ სტალინი სამუდამოდ მიდის დიდი ორსართულიანი ქვის სქხლიდან და ზუბქლოვოს უტოვებს თავის შვილებს ორი ქორწინებიდან//სვანიძისგან და ალილუევასგან//,თვითონ კი გადადის კუნცევოს აგარაკზე მოსკოვთან უფრო ახლოს. ნატალია ბონდარევა, ფოტო 15.05.2006., რამოდენიმე საცხოვრებელი სახლი.

В 1932 г. после самоубийства своей второй жены Н.С. Аллилуевой Сталин навсегда покидает здешний просторный двухэтажный каменный дом, оставив Зубалово детям от двух браков (от Сванидзе и Аллилуевой), а сам перебирается на Кунцевскую дачу ближе к Москве. Наталья Бондарева. Фото 15.05.2006.

Несколько жилых домов

Усадьба Зубалово

25.10.2010 | Автор: Наталья Бондарева 

Усадьба Зубалово (Одинцовский р-н, Рублёво-Успенское шоссе, д. Калчуга). Усадьба недоступна для посещения.
Это место надёжно скрыто от обывателя высоким кирпичным забором. С дороги мы можем наблюдать только несколько домов, «сияющих» медными кровлями и яркими обновлёнными фасадами. Что осталось от старинных Зубаловских построек — почти что государственная тайна ...
По сведениям 1852 г. здесь находились две усадьбы. Первая принадлежала коллежскому асессору Абраму Хвощинскому, а вторая — Анне Зандгален, устроившей тут химический завод, выпускавший селитренную кислоту и глауберову соль. В 1857 г. этот участок земли приобрели крестьяне соседней деревни Барвиха Щавелев и Кондратьев, а в 1892 г. его перекупил богатый бакинский нефтепромышленник Л.К. Зубалов.
По рассказам современников, знавших его лично, он страдал манией преследования и поэтому огородил свои владения высокой кирпичной стеной, за которой возвёл несколько крепких кирпичных домов, более похожих на замки. По имени владельца усадьба стала именоваться Зубалово.

• Описание
• Схема проезда

После Октябрьской революции строения усадьбы некоторое время стояли бесхозными, но в 1924 г. на неё обратил внимание руководитель ОГПУ Ф.Э. Дзержинский, который поселился здесь на летний сезон с женой и родственниками.
В 20-е гг. XX века на территории бывшей зубаловской усадьбы разместились дачи многих «сильных мира сего»: И.В. Сталина, Ф.Э. Дзержинского, Н.И. Бухарина, А.И. Микояна, К.Е. Ворошилова, Б.М. Шапошникова и др.
В 1932 г. после самоубийства своей второй жены Н.С. Аллилуевой Сталин навсегда покидает здешний просторный двухэтажный каменный дом, оставив Зубалово детям от двух браков (от Сванидзе и Аллилуевой), а сам перебирается на Кунцевскую дачу ближе к Москве. Наталья Бондарева. Фото 15.05.2006.

Несколько жилых домов

Голицын К. Н. Записки князя Кирилла Николаевича Голицына / подгот. текста, сост., предисл. и примеч. Б. П. Краевского ; Рос. Дворян. Собрание. - М., 1997. - 4 ЗУБАЛОВ И «ЗУБАЛОВО» Однажды летом 1932 года самый обыденный случай привел одновременно моего отца и меня на площадь Красных ворот — нам пришлось довольно долго простоять там в ожидании трамвая. Отец указал мне на солидный особняк, стоявший почти напротив остановки, и спросил — знаю ли я, чей это дом. Я не знал и признался в этом. Тогда-то я и услышал историю этого дома, его владельца — Зубалова и его загородного владения. Позже я заглянул в книгу «Вся Москва»* за 1915 год, и там на одной из страниц на букву «З» обнаружил такую запись: «Зубалова Елена Ивановна, вдова потомственного дворянина Зубалова Ольга Ивановна Зубалов Лев Константинович, дворянин, член Общества пособий нуждающимся студентам Московского университета Зубалов Лев Львович» И у всех один адрес: Садово-Черногрязская № 6, собственный дом — тот самый, у Красных ворот. Это, впрочем, не единственное упоминание о Зубалове в этой книге. В ней приведен список членов Общества, в котором значатся такие уважаемые граждане Москвы, как заслуженные профессора Д. Н. Анучин, Д. Н. Зернов, и такие крупные фигуры артистического мира, как Л. В. Собинов. Зубалов в их среде был «своим». Итак, особняк напротив трамвайной остановки принадлежал прежде Зубалову — очень богатому нефтепромышленнику. Молва о его громадном состоянии широко распространилась и навлекла на него беду: он стал объектом вымогательства и шантажа. Однажды Зубалов получил * «Вся Москва» — справочный ежегодник, который выпускало из­дательство А. С. Суворина в 1894—1917 годах, а Госиздат — в 1923—1937 годах. В последние годы предпринята попытка возродить ежегодник «Вся Москва».- 361 - письмо с требованием внести огромную сумму — несколько десятков, а может быть, и сотен тысяч рублей на революционную работу. Письмо исходило от некой подпольной революционной организации и содержало угрозу самой жестокой расправы, если деньги не будут внесены в срок. Зубалов был известен, как щедрый благотворитель. Но благотворительность принудительная, да еще в пользу дела, которому он никак не мог сочувствовать, вызвала у этого человека решительный протест. И основывался этот протест вовсе не на скаредности капиталиста, но на почве принципиального несогласия с той деятельностью, которую от него требовали субсидировать. Получив указанное письмо и трезво оценив положение, Зубалов принял твердое решение: денег ни в коем случае не отдавать, а капиталу, который хотели у него отнять, найти иное применение, направив его на создание мер защиты от возможного и даже обещанного насилия. Он нанял себе надежных телохранителей с высокой оплатой, переоборудовал свой дом у Красных ворот, превратив его в крепость, и, наконец, обезопасил себе летнее пребывание на природе в подмосковном своем земельном владении. Я сознательно употребляю слово владение, не говоря ни дача, ни имение, так как ни то, ни другое определение не подходит к тому, во что превратил Зубалов свою летнюю резиденцию в Звенигородском уезде Московской губернии. Сперва несколько слов о зубаловском доме в Москве. Хозяин начал с того, что решительно отгородился высокой стеной от улицы. В одной недавно выпущенной книге о Москве есть строки, посвященные этому зданию: «...Под № 6 — красивый особняк, находящийся под охраной государства. Он построен в 1886 году по проекту Н. М. Вишневецкого. На улицу выходят только два его разномерных флигеля, связанные высокой оградой (1911 г. архитектор Н. Н. Чернецов). По преданию, эту ограду приказал воздвигнуть последний владелец особняка — миллионер- нефтяник Зубалов, чтобы укрыться в своей усадьбе от любопытных взглядов прохожих и уличного шума...». Другая книжка о Москве несколько ближе к истине. «...Глухая каменная стена была сооружена... в 1911 году архитектором Н. Н. Чернецовым для ...владельца дома потомственного дворянина Л. К. Зубалова. Напуганный событиями 1905 года, он уехал из Москвы и, возвратясь только в 1909 г., просил у городской Управы разрешения построить стену, которая отгородила бы его владение от улицы...»3. И все же ни в одной из книг о нашем городе или о московских домах так и не названа истинная причина постройки могучей стены, отгородившей жилище Зубалова от окружающего мира. А теперь обратимся к загородному владению миллионера-нефтяника. Оно так и называлось — «Зубалово». Увидел я его, правда, издали, в 1923 году. Случилось это так. Примерно через месяц после смерти моей матери в июне 1923 года нас с отцом потянуло к родным в Москву, так как в Петрограде никого из близких уже не осталось. Недолго думая, мы собрались и поехали в Москву. В самом городе никого не застали — Голицыны были на даче. Они сняли ее в селе Знаменском, расположенном на правом берегу Москва-реки напротив родового голицынского Петровского. До 1917 года попасть в Петровское можно было двумя путями: либо по Александровской железной дороге до станции Одинцово, либо по Виндавской — до станции Павшино. В 1923 году добраться до Знаменского можно было единственным путем — по Белорусской дороге до станции Немчиновка и далее по проложенной от этой станции ветке протяженностью в 14 километров до станции усово. Состав из четырех пассажирских вагонов 3 класса совершал по этой ветке редкие — один раз в сутки — челночные рейсы: Немчиновка — усово — Немчиновка. Полагаю, что сейчас ветки этой не существует, а в начале 20-х годов на ней было даже две промежуточных остановки. Станция усово помещалась тогда в старом товарном вагоне без колес, одиноко стоявшем возле путей. Там перед отправлением поезда продавались билеты. А приехавшему в Знаменское предстояла от Усова прогулка пешком — около трех километров. Когда мы с отцом отправились в этот путь, то оказалось, что рельсы не заканчивались у вагона с билетами, а минуя его, шли дальше — некоторое время рядом с дорогой в Знаменское, и примерно через полкилометра, повернув влево и пройдя еще 150—200 метров, упирались в наглухо закрытые сплошные железные ворота какой-то необычного вида усадьбы. Кирпичная арка ворот продолжалась в обе стороны высокими кирпичными же стенами, за которыми видны были деревья и самый верх причудливого здания с башенками, похожего на замок. Дальше дорога на Знаменское довольно долго тянулась вдоль этой высокой стены до того места, где стена поворачивала и под прямым углом уходила вглубь леса. На усадьбах у помещиков иногда практиковалось сооружение оград, но в большинстве случаев их возводили в тех частях усадебной земли, которые граничили с проезжими дорогами. Иногда невысокими оградами отделяли постройки парадные от служебных, но даже в очень богатых поместьях, сколько я знаю, не обносили сплошной стеной участки леса или лугов. Вообще, русские помещики не имели обыкновения отгораживаться от крестьян. Однако здесь, между станцией усово и Знаменским, с дореволюционных времен стояла не просто усадьба — это было загородное владение Зубалова, которое он укрепил не хуже, а может быть, и лучше своего московского дома. И эти укрепления сыграли свою роль в истории владения. Именно благодаря мощной стене, железным воротам и «персональной» железной дороге, «Зубалово» в советское время стало одной из первых «высоких резиденций»... В 30-е годы мы с семьей жили в Дорогомилове. К Большой Дорогомиловской улице с запада примыкало Мо- жайское шоссе, а на востоке, минуя Бородинский мост и Смоленскую площадь, она вливалась в Арбат, пересекала Арбатскую площадь и через бывшую Знаменку* достигала Кремля. Этим путем для поездок за город пользовался «великий», «гениальный» и «любимый»... Не лишенные юмора москвичи прозвали этот путь «Военно-грузинской дорогой», а иные, пораженные обилием разного рода агентов, которые стояли и прохаживались здесь по тротуарам, дали ему и другое имя: «Шпикадилли». Не раз доводилось мне видеть здесь и главное «действо» — проезд «самого»! В первый раз, помнится, он промчался мимо меня на «Линкольне» с борзой на радиаторе. Позади, едва поспевая, мчался наш первый «газик», до отказа набитый охранниками. Впоследствии машины менялись: «Линкольн» сменился «Паккардом», а «газик» — «ЗИСом 101». Иногда уличное движение препятствовало «самому» промчаться на большой скорости — тогда еще не перекрывали движение вообще. Однажды, помнится, из-за нерасторопности милиционера автомобиль был вынужден не только замедлить ход, но даже на несколько секунд вовсе остановиться. Я был шагах в пяти от автомобиля и успел разглядеть все хорошо. «Он» ехал один, сидя не на заднем сидении, а посредине автомобиля на откидном кресле. Лицо его было обращено вперед, и «любимый профиль» рисовался весьма четко. Теперь-то я точно знаю, что Сталин ездил мимо моего дома в «свое Зубалово». Но тогда только догадывался об этом. Было известно — об этом говорили — что специально оборудованная зубаловская территория была прочно облюбована представителями советской элиты. Рассказывали, что кто-то регулярно въезжает в ворота бывшей зубаловской «крепости» на комфортабельной мотодрезине. Позже, когда появились надежные автомобили, надобность в дрезине, а стало быть и в рельсах, отпала. С. Алилуева «Двадцадь писем к другу». ...Как-то мне подумалось, что те, кто много лет назад писали подметное письмо с требованием денег, все-таки добились своего и много десятилетий пользуются-таки зубаловской собственностью. Интересно, что Зубалово послужило неким эталоном для организации множества подобных уютных усадеб за могучими стенами. Страшно подумать, во что обошлось народу и сооружение, и содержание таких «имений»! Ведь они не мыслятся без сплошных, замкнутых ограждений, без охраны (собаки, люди), без специальной сигнализации, без телефонов, вахтеров, пропусков... Убежден, что любой помещик сбежал бы из своего имения, создай ему такие условия жизни. Но нынешние «временные жильцы» вполне удовлетворены состоянием, когда пользуются всем, но ничем не владеют, когда к их услугам все, и нет ничего своего, о чем надо было бы заботиться. И такие искусственные условия принимаются некоторыми за норму. Например, Светлана — дочь Сталина пишет в своих «Письмах к другу»: «У нас в Зубалове», «Наше Зубалово»... Упоминает она, кстати, что ее отец, изменив свое отношение к «Зубалову», построил себе новую, так называемую «ближнюю» дачу в Кунцеве. Отметив про себя это слово, я подумал, что и переименование нашего села Петровского в Петрово-Дальнее — это также измышление кремлевских чиновников. Не нравится мне, однако, не только это переименование. Будучи потомком прежних владельцев, я имею большую претензию ко временным обитателям мест, расположенных поблизости от Петровского: кому из них понадобилось снести церковь XVII века?.. Говорят, что Сталин не выносил вида так называемых «культовых сооружений». Я же думаю, что дело скорее в другом — такую нелюбовь приписывало ему угодливое и подхалимское окружение. А возможно, все было и иначе...