ალბერ კამიუ, ისტორიული ბუნტი, იმაზე რომ საშინელ რუს ტერორისტებსაც კი ჰქონდათ ადამიანური თვისებები:

ალბერ კამიუ

ა. კამიუ, აჯანყებული კაცი, მოსკოვი-1990

შეეჭვებული მკვლელები:

ალბერ კამიუ სისხლიან და ძალადობით სავსე ხანაზე, მაგრამ იმაზეც რომ საშინელ რუს ჯალათ ტერორისტებსაც კი ჰქონდათ ადამიანობის მნიშვნელოვანი ელემენტები. ალბათ ამის დაწერის გამოც მოკლა კგბმ ალბერ კამიუ... "ძველი მკვლელი ვოინაროვსკიც, რომელსაც, სხვათა შორის, ეჯავრებოდა მის მერ მხეცობად ჩათვლილი ნადირობა, ამბობდა: "თუ დუბასოვთან ჩქარ მატარებელში იქნება მისი ცოლი მე არ ვესვრი მას ყუმბარას".
1878 წელი იყო რუსული ტერორიზმის დაბადების წელი, 24 იანვარს,193 ხალხოსნის სასამართლოს წინ,სულ ახალგაზრდა გოგონა,ვერა ზასულიჩი ესვრის გენერალ ტრეპოვს,სანკტ-პეტერბურგის გუბერნატორს. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ ის გაამართლა და ის შემდეგ გაექცა მეფის პოლიციას, რევოლვერის ამ გასროლამ გამოიწვია ერთმანეთის მომდევნო რეპრესიები და ტერორისტული აქტები. უკვე მაშინ ცხადი იყო რომ ამას ბოლო ვერ მოეღებოდა ვიდრე არაქათი არ გამოელეოდა მათ ყველა მონაწილეს.

იმავე წელს " ნაროდნაია ვოლიას" წევრი კრავჩინსკი უშვებს პამფლეტს "სიკვდილი სიკვდილის წილ" რომელშიც არის ტერორის აპოლოგია. შედეგებს არ დაუყოვნიათ. ევროპაში ტერორს ემსხვერპლნენ გერმანიის კაიზერი,იტალიის და ესპანეთის მეფეები. იმავე 1878 წელს ალეკსანდრ მეორე ქმნის ოხრანას,სახელმწიფო ტერორის ყველაზე მოქმედ ინსტრუმენტს. ამ დროიდან მოყოლებული მეცხრამეტე საუკუნის მთელი ბოლო რუსეთშიც და დასავლეთშიც აღნიშნულია მკვლელობათა გაუთავებელი სერიით. 1879 წელს ახალი თავდასხმა ესპანეთის მეფეზე და წარუმატებელი შეთქმულება რუსეთის იმპერატორის წინააღმდეგ. 1881 წელს ის მოკლეს " ნაროდნაია ვოლია" ბოევიკებმა. სოფია პეროვსკაია,ჟელიაბოვი და მათი თანამზრახველები ჩამოახრჩვეს. 1883 წელს სცადეს გერმანელი კაიზერის მოკვლა. თავდამსხმელი იღუპება ჯალათის ცულს ქვეშ. 1887 წელს ჩიკაგოს ტანჯულთა სიკვდილით დასჯა და ვალენსიაში ესპანელ ანარქისტთა ყრილობა

ისმის გაფრთხილება: "თუ საზოგადოება არ დაგვითმობს გარყვნილება და ბოროტება მაინც დაიღუპება ჩვენც რომ დავიღუპოთ მათთან ერთად".

Добавьте подпись

90-ანი წლები საფრანგეთში აღინიშნა ე.წ, პროპაგანდით ფაქტების მეშვეობით.მე-19 საუკუნის ბოლოს ფრანგი ანარქისტების,რავაშოლის,ვაიანის და იუბერ ანრის,გმირობები წინ უსწრებს კარნოს მკვლელობას. მარტო 1892 წელს ევროპაში ათასზე მეტჯერ ააფეთქეს დინამიტი და 500-ჯერ ამერიკაში. 1898 წელს ისინი კლავენ ავსტრიის იმპერატორ ელისაბედს. 1901 წელს კლავენ ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტ მაკ-კინლის.

რუსეთში, სდაც თავდასხმები ხელისუფლების მეორეხარისხოვან წარმომადგენლებზე არც შეწყვეტილა 1903 წელს ჩნდება ესერთა მებრძოლი ორგანიზაცია,რუსული ტერორიზმის ყველაზე განმაცვიფრებელი ფიგურების ჯგუფი. საზონოვის მიერ პლევეს მოკვლა და კალიაევის მიერ დიდი მთავარი სერგეის მოკვლა აღნიშნავენ 30-წლიანი სისხლიანი მოციქულობის აპოგეას და ასრულებენ რევოლუციური რელიგიის ტანჯულთა ხანას.

ამ მატყუარა რწმენის განვითარებასთან დაკავშირებული ნიჰილიზმი, მაშ, მთავრდება ტერორიზმით. ეს ვაჟკაცი ახალგაზრდები ბომბით და რევოლვერით ცდილობდნენ თავისი წინააღმდეგობების გადაჭრას და მათთვის სასურველ ფასეულობათა მოპოვებას.

აქამდე ადამიანები კვდებოდნენ მათთვის ცნობილი რამის გულისთვის ან იმისთვის რაც სწამდათ. ეხლა კი კვდებოდნენ რაღაც უცნობისთვის. ცნობილი იყო მხოლოდ ის რომ ამ უცნობის განსახორციელებლად საჭირო იყო სიკვდილი.

აქამდე სიკვდილზე მიმავალები უარყოფდნენ ადამიანთა მართლმსაჯულებას და მიმართავდნენ ღმერთს. ეხლა კი მიმართავდნენ მომავალ თაობათა სასამართლოს. მათ აღარ ჰქონდათ უმაღლესი ღირებულებები და უღმერთოთა ერთადერთი ტრანსცენდენტურობაა მიწიერი მომავალი.

ბომბათა აფეთქებებით მათ უნდოდათ თვითმპყრობელობის მორყევა და ნგრევა. მაგრამ თვითონ მათი დაღუპვა უნდა ყოფილიყო სიყვარულის და სამართლიანობის საზოგადოების აღდგენის საწინდარი,მისია რომელსაც თავი ვერ გაართვა ეკლესიამ.

სინამდვილეში მათ უნდოდათ დაარსება ეკლესიისა რომლის წიაღიდანაც გამოჩნდებოდა ახალი ღმერთი, მაგრამ საქმე განა მხოლოდ ამაშია? მათმა ნებაყოფლობითმა ჩასვლამ ცოდვის და სიკვდილის სამყაროში გააჩინა მხოლოდ რაღაც მომავალ ღირებულებათა დაპირება და ისტორიის მთელი მსვლელობა გვაძლევს საშუალებას ვამტკიცოთ რომ ისინი დაიღუპნენ ამაოდ,დარჩნენ ნიჰილისტებად. 

..თუმცა თვითონ მომავალი ღირებულების ცნება შინაგანად წინააღმდეგობრივია იმიტომ რომ ვერ არკვევს მოქმედებას და ვერ იქნება არჩევანის საფუძველი მანამდე სანამ არ მიიღებს რაღაც ფორმას. მაგრამ 1905 წლის წინააღმდეგობებით გაგლეჯილი ადამიანები ფასეულოებებს ქმნიდნენ სწორედ თავისი უარყოფით და სიკვდილით. ამ ფასეულობებისა იყო მომავალი,მათ ქმნიდნენ მხოლოდ მათი გაჩენის რწმენით.

ისინი ხაზგასმით აყენებდნენ საკუთარ თავზე და ჯალათებზე მაღლა ამ უმაღლეს და მწარე სიკეთეს რომელის არის ჯანყის საფუძველში.

შევჩერდეთ უფრო დაწვრილებით კიდევ ერთ ფასეულობაზე,ვისარგებლოთ მომენტით როდესაც ბუნტის სული უკანასკნელად ჩვენს გამოკვლებაში ეჯახება თანაგრძნობის სულს.

"მაგრამ განა შეიძლება ტერორზე ლაპარაკი მასში მონაწილეობის გარეშე?"-ამბობს კალიაევი. ყველა მისი თანამებრძოლი ესერთა მებრძოლ ორგანიზაციაში რომელსაც ხელმძღვანელობდნენ ჯერ აზეფი და შემდეგ ბორის სავინკოვი,აღმოჩნდნენ ამ სიტყვების სიმაღლეზე. ესენი იყვნენ საკუთარი თავის მიმართ მომთხოვნი ადამიანები, უკანასკნელნი ბუნტის ისტორიაში რომელთაც თავის ხვედრთან ერთად მიიღეს თავისი ტრაღედია.

"ტერორით მცხოვრებთ, მათ სჯეროდათ ტერორისა",როგორც თქვა პოკოტილოვმა. გადატყდომის გრძნობა არასოდეს სტოვებდა მათ. ისტორიაში მრავალი ფანატიკოსი გაუტანჯავს სვინდისს ბრძოლის შუაგულშიაც.

უნდა ითქვა რომ ეხლა, 1950 წელს, ჩვენ ვერ დავსვამთ კითხვას რომელიც 1905 წელს არ იდგა ამ ტერორისტთა წინაშე და რომელსაც მათ ნაწილობრივ მაინც არ უპასუხეს თავისი სიცოცხლით ან სიკვდილით.

მაგრამ ისინი ჩქარობდნენ ისტორიაში შესვლას. 1903 წელს,მაგალითად,26 წლის კალიაევმა სავინკოვთან ერთად გადაწყვიტა ტერორისტულ საქმიანობაში ჩაბმა. ორი წლის შემდეგ კალიაევი, რომელსაც პოეტს უწოდებდნენ, უკვე ჩამოხრჩობილი იყო. უნდა ითქვას რომ თავბრუსდამხვევად სწრაფი კარიერაა. ტერორიზმის გარკვეულად მიკერძოებული მკვლევარებისთვის კალიაევი არის ტერორიზმის ყველაზე მეტყველი ფიგურა. მაგრამ საზონოვიც,შვეიცერიც,

პოკოტილოვიც,ვოინაროვსკიც და მათ თანამებრძოლთა უმრავლესობაც ასევე მოულოდნელად შეცვივდნენ რუსეთის და მთელი კაცობრიობის ისტორიაში იმისთვის რომ წამში დაღუპულიყვნენ და ასე იქცნენ მოგიზგიზე ჯანყის წამიერ და დაუვიწყარ მოწმეებად.

თითქმის ყველა უღმერთოები იყვნენ. "მახსოვს-წერდა ადმირალ დუბასოვისთვის ყუმბარის სროლისას დაღუპული ბორის ვოინაროვსკი-"ჯერ კიდევ კიდევ გიმნაზიის წინ ვასწავლიდი ათეიზმს ბავშვობის ერთ ამხანაგს და მაწუხებდა მხოლოდ ის თუ " საიდან გაჩნდა ყველაფერი" ვინაიდან წარმოდგენა არ მქონია მარადისობაზე".

აი კალიაევი კი მორწმუნე იყო. რამოდენიმე წუთით ადრე წარუმატებელ თავდასხმამდე სავინკოვი ხედავდა თუ როგორ ლოცულობდა ის ქუჩის ხატის წინაშე ყუმბარით ერთ ხელში და მეორე ხელით იწერდა პირჯვარს. მაგრამ ბოლოს მან უარი თქვა რელიგიაზე,უარი თქვა უკანასკნელ ზიარებაზე.

კონსპირაცია უბიძგებდა მათ განდეგილებად ცხოვრებისკენ. მათ თეორიულად თუ იცოდნენ თუ რა სიხარულს ანიჭებდა ყოველ მოქმედ ადამიანს საზოგადოებასთან ურთიერთობა.

მაგრამ მეგობრობა ცვლიდა ყველა დანარჩენ კავშირს. საზონოვი მათ კავშირს " რაინდულს" უწოდებდა და ასე ხსნიდა ამ ცნებას: " ჩვენი რაინდობა გაჟღენთილი იყო ისეთი სულით რომ სიტყვა "ძმა" ვერ გადმოსცემს ჩვენი ურთიერთობის არსს. უკვე კატორღიდან ის სწერდა მეგობრებს:"ჩემი ბედნიერების აუცილებელი პირობაა თქვენთან სრული სოლიდარობის გრძნობის სამუდამოდ შენარჩუნება". 

მეორეს მხრივ მრავლისმთქმელია ვოინაროვსკის მიერ საყვარელი ქალისთვის ნათქვამი შემდეგი ფრაზა,ფრაზა რომელიც მისივე თქმით საკმაოდ კომიკურად ჟღერდა მაგრამ მაინც სრულად ასახავდა მის განწყობილებებს:" მე დავწყევლი და შევაჩვენებ ჩემს თავს თუ დავაგვიანებ ამხანაგებთან".

რუსულ ბრბოში ცაკარგულ ამ ადამიანთა მცირერიცხოვანმა და მჭიდროდ შეკავშირებულმა ჯგუფმა აირჩია ჯალათთა ხელობა. არადა არაფერი უბიძგებდა მათ ამისკენ. ეს იყო პარადოქსი- საზოგადოდ ადამიანის სიცოცხლის პატივისცემა და საკუთარი სიცოცხლის არაფრად ჩაგდება,რაც მიდიოდა თავგანწირვამდე, დორა ბრილიანტს სულ არ აინტერესებდა პროგრამის ნიუანსები. მისთვის ტერორისტულ მოძრაობას ამართლებდა მის მონაწილეთა მიერ მიტანილი მსხვერპლი. "და მაინც,წერდა სავინკოვი, "ტერორი მას ამძიმებდა როგორც ჯვრის ზიდვა". კალიაევიც მზად იყო ნებისმიერ წუთს სიცოცხლის გასაწირად. "მეტიც,მას ჟინიანად უნდოდა ამ მსხვერპლის გაღება". პლევეზე თავდასხმის დროს ის ამბობდა რომ უნდა ჩაუვარდეს ცხენებს ფლოქვებში და დაიღუპოს მინისტრთან ერთად. ვოინაროვსკი მიისწრაფოდა როგორც თავგანწირვისკენ ისე სიკვდილისკენ. დაპატიმრების მერე ის სწერდა მშობლებს:" რამდენჯერ მიფიქრია თვითმკვლელობაზე სიყმაწვილეში...".

მაგრამ ა უყოყმანოდ თავგანწირული ეს ჯალათები ამავე დროს დიდხანს ყოყმანობდნენ სხვების წინაღმდეგ ხელის აღმართვამდე. პირველი თავდასხმა დიდ თავად სერგეიზე არ შედგა იმიტომ რომ კალიაევმა ყველა თავისი ამხანაგის მხარდაჭერით არ მოინდომა თავადის ეტლში მსხდომი ბავშვების დახოცვა... იგივე სავინკოვმა ხელი შეუშალა ადმირალ დუბასოვის მოკვლას ჩქარ მატარებელში პეტერბურგი-მოსკოვი: " უმცირესი გაუფრთხილებლობისას ჭურვი შეიძლებოდა აფეთქებულიყო ვაგონში და დაეხოცა გარეშე ადამიანები". მოგვიანებით მან აღშფოთებით უარყო საქმეში 16 წლის ბავშვის ჩაბმის აზრი. ძველი მკვლელი ვოინაროვსკი,რომელსაც, სხვათა შორის, ეჯავრებოდა მის მერ მხეცობად ჩათვლილი ნადირობა, ამბობდა: "თუ დუბასოვთან ჩქარ მატარებელში იქნება მისი ცოლი მე არ ვესვრი მას ყუმბარას".

//გაგრძელება იქნება//.

Альбер Камю

Исторический бунт

© Камю А. Бунтующий человек. — М., 1990.

Разборчивые убийцы

1878 год был годом рождения русского терроризма. 24 января, накануне суда над ста девяноста тремя народниками, совсем еще юная девушка, Вера Засулич, стреляет в генерала Трепова, губернатора Санкт-Петербурга. Оправданная судом присяжных, она вслед за тем ускользнула от царской полиции. Этот револьверный выстрел вызвал целую волну репрессий и покушений, которые следовали друг за другом; уже тогда было ясно, что они прекратятся не раньше, чем окончательно выдохнутся все их участники.

В том же году член «Народной воли» Кравчинский выпускает памфлет «Смерть за смерть», в котором содержится апология террора. Последствия не заставили себя ждать. Жертвами покушений в Европе стали немецкий кайзер, король Италии и король Испании. В том же 1878 году Александр II создает в лице Охраны наиболее действенное орудие государственного террора. Начиная с этого момента, весь конец XIX века, как в России, так и на Западе, ознаменован непрекращающейся серией убийств. В 1879 году — новое покушение на испанского короля и неудавшийся заговор против русского императора. В 1881-м — его убийство боевиками «Народной воли». Софья Перовская, Желябов и их сподвижники повешены. В 1883-м — покушение на немецкого кайзера; покушавшийся гибнет под топором палача. В 1887-м — казнь чикагских мучеников и съезд испанских анархистов в Валенсии, которые предупреждают: «Если общество нам не уступит, порок и зло все равно должны будут погибнуть, даже если мы погибнем вместе с ними». 90-е годы во Франции отмечены так называемой «пропагандой посредством фактов». Подвиги Равашоля, Вайана и Юбера Анри (французские анархисты конца XIX в. — прим. сост.) предшествуют убийству Карно. Только в 1892 году происходит более тысячи покушений динамитчиков в Европе и около пятисот — в Америке. В 1898 году от их рук гибнет австрийская императрица Елизавета, в 1901-м Мак-Кинли, президент Соединенных Штатов. В России, где покушения на второстепенных представителей власти никогда не прекращались, в 1903 году возникает боевая организация партии эсеров, группа самых поразительных фигур русского терроризма. Убийство Плеве Сазоновым и великого князя Сергея Каляевым знаменуют собой апогей тридцатилетнего кровавого апостольства и завершают эпоху мучеников революционной религии.

Нигилизм, тесно связанный с развитием этой обманчивой веры, завершается, таким образом, терроризмом. С помощью бомбы и револьвера, а также личного мужества, с которым эти юноши, жившие в мире всеобщего отрицания, шли на виселицу, они пытались преодолеть свои противоречия и обрести недостающие им ценности. До них люди умирали во имя того, что знали, или того, во что верили. Теперь они стали жертвовать собой во имя чего-то неведомого, о котором было известно лишь одно: необходимо умереть, чтобы оно состоялось. До сих пор шедшие на смерть обращались к Богу, отвергая человеческое правосудие. А знакомясь с заявлениями смертников интересующего нас периода, поражаешься тому, что все они, как один, взывали к суду грядущих поколений. Лишенные высших ценностей, они смотрели на эти поколения как на свою последнюю опору. Ведь будущее — единственная трансцендентность для безбожников. Взрывая бомбы, они, разумеется, прежде всего стремились расшатать и низвергнуть самодержавие. Но сама их гибель была залогом воссоздания общества любви и справедливости, продолжением миссии, с которой не справилась церковь. По сути дела, они хотели основать церковь, из лона которой явился бы новый бог. Но разве дело лишь в этом? Их добровольное нисхождение в мир греха и смерти породило только обещание неких будущих ценностей, и весь ход истории позволяет нам утверждать, по крайней мере в данный момент, что они погибли напрасно, так и оставшись нигилистами. Впрочем, само понятие будущей ценности внутренне противоречиво, поскольку оно не может ни внести ясности в действие, ни служить основанием выбора до тех пор, покуда не обретет хоть какую-то форму. Но люди 1905 года, раздираемые противоречиями, именно своим отрицанием и смертью порождали ценности, которым было обеспечено будущее, производя их на свет одной только верой в их появление. Они подчеркнуто ставили превыше самих себя и своих палачей это высшее и горькое благо, которое, как мы уже видели, лежит у истоков бунта. Остановимся же на одной ценности подробнее, пользуясь моментом, когда дух бунта в последний раз в нашем исследовании сталкивается с духом сострадания.

«Разве можно говорить о терроре, не участвуя в нем?» — восклицает Каляев. Все его товарищи по боевой организации эсеров, руководимые сначала Азефом, а потом Борисом Савинковым, оказались на высоте этих слов. То были требовательные к себе люди. Последние в истории бунта, кто целиком принял вместе со своей судьбой свою трагедию. «Живя террором, они верили в него», — как сказал Покотилов. Чувство надлома никогда не покидало их. История знает немного примеров, когда фанатики мучились бы угрызениями совести даже в разгар схватки. А люди 1905 года постоянно терзались сомнениями. К их чести надо сказать, что сейчас, в 1950 году, мы не можем задать им ни единого вопроса, который уже не стоял бы перед ними и на который они, хотя бы отчасти, не ответили своей жизнью или своей смертью.

И однако они торопились войти в историю. Когда Каляев, например, в 1903 году решил, вместе с Савинковым, принять участие в террористической деятельности, ему было всего двадцать шесть лет. А через два года этот «Поэт», как его называли, был уже повешен. Стремительная, что и говорить, карьера. Но для того, кто с некоторым пристрастием изучает историю этого периода, Каляев, с головокружительной судьбой, представляется самой показательной фигурой терроризма. Сазонов, Швейцер, Покотилов, Войнаровский и большинство их сподвижников также неожиданно ворвались в историю России и всего человечества, чтобы через мгновение погибнуть, став мимолетными и незабвенными свидетелями разрастающегося бунта.

Почти все они были безбожниками. «Помню, — писал Борис Войнаровский, погибший, бросая бомбу в адмирала Дубасова, — еще перед гимназией проповедовал атеизм одному товарищу детства, причем затруднялся только вопросом — «откуда же все взялось», так как не имел представления о вечности». А вот Каляев был верующим. За несколько минут до неудавшегося покушения Савинков видел, как он молился перед уличной иконой, держа бомбу в одной руке и крестясь другой. Но в конце концов и он отрекся от религии, не приняв перед казнью последнего причастия. Конспирация вынуждала их жить отшельниками. Им разве что теоретически была ведома могучая радость всякого деятельного человека, рождающаяся в общении с коллективом. Но узы дружбы заменяли им все иные привязанности. Сазонов называл их союз «рыцарским» и так объяснял это понятие: «Наше рыцарство было проникнуто таким духом, что слово «брат» еще недостаточно ярко выражает сущность наших отношений». Уже будучи на каторге, он писал друзьям: «Для меня необходимое условие моего счастья, это — сохранить навсегда сознание полной солидарности с вами». С другой стороны, показательна и такая фраза, обращенная Войнаровским к любимой женщине, — фраза, звучавшая, по его собственному признанию, «довольно комично», но тем не менее полностью отражавшая его настроения: «Я прокляну тебя, если опоздаю к товарищам».

Эта сплоченная горстка людей, затерявшихся среди русской толпы, избрала себе ремесло палачей, к которому их ничто не предрасполагало. Они были воплощением парадокса, объединявшего в себе уважение к человеческой жизни вообще и презрение к собственной жизни, доходившее до страсти к самопожертвованию. Дору Бриллиант вовсе не интересовали тонкости программы. В ее глазах террористическое движение оправдывалось прежде всего жертвой, которую приносят ему его участники. «И все же, — писал Савинков, — террор тяготил ее как крестная ноша». Каляев тоже готов был в любой миг пожертвовать жизнью. «Более того, он страстно желал этой жертвы». Во время подготовки к покушению на Плеве он предлагал броситься под копыта лошадей и погибнуть вместе с министром. А у Войнаровского стремление к самопожертвованию сочеталось с тягой к смерти. После ареста он писал родителям: «Сколько раз в юношестве мне приходило в голову лишить себя жизни...»

И в то же время эти палачи, бестрепетно ставившие на карту собственную жизнь, долго колебались, прежде чем посягнуть на жизнь других. Первое покушение на великого князя Сергея не состоялось по той причине, что Каляев, поддержанный всеми своими товарищами, отказался поднять руку на детей, находившихся в великокняжеском экипаже. А вот что Савинков пишет о террористке Рахили Лурье: «Она верила в террор, считала честью и долгом участвовать в нем, но кровь смущала ее не менее, чем Дору». Тот же Савинков воспротивился покушению на адмирала Дубасова в скором поезде «Петербург-Москва»: «При малейшей неосторожности снаряд мог взорваться в вагоне и убить посторонних людей». Позже он с негодованием отверг мысль о привлечении к делу шестнадцатилетнего подростка. Во время одного из своих побегов он решил стрелять в офицеров, которые встанут на его пути, но скорее покончить с собой, чем обратить оружие против простых солдат. Закоренелый убийца Войнаровский, питавший, кстати сказать, отвращение к охоте, которую считал «занятием зверским», в свою очередь, заявлял: «Если Дубасова в скором поезде «Москва-Петербург» будет сопровождать жена, я не брошу бомбу».