წინასწარმეტყველ ისაიაზე:

მიქელანჯელოს ისაია  

მამა ალექსანდრე მენი, წინასწარმეტეყველი ისაია
ისაიას თანახმად რწმენა უპირველეს ყოვლისა არის ზნეობრივი ცხოვრება და შემოქმედისადმი ერთგულება. უზნეო და ორგული ადამიანის ცხოვრება ღმერთის შეურაცხყოფაა.

ისაიას, ტყვეობამდელი კლასიკური პროფეტიზმის უდიდეს წარმომადგენელს როგორც მესიის და მისი სამეფოს წინასწარმეტყველი და წინასწარმეტყველთა მოძღვრების ყველაზე ნათლად გადმოცემს დიდი ავტორიტეტი ჰქონდა ყოველთვის. ეკლესია მოციქულთა დროიდან დიდ ყურადღებას აქცევდა მის წიგნს. ახალ აღთქმაში 40-ზე მეტჯერ მიუთითებენ ისაიას წიგნზე და არის 60-ზე მეტი უშუალო ციტატა იქიდან. მამებმა კომენტარები მიუძღვნეს წინასწარმეტყველ ისაიას და წინასწარმეტყველებათა სიტყვები ხშირად ისმის მართლმადიდებელთა წირვაზე.

1. წინასწარმეტყველი ისაიას წიგნი არაა ერთი პირის თხზულება, რამოდენიმე საუკუნის მანძილზე მას ავსებდა და აფართოებდა იერუსალიმელი წინასწარმეტყველის ღვთივშთაგონებულ მოწაფეთა და გამგრძელებელთა მთელი სკოლა.

 ავტორობაზე ძველმა წარმოდგენამ ხელი შეუწყო იმას რომ საბოლოო ფორმის მიღების შემდეგ მთელი ისაიას წიგნის ავტორად გამოცხადდა სკოლის დამფუძნებელი, მერვე საუკუნის წინასწარმეტყველი.      

პირველად კოლექტიურ  ავტორობაზე ალაპარაკდნენ ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში. ХVII-ХVIII საუკუნეებიდან გამოთქვეს აზრი 2-3 ავტორის შესახებ. ეხლა ბიბლეისტთა უმრავლესობა თვლის რომ ისაიას იერუსალიმელის წინასწარმეტყველებები არის წიგნის პირველ ნაწილში. მხოლოდ რამოდენიმე თავია დამატებული შემდეგ.

       
ძველი აღთქმის ევანგელისტად წოდებული მეორეეისაიას//ძვ.წ. მეექვსე ს.// ტექსტში ანუ წინასწარმეტყველი ისაიას წიგნის მეორე ნაწილში არის ძველი აღთქმის უმთავრესი წინასწარმეტყველებები ქრისტეზე რომლებზეც თვითონ უფალი იესო ამბობდა რომ ისინი განხორციელდა მისი სახით.
              
ეკლესიის პირველი მაცნეები ისაიას წინასწარმეტყველებებით ხსნიდნენ ტანჯული მესიის საიდუმლოებას. კირილე ალექსანდრიელის თქმით ამ წინასწარმეტყველებებს აქვთ სახარების ქადაგების სიცხადე. ნეტარი იერონიმე კი მათ უწოდებდა ძველი აღთქმის სახარებას...

Исагогика

Свящ. Александр Мень

§ 15. Второисайя — «Ветхозаветный Евангелист» (VI век до Р.Х.)

Во второй части Кн. пр. Исайи содержатся важнейшие ветхозаветные пророчества о Христе. На одно из них ссылался Сам Господь Иисус как на «исполнившееся» в Его Лице
(Лк 4:15-20). Первые благовестники Церкви объясняли с помощью Исайиных пророчеств тайну страждущего Мессии
(Деян 8:32-35). По словам свт. Кирилла Александрийского, они «имеют ясность евангельской проповеди» (Толк. на Исайю. Предисловие). а бл. Иероним в Послании к Павлину называл их ветхозаветным Евангелием.

2. ისაიას პიროვნება და მისი ხანა.
 
ამოსისა და ოსიასგან განსხვავებით წინასწარმეტყველი ისაია ეკუთვნოდა კართან დაახლოებულ არისტოკრატიულ ოჯახს. ის დაიბადა 765 წლისთვის იერუსალიმში და იქ გაატარა მთელი ცხოვრება. უფალმა მას ახალგაზრდობაშივე მოუწოდა. 740 წლისთვის ისაიას ტაძარში ჰქონდა ხილვა:  ღმერთმა მას უბრძანა ქადაგება და ძველი აღთქმის ეკლესიის "ურჩი შვილების" წინააღმდეგ მრისხანების უწყება. ისაიას მეუღლემაც მიიღო წინასწარმეტყველების ნიჭი. თავის შვილებს ისაიამ მისცა მისი ქადაგების უმთავრესი მოტივების შესაბამისი სახელები.
      

ისაია წარმოადგენს მგზნებარე რელიგიური გენიის და ამავე დროს რეალისტი პოლიტიკური მოღვაწის ტიპს. მან თავისი სიტყვით და საქმით დიდი როლი შეასრულა იუდეის ბედში.
   
სამხრეთის სამეფო იმხანად ეფრემის სამეფოზე უფრო პატარა და სუსტი იყო. მას რჩებოდა ძლიერი ასურეთის ბატონობასთან შერიგება ან მის მოწინააღმდეგეთა კავშირში შესვლა. კოალიციას სათავეში ედგნენ სირიის და ეფრემის მეფეები. ახალგაზრდა მეფემ,იერუსალიმელმა ახაზმა,თავიდან გონივრული ნაბიჯი გადადგა და დარჩა განზე სამხედრო-პოლიტიკური შეთქმულებებისგან.
         
მაგრამ კოალიციის მეთაურებმა გადაწყვიტეს მისი დასჯა მის მიერ დაკავებული ნეიტრალიტეტის პოზიციის გამო და მათი ჯარები დაიძრა იერუსალიმის წინააღმდეგ. ამ დროს წინასწარმეტყველი ისაია პირველად გამოვიდა მეფის წინაშე და დაპირდა მას ნიშანს რმერთისგან. ახაზი უნდა დანდობოდა უფლის შემწეობას და არა იარაღის ძალას.
უფალი შველის ერთგულებს //სიტყვა ემანუელზე ანუ პირველი მესიანური წინასწარმეტყველება//.
   
მაგრამ ახაზმა გამოიჩინა სულმოკლეობა და გადადგა საბედისწერო ნაბიჯი-დახმარება სთხოვა ასურელებს. ტიგლატფალასარ მესამე ამ საბაბის გამოყენებით შეიძრა სირიაში. მან სასტიკად დაამარცხა სირიელთა ჯარები და დაიკავა გალილეა. თვითონ იუდეა სრულიად დაემორჩილა ასურეთს.
         
პოლიტიკური მოსაზრებებით ახაზმა დაიწყო წარმართული წეს-ჩვეულებების შემოღება და ღმერთებისთვის მსხვერპლის შეწირვა.
             
იმ წლებში ისაიას ქადაგების მთავარი თემაა ხალხის და მისი ბელადების ორგულობა ღმერთის მიმართ. ჯერ კიდევ ომამდე ეფრემულ-სირიულ კოალიციასთან ის ლაპარაკობდა მომავალ კატასტროფაზე რომელიც ელის ქვეყანას თუ კი ხალხი და მისი ბელადები უღალატებენ ღმერთს.თავის წინასწარმეტყველებებს ის იწერდა და გრაგნილებს შესანახად აძლევდა თავის მოწაფეებს. მოწაფეები ისაიას გაუჩნდა ადრე. სწორედ მათ შეუნახეს მომავალს მასწავლებლის ნაწერები.

 
722 წელს ხანგრძლივი გარემოცვის შემდეგ დაეცა სამარია. ღვთივგამოცხადებული რწმენის ერთადერთი კერა ეხლა იყო პატარა იუდეა. წინასწარმეტყველ ისაიას ჰქონდა ამ "წმინდა ნაშთის" იმედი. ის უნდა მოქცეულიყო და გადარჩენილიყო უფლის დღეს. მაშინვე,ახაზის მმართველობის ბოლოს,ისაიამ წარმოთქვა მეორე მესიანური წინასწარმეტყველება დავითის გვარიდან ბავშვის გაჩენის შესახებ.
         
715 წელს ტახტზე ავიდა ახაზის შვილი ეზეკია. კეთილმორწმუნე მეფემ დაიახლოვა ისაია და სარგებლობდა მისი რჩევებით. ღმერთმა მას შთააგონა კულტის რეფორმა რომელმაც გაწმინდა სატაძრო ღვთისმსახურება წარმართობის ნაშთებისგან.
 
705 წელს სარგონის სიკვდილის შემდეგ მისმა მორჩილმა მეფეებმა ისევ დაიწყეს მზადება ომისთვის იმპერიის წინააღმდეგ რაშიც დაინტერესებული იყო მეორე დიდი სახელმწიფო ეგვიპტეც. ეზეკია ისაიას პროტესტების მიუხედავად ჩაერთო ამ საშიშ თამაშში. მის კარზე დიდი გავლენა მოიპოვა თავადმა შევნამ რომელიც მეფეს უბიძგებდა ომისკენ და არწმუნებდა რომ გაერთიანებული კოალიცია ეგვიპტის დახმარებით მოერევა ასურეთს,მით უფრო რომ ასურეთის წინააღმდეგ ამოქმედდა ბაბილონის მეფე მარდუკ-აპლუიდინი//ბიბლიური მერდეახ ბალადანი//.
       
ბოლოს და ბოლოს ეზეკია დათანხმდა სათავეში ჩასდგომოდა ბრძოლას და თავისი დროშით გაეერთიანებინა სირია-პალესტინის სამეფოები და სამთავროები.

 
წინასწარმეტყველი ისაია ამაოდ აპროტესტებდა-მის რჩევებს აღარ უსმენდნენ. იმ დღეებში ის წერდა:

უბედურება ურჩ შვილებს, ამბობს უფალი, რომლებიც თათბირობენ ჩემს გარეშე,რომლებიც ქმნიან ჩემი სულისთვის უცხო კავშირებს,რათა ცოდვა დაუმატონ ცოდვას...უბედურება მათ ვინც მიდის ეგვიპტეში დახმარების საძებრად,აქვთ ბევრი ცხენის და ეტლის და საკმაოდ ძლიერი მხედრების იმედი და ზედ არ უყურებენ იზრაელის წმინდანს და არ მიმართავენ უფალს!

         
რელიგიური რეფორმის ამოცანები შეცვალეს სამხედრო-პოლიტიკური ბრძოლის ამოცანებით.
            
ამასობაში ასურეთის ახალი მეფე სინაჰერიბი //ბიბლიური სენაჰერიმი// ემზადებოდა საპასუხო დარტყმისთვის. მან დამსჯელი ექსპედიცია გააგზავნა ბაბილონში. 701 წელს მან დაიპყრო იუდეა და ალყაში მოაქცია იერუსალიმი.

ასურელი მეფის ანალებში ვკითხულობთ:" დაუმორჩილებელი იუდეი ეზეკია-მისი 45 დიდი ქალაქი,სიმაგრეები და მათი არემარის ურიცხვი მცირე დასახლებები მე ალყაში მოვაქციე,ავიყვანე 200 150 დიდი და პატარა ,მამაკაცები და ქალები,ცხენები,ჯორები,ვირები, ურიცხვი დიდი და პატარა საქონელი და თვითონ ის როგორც ჩიტი გალიაში ჩავკეტე იერუსალიმში,მის სამეფო ქალაქშიр» (ХДВ. 80, 1,214).

     
ეზეკიამ თავს უშველა უზარმაზარი კონტრიბუციით. ტერიტორიის ნაწილი დაკარგა.ქვეყანა გლოვობდა.
             
ისაიამ ხალხს მოუწოდა მონანიებისკენ. ამ პერიოდს ეკუთვნის მისი მთავარი მამხილებელი სიტყვები. წინასწარმეტყველის ლოცვით მეფე განიკურნა უმძიმესი ავადმყოფობისგან. ის ეხლა ყველაფერში უჯერებდა თავის მოძღვარს.
         
10 წლის შემდეგ სინაჰერიბმა გადაწყვიტა შესაძლო აჯანყებების კერებისთვის ბოლოს მოღება. ის 689 წელს შეიჭრა ბაბილონში და მისმა ჯარისკაცებმა საძირკვლამდე დაანგრიეს აღმოსავლეთის ძველი დედაქალაქი. შემდეგ დადგა იუდეის დრო. ლახისის აღების შემდეგ სინაჰერიბმა ჯარები გააგზავნა იერუსალიმისკენ.
 
ამჯერად ეზეკია ისაიას თვალში უდანაშაულო იყო. მან მეფეს გასამხნევებლად გაუგზავნა მოწაფეები და გადასცა რომ მტერი არ შევა წმინდა ქალაქში. სინაჰერიბი ამაოდ ატარებდა მოლაპარაკებებს ქალაქის ჩაბარების შესახებ და ამაოდ იკვეხნიდა რომ დაამარცხა ყველა ღმერთი და დაამარცხებდა იაჰვესაც. ეზეკია იდგა. ფარაონმა სცადა იერუსალიმისთვის დახმარების გაწევა მაგრამ დამარცხდა. რჩებოდა მარტო ღმერთის იმედი.
     
წინასწარმეტყველის ნათქვამი ახდა. ასურელებმა მოულოდნელად მოხსნეს ალყა და დასტოვეს იუდეა. ისაიას თქმით გამოვიდა უფლის ანგელოზი და ასურელთა ბანაკში მოსპო 185000 ადამიანი. ადგნენ დილით და დახვდნენ მკვდრები. იოსებ ფლავიუსის თქმით ასურელთა ბანაკში გავრცელდა მკვლელი წყლული. ბერძენი ჰეროდოტე კი თვლის რომ სინაჰერიბის ჯარს თავს დაესხა თაგვების ლაშქარი//შავი ჭირის სიმბოლო//.
           
წინასწარმეტყველი ისაიას მსახურების ამ ბოლო პერიოდს ეკუთვნის მისი მესამე მესიანური წინასწარმეტყველება იესეს ფესვის განშტოების შესახებ.
                 
წინასწარმეტყველი სიკვდილის ზუსტი თარიღი უცნობია, გვიანი ლეგენდების თანახმად ის წამებულად მოკვდა წინასწარმეტყველთა მდევნელი მანასიას დროს.
             
ისაიას ხსოვნას ეკლესია აღნიშნავს 9 მაისს.

3.  რწმენა უპირველეს ყოვლისა არის ზნეობრივი ცხოვრება და შემოქმედისადმი  ერთგულება. უზნეო და ორგული ადამიანის ცხოვრება ღმერთის შეურაცხყოფაა.
         
წინასწარმეტყველი  ისაიას ცხოვრების და მოღვაწეობის,მისი თანამედროვე მოვლენების ზოგი თარიღი:
         
765 წლისთვის. წინასწარმეტყველის დაბადება.
780-740, იზრაელში მეფობს იოროვოამ მეორე,იუდეაში ოზია//აზარია//. ოზიას სიკვდილი.
753. რომის დაარსება.
745. ტიგლატფალასარ მესამის გამეფება ასურეთში
740. ისაიას მოწოდება.
736. აზახის გამეფება იუდეაში.
734. აზახის ომი ეფრემულ-სირიულ კოალიციასთან. ტიგლატფალასარ მესამის შეჭრა გალილეაში. ახაზი ტიგლატფალასართან. წარმართული კულტები იუდეაში.       
734. პირველი მესიანური წინასწარმეტყველება.         
733-732-მეორე მესიანური წინასწარმეტყველება         
732. ტიგლატფალასარ მესამის მიერ სირიის და ბაბილონის დაპყრობა.         
727. ტიგლატფალასარ მესამის სიკვდილი.         
726. სალმანასარ მეხუთის გამეფება.         
725. მეფე ოსიას დაპატიმრება. სამარიის ალყა,         
725-724. წინასწარმეტყველებები სამარიაზე.         
722-721. სამარიის დაცემა.         
721. სარგონ მეორის გამეფება. ეგვიპტეში ეთიოპური დინასტიის დასაწყისი. ფარაონი შაბაკო.         
713-711. წინასწარმეტყველის გამოსვლა სამხედრო კავშირების წინააღმდეგ.         
716. ახაზის სიკვდილი. ეზეკიას გამეფება.           
711. სარგონ მეორის ჯარები პალესტინაში.           
705. მეორე კოალიცია ასურეთის წინააღმდეგ.მარდუკ-აპლუიდინის ელჩები ეზეკიასთან.         
705. სარგონის სიკვდილი. სინაჰერიბის გამეფება.           
702. სინაჰერიბი ამარცხებს მარდუკ-აპლუიდინის ჯარს       
701.სინაჰერიბის პირველი ლაშქრობა იუდეას წინააღმდეგ.           
701. წინასწარმეტყველი ამხელს ხალხს.         
700. აქემენიდთა დინასტიის დასაწყისი ირანში.           
688. სინაჰერიბის მეორე ლაშქრობა იუდეას წინააღმდეგ.           
688. წინასწარმეტყველება იერუსალიმის გადარჩენის შესახებ.მესამე მესიანური წნასწარმეტყველება.           
687. მანასიის გამეფება,წინასწარმეტყველების დევნა.           
685 წლისთვის. ისაიას სიკვდილი. 
         
წინასწარმეტყველი ისაიას ღვთისმეტყველება შეიძლება დაყვანილი იქნეს შემდეგ  ძირითად თემებზე:
 
1. ღმერთი წმინდაა,ე.ი. ვერ შეედრება ვერც ერთ ქმნილებას. ის ადამიანებისგანაც ითხოვს სიწმიდეს,მაგრამ ადამიანების შემთხვევაში ესაა სრული ერთგულება და მიძღვნა ღმერთისადმი.     
2. ღმერთი არის ისტორიის გამგებელი. ის მსოფლიო მოვლენებს წარმართავს ისე რომ ადამიანთა თავისუფალი ნების შენარჩუნებით ისინი საბოლოო ჯამში ემსახურებიან მის ინტერესებს. ამ ჩანაფიქრების თანამონაწილეებად ადამიანებს აქცევს რწმენა-ნდობა. 
3. რწმენა უპირველეს ყოვლისა არის ზნეობრივი ცხოვრება და შემოქმედისადმი  ერთგულება.მხოლოდ ამ პირობებში აქვს აზრი რიტუალურ ღვთისმოსაობას. უზნეო და ორგული ადამიანის ცხოვრება ღმერთის შეურაცხყოფაა.   
4. ცოდვებით დაავადებული წევრების მყოლი ძველი აღთქმის ეკლესიიდან ღმერთი ყოველთვის იცავს "შეარს",ნაშთს. ესენი არიან ის ადამიანები ვინც დარჩნენ ღმერთის ერთგულნი და ცდილობენ მისი მცნებების მიხედვით ცხოვრებას. ისინი ქმნიან მომავალი ღმერთის ხალხის ბირთვს.     
5. წინასწარმეტყველი ისაია პირველი წინასწარმეტყველ-მწერლებიდან სრულებით გარკვევით ლაპარაკობს მესიაზე როგორც პიროვნებაზე. ის წინაწარმეტყველებს დავითის სახლის პოლიტიკურ დაცემას და იმას რომ ყველა განსაცდელის შემდეგ ამ სახლიდან გამოვა იაჰვეს ცხებული. მისი გამოჩენით დედამიწა მოიპოვებს ადამიანის მიერ დაკარგულ ედემს
         
ამდენად წინასწარმეტყველი ისაიას ძირითადი თემებია სიწმინდე და მისი ცხებულის მეშვეობით მოპოვებული ღვთაებრივი ხსნა. ამიტომ უწოდებდნენ ეკლესიია მამები ისაიას მოციქულს და მახარებელ ევანგელისტს და არა მარტო წინასწარმეტყველს.
         
წინასწარმეტყველის მოწოდება, ღმერთის სიწმინდე. უფალი გამოეცხადა ისაიას მისივე სიტყვებით მეფე ოზიას გარდაცვალების წელს//ძვ.წ.740 წ.//. ტექსტიდან შეიძლება დავასკვნათ რომ ისაიას ხილვა ჰქონდა ტაძარში. ყველაფერი რასაც ხედავდა და ისმენდა წინასწარმეტყველი ეხსნებოდა მის სულიერ მზერას და სმენას."ესმის ისაიას,ხსნის წმინდა ბასილი დიდი, უფლის ხმა,თუმცა არაფერი ეხებოდა მის ხორციელ სმენას... იმიტომ რომ იმათ გონებაში ვინც არაა გართული და წმინდაა ხატები ჩნდება რაღაც გამოუთქმელი ძალით,თითქოს ესმით მათ უფლის მიერ ნათქვამი სიტყვა თუმცა ჰაერი არ გადასცემს და სმენა არ იღებს ამ ხატებს" //ისაიას განმარტება,წიგნი მე-6//.
     
ისაიას,მისივე სიტყვებით,წარუდგა ტახტზე მჯდომი უფალი,რომლის ირგვლივაც იყვნენ ცეცხლოვანი არსებები-სერაფიმები. მათ უფლის დიდების წინაშე დაფარული ჰქონდათ სახეები. ისინი ხმამაღლა ამბობდნენ:  "წმინდაა,წმინდაა,წმინდაა უფალი საბაოთი,მთელი დედამიწა სავსეა მისი დიდებით!"
       
ტახტი ნიშნავდა იმას რომ იაჰვე არის უფლის ხალხის და სამყაროს ერთადერთი და  ჭეშმარიტი მეფე. მრავალი მკვლევარის აზრით სერაფიმები იეზეკიილის ქერუბიმთა მსგავსად  არიან უფლის ტახტის წინამდგომი ქმნილი ციური ძალების განსახიერებები.
 

მოგვიანებით ძველი აღთქმის და ქრისტიანულ ღვთისმსახურებაში შესულ სერაფიმთა ჰიმნში იხსნება ღმერთის ქმნილებისადმი დამოკიდებულების საიდუმლო, ერთის მხრივ ღმერთი წმინდაა და დგას ყველაფერ მიწიერზე უფრო მაღლა და მეორეს მხრივ მისი დიდება ეფინება სამყაროს და მსჭვალავს მას,არის უფლის გამოცხადების ფორმა.

   
წინასწარმეტყველს ესმის რომ ის არის ცოდვილი ადამიანი და ვერ დარჩება ცოცხლი უფლის თვალისმომჭრელი დიდების ჭვრეტის შემდეგ.
                
მაგრამ ციური ცეცხლით განწმენდილი ის თამამად დგება უფლის ტახტის წინაშე და თანხმდება იყოს მისი ელჩი.
         
მნიშვნელოვანია რომ აღმოსავლურ მისტიკაში//ინდოეთი,საბერძნეთი// ექსტაზში ჩავარდნილი ადამიანი ვეღარ აცნობიერებდა საკუთარ პიროვნებას.
               
ისაია კი პირიქით,სწორედ ღვთაებრივთან შეხებით იძენს საკუთარი თავის გაცნობიერების და აზროვნების უნარს. 
            
ამაშია ბიბლიური გამოცხადება ადამიანზე როგორც შემოქმედი ღმერთის თანამშრომელ და მსახურ და პასუხისმგებელ გონიერ არსებაზე.  
       
წინასწარმეტყველი შეძრა როგორც უფლის მიუწვდომელმა სიდიადემ ისე მისმა სიწმიდემ,რომელიცაა უმაღლესი სიწმინდე და თავისუფლება ყოველგვარი ბნელისგან და ცოდვისგან. 
        
ამიტომ "უწმინდური ბაგეების" მქონე ადამიანისთვის დიდების ბრწყინვალება აუტანელია და ის უნდა მოკვდეს.

           
ასე უკავშირდება უფლის სიწმინდე ადამიანის ზნეობრივ მდგომარეობას.
  
სიტყვები "იყავით წმინდა იმიტომ რომ წმინდა ვარ მე,თქვენი უფალი" იძენს ეთიკურ შინაარსს.  

           
უფალი არის ისტორიის მეფე და გამგებელი. ისაია აქტიურად მონაწილეობდა თავისი ქვეყნის ცხოვრებაში,ბრძნულად აფასებდა პოლიტიკურ ვითარებას. მაგრამ მისი პატრიოტიზმი სულიერი იყო. მას არ სურდა ისრაელისთვის ასურეთის და სხვა დიდი იმპერიების ძლიერება. ღმერთი რომელსაც სურს ხალხისთვის მხოლოდ ძალის და კეთილდღეობის მოტანა დიდად არ განსხვავდება წარმართების ღმერთისგან.

        
ამასობაში იაჰვე არის ისტორიის ერთადერთი მეფე. სამეფოთა მიწიერი დიდება მტვერია მის წინაშე. სარდლებს მიყავთ თავისი ჯარები,მონარქები ადგენენ გეგმებს და ამკობენ დედაქალაქებს მაგრამ ისინი ვერ შეცვლიან ისტორიის საერთო მიმართულებას რომელსაც განსაზღვრავს უფალი.  ასური მხოლოდ ჯოხია უფლის ხელში.

// სტვენა, ასეთია სიტყვა-სიტყვით თარგმანი//.

           
უფლის სამართალი ეხება მთელ დედამიწას. ის ათვინიერებს ადამიანის ქედმაღლობას. ის როგორც ქარიშხალი უახლოვდება ყველაფერ ამაყს და ქედმაღალს და ყველაფერს ამაღლებულს და ის მოისპობა...

       

და დაეცემა ადამიანის დიდება,და ადამიანური მაღალი დამდაბლდება, და მარტო უფალი იქნება მაღალი იმ დღეს.

     

ეს არაა ადამიანის დამცირება. მარტო ის ფაქტი რომ წინასწარმეტყველს შეუძლია უფლის პირისპირ დგომა და უფლის დავალებების ნებაყოფლობით შესრულება ამბობს საწინააღმდეგოს... წინასწარმეტყველი მხოლოდ ნიღაბს ხდის ადამიანის ხორციელ ქედმაღლობას,აშიშვლებს მის ამაოებას.

უფლის ხალხი მომავალს გაიგებს მხოლოდ მაშინ როდესაც დაკარგავს ყველა თავისი მიწიერი მისწრაფების რწმენას.
       

უფლის ხალხის აღორძინების წინაპირობა იქნება პოლიტიკური უტოპიების და იმედების მოსპობა.
           
ამიტომ ეწინააღმდეგება ისაია გადაჭრით სამხედრო კავშირებს,კოალიციების და ეგვიპტის დახმარების იმედს. ცხენები და ეტლები ვერ უშველიან ხალხს. მას უნდა ჰქონდეს მხოლოდ არსის,ისტორიის მეფის და გამგებელის იმედი.
           
ისაიას თანახმად რწმენა და ღვთისმსახურება პირველ რიგში არის მცნებათა შესრულება... ღმერთის გულს ვერ მოიგებ მისთვის პატივის მისაგებად გამართული დღესასწაულებით.
   
ღმერთს არ უნდა უკანონო ბოროტ მოძალადეთა ძღვენი და მსხვერპლი.არ უნდა ასეთების მიერ რიტუალების შესრულება. ადამიანები უნდა განიწმინდნენ, მათ უარი უნდა თქვან ბოროტებაზე და აკეთონ სიკეთე. მათ უნდა ეძებონ სიმართლე,უშველონ ჩაგრულს,დაიცვან ობოლი და ქვრივი. 
       
ასეთია ისაიას ღმერთის ნება!

 
უფლის ხალხი ბიბლიაში პირველად ისაიასთანაა წარმოდგენილი ვენახის სახით. ვენახი შემდეგ იქნება სახარების ერთ-ერთი უმთავრესი ხატი. ვენახს სჭირდება განსაკუთრებული ზრუნვა და მოვლა და ღმერთი ისაიასთან არის მზრუნველი მევენახე რომელმაც დარგო ვენახი,ყველაფერი გააკეთა იმისთვის რომ ყოფილიყო კარგი მოსავალი,მაგრამ ყურძნის მტევნების ნაცვლად ნახა "ველური კენკრა":
 
"უფალი საბაოთის ვენახი არის იზრაილის სახლი,და იუდას კაცები არის მისი საყვარელი ნარგავი. და ის ელოდა მართლმსაჯულებას,მაგრამ აი-სისხლისღვრა,ელოდა სიმართლეს, და აი-კივილი //ისაია 4-7//.
 
მიწათმოქმედი სტოვებს უვარგის ვენახს და უფალი თავის ეკლესიას განაცდევინებს მრავალ უბედურებას რათა ის განიწმინდოს და რათა  მან  გააცნობიეროს თავისი შეცდომები. დათმობა წარმართობისთვის და დახმარების თხოვნა უცხო მეფეებისთვის უფლის თვალში არის ღალატი,განდგომა თავისი ერთადერთი მეფისგან და ბატონისგან

"ისმინეთ ცავ და მიწავ იმიტომ რომ ლაპარაკობს უფალი:
მე აღვზარდე და ავამაღლე ვაჟიშვილები და ისინი ამხედრდნენ ჩემს წინააღმდეგ. ხარი იცნობს თავის მფლობელს და ვირმა იცის თავისი ბატონის სახლი, იზრაელმა კი არ იცის,ჩემს ხალხს არაფერი ესმის" //ისაია 1,2-3//.

მაგრამ რა მძიმეც არ უნდა იყოს წვეულთა ცოდვა ადამიანის ბოროტი ნება ვერ შეცვლის ღმერთის ჩანაფიქრს. იზრაელის დამხობის შემდეგაც გადარჩება მისი ფესვი და ღმერთი განაგრძობს თავისი სამეფოს მშენებლობას გადარჩენილ მართალ ნაშთთან ერთად.

4.წმინდა ნაშთი  არის ისაიას წინასწარმეტყველის ერთ-ერთი უმთავრესი თემა. ისე როგორც ნოე შეირჩა ურჯულოთა და აბრაამი წარმართთა შორის ძველი აღთქმის ეკლესიის წიაღშიც დარჩება ღმერთის ერთგულ ადამიანთა მცირე რაოდენობა, ისინი მიმართავენ ღმერთს და გადარჩებიან. 
           
ისაიასთვის ეს იყო მორწმუნე,სიმდიდრეზე უარის მთქმელი და ძველი დროის ზნეობრივი სიწმინდის შემნარჩუნებელი ხალხი. ეს ხალხი ვერ აცდუნა უცხო ცივილიზაციის ბრწყინვალებამ.

       

ამ წრიდან გამოვიდნენ ისაიას მოწაფეები და სულიერი შვილები. ისინი ცხოვრობდნენ ურყევი რწმენით და მასწავლებლის მიერ მიცემული იმედით. ისაიას აზრით ამ წმინდა ნაშთის გადასარჩენად იყო საჭირო იერუსალიმის გადარჩენა. იერუსალიმის დამხობის შემთხვევაში ვერ გაძლებდა ჯერ მეტისმეტად მცირე და სუსტი ეს ნაშთიც.

  
ნაშთის იმედი მჭიდროდ იყო დაკავშირებული წინასწარმეტყველი ისაიას მესიანისტურ იმედებთან...
              
წინასწარმეტყველს ემცნო რომ სამეფოები მათი ომებით და სისასტიკეებით დაემხობა და სამყაროში გამეფდება მხოლოდ ღმერთი.ღმერთის სამეფოს საწყისი იქნება იერუსალიმში და შემდეგ ავრცელდება ყველა ხალხზე. ...                      

და იქნება უკანასკნელ დღეებში:
უფლის სახლის მთას  დაააყენებენ მთათა სათავეში,
და ამაღლდება ბორცვებზე,,
და მისკენ წავა ყველა ხალხი.
და წავა მრავალი ხალხი და იტყვიან:
ავიდეთ უფლის მთაზე იაკობის ღმერთის სახლში .
და ის გვასწავლის თავის გზებს,
და ვივლით მის კვალზე.
ვინაიდან სიონიდან გამოვა კანონი და უფლის სიტყვა-იერუსალიმიდან.
და გაასამართლებს ის ხალხებს,
და ამხელს მრავალ ტომს;
და მახვილებს გადააკეთებენ სახნისებად, და თავის შუბებს-ნამგლებად;
აღარ აღმართავს ხალხი მახვილს ხალხის წინააღმდეგ,
და აღარ ისწავლიან ომს //ისაია 2 2-4//..

ისაიას წინასწარმეტყველების პირველი ნაწილი აღსრულდა მაცხოვრის მოსვლით,მეორე ნაწილი კი ეკუთვნის იმ დროს როდესაც სახარებისეული იდეალები იმდენად შეაღწევს ადამიანთა ურთიერთობაში რომ ისინი განსაზღვრავენ ადამიანთა ცხოვრებას. 
      
ჩვენს საუკუნეში ეს იმედი შეიძლება აუხდენელი ჩანდეს. მაგრამ ისაიას დროსაც ომები ბობოქრობდა ყველგან. და მაინც ისაიამ თქვა თავისი წინასწარმეტყველება და მას სწამდა სიკეთის საბოლოოს გამარჯვებისა. 
          
ისაისთვის ხალხთა შერიგება არაა მტრების დამმარცხებელი იზრაელის გარეგნული ზეიმი.  პირიქით,დამპყრობლებიც//ასური// და მრავალღმერთიანობით მაცდუნებელნიც შევლენ აღორძინებული კაცობრიობის ძმობაში და ეგვიპტელები ასურელებთან ერთად ემსახურებიან უფალს.
       
იმ დღეს იზრაელი იქნება მესამე ეგვიპტესთან და ასურეთთან ერთად ; დალოცვა იქნება მიწის შუაგულში რომელსაც დალოცავს უფალი საბაოთი და იტყვის: დალოცვილია ჩემი ხალხი ეგვიპტელები და ჩემი ხელის საქმე ასურელები და ჩემი მემკვიდრეობა-იზრაელი//ისაია 19 19, 19 23-25//.
           
ამდენად ისაია მესიანურ ხანას ხატავს როგორც უნივერსალიზმის ხანას. 
       
ისაიას მესიანურ ხილვათა მეორე თავისებურება ისაა რომ უფლის მიერ ცხებული გამოდის როგორც კონკრეტული პირი...

 
ისაიამ თქვა:... ეს ასული  მიიღებს და გააჩენს შვილს რომელსაც უწოდებენ ემანუელს. ის იკვებება რძით და თაფლით მანამდე სანამ არ დაიწყებს ცუდის უარყოფას და კეთილის არჩევას....  ( ის. 7:14-16) ამას წინასწარმეტყველმა დაამატა სიტყვები ასურულ საფრთხეზე და იერუსალიმის მომავალ განსაცდელზე.
                 
პირველ მესიანურ წინასწარმეტყველებას ეკლესიაში კითხულობენ

на службе повечерия Рождества Христова и на вечерне праздника. Имеет оно двоякий смысл:

           
მესამე წინასწარმეტყველებაში ისაია ამბობს რომ ხსნა მოვა როდესაც დავითის სახლის ხე მოკვეთილი იქნება,როდესაც მას აღარ ექნება ძალაუფლება. მესია კი მოვა როგორც დაცემული ხის ფესვებიდან ამოსული ახალგაზრდა ყლორტი. ის გაიმარჯვებს უფლის სულის და არა იარაღის ძალით და ეს იქნება როგორც კაცობრიობაში მტრობის დასრულება ისე მთელი ქმნილებისთვის განკუთვნილი ჰარმონიის აღდგენა:
  
და იესეს ფესვიდან ამოვა ყლორტი, 
და შტო გამოვა მისი ფესვიდან;
და მასზე იქნება უფლის სული,
სიბრძნის და გონების სული,
რჩევის და სიმტკიცის სული,
ცოდნის და  კეთილმორწმუნეობის სული;
და უფლის შიშით აივსება, და გაასამართლებს სიმართლით და ჭეშმარიტებით და არა თვალით და ყურით;
და თავისი ბაგეთა კვერთხით განგმირავს მიწას,
და ბაგეთა სულით მოკლავს უწმინდურს,
ის შემოსილი იქნება სიმართლით და ჭეშმარიტებით,

და მაშინ მგელი იცხოვრებს კრავთან და ხბო და ახალგაზრდა ლომი და მგელი იქნებიან ერთად,და პატარა ბავშვი ატარებს მათ.  და ძროხა მოსძოვს დათვთან ერთად, და მათი შვილები იწვებიან ერთად; და ლომი კამეჩის მსგავსად შესჭამს თივას.
და ბავშვი ითამაშებს ასპიტის სოროს თავზე,და ბავშვი გაიწვდის ხელს გველის ბუდეზე.
არ ჩაიდენენ ბოროტებას და არ მოიტანენ ზიანს მთელ ჩემს წმინდა მთაზე, იმიტომ რომ მიწა სავსე იქნება უფლის ცოდნით,როგორც წყლები ავსებენ ზღვას.
   
და იმ დღეს ხალხთა დროშად ქცეულ იესეს ფესვს მიმართავენ წარმართები და მისი სიმშვიდე იქნება დიდება.
      
ასეთია პირველი უშუალო სიტყვა მესიაზე...

§ 4. Исайя — пророк святости и мессианства (ок. 765-685 годов)

Исайя — величайший из представителей классического допленного профетизма. Как провозвестник Мессии и его Царства, как наиболее яркий выразитель учения пророков он пользовался высоким авторитетом у новозаветных толкователей. Церковь с апостольских времен уделяла много внимания его книге; в Новом Завете содержится более 40 ссылок на Книгу Исайи и более 60 прямых цитат из нее, св. Отцы написали ряд комментариев на пр. Исайю, а слова его пророчеств часто звучат в православном богослужении.

1. Книга пр. Исайи не является произведением одного лица. Целая школа боговдохновенных учеников и продолжателей иерусалимского пророка дополняла и расширяла ее на протяжении нескольких столетий. Древние понятия об авторстве содействовали тому, что, получив окончательную форму, книга Исайи стала целиком приписываться пророку VIII века, основателю школы.

Первые догадки о «соборном», коллективном авторстве высказывались еще в Средние века. Но только с ХVII-ХVIII веков толкователи стали выдвигать серьезные доводы в пользу существования двух, а потом и трех авторов. Как признают теперь подавляющее большинство библеистов, пророчества Исайи Иерусалимского содержатся в первой части книги (гл. Ис 1-39). Лишь несколько разделов написано позже (гл. Ис 13-14; Ис 24-27; Ис 34-35, гл.Ис 36-39 являются вставками, заимствованными из летописи, современной пр. Исайе). Вторая часть книги (гл. Ис 40-66) записана в основном во дни вавилонского плена (VI в. до Р.Х.) и после него.

Аргументы в пользу этой датировки частей книги будут приведены при разборе второй части Кн. Исайи^*. В данном параграфе рассматриваются тексты, принадлежащие великому пророку VIII века.

2. Личность пр. Исайи и его эпоха. В отличие от Амоса и Осии, пророк Исайя принадлежал к аристократической семье, близкой ко двору^**. Он родился около 765 года в Иерусалиме и провел в этом городе всю жизнь. Господь призвал его на служение еще в молодые годы. Приблизительно в 740 году Исайе было видение в Храме: Бог повелел ему идти на проповедь и возвещать гнев, грядущий на «непокорных сынов» ветхозаветной Церкви. Жена Исайи тоже получила пророческий дар (Ис 8:3); своим сыновьям он дал символические имена, соответствующие важнейшим мотивам его проповеди.

«Исайя представляет собой тип пламенного религиозного гения и вместе с тем трезвого, реалистического политического деятеля, который своим словом, своим влиянием имел решающее значение в судьбе Иудеи» (прот. С. Булгаков). Южное царство в ту эпоху было меньше и слабее, чем Ефремово. Оно стояло перед выбором: либо смириться с неизбежным господством великой державы Ассирии, либо вступить в союз против нее. Коалиция возглавлялась царями Сирии и Ефрема. Молодой царь иерусалимский Ахаз избрал поначалу разумный путь и пытался остаться в стороне от военно-политических заговоров. Но главы коалиции решили покарать его за принятую позицию нейтралитета, их войска двинулись на Иерусалим (4 Цар 16; 2 Пар 28). В это время пророк Исайя впервые выступил перед царем и обещал ему знамение от Бога. Ахаз должен полагаться не на силу оружия, а на помощь Божию. Господь дарует спасение верным (слово об Еммануиле, или первое мессианское пророчество — Ис 7).

Однако Ахаз проявил малодушие и сделал роковой шаг: призвал на помощь ассирийцев. Тиглатпаласар III использовал этот предлог и вторгся в Сирию. Он разгромил войска сирийцев и занял Галилею. В результате и сама Иудея попала в полную зависимость от Ассирии. Из политических соображений Ахаз стал вводить языческие обычаи и приносить жертвы богам.

В эти годы основной темой проповеди Исайи является неверность народа и его вождей Богу. Еще до войны с ефремо-сирийской коалицией он говорил о грядущей катастрофе, которая постигнет страну в случае измены Богу. Свои пророчества он записывал и свитки отдавал на хранение ученикам. Последователи появились у Исайи рано. Именно они сберегли для будущего писания учителя.

В 722 году после догой осады пала Самария (см. приложение к §5). Единственный очагом богооткровенной веры была теперь маленькая Иудея. Пророк Исайя возлагал надежду на тот «святой Остаток», который обратится и спасется в День Господень. Тогда же, в конце правления Ахаза, он произнес свое второе мессианское пророчество (Ис 9:2-7) о рождении Младенца из рода Давидова.

В 715 году на престол вступил сын Ахаза Езекия. Благочестивый царь приблизил к себе Исайю и часто пользовался его советами. Пророк вдохновил его на реформу культа, которая очистила храмовое богослужение от пережитков язычества (4 Цар 18:1-8).

После смерти ассирийского царя Саргона (705) подчиненные ему цари стали вновь готовиться к войне против империи. В этом был заинтересован и Египет, вторая великая держава, соперник Ассирии. Езекия, невзирая на протесты пр. Исайи, включился в эту опасную игру. При его дворе приобрел большое влияние князь Шевна, который толкал царя на войну, уверяя его, что объединенная коалиция с помощью Египта одолеет Ассирию, тем более, что против нее начал военные действия царь Вавилона Мардук-аплуиддин (библ. Мердеах Баладан). В конце концов Езекия согласился возглавить борьбу, собрав под свои знамена царства и княжества Сирии-Палестины.

Пророк Исайя тщетно протестовал — к его советам больше не прислушивались. В те дни он писал:

Горе непокорным сынам, говорит Господь,
которые делают совещания, но без Меня,
Заключают союзы, но не по духу Моему,
чтобы прилагать грех ко греху...
Горе тем, которые идут в Египет за помощью,
надеются на коней
и полагаются на колесницы,
потому что их много,
и на всадников, потому что они весьма сильны,
а на Святого Израилева не взирают
и к Господу не прибегают!

Ис 30:1; Ис 31:1

Задачи религиозной реформы были подменены задачами военно-политической борьбы.

Тем временем новый царь Ассирии Синахериб (библ. Сеннахирим) готовился к ответному удару. Он осуществил карательную экспедицию в Вавилон и двинулся на запад. В 701 году он оккупировал Иудею и осадил Иерусалим.

В анналах ассирийского царя мы читаем: «Езекию, иудея, который не склонился под мое ярмо, — 45 городов его больших, крепости и малые поселения их окрестностей, которым нет счета, продвижением насыпей и приближением таранов, атакой пехоты и штурмовых лестниц я осадил, взял 200 150 человек от мала до велика, мужчин и женщин, лошадей и мулов, ослов, верблюдов, крупный и мелкий скот без числа из них я вывел и причислил к полону. Самого же его, как птицу в клетке, в Иерусалиме, его царском городе, я запер» (ХДВ. 80, 1,214).

4 Кн. Царств повествует об этом походе кратко (4 Цар 18:13-16). Дальнейшее же повествование (4 Цар 18:17-19:37) относится ко второму походу Синахериба на Иерусалим (ок. 688).

Езекия откупился огромной контрибуцией. Часть его территории была отнята. Страна погрузилась в траур. Пр. Исайя воспользовался этим моментом, чтобы призвать народ к покаянию. К этому периоду относятся его главные обличительные речи (гл. Ис 1). По молитве пророка царь был исцелен от смертельной болезни. Теперь он во всем повиновался своему наставнику.

Через десять лет Синахериб решил окончательно искоренить очаги возможных восстаний. Он вторгся в Вавилон (689 г.), и ассирийские солдаты до основания разрушили древнюю столицу Востока. Затем настал час Иудеи. Заняв Лахис, Синахериб выслал оттуда войска осадить Иерусалим (Ис 36:2-37:37). На сей раз Езекия в глазах пр. Исайи был невиновен. Пророк послал к царю учеников ободрить его: враг не вступит в святой город. Напрасно военачальник ассирийцев «рабшак» вел переговоры о сдаче, напрасно похвалялся Синахериб, что сразил всех богов и сразит Ягве, Езекия держался с мужеством отчаяния. Фараон попытался было помочь Иерусалиму, но его армия потерпела поражение. Оставалось только уповать на Бога.

Предсказание пророка исполнилось. Ассирийцы внезапно сняли осаду и покинули Иудею. В Ис 37:36 мы читаем: «И вышел Ангел Господень, и поразил в стане ассирийском сто восемьдесят пять тысяч человек. И встали поутру, и вот, все тела мертвы». Иосиф Флавий указывает, что в лагере ассирийцев вспыхнула «смертноносная язва» (Арх. Х,1,5), а греческий историк Геродот (II,141) полагает, что на войско Синахериба напало полчище мышей (символ чумы).

К этому последнему периоду служения пр. Исайи относится его третье мессианское пророчество об «Отрасли от корня Иессеева» (Ис 11:1-10).

Точная дата смерти пророка неизвестна. Согласно позднейшим легендам, он пережил царя Езекию и умер мучеником в дни Манассии, гонителя пророков (см. §6).

Память пр. Исайи празднуется Церковью 9 мая.3. Писания пр. Исайи отличаются высокими литературными достоинствами. В его речах и гимнах соединились монументальная мощь сурового Амоса и лиризм Осии. Мы находим у него разнообразие жанров — от гневного обличения до торжественного славословия и притчи. Исайя был поэтом, язык которого признан классическим. Он образен, богат метафорами и сравнениями. Данное ему божественное Откровение пророк воплощал в совершенной форме, ставшей образцом для многих поколений наследников Исайи. Произведения Исайи — яркий пример сочетания гениальности писателя с воздействием Духа Божия.

Пророчества, заключенные в первой части книги, расположены учениками Исайи не в хронологическом, а в тематическом порядке:

• Обличительные речи, ставшие введением в книгу (гл. Ис 1). Между 733 и 701 годами.
• Призвание Иерусалима и его грехи (гл. Ис 2-4). Около 740 года.
• Песнь, или притча, о винограднике (гл. Ис 5). Около 740 года.
• Первое мессианское пророчество об Еммануиле (гл. Ис 7). Около 733 года.
• Сыновья и ученики пророка (гл. Ис 8).
• Второе мессианское пророчество о Князе мира (гл. Ис 9:1-6). Около 730 года.
• Предостережение Иерусалиму (гл. Ис 29). Конец Самарии и обличение Ассирии (Ис 9:8-10:34). Около 722 года.
• Третье мессианское пророчество (Ис 11:1-10). Около 688 года.
• Новый народ Божий (Ис 11:11-12:6).
• Пророчество об Ассирии (Ис 14:24-27). Около 688 года.
• Пророчество о Филистии (Ис 14:28-32). Около 715 года.
• Пророчество о Моаве (Ис 15-16). Как полагают некоторые экзегеты, написано еще до пр. Исайи в IХ веке (ср. Иер 48:29-47).
• Пророчество о Дамаске и Ефреме (Ис 17:1-11). Около 734 года.
• Пророчество об Ассуре (Ис 17:12-14). Около 688 года.
• Речь против союза с Египтом (Ис 18:1-19:4). Между 713 и 705 годами.
• Слово о всемирной религии (Ис 19:16-25). Около 705 года.
• Биографический отрывок, относящийся к 713-711 годам (гл. Ис 20).
• Пророчество об Иерусалиме (гл. Ис 22). Около 705-702 годов.
• Пророчество о Тире (гл. Ис 23). Дата неясна.
• Пророчество о Ефреме и Иудее (гл. Ис 28). Незадолго до 722 года.
• Против союза с Египтом (гл. Ис 30-32). Между 705 и 701 годами.
• Гимны освобождения (гл. Ис 33). Около 688 года.
• Повествовательный отрывок из летописи (гл. Ис 36-37), относящийся в основном к 688 году (время второго похода Синахериба).
• Болезнь Езекии и посольство вавилонского царя
  (гл. Ис 38-39). События относятся к концу VIII века.

4. Богословие пр. Исайи может быть сведено к следующим основным темам:

1. Бог свят, то есть не сравним ни с какой тварью. Он требует и от людей святости, но в применении к ним она есть всецелая преданность и посвященность Господу.

2. Бог — Владыка истории. Он направляет мировые события так, что — при сохранении свободной воли людей — они в конечном счете служат Его замыслам. Соучастниками этих замыслов делает людей вера — доверие.

3. Вера должна проявляться прежде всего в нравственной жизни и верности Творцу. Только при этом условии обрядовая набожность имеет смысл. В противном случае она есть оскорбление Бога.

4. Из ветхозаветной Церкви, члены которой заражены грехами, Бог сохраняет во все времена «Шеар» — Остаток. Это те, кто остались верны Ему и стремятся жить по Его заветам. Они образуют ядро будущего народа Божия.

5. Пр. Исайя первый из пророков-писателей совершенно определенно говорит о Мессии как о Личности. Он предрекает политический упадок дома Давидова, из которого после всех испытаний произойдет «Отрасль», Помазанник Ягве. С Его приходом земля обретет утраченный человеком Едем.

Таким образом, центральными темами учения пр. Исайи являются святость и спасение Божие, совершающееся через Его Помазанника. Поэтому Отцы Церкви называли Исайю не только пророком, но и «апостолом» и «евангелистом».

Вопросы для повторения

1. Каковы особенности происхождения Кн. пр. Исайи?
2. К каким общественным кругам принадлежал пророк?
3. Где он родился, жил и проповедовал?
4. Чем характеризовалось политическое положение его эпохи?
5. С какими событиями связано 1-е мессианское пророчество Исайи?
6. Когда пала Самария?
7. Почему пророк выступал против военных коалиций?
8. Чем отличалась позиция пророка во время 1 и 2 походов Синахериба?
9. Охарактеризуйте литературные особенности писаний пророка.
10. Каковы основные темы его богословия?

Примечания.
По ясности предсказаний о Христе Спасителе пророк Исаия заслужил наименование ветхозаветного евангелиста

§ 4. Исайя — пророк святости и мессианства (ок. 765-685 годов)

Приложения

1. Призвание пророка. Святость Божия. Господь явился пр. Исайе, по его собственным словам, в год смерти царя Озии (ок. 740 г. до Р.Х.). Из текста можно заключить, что Исайя имел видение в Храме. Все, что видел и слышал пророк, открывалось его духовному взору и слуху. «Слышит Исайя, — поясняет свт. Василий Великий, — глас Господа, хотя ничто не ударяло в телесный слух... ибо в уме тех, у кого он не развлечен и чист, какою-то неизреченною силою составляются образы, как будто они слышат в себе изглашаемое слово Божие, хотя ни воздух не передает, ни слух не принимает сих образов» (Толк. на Исайю, кн. VI).

Ему предстал трон, на котором восседал Сущий в окружении огненных существ — серафимов. Закрыв свои лица перед Славой Господней, они восклицали: «Свят, свят, свят Господь Саваоф! Вся земля полна славы Его!»

Трон, или престол, означал, что Ягве есть единственный истинный Царь народа Божия и мира (ср. Откр 4:3-11). Слово «серафим» — множ. число от «сараф», жгучий, пламенный — только еще один раз встречается в Ветхом Завете, когда упомянуты палящие змеи — «ханахашим хасерафим» (ср. Числ 21:6). По мнению многих толкователей, серафимы в видении Исайи — это олицетворение тварных небесных сил, предстоящих престолу Божию, подобно херувимам у Иезекииля (гл. 1). Что касается крыльев серафимов, то бл. Иероним видит здесь метафорическое выражение, означающее молниеносную быстроту движения (Толк. на пр. Исайю, кн. III).

В гимне серафимов, который позднее вошел в ветхозаветное и христианское богослужение, раскрывается тайна отношения Бога к твари. С одной стороны, Он свят (кад`еш) и стоит превыше всего земного, но в то же время Его Слава (Кав`од) изливается на Вселенную и пронизывает ее. Она есть «энергия» Божия, форма Богоявления (ср. Исх 24:17; Пс 18:2).

Пророк сознает, что он — грешный человек и не может остаться в живых, созерцая ослепительную Славу Господа. Но, очищенный небесным огнем, он дерзновенно предстает перед престолом Творца и с готовностью соглашается быть Его посланцем.

Знаменательно, что в восточной мистике (Индии, Греции) человек в состоянии экстаза терял сознание собственной личности, Исайя же, напротив, соприкасаясь с Божественным, получает дар сознавать себя и мыслить. В этом проявляется библейское откровение о человеке как об ответственном и разумном существе, котоое может быть соработником и служителем Творца.

Священный ужас, охвативший пророка в Храме, вызван не только непостижимым величием Царя Славы, на Которого не могут взирать даже серафимы, но и Его Святостью, которая есть высшая чистота и свобода от всякой тьмы и греха. Поэтому для человека «с нечистыми устами» сияние Славы непереносимо. Он должен умереть. Таким образом устанавливается связь между понятием Святости Божией и нравственным состоянием человека. Слова «святы будьте, ибо свят Я, Господь Бог ваш» (Лев 19:2) приобретают этический смысл: Бог не только запредельная Мощь, но и высшее Добро.

2. Господь — Владыка и Царь истории. Пр. Исайя деятельно участвовал в жизни своей страны, умел мудро оценивать политическую ситуацию. Но патриотизм его носил духовный характер. Он не желал для Иерусалима могущества Ассирии и других великих империй. Бог, цель Которого дать только силу и процветание народу, мало чем отличался бы от языческих богов. Между тем Ягве есть единственный Царь истории. Все земное величие царств — прах перед Его лицом. Полководцы ведут свои армии, монархи строят планы и украшают столицы, но они не могут изменить общего направления истории, определяемого Сущим. Ассур — лишь палка в Его руках, это Он дает ему сигнал, словно сторожевому псу («свист» — таков буквальный перевод Ис 5:26; см. И. Якимов. Толкование на Кн. пр. Исайи. СПб., 1893, с.102).

Суд Божий касается всей земли. Он смиряет гордыню человеческую. Он надвигается, как буря,

на все гордое и высокомерное
и на все превознесенное — и оно будет уничтожено —
И на все кедры Ливанские,
высокие и превозносящиеся...
И на все высокие горы,
и на все возвышающиеся холмы,
И на всякую высокую башню,
и на всякую крепкую стену...
И падет величие человеческое,
и высокое людское унизится,
И один Господь будет высок в тот день.

Ис 2:12

Это не есть унижение человека. Сам факт, что пророк может говорить с Богом лицом к лицу и выполнять добровольно Его повеления: «Кого Мне послать?.. Вот я, пошли меня» (Ис 6:8), — доказывает обратное. Пророк лишь срывает маску величия с плотской гордыни человека, обнажая ее тщету.

Только когда народ Божий разуверится во всех своих земных чаяниях, ему будет дано познать Сущего. Поэтому долг Исайи — разоблачать зло и предсказывать катастрофы. Он сам ужасается своей миссии и спрашивает: «Надолго ли, Господи?» — и получает ответ:

Доколе не опустеют города
и останутся без жителей...
И доколе земля эта совсем не опустеет.
Но как от теревинфа и как от дуба,
когда они и срублены,
остается корень их,
Так святое семя будет корнем ее.

Ис 6:11,Ис 6:13

Итак, крушение политических утопий и надежд станет предварительным условием возрождения народа Божия.

Отсюда решительное противление пр. Исайи военным союзам, расчетам на коалиции и помощь Египта. «Кони и колесницы» не спасут народ. Его упование должно быть только в Сущем, Царе и Властителе истории.

3. Вера и служение Богу заключается, согласно пр. Исайе, не только в благоговейном преклонении перед Его святостью (храмовом культе), но прежде всего в исполнении заповедей. И наиболее строго Господь взыщет со Своего народа, которому даны Завет и Обетование. Если люди думают, что Бога можно «умилостивить» жертвами и «задобрить» праздниками в Его честь, — они глубоко заблуждаются:

К чему Мне множество жертв ваших?
 — говорит Господь.
Я пресыщен всесожжениями овнов
и туком откормленного скота;
И крови тельцов
и агнцев и козлов не хочу.
Когда вы приходите являться пред лице Мое,
кто требует от вас,
чтобы вы топтали дворы Мои?
Не носите больше даров тщетных;
курение отвратительно для Меня;
Новомесячий и суббот, праздничных собраний
не могу терпеть: беззаконие — и празднование!..
И когда вы простираете руки ваши,
Я закрываю от вас очи Мои;
И когда вы умножаете моления ваши,
Я уже не слышу:
Ваши руки полны крови.
Омойтесь, очиститесь,
удалите злые деяния ваши
от очей Моих;
Перестаньте делать зло;
научитесь делать добро;
Ищите правды;
спасайте угнетенного;
Защищайте сироту;
вступайтесь за вдову.

Ис 1:11-17

Народ Божий впервые в Библии представлен у пр. Исайи в виде виноградника. Этот образ впоследствии станет одним из важнейших в Новом Завете (притчи о винограднике, виноградарях, лозе и др.). Виноград — культура, требующая особой заботы и ухода: постоянного обрезания и очищения от бесплодных ветвей. Бог в притче пр. Исайи (гл. Ис 5) представлен как заботливый хозяин, который насадил виноградник и сделал все, чтобы он приносил урожай, но вместо гроздьев нашел «дикие ягоды»:

Виноградник Господа Саваофа
есть дом Израилев,
И мужи Иуды —
любимое насаждение Его.
И ждал Он правосудия,
но вот — кровопролитие;
Ждал правды,
и вот — вопль.

Ис 4:7

И как земледелец оставляет на потраву и запустение негодный виноградник, так и Господь дает Своей Церкви испытать множество бедствий, чтобы она очистилась и осознала свои заблуждения.

Уступки язычеству и обращение за помощью к иноземным царям есть в очах Божиих измена и предательство, отступничество от своего единственного Царя и Владыки:

Слушайте, небеса, и внимай, земля,
потому что Господь говорит:
Я воспитал и возвысил сыновей,
а они возмутились против Меня.
Вол знает владетеля своего,
и осел ясли господина своего,
А Израиль не знает,
народ Мой не разумеет.

Ис 1:2-3

Однако, как бы ни был тяжек грех призванных, злая человеческая воля не в состоянии изменить замыслы Божии. Даже после того как Израиль будет сокрушен, «корень» его уцелеет. И Господь будет вновь созидать Свое Царство вместе с уцелевшим праведным Остатком.

4. Святой Остаток  — одна из важнейших тем пророчества Исайи. Как некогда были избраны Ной среди нечестивых и Авраам среди язычников, так в недрах ветхозаветной Церкви сохранится малое число верных Богу людей. Они обратятся к Господу и обретут спасение. В знак этого пророк дал своему сыну имя Шеаряшув — «Остаток обратится».

Пр. Исайя видел этот Остаток в лице благочестивых людей, именовавших себя «бедными» и «кроткими». Они презирали богатство, не соблазнялись блеском иноземной цивилизации и хранили нравственную чистоту старых времен.

Из этой среды вышли ученики и духовные дети Исайи (Ис 8:18). Они жили верой, которая не колебалась, и надеждой, которую им внушил учитель. Подобно тому как Господь Иисус основал Свою Церковь на «камне» веры Петровой (Мф 16:18), так и в Ветхом Завете Его предтеча-пророк усматривал в святом Остатке прочный фундамент, на котором будет стоять народ Божий. Ради него Иерусалим должен быть пощажен и спасен от вражеских полчищ. Если бы он пал, Остаток, еще не окрепший и слишком малый, мог бы рассеяться и исчезнуть. Доколе он не утвердился, град Давида огражден небесным покровом:

Посему так говорит Господь Бог:
Вот Я полагаю в основание на Сионе камень,
камень испытанный,
Краеугольный, драгоценный, крепко утвержденный:
верующий в него не постыдится.

Ис 28:16

Надежда на Остаток была тесно связана с мессианскими чаяниями пр. Исайи. «Краеугольный камень» — это и святой Остаток, сохранивший верность, и Сам Мессия — Основатель Царства Божия. Говоря об обращенных иудеях, ап. Павел отождествляет их с Остатком, о котором пророчествовал Исайя: «Так и в нынешнее время, по избранию благодати, сохранился Остаток» (Рим 11:5; ср. Ис 11:25-27).

5. Мессианство у пр. Исайи. Пророку было открыто, что наступит время, когда падут земные царства с их войнами и жестокостями и один Господь воцарится над миром. Начало этому Царству Божию будет положено в Иерусалиме, но распространится оно на все народы. В связи с этим Исайя приводит пророчество, которое в более полном виде содержится в Кн. пр. Михея. Экзегеты не пришли к единому мнению, какой из пророков был автором этого текста: Исайя или Михей, или же оба они взяли его у неизвестного третьего пророка (см. Толковая Библия, т. 7, с.253). Но в целом текст вполне соответствует тому Откровению, которое запечатлелось в писаниях Исайи:

И будет в последние дни:
гора дома Господня
Будет поставлена во главу гор,
и возвысится над холмами,
и потекут к ней все народы.
И пойдут многие народы и скажут:
Придите и взойдем на гору Господню
в Дом Бога Иаковлева.
И научит Он нас Своим путям,
и будем ходить по стезям Его.
Ибо от Сиона выйдет закон
и слово Господне — из Иерусалима.
И будет Он судить народы,
и обличит многие племена;
И перекуют мечи свои на орала,
и копья свои — на серпы;
Не поднимет народ на народ меча,
и не будут более учиться воевать.

Ис 2:2-4

Если первая часть пророчества исполнилась с приходом в мир Христа Спасителя, то вторая — относится к тем временам, когда евангельские идеалы настолько проникнут в человеческие отношения, что станут определять жизнь народов. В наше столетие такая надежда может казаться несбыточной. Но и во дни Исайи войны бушевали повсеместно. И все же пророк возвестил это откровение о будущем и верил в конечное торжество Добра.

Примирение народов не рисуется в Кн. Исайи как внешнее торжество Израиля над врагами. Напротив, и те, кто были поработителями (Ассур), и те, кто несли соблазн многобожия (Египет), войдут в священное братство возрожденного человечества:

В тот день жертвенник Господу будет посреди земли Египетской... В тот день из Египта в Ассирию будет большая дорога, и будет приходить Ассур в Египет, и египтяне в Ассирию. И египтяне вместе с ассириянами будут служить Господу.

В тот день Израиль будет третьим с Египтом и Ассириею; благословение будет посреди земли, которую благословит Господь Саваоф, говоря: благословен народ Мой — египтяне, и дело рук Моих — ассирияне, и наследие Мое — Израиль. (Ис 19:19, Ис 19:23-25)

Таким образом, мессианская эра рисуется в Кн. Исайи как эра универсализма.

Вторая особенность мессианских чаяний пророка заключается в том, что Помазанник Божий выступает как конкретное Лицо.

Важнейших мессианских пророчеств у Исайи, как было сказано, три. Первое прозвучало около 734 года, когда войска ефремо-сирийской коалиции шли на Иерусалим. Царь Ахаз готовился встретить превосходящие силы врага и обходил оборонительные сооружения, когда перед ним предстал пророк Исайя. «Не страшись и да не унывает сердце твое», — сказал он царю. Ахаз должен стоять твердо в вере, ибо град Давидов будет спасен. Пророк даже предложил монарху дать знамение, удостоверяющее в непреложности обетования. Сион уцелеет, какой бы враг ни посягнул на него. Ахаз, лелея планы чисто политические (см. §4), не пожелал просить у Бога знамения. И тогда пророк сказал:

Итак, Сам Господь даст вам знамение: се, Дева во чреве приимет, и родит Сына, и нарекут имя Ему Еммануил, Он будет питаться молоком и медом, доколе не будет разуметь отвергать худое и избирать доброе. Ибо прежде, нежели этот Младенец будет разуметь отвергать худое и избирать доброе, земля та, которой ты страшишься, будет оставлена обоими царями ее. (Ис 7:14-16)

К этому пророк добавил слова об ассирийской угрозе и о грядущих испытаниях Иерусалима.

Первое мессианское пророчество читается в церкви на службе повечерия Рождества Христова и на вечерне праздника. Имеет оно двоякий смысл:

• Исторический, или буквальный, — за тот срок, пока будет зачато, родится и придет в разум дитя, враги дома Давидова будут сокрушены.
• Прообразовательный — связан с верой в особое мессианское предназначение рода Давидова^*. Для пророка рождение Младенца есть знак неотменимости Завета, заключенного с домом великого царя. Он устоит по воле Господней вопреки всему, и Сам Бог посетит Свой народ (символическое имя Младенца Еммануил означает «С нами Бог»).

Многие толкователи считают, что Исайя имел в виду не простое рождение, а чудесное. Так, по-видимому, думал и переводчик, поставивший в Септуагинте слово «партенос» — Дева, в то время как в еврейском тексте стоит «алма» — молодая женщина. «Глаз евангелистов, читавших Библию уже обычно по-гречески, — замечает проф. Карташев, — вонзился в слово «партенос» и возвестил нам, что этот смелый неточный перевод не случаен: провиденциален и прообразователен» (Ветхозаветная библейская критика, с.35. См. также: прот. А. Князев. Откровение о Матери Мессии. — Православная мысль, 1953, в. IХ, с.101). Однако следует отметить, что мысль о рождении Мессии от Девы (Мф 1:22-23) не вошла в сознание ветхозаветного человека. В народных представлениях о Мессии во времена Христа сверхъестественному рождению Помазанника не было места (см.: Св. Иустин Мученик. Диалог с Трифоном, 48-49; бл. Иероним. Толк. на пр. Исайю, кн. III).

Второе мессианское пророчество более ясное и определенное. Оно было записано пр. Исайей вскоре после первого (в 30-х — 20-х гг. VIII в.), когда ассирийцы уже опустошили и заняли Галилею. На фоне мрачной действительности радостная весть о мессианской эре могла показаться современникам неожиданной. Но пророк глубоко верил в грядущее Царство Господа:

Прежнее время умалило землю Завулонову и землю Неффалимову; но последующее возвеличит приморский путь, Заиорданскую страну, Галилею языческую.

Народ, ходящий во тьме,
увидит свет великий;
На живущих в стране тени смертной
свет воссияет...
Ибо ярмо, тяготившее его,
и жезл, поражавший его,
и трость притеснителя его
Ты сокрушишь, как в день Мадиама.
Ибо всякая обувь воина во время брани
и одежда, обагренная кровью,
будут отданы на сожжение, в пищу огню.
Ибо Младенец родился нам —
Сын дан нам;
Владычество на раменах Его,
и нарекут имя Ему:
Чудный Советник, Бог Крепкий,
Отец вечности, Князь мира.
Умножению владычества Его и мира
нет предела
На престоле Давида и в царстве его,
чтобы Ему утвердить его и укрепить его
Судом и правдою
отныне и до века.
Ревность Господа Саваофа соделает это.

Ис 9:1-7

Таково первое прямое слово о Мессии. Хотя в нем есть еще отзвуки земных надежд, оно изображает Царство Помазанника как дело рук Божиих. Указания на победу в Мадиаме (при Гедеоне) и на конец войн после торжества Мессии показывают, что пророку Он рисовался в виде боговдохновенного Вождя. Его владычество будет праведным и вечным. Символические имена раскрывают сверхъестественную природу Мессии:

Чудный Советник означает Его высшую мудрость;
Бог Крепкий — Его божественную силу;
Отец вечности — несокрушимость Его Царства;
Князь мира (евр. Саршалом — князь покоя) — благословенный мир, который воцарится в мессианском Царстве.

И наконец, в третьем пророчестве земной, династический аспект окончательно отступает на задний план. Пророк возвещает, что спасение явится, когда древо дома Давидова будет срублено, когда власть у него будет отнята. Мессия же придет, как молодой побег, поднимающийся из корней упавшего дерева. Он победит зло не силой оружия, а силой Духа Господня. И это будет не только конец вражды в человеческом роде, но и восстановление той гармонии, к которой предназначена вся тварь:

И произойдет отрасль от корня Иессеева,
и ветвь произрастет от корня его;
И почиет на нем Дух Господень,
дух премудрости и разума,
Дух совета и крепости,
дух ведения и благочестия;
и страхом Господним исполнится,
И будет судить не по взгляду очей Своих
и не по слуху ушей Своих решать дела.
Он будет судить бедных по правде
и дела страдальцев земли решать по истине;
И жезлом уст Своих поразит землю,
и духом уст Своих убьет нечестивого.
И будет препоясанием чресл Его правда,
и препоясанием бедр Его — истина.
Тогда волк будет жить вместе с ягненком
и барс будет лежать вместе с козленком;
И теленок, и молодой лев, и волк будут вместе,
и малое дитя будет водить их.
И корова будет пастись с медведицею,
и детеныши их будут лежать вместе;
и лев, как вол, будет есть солому.
И младенец будет играть над норою аспида,
и дитя протянет руку свою на гнездо змеи.
Не будут делать зла и вреда
на всей святой горе Моей,
Ибо земля будет наполнена ведением Господа,
как воды наполняют море.
И будет в тот день: к корню Иессееву, который станет, как знамя для народов, обратятся язычники — и покой его будет слава.

Ис 11:1-10

Образ «Отрасли» в этом тексте знаменует еще один шаг ветхозаветного сознания к тайне Богочеловечества. Хотя Спаситель еще не назван Мессией, но совершенно очевидно, то Исайя имел в виду человеческую личность, потомка Давидова рода, Помазанника. И в то же время Он не обычный человек. Он действует силою Духа, Он носитель тех свойств, которые Ветхий Завет всегда относит к Богу: Премудрости, Правды, Вечности. Его спасающее деяние есть одновременно деяние Самого Сущего.

6. Влияние пр. Исайи было огромно. Школа его последователей не распалась после смерти пророка. Ученики бережно хранили и переписывали его свитки. Деятельность их продолжалась и во время плена Вавилонского. Один из них, которого принято называть Второисайя, добавил к книге ряд пророчеств, признанных жемчужиной профетической поэзии. В этих главах образ Мессии впервые предстал в виде страждущего Праведника, Служителя Ягве (гл. Ис 53; см. §15).

Книга Исайи продолжала пополняться вплоть до IV века до Р.Х., сохраняя живое богооткровенное Предание школы. Но и вне этой школы писания пророка получили широкий отклик. Мы находим мотивы и образы пр. Исайи почти у всех последующих пророков и апокалиптиков. Сирах писал, что «рукою Исайи» Иерусалим был избавлен от гибели (Ис 48:23). Многие места из книги пророка вошли в литургические тексты. Они питали мессианские ожидания в эпоху, предшествовавшую евангельской. В библиотеке Кумрана (у Мертвого моря), собранной ессеями, найдено больше всего списков Кн. Исайи. Есть там и толкования на его пророчества. Для первых христиан тексты пр. Исайи часто служили отправной точкой проповеди. Евангелисты находили у него чудесное предвидение того, что совершилось в Галилее и Иерусалиме при Августе и Тиберии. В церковном сознании Исайя остается великим благовестником святости Божией, спасения и мессианства.