ამერიკა ცეკვა-ცეკვით უერთდებოდა საბჭოთა კავშირს:

ჰორიზონტზე გამოჩნდა ამერიკის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა, მშვენიერია! 
1928 წელს ამერიკელმა კომუნისტებმა განუცხადეს კომინტერნს რომ აპირებენ შავ სარტყელში რესპუბლიკის შექმნას და მის შეერთებას საბჭოთა კავშირთან. კომინტერნმა მიიღო ეს ბოდვა //მაგ დროს კომინტერნის კადრების განყოფილების გამგე იყო სახელგანთქმული საბჭოთა დემოკრატი ელენა ბონერის აღმზრდელი გევორკ ალიხანიანი, მთარგმნელი//. 

ჯაზის ხმებით გაბრუებული ამერიკა კინაღან შეუერთდა საბჭოთა კავშირს.
ჯაზი გაჩნდა მაშინ როდესაც კლასობრივი თეორიები ბატონობდნენ მთელ მსოფლიოში და საზოგადოების ყველა ფენაში.

1920-ანი წლების ბოლოს. განსაკუთრებით კრიზისის შემდგომ წლებში ამერიკაში, ევროპაში და, რა თქმა უნდა საბჭოთა კავშირში გავრცელდა შეხედულება ჯაზის ხალხური, ლამის პროლეტარული წარმოშობის შესახებ. ითვლებოდა რომ მასზე დამღუპველ გავლენას ახდენს გათახსირებული ბურჟუაზიული საზოგადოება. ამერიკაში ამან გამოიწვია "ცხელი" ჯაზის დაპირისპირება "ტკბილ" ჯაზთან. საბჭოთა კავშირში ალაპარაკდნენ "ჭეშმარიტ" ჯაზზე და "კომერციულ" ჯაზზე.   


ოქტომბრის გადატრიალების შემდეგ მსოფლიო კომუნისტურ მოძრაობას არ დახვედრია დიდი წინააღმდეგობა და ის ზედიზედ აჩენდა ერთმანეთზე უფრო გიჟურ თეორიებს.
               
კომუნისტური ინტერნაციონალის მე-6 ყრილობამ ამერიკის შეერთებული შტატების სამხრეთ ნაწილში, ე.წ. შავ ქამარში მცხოვრები ზანგები გამოაცხადა ამერიკული იმპერიალიზმის მიერ დამონებულ დამოუკიდებელ ერად,რაც ასახულია საგანგებო მოხსენებაში რევოლუციურ ტენდენციებზე კოლონიალურ და ნახევრადკოლონიალურ ქვეყნებში. 
        
ამ ახალ ერს მოუწოდეს ამერიკელი კომუნისტების მეთაურობით შავი რესპუბლიკის დამყარებისკენ. 
        
ეს კიდევ არააა ყველაფერი. 1928 წელს ამერიკელმა კომუნისტებმა განუცხადეს კომინტერნს რომ აპირებენ შავ სარტყელში რესპუბლიკის შექმნას და მის შეერთებას საბჭოთა კავშირთან. კომინტერნმა მიიღო ეს ბოდვა //მაგ დროს კომინტერნის კადრების განყოფილების გამგე იყო სახელგანთქმული საბჭოთა დემოკრატი ელენა ბონერის აღმზრდელი გევორკ ალიხანიანი,მთარგმნელი//. 
 
ამავე დროს ამერიკული პროსაბჭოთა გაზეთი "დეილი უორკერის" რედაქციაში იყო ლიტერატორი მაიკლ გოლდი. უკვე 1920-ან წლებში, რუსეთის პროლეტარ მწერალთა ასოციაციის გაჩენის შემდეგ მან საკუთარი თავი გამოაცხადა პროლეტარ მწერალთა ასოციაციის ამერიკული ფილიალის ხელმძღვანელად. მამაძაღლები სიამოვნებით გროვდებიან ჯოგებად. ნებისმიერი სამუშაო კარგია თუ ფულს გიხდიან.
         
მოკლედ, 1930 წლის შემოდგომაზე ის უკვე მონაწილეობს ხარკოვში მიმდინარე პროლეტარული კულტურის კონგრესში. რა თქმა უნდა გამარჯვებული პროლეტარიატის ხარჯზე.
           
იქ ის ხმამაღლა და დიდი აპლომბით აცხადებს რომ ჯაზი არის ამერიკული საზოგადოების უღარიბესი ფენების, ზანგების და ებრაელების მიერ შექმნილი ხელოვნება.  შემდეგ მცოდნეებმა გაუსწორეს და მიუსტვინეს,მაგრამ ეშმაკი მაიკლ გოლდი არ დაიბნა. მან ისარგებლა ოდიოზური ლენინური თეორიით ბურჟუაზიულ საზოგადოებაში ორი ერის და ორი კულტურის არსებობის თაობაზე და ახსნა რომ ამერიკელი პროლეტარი ერის, ე.ი.უღატაკესი ზანგების და ებრაელების ჯაზი ჭეშმარიტია, ცხელი და მაგარი და აი ბურჟუაზიული ჩრდილოეთის,ნიუ იორკის კაბაკების და ოტელების ჯაზი კომერციული ტკბილი უგემური საშინელებაა.


ამ გოლდმა დაწერა მოთხრობა "უფულო ებრაელები" რომელიც უკვე 1931 წელს გამოსცეს საბჭოთა კავშირში რუსულად. თავის გაზეთში მან დაწერა წერილები აფრო-იდიშური ჯაზის, მისი რევოლუციური შინაარსის და პროლეტარული ფესვების შესახებ.
           
ნახევრადსიმართლე მუდამ ჰგავს სიმართლეს. ჯაზის შოუ-ბიზნესის პირველი ვარსკვლავების უმრავლესობა ან მონათმფლობერი სამხრეთის ზანგები იყვნენ ან სლავური პოგრომებისგან თავგუდმოგლეჯით გაქცეული ებრაელები.

მაგრამ  ყველაფერი ეს წარსულშია და სანამ უმცირესი უსამართლობისადმი მგრძნობიარე ამერიკა ყვიროდა აუტანელი დისკრიმინაციის შესახებ ზანგი სინკოპატორები ევროპაში ქაფავდნენ საუკეთესო დირიჟორებზე ბევრად უფრო მეტს.

ფეტს უოლერი ნიუ იორკში სეირნობდა ბრწყინვალე "ლინკოლნით". ელინგტონს უხვად კვებავდნენ კეიმინალები "კოტომ კლაბში", ჯაზის მეფედ გადაიქცა ელ ჯოლსონი მისკის არემარიდან, სვინგის მეფობისთვის ემზადებოდა ბენი გუდმენი კიევის არემარიდან, ბროდვეიზე ელავდა პეტერბურგელი გერშვინის და ციმბირელი ირვინგ ბერლინის სახელები.
     
უმთავრესად ებრაელი საბჭოთა ჯაზისტები გამხნევდნენ და მათ ყურადღება მიაქციეს ოდესას და მის ფოლკლორს. უტესოვი ნახევრად ხუმრობით ამტკიცებდა რომ ჯაზი გაჩნდა მის მშობლიურ ქალაქში ბევრად უფრო ადრე ამერიკაზე. მისი ჯაზის ბლატური სიმღერები იქცა პროლეტარისთვის სოციალურად ახლო მუსიკად.
 
კრემლმა მთელი ეს სისულელე სერიოზულად მიიღო. ყველა ქვეყნის პროლეტარები ერთდებოდნენ. ამერიკელი კომუნისტები პრაქტიკულად უკვე იყვნენ რუსეთის კომუნისტური პარტიის //ბოლშევიკებისას// წევრები, ამერიკული პროლეტარული კულტურა საბჭოთას ფილიალი იყო და ჰორიზონტზე გამოჩნდა ამერიკის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა, მშვენიერია!
 
მოსკოვში ჩაიფიქრეს ფილმი "წითლები და შავები" ამერიკაში მომავალი რევოლუციის შესახებ. აიყვანეს ახალგაზრდა შავკანიანი ამერიკელები, უყიდეს მათ ბილეთები ლაინერზე "ევროპა" და 1932 წლის პირველის მაისისთვის მთელი ეს ხალხი დამწყები პოეტი ლენგსტონ ჰიუზის მეთაურობით აღმოჩნდა სასტუმრო "მოსკვას" ჰოლში. მათ უკვირდათ ის რომ არ დაახვედრეს კონდიციონირებული ჰაერი, ორანჟ-ჯუსი და სხვა ბურჟუაზიული რამე-რუმეები.
             
მაგრამ სანამ ჯგუფი იტანჯებოდა შემოქმედებითი ძიებებით რუზველტის მთავრობამ ოფიციალურად აღიარა საბჭოთა კავშირი და აგრესიულად ანტიამერიკული ფილმის გადაღება უკვე უხერხული იყო. 
      
ჯგუფშიც დაიწყო მღელვარებები, მის წევრებს  ცოტა აეხილათ თვალი ქვეყანაში შექმნილი ვითარების შესახებ. საბჭოთა კავშირის სამხრეთ ნაწილში თარეშობდა შიმშილი. ამიტომ ამერიკელები ასეირნეს შავ ზღვაზე და კავკასიის დათოვლილ მწვერვალებზე და გაისტუმრეს მშობლიურ ამერიკაში...

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

джаз в 30-е годы
Как Америка чуть не присоединилась к СССР под звуки джаза

Джаз родился в эпоху, когда классовые теории торжествовали во всем мире и во всех слоях общества.

В конце 20-х, а в особенности в послекризисные годы в Америке, Европе и, конечно же, в СССР стал распространяться взгляд на народное, чуть ли не на пролетарское происхождение джаза и на губительное, растлевающее влияние на него порочного буржуазного общества. На Западе это привело к противопоставлению "горячего" и "сладкого" джаза, у нас заговорили о джазе "подлинном" и "коммерческом".

Не получив большого отпора после октябрьского переворота, мировое коммунистическое движение рождало одну безумную теорию за другой. Шестой конгресс Коммунистического интернационала провозгласил негритянское население на Юге США, в так называемом Черном Поясе, самостоятельной нацией, порабощенной американским империализмом, что было отражено в специальном докладе о революционных тенденциях в колониальных и полуколониальных странах. К этой новой нации был обращен призыв установить Черную республику во главе с американскими коммунистами.

Но это не все. В 1928 году американские коммунисты заявляют Коминтерну, что они берут курс на создание в Черном Поясе республики с перспективой присоединения к СССР. Бред, конечно, но Коминтерн это принимает.

А в то время в редакции американской просоветской газеты "Дейли уоркер" был литератор по имени Майкл Голд. Еще в 20-е годы, вскоре после возникновения РАППа, он объявил себя главой Американского филиала Ассоциации пролетарских писателей. Прохвосты охотно сбиваются в стаи. Любая работа хороша, если за нее платят. Короче, осенью 1930 года он уже участвует в проходящем в Харькове Конгрессе пролетарской культуры. Разумеется, за счет победившего пролетариата. Там он громогласно и с большим апломбом заявляет, что джаз — пролетарское искусство, рожденное угнетенными беднейшими слоями американского общества — неграми и евреями. Потом его знающие люди поправили, покрутив пальцем у виска, но и тут хитрый Майкл Голд нашел выход. В соответствии с ныне одиозной ленинской теорией "о двух нациях и двух культурах в буржуазном обществе" он объяснил, что у нации американских пролетариев, то есть у беднейших негров и евреев, джаз подлинный, горячий, с перчиком. А вот на буржуазном Севере, в нью-йоркских кабаках и отелях — там джаз коммерческий, сладкий, пресный.

Свой тезис Майкл Голд подкрепил своей же повестью "Евреи без денег", уже в 1931 году изданной у нас по-русски. В своей газете он публикует серию статей о джазе "афро-идиш", его революционном содержании и народных пролетарских корнях.

Полуправда всегда похожа на правду. Первые звезды джазового шоу-бизнеса были в большинстве либо неграми с рабовладельческого Юга, либо евреями, бежавшими куда глаза глядят от славянских погромов. Но все это было в прошлом. И пока чувствительная к малейшей несправедливости Америка кричала о нетерпимой дискриминации, негритянские синкопаторы в Европе зарабатывали много больше лучших дирижеров. Фэтс Уоллер разъезжал по Нью-Йорку на роскошном "Линкольне", Эллингтона щедро кормила организованная преступность в "Коттон клабе", Эл Джолсон из-под Минска уже стал королем джаза, Бенни Гудмен из-под Киева готовился стать королем свинга, а на Бродвее полыхали имена петербуржцев Гершвинов и сибиряка-тюменца Ирвинга Берлина.

Разумеется, наши первые джазисты, в большинстве евреи, приободрились и обратили свои взоры к Одессе и ее фольклору. Утесов полушутя, полусерьезно утверждал, что джаз родился в его родном городе задолго до Америки. Теперь блатные песни в репертуаре его джаза становились музыкой "социально близких".

Самой же удивительной была реакция Кремля, где всю эту чушь приняли за чистую монету. Все сходилось — пролетарии всех стран соединились, американские коммунисты — практически уже члены ВКП(б), американская пролетарская культура — наш филиал, на горизонте Американская ССР. Красота!

Памфлет Горького против негритянского джаза оказался не ко времени.

Москва совсем по-другому заинтересовалась негритянским искусством. Если гастроли феерической "Негрооперетты" в 1926 году прошли в стороне от большой прессы и политики, то приезд далеко не первых звезд Марион Андерсон и Поля Робсона вышел на первые полосы газет. Началась кампания.

В Москве был задуман фильм "Красные и черные" о грядущей революции в Америке. Для участия в съемках набрали молодых чернокожих американцев, купили им билеты на лайнер "Европа", и жарким утром под первое мая 1932 года вся ватажка во главе с начинающим поэтом Лэнгстоном Хьюзом появилась в холле гостиницы "Москва", удивляясь отсутствию эр-кондишн, орандж-джуса и других буржуазных прибамбасов.

Но и от нашего зоркого взгляда прищур не укрылось, что кожа у приезжих была хоть и смуглая, но не иссиня-черная, на руках не было рабочих мозолей. Вскоре выяснилось, что борщ в рабочей столовке они ни за что не соглашаются есть. Короче, пролетарская солидарность не лепилась, товар был явно не тот.

Пока группа пребывала в творческих поисках, правительство Рузвельта официально признало СССР, и ставить агрессивно антиамериканский фильм было уже неудобно. Да и в группе начались волнения, поскольку в нее просачивалась неконтролируемая информация о стране, в которой они оказались. А на юге СССР свирепствовал голод. И тогда американцам закатили роскошную поездку-обжираловку по Черному морю и снежным кавказским вершинам. После чего отправили домой.

А вместо политагитки сняли комедию "Цирк" о том, как у нас любят всех и даже черных. В наших джаз-оркестрах появилось несколько песен о тяжкой доле негритянского народа в Америке, о несчастных негритятах, которые могут обрести счастье только в солнечной советской сталинской стране.

Клюнули на Майкла Голда и идеологи фашизма. Если большевики за джаз, то мы — против. Так джаз был запрещен в странах гитлеровской оси как продукт расово неполноценных негров и евреев. А в Москве, наоборот, тем временем создавался Государственный джаз-оркестр Союза ССР, устраивались международные вечера джаза (по сути, первые джаз-фестивали), джаз приглашался в Кремль.

Правда, там он, как правило, сопутствовал пьянкам, а чаще других появлявшемуся в Кремле Утесову вожди заказывали исполнять "Кичман", "У самовара" и другие блатные песни, но массам объяснили все со строгих партийных позиций.

Из ряда вон выходящим событием была громкая дискуссия "Джаз или симфония" между "Правдой" и "Известиями". Она началась с коротенькой жалобы двух скрипачей, что джазы, мол, всюду нарасхват, а серьезные коллективы спросом не пользуются. Действительно, руководители ведущих джаз-оркестров — Утесов, Цфасман, Скоморовский — зарабатывали в то время по нескольку десятков тысяч рублей, а средняя зарплата джазовых музыкантов — 5000 — намного превышала доходы консерваторских профессоров, получавших 400 в месяц. И это было еще не так плохо: врач в поликлинике зарабатывал 300, рабочий — 200, уборщица — 80.

Только политическим интересом к джазу можно объяснить те высокие идеологические тона, которыми ответил главной газете советов орган ЦК ВКП(б).

Вот цитаты из "Правды" декабря 1936 года: "Лучшие образцы джаза заслуженно пользуются сейчас любовью не только своего родного народа (по информации М. Голда? — А.Б.), но и народов СССР. Симпатией масс пользуются симфонические джазовые мелодии заслуженного деятеля искусств тов. И. О. Дунаевского, песенного и симфонического джаза тов. Л. О. Утесова и ряда симфонических (самодеятельных) джазовых ансамблей наших столиц и союзной периферии... Музыка джаза будет широко применяться для танцев, маршей, веселых программ (вспомним, какому периоду нашей истории заказывался джазовый аккомпанемент. — А. Б.)... Нам не нужна гувернантская опека над народом со стороны старых музыкальных дев обоего пола (ох, любили тогда большевики казарменную лексику взявших город кавалеристов. — А

 Нам нужен джаз, и никто не позволит буржуазным эстетам и их покровителям гнать его с эстрады".

Нетрудно догадаться, кого сталинский рупор называл покровителем буржуазных эстетов. Редактором "Известий" был Бухарин, расправа над которым уже была запланирована.

"Тоталитарное государстве, — писал философ Иван Ильин, — есть всеобъемлющее государство. Оно отправляется от того, что самодеятельность граждан не нужна и вредна, а свобода граждан опасна и нетерпима". Тоталитарный режим почувствовал в джазе врага лишь в послевоенные годы, когда музыканты выдвинули на первый план именно импровизацию. Дух свободы и самовыражения личности был обозначен идеологами как "пропаганда американского образа жизни" и был жестоко и бескомпромиссно осужден.

На джаз в 30-е годы были поставлены слишком высокие политические ставки, потому-то отдушина легкомысленных фокстротов и даже цыганских песен Юрьевой и Козина уверенно соседствовала с застольными песнями и утренними маршами и с небывалой, немыслимой, оказавшейся очень живучей вакханалией хоров. Все жанры были призваны олицетворять румяную, счастливую жизнь под сталинским солнцем.

Алексей БАТАШЕВ
© 2007 Jazz-Квадрат