 |
| ნაჟმუდინ გოცინსკის იმამად არჩევა ანდიში. მხატვარი ხალილ ბეკ მუსაევი. |
ქართული დელეგაცია მიიწვია დაღესტნელმა შეიხმა ნაჟმუტდინ გოცინსკიმ, რომელმაც თავი გამოაცხადა იმამად. იმამად არჩევის შემდეგ მან მიმართა კავკასიის ხალხებს:
"ნუ ჩაიდენთ ალაჰის მიერ აკრძალულ დანაშაულებს, მკვლელობებს, ქურდობას, ნუ იყაჩაღებთ". ეს რა თქმა უნდა არ აწყობდა ბოლშევიკების პოლიტიკურ პოლიცია ოგპუს რომელსაც მუდამ ერჩივნა თანამშრომლობა სწორედაც რომ ქურდებთან, მკვლელებთან და ყაჩაღებთან და ჩრდილო კავკასიაში ამ ოგპუს სრულუფლებიანი წარმომადგენლობის დადგენილებით //1925 წ.28 სექტემბერი// გოცინსკი დახვრიტეს და მისი სხეული აეროპლანიდან გადააგდეს კასპიის ზღვაში.
მუფტი ნაჟმუდინ გოცინსკის მიმართვა ჩრდილო კავკასიის სამუფტიოს მოლებს და მორწმუნეებს:
მთიელ ხალხთა მიერ არჩეული, ვემორჩილები შარიათის სამართალს და ვუბრძანებ მოლებს დაუყოვნებლივ ასწავლონ მოწმუნეებს ისლამის წეს-ჩვეულები, მაგალითად ნამაზის სწორი შესრულება, მარხვა, შეწირულებათა გაღება ზაკატი და მაჰმადიანის სხვა პირადი რელიგიური ვალდებულებები.
შევახსენებ სოფლების მოლებს რომ მათმა ნებამ ჩვენი მთის ცხოვრების განახლების დღეებში შექმნა ცენტრალური კომიტეტი რომლის მიზნებიც არ ეწინააღმდეგება შარიათის წესებს, მას უნდა მხოლოდ ჩვენი ხალხების პოლიტიკური და კულტურული დონის ამაღლება და მათი უფლებების დაცვა იმ დროს როდესაც თვით ხალხთა არსებობას ემუქრება სხვადასხვა საფრთხე.
ჩვენი ხალხების და ჩვენში მცხოვრებთა სიმშვიდეს და კეთილდღეობას ძირს ეხლა უთხრიან დამნაშავეები, ქურდები, ყაჩაღები, მკვლელები. ისინი არღვევენ შარიათის ყველა მოთხოვნას და ისინი ხშირად საფრთხეში აგდებენ უდანაშაულო მამაკაცების, ქალების და ბავშვების სიცოცხლეს.
ამიტომ მე, თქვენი მუფტი მოგიწოდებთ შესთავაზოთ სოფლების თემებს დაუყოვნებლივ აირჩიონ მათში განსაკუთრებული ღვთისმოშიში პირები რომელთაც დაეკისრებათ შარიათის წესების განუხრელი გატარება და მკაცრი ბრძოლა ქურდებთან, ყაჩაღებთან და მკვლელებთან. საბჭოთა ხელისუფლების ყველა წარმომადგენელი უნდა დაეხმაროს ამ პირებს ვინაიდან წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი ცენტრალური კომიტეტის დადგენილებით გადაყენებული იქნებიან თანამდებობებიდან როგორც თანამდებობებისთვის შეუფერებელი პირები.
მთელ მოსახლეობას ვუცხადებ რომ მე და საერო ხელისუფლება მთელი სიმკაცრით და დაუნდობლად განვახორციელებთ შარიათის ყველა წესს ქურდებისთვის ხელების დაჭრის და ყაჩაღების და მკვლელების სიკვდილით დასჯის ჩათვლით....
დამნაშავეებთან ბრძოლის გასაიოლებლად სოფლების მოლებს და არჩეულ პირებს ვთავაზობ მოხალისეთა მილიციის დაუყოვნებლივ შექმნას. ამასთან მებრძოლები უნდა იყვნენ მხოლოდ სანდო ვაჟკაცები რომლებიც სავალდებულოდ თვლიან მარტო შარიათის წესებს და თავისი ხალხების კეთილდღეობას.ურზმუნოების და სუსტების ადგილი ამ ლაშქარში არაა.
მოხალისეთა მილიციის სიები სასულიერი სამმართველოს გზით ან მე უნდა წარმომიდგეს და ან ცენტრალური კომიტეტის თავმჯდომარე ტაპა ჩერმოევს. ყველა სოფლის საზოგადოებებმა უნდა შექმნან თავისთან მოხალისეთა მილიცია. თუ კი ამის შემდეგ რომელიმე სოფლის საზოგადოება დაარღვევს თავის საკუთარ დადგენილებას ან მოიქცევა ჩემი წერილის თუ ცენტრალური კომიტეტის სურვილების საწინააღმდეგოდ ის გაირიცხება მთის კავშირიდან როგორც მთელი მოსახლეობის სიმშვიდის და მშვიდობის დამარღვეველი წევრი. ის დარჩება დამსჯელი ექსპედიციის პირისპირ და მას მხარს არ დაუჭერენ არც მისი საკუთარი ხალხი და არც სხვა ხალხები.
ისევ შეგახსენებთ რომ მაჰმადიანების მიერ მაჰმადიანების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულის გამო მოვკვეთავ ხელებს და ქრისტიანების ქონებისა და პიროვნების წინააღმდეგ დანაშაულის ჩამდენები დაისჯებიან სიკვდილით.
ესოდენ მკაცრი ზომები განსაკუთრებით დღეს მე მიმაჩნია აუცილებლად იმიტომ რომ ჩვენ უნდა დავიცვათ ჩვენი ხალხების და რუსების კეთილმეზობლობა რათა დამნაშავეებმა არ დააზარალონ უდანაშაულო ადამიანები.
ვუბრძანებ მოლებს ჩემი ამ წერილის მიღების შემდეგ მილიციასთან შეჯახებისას ან დანაშაულის ჩადენის ადგილზე დაღუპულ დამნაშავეთა დაკრძალვის დაუყოვნებლივ შეწყვეტას, მათთვის საგანგებო ავაზაკთა სასაფლაოს მოწყობას სადაც მათ დაკრძალავენ დასაკრძალი ლოცვის წაკითხვის გარეშე, რადგანაც ისინი დანაშაულის ჩადენით არღვევდნენ შარიათის წესებს და ამით მათ უკვე მიწიერ ცხოვრებაში ამოშალეს საკუთარი თავი მართლმორწმუნეთა სიიდან.
ამ წერილის წესების დამრღვევ მოლებს ვუცხადებ რომ მე მათ წავართმევ სასულიერი წოდებას. ამინ.
ანდი
1917 წლის 4 ნოემბერი.
 |
| ნაჟმუტდინ გოცინსკი |
დაღესტნის რევოლუციური კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილის წერილი შეიხ-ულ-ისლამ ჰაჯი აკუშელს ნ. გოცინსკის წინააღმდეგ ბრძოლის აუცილებლობის შესახებ //1920 წლის 13 ოქტომბერი//.
ამის შემდეგ გაცნობებთ რომ ვარ დაღესტნის რევკომის თავმჯდომარის მოადგილე ნ.სამურსკი.
ვცხოვრობ ხუფში რათა არ დავუშვა გუნიბის და ავარიის ოლქებში გაჩენილი კონტრრევოლუცია. ვრანგელის და სხვათა ფულით მოტყუებული ნაჟმუტდინი, ხალილოვი, კაიტმაზი და სხვები აჯანყდნენ და ეომებიან საბჭოთა მთავრობას. მათ მოატყუეს მრავალი ღარიბი. ნაჟმუტდინმა დაირქვა ჩრდილოეთ კავკასიის იმამი. ჩვენს მიერ დაჭერილი ჯაშუშების დაკითხვით ჩვენ გავიგეთ რომ ნაჟმუტდინი და მისი მომხრეები ქონებას ართმევენ, აპატიმრებენ და აჯარიმებენ იმათ ვინც არ ებრძვის საბჭოთა ხელისუფლებას.
ავარეთის, ანდის და გუნიბის ოლქების ღარიბებისთვის ჩვენს მიერ გაგზავნილი ქსოვილები, პური, მარილი, ნავთი ხელში ჩაიგდა ნაჟმუტდინის მომხრეებმა. მათ დააპატიმრეს საბჭოთა ხელისუფლებისადმი დაქვემდებარებული ყველა რევოლუციური კომიტეტი. რა უქნეს მათ ჩვენ არ ვიცით. ამას ჩადიან ინგლისური, ვრანგელის და ქართული ფულებით მოტყუებულები.
მე მგონია რომ თქვენ ძველი საქმეებიდან უნდა იცოდეთ რომ ნაჟმუტდინი ყველასთვის უსარგებლო კაცია. რომ მე, ფაკირების და მისკინების მხსნელი საბჭოთა მთავრობის წარმომადგენელი მოვსპობ ღიპიან სატანას, მის მომხრეებს და გადავარჩენ ღარიბებს ისე რომ არ დავტოვებ არც ერთ კონტრრევოლუციონერს. თქვენ უნდა იცოდეთ რომ თუ გაიმარჯვებს ნაჯმუტდინი ჩვენთვის ყველასთვის არ იქნება არაფერი კარგი. ეს არ უნდა მოხდეს.
ეხლა მე აქ ვცხოვრობ. ჩემთან არიან საბჭოთა ხელისუფლებას დაქვემდებარებულები ვისაც სურთ დახმარების გაწევა და ეხლა დაღესტნის 500 ჯარი.
წითელი არმიის ზოგი ნაწილი მოვიდა ზარბაზნებით და სამხედრო აღჭურვილობით. მე შემიძლია ამ რაზმებით საქმის დამთავრება, მაგრამ მოხალისე დაღესტნელებს თვითონ სურთ ღარიბთა მთავრობის ორგანიზაცია. ჩვენ არ გვინდა რუსული ჯარების მოყვანა მთაში.
მიუხედავად ამისა ვრანგელის, კაზაკების და ქართველების ფულით მოტყუებულმა მაჰმადიანმა ნაჟმუტდინმა და მისმა მომხრეებმა გვაიძულეს ამის გაკეთება.
მე გავიგე რომ რომ ცუდახარელთა რევოლუციური კომიტეტის ბრძანებით თქვენ მოგეცათ მათთან ერთად ნაჟმუტდინის და მისი მომხრეების წინააღმდეგ გალაშქრების წინადადება და რომ თქვენ უპასუხეთ რომ თქვენი ნებით არ შეგიძლიათ მაჰმადიანებთან ომი. მართალია ეს თუ ტყუილი?
არა მგონია რომ ასე გეპასუხათ ცუდახარელებისთვის. თქვენ იცით სიმართლე ნაჟმუტდინის, ხალილოვის და მათი ამხანაგების შესახებ.
ჩვენ მაჰმადიანები ვიყავით და განა ნაჟმუტდინი ჩვენს წინააღმდეგ არ გამოვიდა?
განა ჩვენ, მე და ჯელალ კორკმაოვი, იუსუფ ოსმანი, ახუნდოვი და სხვები მაჰმადიანები არა ვართ? განა ნაჟმუტდინი არ გამოდის ჩვენს წინააღმდეგ და მან ერი და შარიათი რამოდენიმეჯერ არ გაყიდა? გამეცით ამაზე პასუხი.
არა მგონია რომ ჩვენთან არ იყოთ როდესაც შევეცდებით ბოროტმოქმედების-ნაჟმუტდინის და მისი მომხრეების მოსპობას. ვფიქრობ რომ ისევე დაეხმარებით ღარიბებს როგორც ადრე ეხმარებოდით. ო,შეიხულისლამ,ვიდრე მე ვარ ჯარების მეთაური ღარიბებს და ქვრივ-ობლებს არ ექნებათ საჩივლელი.
და მე, დაღესტანის რევოლუციური კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე ნ. სამურსკი. . 1920/13-Х.სოფელში ხუფა.
ЦГД РД. Ф. 8. Оп. 6. Д. 81. Л. 4,5.
ნ.ჯავახიშვილი, ქართულ-დაღესტნურ ურთიერთობათა უცნობი ფურცლები
//მეოცე საუკუნის პირველი ოცწლეული//.
ქართველთა და ჩრდილოკავკასიელთა ურთიერთობის ისტორიის ფესვი უხსოვარ წარსულშია. ქართველები და ჩრდილოეთი კავკასიის ხალხთა დიდი ნაწილი არ არიან მარტო მეხობლები. ისინი გენეტური და ენობრივი თვალსაზრისით ნათესავი ხალხებია.საუკუნეთა მანძილზე ეს ურთიერთობები ვითარდებოდა სხვადასხვა ინტენსივობით. საქართველოს მეფეები და მთავრები ყოველთვის დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ მჭიდრო კავშირს ქედის გადაღმა მცხოვრებ მთიელებთან. ამიტომ ისინი ცდილობდნენ ჩრდილო კავკასიელებთან კეთილმეზობლური, მეგობრული ურთიერთობების დამყარებას....
 |
| ჩეჩნეთის და დაღესტანის უკანასკნელი იმამი ნაჟმუტინ გოცინსკი თავის მომხრეებთან ერთად. |
1917 წელს რუსეთის იმპერიის ნგრევის შემდეგ ისევ განახლდა საქართველოს თანამშრომლობა ჩდილოეთი კავკასიის ხალხებთან. ერთმანეთს დაუახლოვდნენ და დამეგობრდნენ კულტურის მოღვაწეები.
თავისი ცხოვრების გარკვეულ პერიოდში საქართველოსთან დაკავშირებული იყო სახელგანთქმული დაღესტნელი მხატვარი ხალილ-ბეკ მუსაიასული //მუსაევი, 1897-1948//. 1910-1913 და 1916-1921 წლებში ის სხვადასხვა დროს ცხოვრობდა ტფილისში, სადაც სწავლობდა და მეგობრობდა ქართული საზოგადოების გამოჩენილ წარმომადგენლებთან. მან დახატა მრავალი ქართველი მოღვაწის// კომპოზიტორი თამარ ვახვახიშვილის, ადვოკატი შალვა ქართველიშვილი-მაჩაბელის და მისი მეუღლე პოეტი ელენე ბაქრაძის, იგივე ელენე დარიანის, ირაკლი ბაგრატიონ მუხრანბატონის და სხვათა// პორტრეტები. მათი ნაწილი დაცულია საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში და ნაწილი კი თბილისის კერძო კოლექციებში. რუსეთის ფედერაციის წითელი არმიის ჯარების მიერ საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ ხ. მუსაიასული მრავალი ქართველი პატრიოტის მსგავსად წავიდა საზღვრაგარეთ. ის ცხოვრების ბოლომდე მჭიდროდ იყო დაკავშირებული ქართველ ემიგრანტებთან.
------------------------------------------
ჩანართი.
პროფ. მ.შ. მაგომედოვის ცნობით 1936 წელს მიუნხენში გამოიცა ხალილ-ბეკის ავტობიოგრაფიული მოთხრობა "უკანასკნელ რაინდთა ქვეყანა" (Das Land der Letzten ritter). 1999 წელს მახაჩყალაში გამოიცა ამ თხზულების რუსული თარგმანი.
მხატვარი გარდაიცვალა ამერიკის შეერთებულ შტატებში 1949 წელს. იქვე მოგვიანებით გარდაიცვალა მისი მეუღლე მელანი, ნიუ იორკთან ახლოს მდებარე კათოლიკური მონასტრის წინამძღვარი.
-------------------------------------------
განსაკუთრებით მჭიდრო კავშირები მყარდება საქართველოს და დაღესტანის სამხედრო-პოლიტიკურ მოღვაწეებს შორის.
1917 წლის მარტში ვლადიკავკაზში მოლაპარაკებების საწარმოებლად ჩავიდა ქართველ პოლიტიკოსთა დელეგაცია. ის ქართველი ხალხის სახელით მიესალმა მაშინ მიმდინარე ჩრდილო კავკასიის მთიელ ხალხთა პირველ ყრილობას. მეორე დღეს დელეგაცია სრული შემადგენლობით ესწრებოდა მთიელთა ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის სხდომას.
1917 წელს ქართველ პოლიტიკოსთა დელეგაცია კიდევ ჩავიდა ჩრდილოეთ კავკასიაში. ისინი ჩავიდნენ მთიელთა მეორე ყრილობაზე დასაწრებად. დელეგაციაში იყო ცნობილი პოლიტილური მოღვაწე, საქართველოს ეროვნული საბჭოს და დამფუძნებელი კრების წევრი ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიიდან, შემდეგში ქართული ემიგრაციის გამოჩენილი წარმომადგენელი მწერალი შალვა ამირეჯიბი. მის გარდა იყვნენ მისი თანაპარტიელები დავით ვაჩნაძე, შალვა ქარუმიძე, სწავლული პავლე ინგოროყვა და სხვ.
შალვა ამირეჯიბი იხსენებდა:
"ვლადიკავკაზში ჩავედით სწორედ მაშინ როდესაც ჩვენი ამხანაგები ქართველი ხალხის სახელით ესალმებოდნენ ჩრდილო კავკასიის ხალხთა პირველ ყრილობას. ჩვენი მიზანი სხვა იყო და თვითონ ყრილობაზე არ წავედით, მაგრამ იმავე დღეს მოგვიყვნენ თუ რა ენთუზიაზმით მიიღეს ქარუმიძე და ჭიაბრიშვილი... ჩვენი დელეგატების მისალმების საპასუხოდ მოლამ წაიკითხა ლოცვა და მთელმა ყრილობამ ის ფეხზე მდგომელმა მოისმინა. მოგვიანებით მთიელები გვეუბნებოდნენ რომ ეს იყო ქართველი ხალხის მიმართ მეგობრული გრძნობების საუკეთესო გამოხატულება.
ჩვენი ყოფნის შესახებ გაიგეს და ღამის 11 საათზე ჩვენთან სასტუმროში მოვიდა გაერთიანებულ მთიელთა მთელი აღმასრულებელი კომიტეტი.
პატარა მეგობრული ვახშმის დროს ჩვენ გავიცანით ერთმანეთი. აქ იყო ყველა ვინც ერთგულად ემსახურებოდა სამშობლოს განთავისუფლებას და ეხლა მიიღო მინისტრის თანამდებობა...
ჩვენ ვიყავით ბედნიერები იმითაც რომ ვხედავდით აქამდე უცნობ ადამიანთა უსაზღვრო სიხარულს."
მეორე დღეს საქართველოს დელეგაცია სრული შემადგენლობით ესწრებოდა მთიელთა ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის სხდომას.
В 1917 году делегация грузинских политиков еще раз посетила Северный Кавказ. Они приехали, чтобы присутствовать на Втором съезде горцев. В составе делегации являлся известный политический деятель, член Национального совета Грузии и Учредительного собрания от Национально-демократической партии, а впоследствии - видный представитель грузинской эмиграции, писатель Шалва Амиреджиби. Кроме него туда же прибыли его однопартийцы – Давид Вачнадзе, Шалва Карумидзе, ученый Павлэ Ингороква и др.
Ш. Амиреджиби вспоминал: «Во Владикавказ мы прибыли как раз тогда, когда наши товарищи от имени грузинского народа приветствовали Первый съезд северокавказских народов. Так как цель нашего приезда была совершенно иной, на сам съезд мы не пришли, но в тот же день нам рассказали, с каким энтузиазмом были встречены Карумидзе и Чиабришвили... В ответ на приветствие наших делегатов мулла прочел молитву, и весь съезд стоя выслушал ее. Позже сами горцы нас уверяли, что это явилось наилучшим выражением дружеских чувств к грузинскому народу. О нашем присутствии на съезде стало известно, и весь Исполнительный комитет объединенных горцев в одиннадцать часов ночи был у нас в гостинице... Во время маленького дружеского ужина мы познакомились друг с другом. Тут были все те, кто верно служил делу освобождения родины и сейчас получил должность министра... Встретившись, мы были счастливы. Мы были счастливы и тем, что замечали бескрайнюю радость тех, о ком до этого мало знали» [1].
На следующий день после этой встречи делегация Грузии в полном составе присутствовала на заседании Центрального исполнительного комитета горцев.
ქართველი პოლიტიკოსები გაემგზავრნენ დაღესტნის სოფელში ანდი რათა დასწრებოდნენ მთიელთა მეორე ყრილობას. შ.ამირეჯიბის შეფასებით:" მეორე ყრილობა იყო მთების რევოლუციის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო მომენტი. ის ჩატარდა იმ დროს როდესაც მთის რევოლუციამ გაიარა პირველი ეტაპი.დაიწყო სასულიერო წოდების რეაქცია. ანდის ყრილობაზე შეიხები მოლებთან ერთად შეეჯახნენ ინტელიგენციას და აღმასრულებელ კომიტეტს. ამ შეჯახებამ შეუძლებელი გახადა ყრილობის გახსნა და ჩვენ გადავედით ვედენოში...ჩვენ ვერც კი მივაღწიეთ ანდიმდე. ეზნამის ტბის ნაპირზე შეგროვდა ოც ათასამდე შეიარაღებული პირი. გაირკვა რომ ყრილობა ან სულ არ ჩატარდება ან ცატარდება ვედენოში".
ქართული დელეგაცია მიიწვია პირადად შეიხმა ნაჟმუტდინ გოცინსკიმ, რომელმაც თავი გამოაცხადა იმამად.
მთიელთა ვედენოს ყრილობა გაგრძელდა სულ ერთი დღე. იქიდან ქართველთა დელეგაცია გაემგზავრა ვლადიკავკაზში აღმასრულებელი კომიტეტის სხდომაში მონაწილეობის მისაღებად.
განსაკუთრებული სითბოთი შ. ამირეჯიბი აღწერს ვედენოს: "მე არ დამავიწყდება ჩეჩენთა ეს პატარა ქალაქი ვედენო რომელიც ანდის შემდეგ არის პირველი ისტორიული ადგილი სადაც დაღესტნიდან გაძევებულმა შამილმა შეიძინა მიწის პირველი ნაკვეთი და გამოცხადდა იმამად.
პოეტურობით, კეთილშობილი ნაღველით და რომანტიკით მან მომაგონა თელავი. მე არ მინდოდა მისი დატოვება... მეგონა რომ ყრილობა მეტ ხანს გაგრძელდებოდა და მე შევძლებდი ძველი ვედენოს შემფუთველი სიმაგრის ყველა კედლის და ყველა ბასტიონის დათვალიერებას.
.
იმ დღეებში მეჩვენებოდა რომ შამილის გული და მისი მიურიდების სულები ეგვიპტური ტქმულების მსგავსად გადაიქცნენ ვედენოსთან ხეების ტოტებზე მთვლემარე ფრინველებად რომლებიც აკვირდებიან მათი სამსობლოს ბედს. მე გავემგზავრე იქიდან იმ იმედით რომ ეს ჩიტები მალე აჭიკჭიკდებიან.
ეხლა ერთ-ერთი ეს ჩიტი ტელეგრამის სახით მოგვიფრინდა და შეგვატყობინა მთების თავისუფლების ამბავი. მე ვფიქრობ იპოვის ის თუ არა თავის სწორს რომელიც ჩვენი მხრიდან გაფრინდება ჩეჩნეთში და დაღესტანში იმის მაცნედ რომ საქართველოც თავისუფალია».
1917 წლის ნოემბერში შეიქმნა ჩრდილოეთ კავკასიის ავტონომიური სახელმწიფო - მთის რესპუბლიკა. ამ რესპუბლიკის შექმნა საქართველოში ძალიან გაუხარდათ. მოწინავე ქართული საზოგადოება დარწმუნებული იყო რომ ჩრდილოეთ კავკასიის დამოუკიდებელი და ძლიერი სახელმწიფო სანდო ფარი იქნებოდა საქართველოსთვის ჩრდილოეთიდან. ამ მოვლენით გამოწვეული სიხარული გამოჩნდა იმდროინდელ პრესაშიც.
1917 წლის 12 დეკემბერს გაზეთში "საქართველო" გამოქვეყნდა შ.ამირეჯიბის წერილი "დაღესტანი-ჩეჩნეთი". ამირეჯიბი აღფრთოვანებით წერდა: "კვირას საქართველოს ეროვნული საბჭოს სხდომაზე წაიკითხეს ტელეგრამა დაღესტნურ-ჩეჩნური ავტონომიის გამოცხადების შესახებ. ამ ისტორიულ ცნობას შეხვდნენ ტაშით. კავკასიონის ჩრდილოეთი მხარე უკვე გააბრწყინეს თავისუფლების სხივებმა. იმაში რომ კავკასიის ხალხებს შორის ავტონომია პირველებმა გამოაცხადეს მთიელებმა ჩანს მათი ბუნების სისხარტე და გულწრფელობა... მთებში დადიან ბილიკებით და ბილიკი ყოველთვის უფრო ახლოა მიზანთან. მაგრამ ბილიკი, განსაკუთრებით მთებში, გადის უფსკრულის პირზე და როდესაც გუშინწინ ეროვნული საბჭოს სხდომაზე ვისმენდი რაშიდ-ხან ყაფლანოვის ტელეგრამას თვალწინ წარმომიდგა ის უფსკრული რომლის გვერდითაც არის დაღესტნელების და ჩეჩნების ავტონომია».
1918 წლის 11 მაისს მთის რესპუბლიკამ ოფიციალურად განაცხადა რუსეთიდან გამოსვლის შესახებ და გამოაცხადა სრული დამოუკიდებლობა. მთის რესპუბლიკის ხელისუფლება თავის ტერიტორიად თვლიდა მთელ ჩრდილო კავკასიას, მაგრამ მისი სახელმწიფო სტრუქტურები რეალურად მოქმედებდნენ მხოლოდ ჩეჩნეთ-ინგუშეთში და დაღესტანში.
1918 წლის 26 მაისს საქართველოს სახელმწიფოებრიობის აღდგენა გამოაცხადა საქართველოს ეროვნულმა საბჭომ. შემდეგ დღეებში გამოცხადდა სომხეთის და აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობა. 1918 წლის ივნისში თითქმის მთელი კავკასია ფაქტობრივად ჩამოსცილდა რუსეთს. ამასობაში რუსეთში თარეშობდა სამოქალაქო ომი რომელმაც მოიცვა კავკასიის ტერიტორიის ნაწილიც. კავკასიის ისევ დაპყრობას ცდილობდნენ ბოლშევიკებიც და თეთრგვარდიელებიც.
დამოუკიდებლობის პერიოდში //1918-1921// საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას განსაკუთრებით მჭიდრო და მეგობრული კავშირები ჰქონდა მთის რესპუბლიკასთან.
საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარე ნოე ჟორდანია თავის მოგონებებში წერდა:
"მე განსაკუთრებულ ყურადღებას ვაქცევდი მთის რესპუბლიკას. არასოდეს ვეუბნებოდით უარს დახმარებაზე. ისინი გვთხოვდნენ იარაღს. მთავრობამ დაადგინა მიეცათ მათთვის სამხედრო საწყობიდან ყველაფერი რაც მათ სჭირდებოდათ. ასეთ დახმარებას მათ გარდა არავის ვუწევდით. ჩვენ თვითონ ისე გვიჭირდა რომ პატრონებს ვმათხოვრობდით და ყოველ პატრონში ვიხდიდით ორ მანეთს. ამავე დროს ჩვენ გულუხვად ვეხმარებოდით მთიელებს. რატომ? იმიტომ რომ ამას ითხოვდა ჩვენი ჩრდილოეთის საზღვრების უსაფრთხოება. ძლიერი, დამოუკიდებელი მთები იყო მოსკოვისგან დამცველი ჩვენი სიმაგრე. მის არსებობაში ჩვენ ძალიან ვიყავით დაინტერესებულები და ეს განსაზღვრავდა ჩვენს ურთიერთობას მათთან » .
კავკასიელ მთიელებთან კავშირის ერთგულ მომხრედ ძირითადად გამოდიოდა საქართველოს მთავრობის ოპოზიცია. მას პირადი კონტაქტები ჰქონდა ჩრდილოკავკასიელთა ლიდერებთან. ის მხურვალედ უჭერდა მხარს მთის რესპუბლიკას და ამისკენ მოუწოდებდა მთავრობასაც.
ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი და შემდეგ საფრანგეთში ქართული ემიგრაციის გამოჩენილი მოღვაწე რევაზ გაბაშვილი თავის მოგონებებში წერდა: "ჯერ კიდევ რევოლუციის დროს ჩრდილო კავკასიელებმა გამოავლინეს თავისუფლების უდიდესი სიყვარული და ყრილობაზე ვლადიკავკაზში აირჩიეს საერთო ხელმძღვანელობა მოლას //ნ.გოცინსკის// ხელმძღვანელობით და აღფრთოვანებით შეხვდნენ ჩვენს დელეგაციას-შალვა ამირეჯიბს და შალვა ქარუმიძეს და ფიცს დებდნენ საქართველოსადმი ერთგულებაში».
ჩრდილო კავკასიის მთიელები საქართველოში ხედავდნენ სანდო მოკავშირეს და მიმართავდნენ მას დახმარებისთვის. საქართველოს მთავრობა შეძლებისდაგვარად ეხმარებოდა ფინანსებით და სამხედრო-პოლიტიკურ და ტექნიკურ სფეროებში. ამაზე მოწმობს საქართველოს საისტორიო არქივში დაცული მრავალი დოკუმენტი ქართველებისა და ჩრდილო კავკასიელების ურთიერთკავშირის შესახებ.
1918 წლის 10 ნოემბერს და 1919 წლის 29-30 მაისს ტფილისში ჩატარდა კავკასიური კონფერნცია რომელშიც მონაწილეობდნენ მთის რესპუბლიკის წარმომადგენლებიც. 1919 წლის 27 თებერვალს საქართველოს მთავრობამ მთის რესპუბლიკას გამოუყო კრედიტი. ამის პარალელურად საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრომ პროტესტი გამოუცხადა დენიკინის სარდლობით მოქმედ მოხალისეთა არმიას რომელიც ცდილობდა მთის რესპუბლიკის დაპყრობას.
მაშინ ჩრდილო კავკასიის პრესა შესაბამისად აფასებდა შექმნილ რთულ ვითარებას. გაზეთი თავისუფალი მთიელი //«Вольный горец»// 1920 წლის 19 იანვარს წერდა:" მთის თავისუფლების ჟანდარმი ცარიზმის პოლიტიკური უღელიც მთიელებისთვის უკეთესი გამოჩნდა თეთრი არმიის ჯალათთა სისხლიან რეჟიმთან შედარებით". იგივე გაზეთი აღნიშნავდა რომ დაღესტნის უსაფრთხოებისთვის აუცილებელი იყო ქართული ჯარის ბაქოში დაკავებული ნაწილის ჩასვლა. იქვე მოყვანილია ჩრდილო კავკასიის თავდაცვის საბჭოს წევრის განცხადება: " დაღესტანი ელის საქართველოს ძმურ დახმარებას"
მოხალისეთა არმიის დამარცხებას არ მოყოლია მშვიდობა ჩრდილო კავკასიაში.
გარეშე საფრთხე იმდენად ძლიერი იყო რომ ავარეთის ოლქის უფროსმა, პოლკოვნიკმა ყაითმაზ ალიხანოვმა საქართველოს მიმართა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შემადგენლობაში ავარეთის მიღების თხოვნით.
1920 წლის 2 ივნისს კ. ალიხანოვი შემდეგს წერდა საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრ ევგენი გეგეჭკორს: "ის სისხლიანი ქაოსი რომელშიც ჯერ, მოხალისეებმა და შემდეგ ბოლშევიკებმა ჩასძირეს ჩრდილო კავკასი დაღესტანის ხალხი ავარლები მოაქციეს მოჯადოებულ წრეში. ბოლშევიზმის გავლენა გავრცელდა მარტო დაღესტანის დაბლობზე და განმტკიცდა კასპიის ზღვის სანაპიროზე. ბოლშევიკები გამოგვეცხადნენ ჩვენც, დაღესტანის მთიელებს მაგრამ ფესვის გადგმა ვერ მოახერხეს იმიტომ რომ ჩვენ, მთიელებმა და განასაკუთრებით ავარლებმა დავინახეთ რომ მოხალისეობის და ბოლშევიზმის ნიღბებს ქვეშ იმალებოდა და იმალება ყოფილი რუსეთის გაერთიანების სურვილი. ე.ი.ჩვენთან მოდიოდნენ და მოდიან რუსები ღია და ფარული ლოზუნგით- "ერთიანი და განუყოფელი რუსეთი".
ჩვენ და ყოფილი რუსეთის სხვა ხალხებმა ვიცით თუ რას ნიშნავს რუსული დიდმპყრობელური ხელისუფლება. რუსი მხვნელ-მთესველების მოსავალია ძალადობა, თვითნებობა, სიბნელე, უმეცრება.
ავარლებს ესმით და კარგად ახსოვთ წარსული და ისინი ყველა ხელმისაწვდომი საშუალებით იბრძოდნენ თავისი თავისუფლებისთვის და თვითმყოფადობისთვის და კიდევ მზად არიან მისთვის საბრძოლველად.
თავისუფლების მოყვარე ავარლები ჩანან ისტორიის ფურცლებზე. თავისუფლებისთვის ებრძოდნენ ისინი ტიტანურად 60 წლის მანძილზე რუსულ ძალას ავარელი შამილის მეთაურობით.
მე გადმოვცემ იმას რაც ვნახე ავარეთის მთებში ცხოვრებისას და განსაკუთრებით ხალხის არჩევით მხარის ორწლიანი მართვის დროს.
როგორც უკვე ვთქვი მოვიდნენ ბოლშევიკები და თითქმის ჩაკეტეს ავარეთი თავის წრეში.
გასულ ორ წელში მე კიდევ შემეძლო მოსახლეობის დაცვა დენიკინელებისგან და ლენინელებისგან, მაგრამ ეხლა ეს უკანასკნელები გამაგრდნენ ჩვრდილო კავკასიაში და ჩვენ გვეშინია ჩვენი ქონების, ჩვენი რელიგიის, ადათების, ჩვენი ცოლების და ქალიშვილების ღირსების გამო. ყველაფერი საფრთხეშია.
ავარელები ხედავენ ამას და მეორეს მხრივ მათ არ ავიწყდებათ რომ ავარეთი თემურ სამარყანდელის შემოსევამდე იყო საქართველოს განუყოფელი ნაწილი და ამდენად ის ახლოა ავარეთთან სულით და სისხლით. ამიტომ ავარელები იმედით უყურებენ ქართველ ხალხს.
ამ მიზნით ჩემი თავმჯდომარეობით გაიმართა ავარეთის ყველა გავლენიანი პირის თათბირი.
ამ თათბირის მონაწილეებმა გადაწყვიტეს რომ მიმართონ საქართველოს რათა მან ავარეთი შეიერთოს ავტონომიურ საწყისებზე. ესე იგი საგარეო პოლიტიკა, სამხედრო საქმე, ფინანსები და განათლება უნდა იყოს საერთო, ჩვენ კი უნდა გვქონდეს შინაგანი თვითმმართველობა და სასამართლო შარიათის საწყისებზე.
მე ტფილისში მოვლინებული ვარ სწორედ იმიტომ რომ საქართველოს მთავრობას მოვახსენო ავარელი ხალხის ნება და გავიგო ქართველი ხალხის აზრი ამ მნიშვნელოვანი საკითხის თაობაზე.
.
ჩემთვის დაკისრებული ამოცანის შესასრულებლად მოგმართავთ, ბატონო მინისტრო, ამ მოკლე ბარათით. საჭიროდ ვთვლი ავარეთის საზღვრების, მისი მოსახლეობის რაოდენობის და საქმიანობის სახეთა ჩვენებას.
ავარელი ხალხი ცხოვრობს ანდის, ავარეთის და გუნიბის ოლქებში, დარგოს ოლქის ნაწილში და თემირ-ხან-შურას ოლქის რამოდენიმე სოფელში. ამ ოლქების საზღვრებია დასავლეთიდან ანდის ქედი, შემდეგ სამხრეთით საზღვარი მიდის სწორი ხაზით მთავარი ქედისკენ თუშეთამდე. ჩრდილოეთიდან ტავლის ქედი რომელსაც აქვს ადგილობრივი სახელწოდებები იმის მიხედვით თუ რა სოფლები ეხება მას...აღმოსავლეთიდან ყიზილ-იარამდე სწორი ხაზით და მდინარე ყარა-ყოისუ კავკასიის მთავარ ქედამდე.დასავლეთით ცხოვრობენ ჩეჩნები //ვედენოს ოლქი// და ნაწილობრივ კუმიკები //ხასავ-იურთის ოლქი//. ჩრდილოეთისკენ-კუმიკები //ტემირხან-შურას ოლქი//. აღმოსავლეთით აკუშელები, დარგოს ოლქის მკვიდრნი და ყაზიყუმუხის ოლქის ლაკები, დაბოლოს სამხრეთით-ქართველები.
ამ საზღვრებში მთლიანად ცხოვრობს ავართა ტომის მოსახლეობა, 300000-ზე მეტი ადამიანი. მისდევენ მეცხოველეობას და მეცხვარეობას. მიწათმოქმედება ბოლო ადგილზეა.
ზედმეტი არაა იმის თქმაც რომ ავარეთი მდიდარია წიაღისეულით. არის ოქრო, ქვანახშირი, ვერცხლისწყალი და სხვ. სოფლები მიატლის და ზუბუტის ახლოს ინგლისელები უკვე იღებდნენ ნავთობს. ქართველებს არ აკლიათ სურვილი და ცოდნა და გამდიდრდება საქართველოც და ავარეთიც რომელიც გამოვა სიბნელიდან და უმეცრებიდან რომელსაც ნერგავდა რუსეთის მეფის მთავრობა.
ამას გარდა ამ შეერთებით საქართველო იღებს გასასვლელს კასპიის ზღვაზე.
ჩემი ამოცანა ამოწურულია. უმორჩილესად გთხოვთ გამცეთ პასუხი რათა ავარეთის მიღებაზე საქართველოს მთავრობის თანხმობის შემთხვევაში საქართველოში ჩამოვიდნენ ავარელი ხალხის რწმუნებულები ურთიერთობათა შესახებ დაწვრილებითი მოლაპარაკებებისთვის».
მაგრამ 1920 წლის 7 მაისს დადებულმა შეთანხმებამ რუსეთსა და საქართველოს შორის შეუძლებელი გახადა ასეთი ურთიერთობის გაგრძელება. საქართველომ ვეღარ შესძლო უფრო აქტიური დახმარების გაწევა მეზობელი კავკასიური ქვეყნებისთვის რათა მათ დაეცვათ თავისი დამოუკიდებლობა.
ჩრდილო კავკასიის, აზერბაიჯანის და სომხეთის ოკუპაციის შემდეგ საბჭოთა რუსეთი 1921 წლის თებერვალში შეიჭრა კავკასიის ბოლო დამოუკიდებელ სახელმწიფოში-საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში.
კავკასიის დამოუკიდებელი რესპუბლიკების მთავრობათა წევრების მნიშვნელოვანი ნაწილი წავიდა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში. მიუხედავად ამისა კავკასიის პატრიოტები //განსაკუთრებით ქართველები და დაღესტნელები// განაგრძობდნენ პოლიტიკურ თანამშრომლობას.
-------------------------------------------------------
Джавахишвили Н.
История грузино-северокавказских взаимоотношений восходит корнями к глубокой древности. Грузины и большая часть народов Северного Кавказа являлись не только соседями, но и родственниками с генетической и языковой точек зрения. На протяжении многих веков эти отношения развивались с различной интенсивностью.Грузинские цари и владетельные князья всегда придавали большое значение тесным связям с горцами, проживающими по ту сторону Кавказского хребта. Поэтому они старались поддерживать с северокавказцами добрососедские, дружественные отношения.
История грузино-северокавказского военно-политического сотрудничества берет начало из глубины веков. Это сотрудничество, которое во многом объяснялось необходимостью совместной защиты от общего врага, продолжалось вплоть до начала ХIХ века, т. е. до последнего периода существования Картлийско-Кахетинского царства. Дальнейшему развитию этих отношений помешало упразднение царства и принудительное включение его в состав Российской империи. Несмотря на это, достойные представители грузинского и северокавказских народов не прерывали своих отношений и в последующий период.
После развала Российской империи (1917 г.) вновь возобновилось традиционное сотрудничество Грузии с народами Северного Кавказа [5: 6-10]. Между деятелями культуры устанавились близкие, дружеские взаимоотношения [6: 231].
Определенный период жизни и творческой деятельности знаменитого дагестанского художника Халил-бека Мусаясула/Мусаева (1897-1948 гг.) связан с Грузией. В 1910-1913 и 1916-1921 годах он в разное время жил в Тбилиси, где учился, дружил с видными деятелями грузинской общественности и участвовал в выставках. Он написал портреты многих грузинских деятелей: композитора Тамары Николаевны Вахвахишвили (1893-1977 гг.), адвоката Шалвы Ивановича Картвелишвили/Мачабели (1890-1937 гг.) и его супруги, поэтессы Елены Фёдоровны Бакрадзе (псевдоним – «Элене Дариани») (1897-1979 гг.), князя Ираклия Георгиевича Багратион-Мухранского (1909-1977 гг.) и др. Часть их хранится в Грузии, в Национальном музее Грузии, а также в частных коллекциях в Тбилиси [9: 214-234].
После оккупации Демократической Республики Грузия войсками Красной армии РСФСР Х. Мусаясул, как и многие грузинские патриоты, эмигрировал за границу. До конца жизни он сохранил тесные дружеские отношения с грузинскими эмигрантами [7: 405].
Особенно тесные связи установились между военно-политическими деятелями Грузии и Дагестана. В марте 1917 года во Владикавказ прибыла делегация грузинских политиков для переговоров. От имени грузинского народа делегация передала приветствие состоявшемуся тогда Первому съезду горских народов Северного Кавказа. На другой день делегация в полном составе присуствовала на заседании Центрального исполкома горцев.
В 1917 году делегация грузинских политиков еще раз посетила В 1917 году делегация грузинских политиков еще раз посетила Северный Кавказ. Они приехали, чтобы присутствовать на Втором съезде горцев. В составе делегации являлся известный политический деятель, член Национального совета Грузии и Учредительного собрания от Национально-демократической партии, а впоследствии - видный представитель грузинской эмиграции, писатель Шалва Амиреджиби. Кроме него туда же прибыли его однопартийцы – Давид Вачнадзе, Шалва Карумидзе, ученый Павлэ Ингороква и др.
Ш. Амиреджиби вспоминал: «Во Владикавказ мы прибыли как раз тогда, когда наши товарищи от имени грузинского народа приветствовали Первый съезд северокавказских народов. Так как цель нашего приезда была совершенно иной, на сам съезд мы не пришли, но в тот же день нам рассказали, с каким энтузиазмом были встречены Карумидзе и Чиабришвили... В ответ на приветствие наших делегатов мулла прочел молитву, и весь съезд стоя выслушал ее. Позже сами горцы нас уверяли, что это явилось наилучшим выражением дружеских чувств к грузинскому народу. О нашем присутствии на съезде стало известно, и весь Исполнительный комитет объединенных горцев в одиннадцать часов ночи был у нас в гостинице... Во время маленького дружеского ужина мы познакомились друг с другом. Тут были все те, кто верно служил делу освобождения родины и сейчас получил должность министра... Встретившись, мы были счастливы. Мы были счастливы и тем, что замечали бескрайнюю радость тех, о ком до этого мало знали» [1].
На следующий день после этой встречи делегация Грузии в полном составе присутствовала на заседании Центрального исполнительного комитета горцев.
Грузинские политики приехали в дагестанский аул Анды, чтобы присутствовать на Втором съезде горцев. По оценке Ш. Амиреджиби: «Второй съезд был одним из интереснейших моментов революции гор. Он состоялся в такое время, когда революция в горах прошла первый этап. Началась реакция священнослужителей. С одной стороны, шейхи и муллы, с другой – интеллигенция и исполнительный комитет – вот две стороны, которые столкнулись на съезде в Анды. Это столкновение сделало невозможным само открытие съезда, и мы вместо Анды были вынуждены перебраться в Ведено... Мы даже не добрались в Анды. На берегу озера Эзнам, где собралось 20 тыс. вооруженных людей, выяснилось, что съезд или не состоится вовсе, или пройдет в Ведено» [1].
Дагестанский шейх Нажмутдин Гоцинский, который объявил себя имамом, лично пригласил грузинскую делегацию.
Съезд горцев в Ведено продлился всего день. Оттуда грузинская делегация направилась во Владикавказ для участия в заседании исполкома.
С особой теплотой описывает Ш. Амиреджиби г. Ведено: «Я не забуду этот маленький город чеченцев, который после Анды – первое историческое место гор, где Шамиль, вытесненный из Дагестана, приобрел первый участок земли и был провозглашен чеченцами имамом. Поэтичностью, благородной грустью и романтикой оно напомнило мне Телави. Я не хотел покидать его... Думал, что съезд продлится дольше, и у меня будет возможность осмотреть все стены, все бастионы крепости, в которую старое Ведено укутано, подобно сказочному тюку.
В те дни мне казалось, что сердце Шамиля и души его мюридов, подобно египетскому сказанию, обратились в птиц, дремлющих на ветвях берез Ведено и созерцающих судьбу своей родины. Я уехал оттуда с надеждой, что эти птицы скоро запоют. И сейчас, когда одна из этих птиц в виде телеграммы прилетела к нам вестником свободы гор, думаю, найдет ли она у нас ровню, которая, со своей стороны, полетит в Чечню и Дагестан и сообщит, что Грузия тоже свободна?» [1].
В ноябре 1917 года было создано автономное государство Северного Кавказа – Горская республика. Создание этой республики было встречено в Грузии с большой радостью. Передовая грузинская общественность была уверена, что независимое и сильное государство Северного Кавказа было бы для Грузии надежным щитом с севера. Вызванное этим событием праздничное настроение нашло отражение и в прессе того времени.
12 декабря 1917 года в газете «Сакартвело» («Грузия») была опубликована статья «Дагестан-Чечня». Автор ее – Ш. Амиреджиби восторженно писал: «В воскресенье на заседании Национального совета Грузии была прочитана телеграмма об объявлении дагестано-чеченской автономии. Это историческое сообщение было встречено аплодисментами. Северная сторона Кавказского хребта уже заблистала под лучами свободы. В том, что первыми среди народов Кавказа автономию объявили горцы, проявляется проворность и искренность их природы... В горах ходят по тропинкам – тропинка же всегда пролегает ближе к цели. Однако тропинка, особенно в горах, всегда проходит по кромке пропасти и когда позавчера на заседании Национального совета я слушал телеграмму Рашид-хан Капланова, перед моим взором промелькнули те пропасти, рядом с которыми прошла и сегодня проходит тропинка автономии дагестанцев и чеченцев» [1].
11 мая 1918 года Горская республика официально заявила о выходе из состава России и объявила полную независимость. Несмотря на то, что власти Горской республики своей территорией считали весь Северный Кавказ, ее государственные структуры реально функционировали лишь в Чечено-Ингушетии и Дагестане [2: 85-86]. 26 мая 1918 года Национальный совет Грузии провозгласил восстановление грузинской государственности. В следующие дни была провозглашена независимость Армении и Азербайджана. В июне 1918 года почти весь Кавказ фактически отошел от России. К этому времени в России уже свирепствовала гражданская война, которая объяла и часть территории Кавказа. Вновь завоевать Кавказ пытались и большевики, и белогвардейцы.
В период независимости (1918-1921 гг.) Грузинская демократическая республика имела особенно тесные и дружеские связи с Горской республикой.
Председатель правительства Грузии Ноэ Жорданиа в своих воспоминаниях писал: «Особое внимание я уделял Горской республике. Не было случая, чтобы мы отказали им в просьбе о помощи. Они попросили оружие. Правительство постановило выдать им из военного склада все, что им нужно. Такой помощи, кроме них, мы никому не оказывали. Мы так нуждались сами, что собирали патроны по миру, за каждый платили два рубля. В то же время мы очень щедро помогали горцам. Почему? Потому что этого от нас требовало обеспечение безопасности наших северных границ; сильные, независимые горы были нашей крепостью, возвышающейся против Москвы. В ее существовании мы были очень заинтересованы и это обусловливало наши взаимоотношения с ними» [8: 110-111].
Верной сторонницей союза с народами Северного Кавказа в основном выступала оппозиция правительства Грузии. Горячо поддерживая Горскую республику, имея личные контакты с лидерами северокавказцев, она призывала к этому и правительство.
Реваз Габашвили, член Национально-демократической партии, впоследствии известный деятель грузинской эмиграции во Франции, в своих воспоминаниях писал: «Еще во времена революции северокавказцы проявили наибольшую любовь к свободе, и на съезде во Владикавказе не только избрали общее руководство во главе с муллой (подразумевается Н. Гоцинский – Н. Д.), но и с восторгом встретили нашу делегацию – Шалву Амиреджиби и Шалву Карумидзе и клялись в преданности Грузии» [4, 208].
Горцы Северного Кавказа, видя в Грузии надежного союзника, часто обращались к ней за помощью. Правительство Грузии, в меру своих возможностей, помогало им как финансами, так и в военно-политической и технической областях. Об этом свидетельствуют хранящиеся в Государственном историческом архиве Грузии многочисленные документы о взаимосвязях грузин и северокавказских народов [10].
В Кавказской конференции, состоявшейся в Тбилиси 10 ноября 1918 года и 29-30 мая 1919 года, приняли участие и представители Горской республики. 27 февраля 1919 года правительство Грузии выделило Горской республике кредит. Параллельно с этим Министерство иностранных дел Грузии выразило протест Добровольческой Армии, действовавшей под командованием А. Деникина, которая пыталась завоевать Горскую республику.
Пресса, издававшаяся в то время на Северном Кавказе, давала соответствующую оценку создавшейся сложной ситуации. 19 января 1920 года газета «Вольный горец» писала: «Даже политическое тягло царизма, жандарма горской свободы, казалось для горцев лучшей участью, чем кровавый режим доброармейских палачей». В этой же газете отмечалось, что с целью безопасности Дагестана неотложной задачей являлось прибытие части Грузинской армии, задержанной в Баку. Тут же приведено заявление представителя Совета обороны Северного Кавказа о том, что «Дагестан ждет братской помощи Грузии» [3].
За поражением Добровольческой армии мира на Северном Кавказе не последовало.
Опасность извне вынудила начальника Аварского округа полковника Кайтмаза Алиханова просить принять его край в состав Демократической Республики Грузия.
2 июня 1920 года К. Алиханов писал министру иностранных дел Грузии Евгению Гегечкори: «Кровавый хаос, который внесли на Северный Кавказ сначала добровольцы, а затем «большевики», ввергли народ Дагестана, аварцев в заколдованный круг. Влияние большевизма охватило только плоскостной Дагестан и укрепилось по прибрежью Каспийского моря. К нам, горцам Дагестана, также явились большевики, но пустить глубоко корни не смогли, так как мы, горцы, и в особенности аварцы отлично учли, что как под маской «доброволии», так и под маской большевизма таилась и таится стремление к собиранию и объединению бывшей России, т. е. к нам приходили и приходят русские с явным и скрытым лозунгом – «Единая и неделимая Россия».
Что значит русская великодержавная власть, мы уже испытали на себе, как и все народы бывшей «лоскутной» России. Насилие, произвол, темнота и невежество – вот всходы российских сеятелей. Все это хорошо понимая и хорошо помня былое, аварцы всеми доступными им средствами боролись и готовы бороться за свою свободу, за свою самобытность. Свободолюбивые аварцы запечатлели на страницах истории. За нее, и во имя ее, они вели с русской мощью титаническую борьбу в продолжение 60-ти лет во главе с аварцем – Шамилем. Все изложенное есть результат наблюдения моей жизни в горах Аварии, в особенности двухлетнего управления этим краем по избранию народа. Как я уже сказал, большевики стали подходить к нам и почти заперли в свое кольцо Аварию.
Предыдущие два года я мог ограждать население от полчищ «деникинцев» и «ленинцев», но теперь, когда последние так укрепились на Северном Кавказе, что стали властно проявлять свое «я», мы, аварцы, забеспокоились за то, за что проливали и свою и чужую кровь. Наше имущество – наша религия, адаты, честь наших жен и дочерей в опасности. Аварцы, видя и сознавая все это, с одной стороны, а с другой – не забывая того, что Авария до нашествия Тимура Самаркандского была нераздельной частью Грузии, а, следовательно, близка ей по духу и крови, хотя и разбавленной веками, ныне обращают свои взоры, полные надежды, в сторону грузинского народа. С этой целью было устроено совещание всех влиятельных лиц Аварии под моим председательством. Участники этого совещания пришли к единогласному и единодушному решению, а именно: обратиться к Грузии, чтобы она присоединила к себе Аварию на автономных началах, т. е. внешняя политика, военное дело, финансы и просвещение должны быть общими, нам же предоставлены внутреннее самоуправление и суд на началах Шариата.
Для доклада правительству Грузии воли аварского народа и выяснения взгляда грузинского народа на этот для нас животрепещущий вопрос я и командирован сюда в Тифлис.
Стремясь выполнить возложенную на меня задачу, я обращаюсь к вашему превосходительству, господин министр, с настоящей краткой запиской. Для сведения правительства считаю необходимым указать границы Аварии, численность населения и род его занятий. Аварский народ населяет Андийский, Аварский и Гунибский округа, часть Даргинского округа и несколько селений Темир-Хан-Шуринского округа. Границы указанных округов составляют с запада Андийский хребет, далее к югу граница идет прямой линией к главному хребту до Тушети; с севера – Тавлинский хребет, который имеет местные названия, смотря по тому, какие селения к нему примыкают, как то: Чиркатинский, Гимринский, Каранаевский и Аракенский, далее - до Кызыл-Яра; с востока – до Кызыл-Яра по прямой линии и река Кара-Коису до главного Кавказского хребта. К западу живут чеченцы (Веденский округ) и частью кумыки (Хасав-Юртовский округ), к северу – кумыки (ТемирХан-Шуринский округ), к востоку – акушинцы, жители даргинского округа и лаки Казикумухского округа и, наконец, к югу – грузины.
В указанных границах живет сплошь население аварского племени, более 300000 душ. Занимаются скотоводством и овцеводством. Земледелие стоит на последнем месте.
Не лишним считаю упомянуть здесь, что по исследованиям последних лет твердо установлено, что земля и горы Аварии богаты всяческими ценными недрами, как то: золото, каменный уголь, ртуть и др. богатство. Недалеко от селений Миятлы и Зубут англичане уже производили добычу нефти, т. к. обнаружены большой мощности нефтеносные жилы. Все это является доказательством того, что при желании и умении, чего грузинам не приходится ни у кого занимать, обогатится Грузия и в частности Авария, выйдя из темноты и невежества, так культивированных русским правительством.
Помимо всего изложенного, с этим воссоединением Грузия получает выход и в Каспийское море.
Считая свою задачу исчерпанной, я покорно прошу почтить меня ответом, дабы в случае согласия правительства Грузии принять к себе Аварию могли бы приехать особоуполномоченные аварского народа для детального выяснения всех взаимоотношений» [11].
Однако мирный договор между Россией и Грузией, заключенный 7 мая 1920 года, не позволил последней оказать более активную помощь соседним кавказским странам с целью обеспечения их независимости.
После оккупации Cеверного Кавказа, Азербайджана и Армении в феврале 1921 года Советская Россия вторглась в последнее независимое государство на Кавказе – Грузинскую демократическую республику.
Значительная часть членов правительств независимых республик Кавказа эмигрировала в западноевропейские страны. Несмотря на это, в эмиграции кавказские патриоты (особенно грузины и дагестанцы) активно продолжали политическое сотрудничество.
Литература:
1. Амиреджиби Ш., Дагестан-Чечня, газета «Сакартвело» («Грузия»), 12 декабря 1917, № 270 (на груз. яз.).
2. Анчабадзе Г., Вайнахи (чеченцы и ингуши), Тбилиси, 2002.
3. Газета «Вольный Горец», 19 января, 1920, № 26.
4. Габашвили Р., Что я помню. В книге: Грузинская эмигрантская литература «Возвращение», многотомник, под общей редакцией Г. Шарадзе, т. 3, Тбилиси, 1992 (на груз. яз.).
5. Джавахишвили Н., Борьба за свободу Кавказа (Из истории военно-политического сотрудничество грузин и северокавказцев в первой половине XX века), Тбилиси, 2005.
6. Джавахишвили Н., Из истории взаимоотношений грузинского и дагестанских народов в 1917-1921 гг., Материалы международной научной конференции: «Новейшие археологические и этнографические исследования на Кавказе», (Махачкала, 1-5. X. 2007 г.). Организаторы конференции: Российская Академия Наук, Отделение историко-филологических наук, Дагестанский научный центр, Институт истории, археологии и этнографии. Сборник «Археология, этнография и фольклористика Кавказа», Махачкала, 2007.
7. Джавахишвили Н., Халил-бек Мусаясул и Грузия, Материалы II международного конгресса кавказоведов: «Кавказская цивилизация – история и современность» (Тбилиси, 9-12. XI. 2010 г.). Организаторы конференции: Институт кавказоведения факультета гуманитарных наук Тбилисского государственного университета имени Иванэ Джавахишвили, Институт языкознания имени Арнольда Чикобава, Тбилиси, 2010.
8. Жорданиа Н., Мое прошлое, Тбилиси, 1990 (на груз. яз.).
9. Хомерики М., Письма, Тбилиси, 2006 (на груз. яз.).
10. Центральный государственный исторический архив Грузии (ЦГИАГ), фонд 1861, опись № 1, дело № 655, стр. 15-21; оп. № 2, д. № 13, стр. 21-52; ф. 1969, оп. № 2, д. № 34, стр. 1-2; ф. 2037, оп. № 1, д. № 7, стр. 1-2.
11. Центральный государственный исторический архив Грузии (ЦГИАГ), фонд 1864, опись № 1, дело № 25.
Международная научная конференция «АРХЕОЛОГИЯ, ЭТНОЛОГИЯ, ФОЛЬКЛОРИСТИКА КАВКАЗА»
Сборник кратких содержаний докладов
Издательство «Меридиани»
2011 Тбилиси
 | |||||||
| ხალილ-ბეკ მუსაიასულის სურათი. |
П. И. Тахнаева
Из грузинских страниц художника Халил-бека Мусаясул
პ.ი. ტახნაევა. ედუარდ პუტერბროტ. მხატვარი ხალილ-ბეკ მუსაიასულის ქართული ფურცლებიდან.
 |
| დაღესტნელი მხატვარი ხ.მუსაევი, ლანსერეს ნამუშევარი |
ტფილისური სკოლა: პირველი დაღესტნელი პროფესიონალი მხატვრის, ფერწერის, გრაფიკის, თეატრალურ-დეკორატიული ხელოვნების ფუძემდებელი ხალილ მუსაევის //ხალილ-ბეკ მუსაიაული, 1897-1948// ცხოვრების სრულიად უცნობი ფურცელია მისი ე.წ.ქართული პერიოდი. ის ძალიან მოკლეა-ტფილისის სამხატვრო სასწავლებელში სწავლის წლები //1910-1913// და ცოტა ხნით 1916 და 1921 წლებში. მაგრამ ჩემის აზრით სწორედ ამ წლებმა ცნობილი მხატვრის მომავალი.
ტფილისი, სადაც 1910 წელს სასწავლებლად ჩავიდა ახალგაზრდა ხალილი, იმ დროისთვის იყო მთელი კავკასიის მხატვრული აღზრდის აღიარებული ცენტრი.
1877 წელს აქ, კავკასიის სამეფისნაცვლოს დედაქალაქში, ცნობილი რუსი მხატვრები ი.რეპინის და კ.მაკოვსკის ძალისხმევით გაიხსნა სამხატვრო სასწავლებელი. ის გააერთიანეს მუსიკალურ სასწავლებლებელთან და ამ გაერთიანებას უწოდეს "ნატიფ ხელოვნებათა წახალისების კავკასიური საზოგადოება" //Кавказское общество поощрения изящных искусств» (КОПИ)//. ამ გაერთიანებასთან იყო იმპერატორის სამხატვრო აკადემიას დაქვემდებარებული ფერწერისა და ქანდაკების სასწავლებელი. ის იყო ყოფილ არშაკუნის სახლში გრიბოედოვის ქუჩაზე. ეხლა ის ცნობილია როგორც სამხატვრო აკადემია. სწორედ იქ სწავლობდა ხალილ მუსაევი 1910-1912 წლებში.
კოპიში სწავლობდა და ხელოვნებაში თავის დამოუკიდებელ გზას ადგებოდა, მრავალი ცნობილი და საინტერესო მხატვარი. ისინი მონაწილეობას იღებდნენ ქალაქის კულტურულ ცხოვრებაში, ფენდნენ თავის ნაწარმოებებს ნატიფ ხელოვნებათა წახალისების კავკასიური საზოგადოების მიერ მოწყობილ ყოველწლიურ გამოფენებზე. არსით მარტო ეს საზოგადოება განსაზღვრავდა მთელი ამიერკავკასიის მხატვრულ ცხოვრებას, ასე რომ იქ მოწყობილი გამოფენები იქცეოდა ნამდვილ მოვლენად.
| ხალილ-ბეკ მუსაიაული |
ამ გამოფენებში მონაწილეობას იღებდა 17 წლის ხალილიც. ცნობილი ქართველი მხატვარი და შემდეგ ტფილისის სამხატვრო აკადემიის პროფესორი. ხალილის თანაკლასელი სამხატვრო სასწავლებელში ლადო გიდიაშვილი იხსენებდა: " ხალილი ითვლებოდა ნიჭიერ მხატვრად და
მუდამ იმსახურებდა დიდ ქებას. სამასწავლებლო გამოფენებში მონაწილეობა იყო მისი უეჭველი ნიჭის, დიდი წარმატებების დადასტურება. მის შემოქმედებაში ჩანდა მისი მშობლიური მხარის თავისებურებებზე დაფუძნებული მკაფიო ინდივიდუალობა. მხატვრის ხელწერა გამოირჩეოდა დახვეწილი გემოვნებით და ძალიან თავისებური სტილით. ასეთი ნიშნებით გამოირჩეოდა მისი ფერწერისა და გრაფიკის სახეები".
უეჭველია რომ ხალილ მუსაევის თბილისის პერიოდის ფერწერა და გრაფიკა მოითხოვს ცალკე სახელოვნებათმცოდნეო კვლევას. ეხლა ჩვენ შევეცდებით იმ წლების მისი შემოქმედებითი ცდების კიდევ ერთი ფურცლის ჩვენებას.
ოსკარ შმერლინგის სკოლა:
ამ დროს ახალგაზრდა ხალილი განიცდიდა მასწავლებელი და 1930-ან წლებამდე ტფილისის სამხატვრო სკოლის უცვლელი დირექტორი ოსკარ შმერლინგის უზარმაზარ გავლენას.
ოსკარ შმერლინგის წყალობით დაღესტნელი საკუთარ თავში აღმოაჩენს კარიკატურისტის ნიჭს. საქმე იმაშია რომ სანკტ-პეტერბურგის და მიუნხენის სამხატვრო აკადემიებში ნასწავლი და მრავალი ქართველი სახელგანთქმული მხატვრის //ლადო გუდიაშვილის, დავით კაკაბაძის, ელენე ახვლედიანის და სხვათა// აღმზრდელი ოსკარ შმერლინგი იყო ქართული კარიკატურის მამა. მრავალი წლის მანძილზე როგორც მხატვარი კარიკატურისტი ის მუშაობდა თბილისის ჟურნალ-გაზეთებში,1906-1917 წლებში კი ბაქოს ჟურნალში "მოლა ნასრედინი". ამ ჟურნალმა სახელი გაითქვა სწორედ კარიკატურებით...
უეჭველია რომ თავისი მასწავლებლის გავლენით 1913 წელს ხალილ მუსაევი თავს ცდის კარიკატურაში და საკმაო წარმატებით აქვეყნებს პირველ კარიკატურებს ბაქოს ჟურნალებში "მოლა ნასრედინი", "კელ-ნიატ"და "დოლი".
ასევე უეჭველია რომ სწორედ ოსკარ შმერლინგის რჩევით ირჩევს მუსაიაული ბავარიის სამხატვრო აკადემიას //მიუნხენში// სამხატვრო განათლების განსასრულებლად.
ის იქ სწავლობს უკვე 1913 წლის ოქტომბრიდან. ზამთრის სემესტრში //1914-1915// პირველი მსოფლიო ომის დაწყებასთან ერთად რუსეთის მოქალაქე დააკავეს და 24 საათში გააძევეს გერმანიიდან.
სხვადასხვა წყაროებში და სხვადასხვა დროს ხალილ მუსაევ-მუსაიაული წარმოდგება ხან აზერბაიჯანელად, ხან ქართველად, ხან თურქად და ხან ირანელად.
სინამდვილეში კი ცნობილი მხატვარი წარმოშობით იყო ავარელი, დაიბადა დაღესტნის ცნობილ სოფელ ჭოხში. მამამისი რაფილ ბეკ მუსაევი ეკუთვნოდა მანიჟალთა ავარულ გვარს. ის მსახურობდა ნიკოლზ მეორის პირად გვარდიაში და შემდეგ გახდა საოლქო ნაიბი მშობლიურ დაღესტანში,იყო პოლკოვნიკი.
 |
| ევგენი ლანსერე, 1907, კონსტანტინ სომოვის პორტრეტი |
ლანსერეს სკოლა:
1915 წელს ხალილ მუსაევი სამშობლოშია, დაღესტანში. გაურკვეველია თუ როგორ
აღმოჩნდა ის კავკასიის ფრონტზე //ის არ ყოგილა სამხედრო ვალდებული // გერმანიის მოკავშირე თურქეთის წინააღმდეგ. ავტობიოგრაფიულ შენიშვშნებში ის დასწერს რომ როგორც კავკასიის ფრონტის სანიტარული ბატალიონის უფროსის თანაშემწე ის რუსულ ჯარებთან ერთად წარამატებული წინსვლის დროს მივიდა ერზინჯანამდე.
1917 წლის შემოდგომაზე, როდესაც პოლიტიკურმა კრიზისმა რუსეთში მაღწია აპოგეას ფრონტმა რღვევა დაიწყო და ხალილ მუსაევი ტფილისის გავლით დაბრუნდა უკან. "მას შემდეგ ჩავიცვი ჩოხა და ვეკუთვნოდი მხოლოდ ჩემს სამშობლოს", დაწერა მან თავის მოგონებებში.
1917 წლის ბოლოდან მხატვარი ცხოვრობს ტემირ-ხან-შურაში, ასწავლის ფერწერას რეალურ სასწავლებელში, იმავე დროს მუშაობს მხატვარ-გამფორმებელად მ.მ.მავრაევის ტიპოგრაფიაში.
ხ. მუსაევის შემოქმედების ამ პერიოდიდანაც პრაქტიკულად არაფერია ცნობილი.
ცნობილია მხოლოდ პოეტი მ.ჩარინოვის დრამა "გაბიბატი და გაჯიავისთვის" მის მიერ შესრულებული 10 ილუსტრაცია. იმ დროს ტემირ-ხან-შურაში მოქმედებდა "დაღესტანის
 |
| ე.ე.ლანსერე,ნიკოლოზ მეორე და კაზაკები. |
მაჰმადიანთა თეატრალურ-ლიტერატურული საზოგადოება" თავისი ჟურნალი "ტანგ-ჩოლპანით". პირველივე ნომერიდან მისი მხატვარი გახდა ხალილ მუსაევი, რომელიც მკითხველებისთვის უკვე ცნობილი იყო მთელ კავკასიაში პოპულარული ჟურნალი "მოლა ნასრედინის"წყალობით. ხ.მუსაევის ნაწარმოებებით შემკული იყო თეატრის ფოიე და მაყურებელთა დარბაზი.
ამ პერიოდში ხალილ მუსაევი დაუახლოვდა ფერწერის სახელგანთქმულ აკადემიკოს ე.ე.ლანსერეს რომელიც 1917 წლის შემოდგომიდან 1919 წლის ბოლომდე ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა ტემირ-ხან-შურაში. უდიდესი სახელის მქონე მხატვართან, წიგნის და საჟურნალო ილუსტრაციის კორიფედ აღიარებულ ლანსერესთან ურთიერთობამ დიდად წაახალისა ახალგაზრდა მხატვარი. 1919 წლის ბოლოს ვლადიკავკაზში დიდი წარმატებით ეწყობა ხალილ მუსაევის პირველი პერსონალური გამოფენა. 1920 წლის თებერვალში გაზეთი "კავკაზ" ათავსებს აღფრთოვანებულ რეცენზიას:"და რა მშვენიერია რომ პოლიტიკური ცხოვრების ამაო ფუსფუსში მოულოდნელად ხედავ სულის მიერ ცხოვრების მუდმივ დამარცხებას, ზღაპრად გარდაქმნილი ცხოვრების სიყვარულს". მაშინ ხალილ მუსაევი 22 წლის იყო.
 |
| ე.ე. ლანსერე, ხაჯი მურატი |
სინამდვილეში 1917-1920 წლები ძნელი იყო სხვადასხვა პოლიტიკური დინებებით დაგლეჯილ და თანდათანობით რუსეთის სამოქალაქო ომში ჩათრეულ დაღესტანში. მთის მთავრობა, თურქები, ბიჩერახოველები,დენიკინელები,ინტერვენტები. 1920 წლის ნოემბერში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებასთან ერთად ტემირ-ხან-შურაში დაღესტნის ხალხთა საგანგებო ყრილობაზე გამოცხადდა რუსეთის ფედერაციის მთავრობის დეკლარაცია საბჭოთა დაღესტანის ავტონომიის შესახებ.იმავე 1920 წელს ს.გაბიევის რეკომენდაციით ხ.მუსაევი დაინიშნა დაღესტანის განათლების სახალხო კომისარიატის ხელოვნებათა განყოფილების უფროსად.
1921 წლის დასაწყისში ხ.მუსაევი გაემგზავრა ტფილისში. ითვლება რომ ის გაყვა ე.ე. ლანსერეს, რომელიც იმ დროისთვის დამკვიდრდა ტფილისში და გახდა ამიერკავკასიის სამხატვრო აკადემიის პროფესორი. მათ ამ შეხვდრაზე შეგვახსენებს ლანსერეს სურათი "დაღესტნელი მუსაევი" რომელსაც მან მიაწერა "მხატვარი ხალილ მუსაევი ჭოხიდან,1921 წლის 23 თებერვალი".
ტფილისში ჩასვლისას ხალილ მუსაევი მაშინვე ჩაერთო 1917-1921 წლებში იქ გაჩაღებულ
 |
| ევგენი ლანსერე, ტფილისი, ხიდი,1928 |
ბობოქარ და დიდად თავისებურ მხატვრულ ცხოვრებაში. იქ აქტიურობდნენ სულ სხვადასხვა მხატვრული ჯგუფები,პირველი ნაბიჯების გადამდგმელი ეროვნული მხატვრული გაერთიანებები,სალონური აკადემიზმის ტრადიციების ერთგული "ნატიფ ხელოვნებათა წახალისების კავკასიური საზოგადოება", გვიანი "მირ ისკუსტვას"ხელოვნებაზე ორიენტირებული და რჩეული მხატვრების გამაერთიანებელი "მცირე წრე" და ფუტურიზმის ლოზუნგებით გამომავალი ავანგარდისტები.
მაგრამ იმავე 1921 წელს ხალილ მუსაევი იღებს სწავლის გერმანიაში გაგრძელების უფლებას და უკვე 1921 წლის ზაფხულში ირიცხება მიუნხენის სამხატვრო აკადემიის სტუდენტად.
თანამედროვე ქართველი მკვლევარი მანანა ხომერიკის პირად არქივში ინახება ხალილ მუსაევის 1916-1922 წლების უნიკალური ნამუშევრები რომლებიც მას გადასცა მარიამ ბაგრატიონ-მუხრანელმა//მუხრანბატონმა//.
გადარჩა 1922 წელს ბერლინში გადაღებული ფოტო რომელზეც პატარა გოგონა მარიამი დგას ელეგანტური ბიძია ხალილ მუსაევის გვერდით.
დიდებსაც და პატარებსაც ყველაზე კარგად დაამახსოვრდათ ის დრო როდესაც მხატვარი მეგობრებთან ერთად სტუმრად იყო მუხრანბატონებთან მჭადიჯვარში.
მაშინ მხატვარმა ხ.მუსაევმა დახატა კარიკატურების სერია რომელსაც დაურთო თავისი ხუმარა კომენტარები. მან აკვარელით დახატა ახალგაზრდა ირაკლი ბაგრატიონის პორტრეტი რომელიც მუხრანბატონთა ოჯახმა 1921 წელს წაიღო ემიგრაციაში.
| მუსაიაული, ავარელი ქალი სოფელი ჭოხიდან. |
ხალილ მუსაევის ნამუშევარი ბარათების ალბომი//აკვარელი,ფანქარი//ასახავს ახალგაზრდათა მხიარულ მოგზაურობას თბილისიდან მჭადიჯვარში. ყოველ სურათს//სულ 8 სურათია//ახლავს მხატვრის მოკლე კომენტარები: 1."ისინი გაემგზავრნენ უეცრად და ინკოგნიტოდ.პირველი იმედგაცრუება მოგზაურობაში,უხეშმა მოლარემ მათში ვერ იცნო ბატონები და შესთავაზა რიგში დადგომა".2."ბოროტ ბედს მორჩილები ისინი სადღაც შეეჭედნენ,მხატვარი შეაგდეს ჩემოდნებს შორის".3."მუხრანში მათ გადაწყვიტეს თავისი ინკოგნიტოს გახსნა:ადმინისტრაცია შეშფოთდა".4."მიუახლოვდნენ თავადი ბაგრატიონების სასახლეს,როგორც ეკადრებოდა მათ მაღალ წოდებას".5."სტუმრების მოლოდინში თავადი სერიოზულად ჩაფიქრდა".6."მთვარის შუქზე მათ პარკში შეხვდა კნიაგინია. მაღალი მხარეები მიესალმნენ ერთმანეთს"//წინა პლანზე გამოწკეპილი დიდცხვირა ტიპის სახით მხატვარმა თავისი თავი დახატა//.
7."იმავე ღამეს ისინი ესტუმრნენ ოჯახის მოჩვენებებს".8."სუფრა გაიშალა სასახლის ქვედა სასადილო ოთახში". სურათებს ამშვენებს ხელმოწერა
«Мусаеff».ალბომში არის მისი კიდევ 2 სურათი,ფერადი აპლიკაცია "მფლობელი კნიაგინია მჭადიჯვარსკაია" და "მხატვარი მუსსა-ბეი".
რამოდენიმე წლის შემდეგ,1922 წელს,ხალილ მუსაევი გააფორმებს ჩვეულებრივ საფოსტო ბარათს. წინა მხარეს ის საკუთარ თავს გამოსახავს როგორც თავდაუზოგავ ფრანტს. მის გვერდითაა დახვეწილი ქალიშვილი ხელში სონეტების კრებულით. ესაა მუსიკოსი თამარ ვახვახიშვილი,შემდეგ ცნობილი კომპოზიტორი. მხატვარმა მიაწერა:"ძალიან ხშირად ვიხსენებ მოგზაურობას მჭადიჯვარში".
1922 წლის ივლისის პირველ რიცხვებში ეს ბარათი ხალილ მუსაევმა მიუნხენიდან გაუგზავნა კნიაგინია ელენე ბაგრატიონ-მუხრანბატონს,რომლის ოჯახთანაც ის მეგობრობდა ჯერ კიდევ დემოკრატიულ საქართველოში და რომელსაც ის ისევ დაუახლოვდა:"ღრმადპატივცემულო თავადო! მაპატიეთ რომ აქამდე არ მოგწერეთ. სულ ვაპირებდი რაღაცის დახატვას და წერილთან ერთად გამოგზავნას,მაგრამ დიდი მონდომების მიუხედავად ვერ მოვახერხე იმიტომ რომ ძალიან დაკავებული ვიყავი აკადემიაში და სახლში მუშაობას ვერ ვახერხებდი. ძალიან მრცხვენია რომ აქამდე არაფერი გამოგიგზავნეთ. რამოდენიმე დღეში გვიშვებენ და მაშინ გპირდებით...".
1923 წელს მიუნხენის სამხატვრო აკადემიაში შედის თბილისის სამხატვრო აკადემიის სტიპენდიატი,ნიჭიერი მხატვარი ქეთევან მაღალაშვილი,ხალილის თანაკურსელი ჯერ კიდევ ტფილისის ნატიფ ხელოვნებათა სკოლაში. ხალილი მაშინვე ხდება მისი მფარველი და მათი თანამოწაფეობის მთელი პერიოდი შეფერილი იქნება თბილი მეგობრული გრძნობებით. გადარჩა ხალილბეკის მიერ მაშინ დახატული ქეთევანის პორტრეტი.
ქეთევან მაღალაშვილს სჯეროდა ხალილის გენიისა და 1960-ან წლებში მან ეს პორტრეტი აჩუქა ცნობილ დაღესტნელ-ქართველ მხატვარ მანაბა მაგომედოვას როდესაც მანაბა მუშაობდა მის პორტრეტზე.
ქეთევან მაღალაშვილს უყვარდა მოყოლა ხალილზე,მის უნიკალურ ნიჭზე და თვლიდა რომ მისი შემოქმედება აუცილებლად უნდა აღიარონ მის სამშობლოში.
მანაბა მაგომედოვამ ეს სურათი 1966 წელს გადასცა დაღესტანის ხელოვნების მუზეუმს.
1925 წელს ხალილ მუსაევმა ბრწყინვალედ დაამთავრა სწავლა ბავარიის სახვითი ხელოვნების სამეფო აკადემიაში//მიუნხენი//.1930 წლის ნოემბერში ის მიიღეს გერმანელ მხატვართა ყველაზე პრესტიჟულ ცეხში "მიუნხენის მხატვართა ამხანაგობა". მან საბჭოთა მთავრობას მიმართა გერმანიაში მისი ყოფნის სტაჟირებისთვის კიდევ 2 წლით გაგრძელების თხოვნით, მაგრამ ჩვენთვის უცნობი მიზეზების გამო მიიღო უარი.
დაღესტანის განათლების იმდროინდელი სახალხო კომისარი ალიბეკ ტახო-გოდის მიერ 1924 წელს დაწერილ ერთ-ერთ წერილში ვკითხულობთ:"...ჩვენი ხალხისთვის ძალიან ძნელ პირობებში ყოველი კულტურული ერთეული ჩვენთვის ძალიან ძვირფასია. რაღა უნდა ითქვას თქვენზე რომელიც თქვენს სამშობლოში მოექცეოდით ფერწერით,სკოლით,თეატრით მასებზე მხატვრულ-ესთეტიკური გავლენის მოხდენის ცენტრში...ჩვენ ყოველდღიურ ცხოვრებაში ხშირად ვაწყდებით საკითხებს რომლებიც შეადგენენ თქვენი სპეციალობის შინაარსს. და ამიტომ ჩვენ ხშირად ვგრძნობთ თქვენს არყოფნას.სამშობლოს სიყვარული უახლოს დროში უნდა გამოიხატოს მშობლიურ მთებში დაბრუნებაში და ეს მთები თბილად შეგხვდებიან თქვენ...ვიმედოვნებთ რომ თქვენ ძალიან მალე შეასრულებთ ჩვენს სურვილებს..."
 |
| გრიგოლ რობაქიძე. |
ხალილ მუსაევმა გადაწყვიტა გერმანიაში დარჩენა. იმავე წლებში გერმანიაში იყო ხალილის ახლო მეგობარი ჯერ კიდევ გასაბჭოებამდელი საქართველოდან, ცნობილი ქართველი მწერალი გრიგოლ რობაქიძე //ცნობილია 1935 წლის მათი მიუნხენის ფოტოგრაფია//.
გრიგოლ რობაქიძე კი წერდა:
"საბჭოთა კავშირში ფიქრობენ რომ მე ვარ მოწინააღმდეგე ნაპირზე.ეს არაა ასე. მე ვარ მესამე ნაპირზე. ასეთი მესამე ნაპირი აქვს ყოველ მდინარეს. ის ვინც ვერაა ამ ნაპირზე არც მწერალია და არც მხატვარი".
ჩემი აზრით ყველა ის ვინც ასე თუ ისე ეხება ხალილ მუსაევის შემოქმედებას თითქოს გადადის იმ აღთქმულ მესამე ნაპირზე.
ჩემის აზრით ის ვინც ეხლა ასე თუ ისე ეხება ხალილ მუსაევის შემოქმედებას თითქოს ფეხს დგას სწორედ იმ აღთქმულ ნაპირზე.
На мой взгляд, все те, кто сейчас так или иначе прикасается к творчеству Халила Мусаева – словно ступает на тот самый, заповедный третий берег.
--------------------------------------
ქალბატონი პატიმატ იბრაგიმის ასული ტახნაევა არის ისტორიულ მეცნიერებათა კანდიდატი,რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტის//მოსკოვი//მეცნიერი თანამშრომელი. ის არის კავკასიის ომის ისტორიაზე,გამაჰმადიანებამდელი დაღესტნის და ლოკალური ისტორიის საკითხებზე დაწერილი მონოგრაფიების ავტორი...
 |
| Добавьте подпись |
Тахнаева Патимат Ибрагимовна -кандидат исторических наук, научный сотрудник Института востоковедения РАН (г. Москва), выпускница исторического факультета Сыктывкарского государственного университета (1989). Автор монографических исследований по истории Кавказской войны «Чох в блистательную эпоху Шамиля (1840-1850 гг.)» (Махачкала, 1997), доисламскому периоду истории Дагестана «Христианская культура средневековой Аварии в контексте реконструкции политической истории (VII-XVI вв.)» (Махачкала, 2004) и локальной истории «Махачкала. История другого города. 1722-1922 гг.» (Махачкала, 2007), подготовлен к изданию «Аул Чох. Мир ушедших столетий». Область научных интересов – история Дагестана XVIII-XIX вв., городская и сельская истории, новая локальная история.
წყარო: http://central-eurasia.com/index/articles/?uid=126
Из грузинских страниц художника Халил-бека Мусаясул
Халил-бек Мусаясул
СТРАНА ПОСЛЕДНИХ РЫЦАРЕЙ
Мусаясул Х. Страна последних рыцарей. Махачкала: Юпитер, 1996. 305 с.
Опись А, №20046.
См. Кавказ.
ПРЕДИСЛОВИЕ
М.Ю. Рощин, с.н.с. Института востоковедения РАН
О книге Халил-бека Мусаясула «Страна последних рыцарей»
Известный аварский художник Халил-бек Мусаясул (1897-1949) значительную часть жизни прожил в Германии (1921-1948). В 1926 г. он окончил в Мюнхене Академию художеств. В 1930 г. Халил-бек принимает иранское подданство, благодаря личным связям при шахском дворе. Будучи творческой и художественной натурой, наделенной богатым воображением он сочинил легенду о своем происхождении от иранских Ахеменидов, и я склонен полагать, что он сам искренне в это верил. Как отмечал в те годы немецкий художественный критик доктор Шмельц, «в Мюнхене без сомнения творили многие художники. Кавказец Мусаясул был единственным из них, чьи яркие, тонко передающие настроение картины дышат почти без изъянов атмосферой его Родины, страны кровной мести, рыцарских турниров. Из суровых скал проросли темноглазые женщины, подобные тропическим цветам: нежные и изящные, прекрасные и преданные, хрупкие, будто вот-вот переломятся в руках, привыкших к борьбе, известных своей храбростью мужчин, которые не расставались с оружием во время мирных полевых работ» (цит. по: Х.Мусаясул. Дивный край, родной Дагестан, с.12). В интервью, которое Халил-бек дал немецкому журналу «Элеганте вельт» в 1943 г., он говорил: «…Более 20 лет прошло с тех пор, как я вынужден был покинуть свою родину на Кавказе, все эти годы из-за коммунистического правления она оставалась для меня страной мечты, и я старался воссоздать в своих картинах ее людей и природу такими, какими они сохранились в моем сердце».
В 1936 г. в Мюнхене на немецком языке была опубликована его книга «Страна последних рыцарей» (Halil Beg/Laporte “Das Land der Letzten Ritter”, Muenchen, 1936). В России книга была издана в русском переводе издательством «Юпитер» в Махачкале в 1999 г. небольшим тиражом, который был распространен, в основном, среди уроженцев селения Чох, откуда родом был сам художник, и поэтому оказалась практически не доступной широкому кругу читателей. По форме она представляет собой повесть, написанную для юношества. Литературная запись книги была сделана немецкой писательницей Луизой Лапорт. Хотя повесть Х. Мусаясула не является мемуарами, она пропитана детскими и юношескими воспоминаниями художника и содержит немало любопытных подробностей по истории Дагестана, его традиций и культуры. Художник был сыном наиба Манижала-Исрапила и в раннем детстве переезжал вместе со своей семьей из одного аула в другой. Какое-то время отец художника служил наибом Казикумуха, бывшего раньше столицей Казимукухского ханства. Колоритно описан Х. Мусаясулом казикумухский базар, проходивший по четвергам: «На своих повозках, запряженных волами, приезжали сюда кумыки и продавали красивые платья. Из Среднего Дагестана, из Аварии приезжали хоточинцы. Их ослы были навьючены изюмом и виноградом, который рос на предгорных склонах. Они же привозили сюда корзины, полные превосходных персиков. Эти светловолосые, жилистые, загорелые ребята всегда были настроены на веселый, шутливый лад… Заработав на фруктах несколько рублей, они тут же пропивали их и возвращались домой с пустыми карманами» (с.26-27).
Очень интересно описан в книге мужской обряд обрезания, который мусульмане называют «суннет» (с. 28-31).
Чуть позже героя повести, прототипом которого является сам автор, отправляют в сельскую примечетную школу учить Коран. Мусаясул вспоминает: «Учил нас малообразованный мулла из нашей мечети. Коран, разумеется, прочно засел в его голове (что являлось минимумом знаний для учителя), но понимал ли он все, что знал наизусть, это еще вопрос. Он никогда не объяснял нам значение отдельных отрывков текста» (с.58). Дети учили Коран наизусть, хотя смысла заученного не понимали. Понимать Коран и изучать арабский язык мальчик начал позднее в медресе, которое тоже находилось в Чохе: «Большое учебное помещение медресе… было устлано коврами. Вокруг лежало много книг, стояли стеллажи с фолиантами. Старшие по возрасту муталлимы (ученики – М.Р.) неустанно вели свои ученые и хитроумные споры, а мы, младшие, бросив свои уроки, изумленно прислушивались к ним» (с.155).
Отец Х. Мусаясула умер, когда он был еще маленьким. Его детские впечатления, связанные с изготовлением памятника отцу, были очень яркими и зародили в нем желание стать художником. Он пишет: «Ежедневно, в течение нескольких недель, мы с нетерпением следили за работой мастера… С обратной стороны поверхность камня украшали искусно переплетенные золотые и бирюзовые орнаменты в виде барельефа. Лицевая сторона несла на себе самый значительный и благородный узор: большое, глубоко высеченное, густо разветвленное дерево, на каждом листке которого изящной вязью были выгравированы имена наших предков. Это было родословное дерево нашего тухума, на котором меня изобразили в виде нераспустившейся почки… Благодаря мастеру Исмаилу во мне проснулся внутренний голос» (с.62-63).
Книга Халил-бека содержит много народных преданий, которые рассказывались во время различных праздников. Некоторые из этих рассказов касались кровной вражды. О ней и случаях, с ней связанных, автор повествует весьма подробно. В частности он описывает убийство дибира (так в Дагестане называется мулла – М.Р.) Хасана и то, что за этим последовало: «Спустя сорок дней по обычаю назначался день официального примирения… В это время несколько уважаемых священнослужителей, среди них и знаменитый шейх Узун-хаджи, ходили между ними и пытались примирить обе стороны. Они не переставали прилагать для этого усилия еще со дня похорон… Вот и на сей раз адат победил над шариатом… Примирение было отклонено обеими сторонами. Духовенство выполнило свой долг, но мужчины настояли на своем унаследованном от предков законе и единогласно изъявили свою волю, в результате чего кровная месть вступила в силу» (с.125-126).
Однако закон кровной мести уравновешивался в адате законом кровного братства. Случай такого кровного братства ингуша Аслана и аварца Искандера ярко описан Халил-беком (с. 127-137).
Вообще обычаям аварцев в книге уделено много места. Заслуживает внимания красочное описание свадьбы брата художника Алтая (с.166-172).
Послереволюционные события в истории Дагестана даны автором на фоне личной биографии. Отдельные вкрапления и зарисовки запоминаются и напоминают о том, Халил-бек – талантливый художник. Он объективно пишет о дагестанских деятелях из противоположных лагерей. Вот, например, как он говорит об Уллубии Буйнакском: «Буйнакский, друживший раньше с Алтаем (братом Халил-бека – М.Р.), несомненно был благородным человеком, которым руководила изначально национальная идея, осуществление которой он впоследствии ошибочно ожидал от большевиков, ослепленный их революционными лозунгами: и русский главнокомандующий велел его схватить и судить военным трибуналом» (с.186). Однако более красочно и тепло он рассказывает о Нажмудине Гоцинском и его провозглашении пятым имамом Дагестана и Чечни на съезде горских народов в августе 1917 г. в дагестанском селении Анди: «В окружении своих мюридов, певших священные песни, и в сопровождении сотен всадников он производил впечатление сильной, внушающей уважение личности» (с.196).
Интересно, что, оказавшись в эмиграции, Х. Мусаясул глубоко ощущал единство многонационального Дагестана: «Страна эта, из многих гор и долин, была единой страной. Народ этот, из многих племен, был единым народом» (с.198).
Книга Мусаясула дает почувствовать особый строй дагестанской культуры начала 20-го века, ощутить переплетение в ней горских и мусульманских традиций. При этом надо иметь в виду, что это – не мемуары, а повесть, написанная на основе детских и юношеских воспоминаний художника.
*******************************
Приношу искреннюю признательность и благодарность своим друзьям и коллегам, Патимат Тахнаевой и Владимиру Бобровникову, за помощь при подготовке текста книги Халил-бека Мусаясула для размещения в Интернете.
ПИСЬМО ЗАМЕСТИТЕЛЯ ПРЕДСЕДАТЕЛЯ ДАГЕСТАНСКОГО РЕВКОМА Н. САМУРСКОГО ШЕЙХ-УЛЬ-ИСЛАМУ АЛИ-ХАДЖИ АКУШИНСКОМУ О НЕОБХОДИМОСТИ БОРЬБЫ ПРОТИВ Н. ГОЦИНСКОГО
(13 октября 1920 г.)
После этого я сообщаю Вам, что я являюсь заместителем председателя Дагестанского ревкома Н. Самурский.
Я живу в Хуфе, чтобы предотвратить контрреволюцию, возникшую в Гунибском и Аварском округах. Обманутые на деньги Врангеля и других, Нажмутдин, Халилов, Кайтмаз и другие восстали и воюют с советским правительством. Они совратили многих бедняков селений. Нажмутдин назвал себя имамом Северного Кавказа. По расспросам пойманных нами шпионов мы хорошо узнали, что Нажмутдин и его сторонники конфискуют имущество, не выходивших на войну против Советского правительства, арестовывают их, налагают на них штрафы.
Все ткани, хлеб, соль, керосин, посланные нами для бедняков Аварского, Андийского и Гунибского округов, захватили сторонники Нажмутдина. Они арестовали все ревкомы, подчиненные советскому правительству. Что они с ними делали, мы не знаем. Такие дела совершают обманутые английскими, врангельскими и грузинскими деньгами.
Мне кажется, что Вам должно быть известно, по прошлым делам, что Нажмутдин бесполезный человек для всех. Я представитель Советского правительства, спасителя факиров и мискинов, что я бесследно уничтожу толстопузого сатану и его сторонников и спасу бедняков, не оставляя никого из контрреволюционеров. Вам должно быть известно, что если Нажмутдин победит, для нас и для вас, сражающихся в продолжение одиннадцати месяцев вместе с нами, он не сделает ничего хорошего. И это случиться не должно.
Сейчас я живу здесь.
Со мной находятся давно подчиненные Советскому правительству, желающие помогать и теперь пятьсот дагестанских войск.
Некоторые отряды Красной Армии прибыли с пушками и военным снаряжением. Я мог бы даже с помощью этих отрядов окончить дела, но, как бы ни было, добровольно выступавшие дагестанцы желают сами организовать правительство бедняков. Не желаем мы привести русские войска на горы, но, несмотря на это, мусульманин Нажмутдин и его приверженцы заставили нас этому, обманутый деньгами Врангеля, казаков и грузин. Я слышал, что по приказу Ревкома цудахарцев вам предложено было выступить против Нажмутддна и его приверженцев вместе с ними, что вы будто бы ответили, что им не следует выступать по своему желанию против мусульман. Верно ли это? Не ложь ли слышанное мною? Я не думаю, чтобы вы так ответили цудахарцам. Ибо вы знаете действительность о Нажмутдине, Халилове и их товарищах. Хотя мы были мусульманами, разве Нажмутдин не выступил против нас? Разве мы – я и Джелал Коркмаоов, Юсуф Осман, Ахундов и другие – не мусульмане. Разве Нажмутдин не выступает против нас и несколько раз не продавал и нацию и шариат? Прошу Вас ответить на эти вопросы. Я не думаю, что вы не будете с нами, когда мы постараемся уничтожить злодеев – Нажмутдина с его приверженцами. Мне думается, что вы будете помогать беднякам сейчас, как это раньше делали. О, Шейхульислам, в то время, когда я состою командиром войск, никто из бедняков, вдов и сирот не станет жаловаться от войска.
И я заместитель председателя Дагестанского Ревкома. Н. Самурский. 1920/13-Х. В селении Хуфа.
ЦГД РД. Ф. 8. Оп. 6. Д. 81. Л. 4,5.
Послание муфтия Нажмуддина Гоцинского к муллам и прихожанам Северо-Кавказского Муфтиата.
Я, избранный волею горских народов, повинуясь велению шариатского права, приказываю всем сельским муллам приступить немедленно к обучению прихожан обрядам ислама, как-то правильному совершению намаза, “поста”, отчислению пожертвований “закат” и совершению прочих личных религиозных обязанностей мусульманина.
Я напоминаю всем сельским муллам, что воля тех же в дни обновления нашей горской жизни создала Центральный комитет, цели которого не противоречат правилам шариата, он желает одного — поднять политический и культурный наших народов и отстоять их права в настоящее время, когда различные опасности угрожают даже самому существованию народов.
Величайшим злом, подрывающим покой и благосостояние наших народов и всех тех, которые живут среди нас, в настоящее время является преступность. Воры, разбойники, убийцы нарушают все веления шариата, но они же готовят часто смерть невиновным мужчинам, женщинам и детям.
Поэтому я, Ваш муфтий, приказываю вам предложить сельским обществам немедленно избрать из своей среды особых богобоязненных лиц, обязанных неумолимо проводить в жизнь правила шариата во всей строгости в борьбе с ворами, разбойниками и убийцами, а все представители светской власти — областные, окружные комиссары и сельские старшины обязаны оказывать названным лицам свое содействие, ибо в противном они будут устранены от своих должностей, как недостойные своего звания на основании постановлений Центрального Комитета. Я объявляю своему населению, что все правила шариата будут мною и всеми светскими властями применены во всей строгости без всякой жалости, включительно вплоть до отсечения рук ворам и смертной казни разбойникам и убийцам; для этого мною будут назначены особые лица, которые будут немедленно приводить в действие карательные постановления над ворами, грабителями и убийцами.
Чтобы облегчить борьбу с преступниками, предлагаю сельским муллам и избранным лицам немедленно приступить к организации добровольческой милиции, при этом в ряды бойцов с преступниками могут быть зачислены только лица благонадежные и мужественные, признающие для себя обязательными только правила шариата и благополучие своих народов; маловерам и слабакам нет места в рядах этой рати.
Списки добровольной милиции должны быть представлены через Дyxoвнoe Управление или мне, или председателю Центрального Комитета Топа Чермоеву. Все сельские общества обязаны завести у себя добровольческую милицию. Если после этого какое-либо сельское общество вопреки своему собственному постановлению либо моему посланию, желаниям Центрального Комитета нарушат эти правила, то оно будет исключено из членов Горского Союза, как порочный член, нарушивший мир и покой всего населения, и оно будет оставлено на усмотрение карательной экспедиции, и оно не найдет никакой поддержки у других народов и своего собственного народа.
Вновь напоминаю, что за преступление, совершенное мусульманами против мусульман, я, через моих уполномоченных на то лиц, буду отсекать руки, а за преступление, совершенное против имущества и личности христиан, те же лица будут исполнять смертную казнь над преступниками.
Я считаю необходимым столь строгие меры в особенности в настоящее время, так как мы все должны поддерживать добрососедские отношения между нашими народами и с русскими, дабы от преступников не пострадали невинные лица.
Я приказываю муллам после получения настоящего моего послания немедленно прекратить похороны преступников, убитых в перестрелках с милицией или на месте совершения преступления, и признанных виновными, для них устроить разбойничье кладбище, где их и хоронить, не совершая над ними похоронной молитвы, так как они своим преступлением нарушали правила шариата и этим самым исключили себя еще при своей земной жизни из списка правоверных.
Объявляю всем муллам, которые нарушат правила настоящего моего послания, что они будут мною лишены духовного звания. Аминь.
4 ноября 1917 года
стрелян по решению полномочного представительства ОГПУ Северо-Кавказского края от 28 сентября 1925. Тело его было сброшено с аэроплана в Каспийской море.
и журнал "Наш Дагестан"
Nazhmuddin_Imam.WAV - </div>
Имам Нажмуддин Гоцинский был выдающимся поэтом (он писал по-арабски), и об этом свидетельствуют не только его современники (как враги, так и последователи), но и то, что и сегодня в странах Ближнего Востока публикуют его произведения, устраиваются вечера, на которых читают его касыды и рассказывают о его творчестве. Аудиофайл, кусок которого я размещаю в этом посте, я получил в начале девяностых из Сирии (для того, чтобы прослушать запись полностью, надо перейти на мою страничку на сайте IMEEM, кликнув активную кнопку - формат WAV). Перед тем, как прочитать касыду Нажмуддина, ведущий вкратце рассказывает о его судьбе, о его родине о его времени и восторгается его блестящим знанием арабского. А вот, что рассказывал о себе сам имам Нажмудин Гоцинский на допросе в Ростове-на-Дону (публикуется впервые):
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА НАЖМУДДИНА ГОЦИНСКОГО
«В начале 1918 года я находился в ауле Гоцо Аварского округа и был избран имамом. Тогда я еще не проводил выступлений против Советской власти, за что мною были недовольны Узун-хаджи и другие. В том же году я был приглашен в Темир-Хан-Шуру временным правительством для решения вопросов. В том же году Дахадаев начал военные действия, мы отступили в Гоцо. Там я объявил газават и начал войну с Красной Армией. Меня оттеснили в Хасавюртовский округ с 2000 бойцами. Военные действия продолжались с переменным успехом два месяца. Затем один месяц я провел в Гунибе и возвратился в Гоцо. В конце 1918 года я переехал в Темир-Хан-Шуру, где в то время были турки. В начале 1919 года я перебрался в Гоцо и оттуда отправил своих делегатов в Париж.
В 1920 году я был вызван в Хунзах турками и оттуда направился в Гагатли, где поднял восстание, затем перешел в Андийский округ, а затем три недели скрывался в Грузии. Осенью вернулся в Андийский округ. В Грузии я должен был встретиться с представителями Антанты, но в результате отдельных действий большевиков я встретиться с ними не смог. Зимой 1920 года восстанием был охвачен весь горный Дагестан, где я находился. В 1921 году восстание было подавлено и я прятался в сел. Алмак. В 1922-23 годы скрывался в Хасавюртовском округе и в Чечне.
Фирма «Анатоли Шеркет» была создана ханом Аварским на 1 миллион рублей, которые я дал ему. Кроме того, Франция ежемесячно выплачивала фирме по 9 тысяч рублей. Доходы этой фирмы должны были идти на освобождение Кавказа.
Первый курьер Хаджиев Али приехал ко мне в 1922 году и сообщил, что Лига наций постановила поделить Россию на сферы влияния. Кавказ должен был находиться под протекцией Англии. На возражение хана Аварского против передачи Кавказа англичанам ему в Лиге наций сказали, что Кавказ, как наиболее революционный, будет отдан англичанам.
Хан Аварский заявил свой протест, мотивируя его тем, что Кавказ борется за свою независимость и против большевиков, и против белых, и, несмотря на то, что имам Гоцинский разбит, это не значит, что он побежден окончательно. Совет Лиги наций постановил тогда согласиться на автономию Кавказа при условии передачи Грозного и Баку, железной дороги и телеграфной линии на Кавказе англичанам до окончательного расчета по царским долгам. Хан Аварский, не будучи в состоянии самостоятельно принять решение, прислал ко мне Хаджиева Али за ответом. Я ответил, что не согласен на это и не признаю царских долгов, так как Кавказ при старом режиме был занят насильственно.
Я поручил хану Аварскому настаивать перед Лигой наций на независимости Кавказа, без всяких уступок, на основе международного права. В 1923 году приехал ко мне тот же курьер выяснить вопрос, согласен ли я на автономию Кавказа при установлении монархии?
Еще в 1918 году Тапа Чермоев предлагал мне вести работу по поднятию восстания против Советской власти под знаменем восстановления старого режима, но я отказался, говоря, что буду стоять на почве шариата, но не на реставрации монархии».
20 сентября 1925 года.
Архив ОГПУ-НКВД-КГБ.
No comments:
Post a Comment