საბჭოთა ზარბაზნით დემოკრატიზებულ საქართველოშიც გასახსენებელი ტატიანა შჩერბატოვა-შევიაკოვა:

ბოლშევიკების თარეშის დროს მოღვაწე და რაღაც ადამიანურის გადამრჩენი ეს ქალბატონი, ტატიანია სერგეის ასული შერბატოვა-შევიაკოვა, ხელოვნებათმცოდნე, მხატვარი, საქართველოს მხატვართა და არქიტექტორთა წევრი, საქართველოს ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწე დაიბადა 1905 წელს სმოლენსკში თავადი შჩერბატოვების ოჯახში. 1929 წელს მან დაამთავრა ლენინგრადის ხელოვნებათა ისტორიის ინსტიტუტი. ისწავლა ძველი მხატვრობის ასლების აუთენტური ტექნიკით კეთების უნიკალური მეთოდის ავტორი ლიდია ალეკსანდრის ასული დურნოვოს სახელოსნოში. ლ.ა. დურნოვოსთან და მისი მოწაფეების ჯგუფთან ერთად. ტ.ს.შჩერბატოვა-შევიაკოვა მონაწილეობდა მრავალ ექსპედიციაში რუსეთში და საქართველოში ფრესკების ასლების გასადაღებად.
             
1935 წელს დაიჭირეს და სოლოვკებში გადაასახლეს ტ.ს.შერბატოვა-შევიაკოვას მეუღლე,ხელოვნებათმცოდნე ბორის ვლადიმირის ძე შევიაკოვი. რეპრესიებისგან თავის დასაღწევად ტ.ს.შერბატოვა-შევიაკოვამ სამი წლის ქალიშვილთან ერთად სასწრაფოდ დატოვა ლენინგრადი. ის შეიფარა საქართველომ სადაც ის ცხოვრობდა და მუშაობდა 1936-1987 წლებში. ის საქართველოს და სომხეთის მუზეუმების დაკვეთით ასრულებდა ფრესკების ასლებს. ეს თავდადებული ქალბატონი ხშირად მარტო და არეულ ვითარებებშიც მუშაობდა მოშორებულ ეკლესია-მონასტრებშიც.
მას არ ეშინოდა სირთულეებისა, დადიოდა დამოუკიდებელ ექსპედიციებში. თვეობით მარტო დადიოდა მთებში,ადიოდა მთის მწვერვალებზე სადაც იყო ძველი ეკლესიები. იქ იძინებდა ქვის იატაკზე.... და აფიქსირებდა არა მარტო სიუჟეტურ მხატვრობას. ის თავისთვის აკეთებდა ფრესკული ორნამენტების ასლებს და არსებითად იქცა ამ თემის პირველ მკვლევარად. ასე წელების მანძილზე შეიქმნა აღმოსავლურ-ქრისტიანული ორნამენტის კოლექცია რომლის ბადალიც არაა მსოფლიოში. მასში არის 500-ზე მეტი ნიმუში. ყოველი მათგანი არის ძველი ოსტატების ქმნილებათა შემცირებული ასლი. ამ ძვირფასი მხატვრობის ორიგინალთა უმეტესობა დაღუპა დრომ,ჰავამ,ბოლშევიკთა სიველურემ და უმეცრებამ. შჩერბატოვა-შევიაკოვას ასლებმა შეიძინეს ორიგინალთა მნიშვნელობა.
         
მათი მეშვეობით ჩვენ შეიძლება გავიგოთ თუ როგორი ორნამენტები ამკობდა მეხუთე-მეჩვიდმეტე საუკუნეების ქართულ ეკლესია მონასტრებს, მე-13 საუკუნის სომხეთის მართლმადიდებელთა ანუ ქართულ მონასტრებს, მეთერთმეტე-მეცამეტე საუკუნეების რუსულ მონასტრებს. 
                 
ტ.ს. შჩერბატოვა-შევიაკოვა არის შუა საუკუნეების ქართული მონუმენტური ხელოვნების ისტორიის შესახებ დაწერილი პუბლიკაციების ავტორი. მან დაწერა მონოგრაფია  "ადრეული შუა საუკუნეების საქართველოს მონუმენტური ხელოვნება"
//თბილისი."მეცნიერება", 1983//.
   
ტ.ს. შჩერბატოვა-შევიაკოვას მიერ შესრულებული ასლები გამოირჩევა შესრულების მხატვრული ხარისხით და ისტორიული სიზუსტით. ესაა მკვლევარი-ხელოვნებათმცოდნის ნაშრომები. მისი ასლების მეშვეობით შეიძლება წარმოდგენა ვიქონიოთ ბოლშევიკთა ხელში დაკარგული ან დიდად შელახული ქართული ხელოვნების შედევრების შესახებ.
     
ძველი და ნამდვილი ქართველები პატივს სცემდნენ ასეთ მოღვაწეებს,თვლიდნენ რომ მათ დიდი ღვაწლი მიუძღვით საქართველოს წინაშე და ალბათ არ ცდებოდნენ.კარგი იქნება თუ თანამედროვე საბჭოთა ზარბაზნით დემოკრატიზებული ქართველები რამეს ისწავლიან ძველი და ნამდვილი ქართველებისგანაც. კარგი იქნებოდა ამ ღვაწლმოსილი  ქალბატონის ნამუშევართა გამოფენების ხშირ-ხშირად მოწყობა.

 დავით გარეჯი, მონასტერი საბერეები. ანგელოზი 

კომპოზიციიდან "ამაღლება", საკურთხეველი, მე-10 ს.

ატენის სიონი, ორნამენტი საკურთხევლის
სარკმელში, მე-11 ს. 

ახტალა, მა-13 საუკუნის ეკლესიის დასავლეთი
ნაწილის ორნამენტი 

ფხოტრერი, ზემო სვანეთი, ეცერის თემი, ხატი
"მთავარანგელოზი მიხეილის კრების"
ზურგის მხარე, მე-11 ს.

-----------------------------------------

Татьяна Сергеевна Щербатова-Шевякова - искусствовед, художник-копиист, член Союза художников и архитекторов Грузии, Заслуженный деятель искусств Грузии. Она родилась в 1905 году в Смоленске, в семье князей Щербатовых. В 1929 году она окончила Институт истории искусств в Ленинграде, в мастерской Лидии Александровны Дурново - автора уникальной методики копирования фресок в аутентичной технике. Вместе с Л.А.Дурново и группой ее учеников Т.С.Щербатова-Шевякова участвовала в многочисленных экспедициях по копированию фресок в России и Грузии.
В 1935 году был арестован и сослан на Соловки муж Т.С.Щербатовой-Шевяковой, искуствовед и художник Борис Владимирович Шевяков. Спасаясь от репрессий, Т.С.Щербатова-Шевякова с четырехлетней дочерью спешно покинула Ленинград. С 1936 по 1987 год она жила и работалав Грузии, исполняя копии фресок по заказам музеев Грузии и Армении. Ежегодно отправляясь в самостоятельные искусствоведческие экспедиции, месяцами она работала одна, копируя фрески в отдаленных церквях и монастырях. Параллельно с выполнением заказов, она собирала и систематизировала материалы экспонируемой сейчас коллекции, став, таким образом, не только ее создателем, но и первым исследователем этой темы.
Т.С.Щербатова-Шевякова - автор ряда публикаций по истории грузинского средневекового монументального искусства, в том числе альбома-монографии "Монументальная живопись раннего средневековья Грузии" (Тбилиси, "Искусство", 1983).
Копии фресок, которые выполняет Т.С.Щербатова-Шевякова начиная с 1925 года, замечательны не только высокохудожественным качеством исполнения, но и тем, что они являются документально точным трудом искуствоведа-исследователя. За 62 года работы ею исполнено более 600 кв. метров копий-факсимиле фресок, находящихся сегодня в крупнейших музеях Грузии, Армении и России. Ее подвижнический труд явился неоценимым вкладом в исследование и сохранение мировой культуры.

Выставка. Красота, спасенная от времени

В церкви Покрова в Филях (филиал Музея древнерусского искусства имени Андрея Рублева) открыта выставка "1000 лет восточно-христианского орнамента". В основе ее - уникальная коллекция копий орнаментов, украшавших фрески средневековых Руси, Грузии и Армении, созданная художником-копиистом, искусствоведом, заслуженным деятелем искусств Грузии Татьяной Сергеевной Щербатовой-Шевяковой. Не иначе, как подвигом, человеческим и художественным, можно назвать саму историю создания этой удивительной коллекции.
Т.С.Щербатова родилась в 1905 году в Смоленске в семье князей Щербатовых. В 1929 году она окончила Институт истории искусств в Ленинграде в мастерской Л.А.Дурново, разработавшей методику копирования фресок в аутентичной технике с высокой степенью точности (ныне эта методика известна во всем мире). Вместе с Дурново она участвовала в многочисленных экспедициях, копируя древние фрески, в том числе таких выдающихся памятников русского зодчества, как София Новгородская, София Киевская, Спас-Нередица в Новгороде. В 1935 году, когда был арестован и сослан на Соловки муж художницы Борис Шевяков, ей удалось скрыться с четырехлетней дочерью из Ленинграда и добраться до Грузии. С 1936 по 1987 гг. - более полувека прожила она в Грузии, снимая по заданию музеев Грузии и Армении копии с фресок в древних храмах и монастырях. Всего за 62 года работы (начиная с 1925 г.) ею было исполнено более 600 кв. м копий-факсимиле фресок, украшающих ныне крупнейшие музеи Грузии, Армении и России. Ее не пугали никакие трудности - отправляясь в самостоятельные экспедиции, она месяцами в одиночку бродила по горам, взбиралась на горные вершины, где лепились старинные церквушки, ночевала там на каменном полу... И фиксировала не только сюжетную живопись для музеев, но и для себя - орнаменты, ее украшавшие, став по сути дела первым исследователем этой темы. Так год за годом создавалась коллекция восточно-христианского орнамента, равной которой нет в мире - более 500 образцов, каждый из которых является точной копией уменьшенных размеров произведений древних мастеров. Научная ценность коллекции Т.С.Щербатовой-Шевяковой заключается не только в полноте материала; большинство подлинников этих бесценных росписей уже погибли от времени, климата, человеческого невежества и небрежения. Копии Щербатовой-Шевяковой имеют ныне значение оригиналов. В церкви Покрова в Филях можно увидеть, как выглядели орнаменты, украшавшие храмы и монастыри Грузии V - XVII вв., армяно-халкедонитские монастыри XIII в. в Северной Армении, древнерусские храмы XI - XIII вв., в том числе новгородский Спас-Нередицу, взорванный оккупантами во время войны; в этом году ему исполнилось бы 800 лет...
Древние орнаменты не только удивительно красивы, это еще и богатейший источник информации по средневековой культуре, надо только уметь его читать. Орнамент был не просто украшением: пронизывая весь храмовый декор, управляя вниманием зрителя, сплавляя воедино сотни мотивов, он создавал символически, как сейчас модно говорить, виртуальный образ Небесного Иерусалима.
Выставку организовал Рублевский музей в сотрудничестве с дочерью художницы Валентиной Борисовной и ее внучкой Марией. Самой Татьяне Сергеевне ныне пошел 94-й год, и она на открытии выставки не присутствовала, но счастлива, что ее коллекцию могут, наконец, увидеть все любители прекрасного. Мы же поблагодарим ее еще раз за подвижнический труд, сохранивший для нас частицу мировой культуры.
Олег ТОРЧИНСКИЙ.

Источник газета «Московская правда»

  Комплекс пещерных монастырей Давид-Гареджийской пустыни (Кахетия) IX - XIIIвв. Монастырь Саберееби

Архангел и ангел из композиции "Вознесение". Алтарь. X в

Атенский Сион (Картли)

Фрагмент орнамента в окне алтаря. XI в

Ахтала (Северная Армения)

Орнаменты в западной части церкви. XIII в.

  Пхотрер (Верхняя Сванетия). Община Эцери

Оборотная сторона иконы "Собор Архангела Михаила". XI в