იულონ ბატონიშვილი (ბაგრატიონი) (დ. 4 ივნისი, 15 ივნისი, 1760, პეტერბურგი — გ. 2 თებერვალი, 14 თებერვალი, 1827), ერეკლე II-ისა და დარეჯან დედოფლის შვილი, ქართლ-კახეთის სამეფო ტახტის პრეტენდენტი.
რუსეთისგან მოითხოვდა გეორგიევსკის ტრაქტატის თანახმად აღმოსავლეთ საქართველოს პოლიტიკური დამოუკიდებლობის აღდგენას. მალე სოლომონ II-თან გაიქცა იმერეთში და ახალციხის ფაშის მეოხებით მოლაპარაკება გამართა ოსმალეთთან ცარიზმის წინააღმდეგ დახმარების თაობაზე. 1805 რუსეთში გადაასახლეს. ცხოვრობდა პეტერბურგში. დასაფლავებულია ალექსანდრე ნეველის ლავრაში სხვა ქართველ ბატონიშვილთა გვერდით.
1801 წლის 12 სექტემბერს რომანოვების კარმა გააუქმა ქართლ-კახეთის სამეფო და ბაგრატიონთა დინასტიის მმართველობა და საქართველოში დაიწყო ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი მოძრაობა რომელსაც სათავეში ჩაუდგნენ ბატონიშვილი ბაგრატიონები.
ქართველმა პოლიტიკოსებმა იცოდნენ რომ სპონტანური გამოსვლები დამარცხებისთვის იყო განწირული და ცდილობდნენ შეთანხმების მიღწევას სპარსელებთან და ჩრდილოკავკასიელებთან რათა ერთიანი ძალებით გამოსულიყვნენ
რუსეთის იმპერიის წინააღმდეგ.
ასეთი მომენტი დადგა 1810 წლის გაზაფხულზე, როდესაც სპარსელებმა და ოსმალებმა დადეს სამხედრო კავშირი რუსეთის იმპერიის წინააღმდეგ, რის შემდეგაც დაგეგმილი იყო ერთობლივი გამოსვლები. მოლაპარაკებებში აქტიურად მონაწილეობდნენ ქართლ-კახეთის სამეფო კარის წარმომადგენლები და იმერეთის მეფე სოლომონ მეორე.
შემუშავებული გეგმის თანახმად სპარსელებს უნდა დაეწყოთ სამხედრო მოქმედებები ყარაბაღის და განჯის მხრიდან, ფამბაკში და შურაღელში. ოსმალებს უნდა დაეწყოთ შეტევა იმერეთის მიმართულებით.
სოლომონს უნდა წამოეწყო აჯანყება იმერეთში. გამოსვლები უნდა დაწყებულიყო ქართლის ჩრდილოეთ რაიონებშიც სადაც რუსები მაშინ ვერ ბედავდნენ შესვლას ვერც გამყოლთა და საკმაოდ მრავალრიცხოვანი დაცვის თანხლებით.
ამიტომ აქ უშიშრად შეიძლებოდა აგიტაცია.
უპირველესი ამოცანა იყო აჯანყებაში მთიულთა, გუდამაყრელთა და საქართველოს მთიანეთის მთელი მოსახლეობის ჩაბმა . ამას უნდა გადაეკეტა კავკასიიონის უღელტეხილები. ასევე ჩაფიქრებული იყო დაღესტნელთა და ჩრდილოკავკასიელთა აჯანყება.
1810 წლის აპრილში სოლონ მეორე შეიპყრო საქართველოში მთავარსარდალმა ტორმასოვმა. მაგრამ 10 მაისს იმერეთის მეფე გაიქცა ტყვეობიდან და მან ააჯანყა იმერეთი. რუსეთის ბატონობას საქართველოში დაემუქრა საფრთხე. ირანთან და ოსმალეთთან ომის პირობებში რუსეთის სარდლობას არ შეეძლო იმერეთში დამატებითი ჯარების გადასროლა და აქ არსებული ძალებით მეფე სოლომონის დამარცხება შეუძლებელი იყო.
1810 წლის ივნისის ბოლოს აჯანყდნენ ცხინვალის ჩრდილოეთით მცხოვრებნი.
მათ აჯანყებას სათავეში ჩაუდგა ახალციხიდან ჩაყვანილი 24 წლის ლეონ იულონის ძე ბაგრატიონი.
ლეონი კარგად იცნობდა ამ ადგილებს. იულონ ირაკლის ძეს სოფელ ბელოთში ჰქონდა სიმაგრე და სამსართულიანი სასახლე სადაც მისი ოჯახი მუდამ ცხოვრობდა 1795 წლიდან.
ქართლ-კახეთში რუსული მმართველობის დამყარებამდე ქსანის და გვერდისძირის მამულები იულონის მამულები იყო და მოსახლეობა შესაბამისად მისი ქვეშევრდომი იყო.
მის ამ ქვეშევრდომებს შორის იყვნენ ოსებიც.
1803 წელს გორში კაპიტან-ისპრავნიკ ენოხინის მიერ
ჩატარებული აღწერით ოსები საქართველოს საზღვრებში კომპაქტურად ცხოვრობდნენ
ძირითადად მდინარეები დიდი ლიახვის, მცირე,ლიახვის, ფრონეს და არაგვის ზემო
წელის მთიან ნაწილში და აგრეთვე ისტორიული დვალეთის ტერიტორიაზე.
ერეკლე მეორე და ბაგრატიონთა სხვა წარმომადგენლები მუდამ ზრუნავდნენ ოსების ეკონომიკური და კულტურული მდგომარეობის გაუმჯობესებაზე და ოსებიც ერთგულებით პასუხობდნენ.
ეს გამოჩნდა 1810 წლის აჯანყების დროსაც. ამ აჯანყების მიზანი კი იყო ქართლ-კახეთის და იმერეთის სამეფოთა და ბაგრატიონთა დინასტიის მმართველობის აღდგენა.
საქართველოში მცხოვრები ოსები დაუფიქრებლად შეუერთდნენ ქართველთა აჯანყებას და ამით დაადასტურეს მათი ერთგულება ბაგრატიონებისადმი და ქართული სამეფოსადმი.
ოსების ერთგულება საქართველოსადმი და ბაგრატიონებისადმი დაადასტურა იმან რომ ლეონ იულონის ძემ სულ ოთხ დღეში //26-31 ივნისი// შეკრიბა ორასი აჯანყებული რომელთა უმრავლესობასაც ოსები შეადგენდნენ.
თეიმურაზ ბაგრატიონი წერს: «ლეონმა შეკრიბა ოსები და მიადგა ცხინვალს. ქართლის გუბერნატორი ახვერდოვი რუსთა ჯარით ავიდა ცხინვალში, მაგრამ ვერ გაუძლო ოსთა ზეწოლას და გამაგრდა ცხინვალის ციხეში».
რუსებს დასახმარებლად გაუგზავნეს დამატებითი ძალები. აჯანყებულებმა უკან დაიხიეს. რუსებმა დაწვეს აჯანყებული სოფლები. ტორმასოვმა ბრძანა აჯანყებულთა და მზვერავთა დასჯა და მოღალატე თავადების მიწების და იქ მცხოვრებთა გადაცემა რომანოვთა ხაზინისთვის.
რუსები ფიქრობდნენ რომ გამოჩენილი სისასტიკის შემდეგ აჯანყებულები ზურგს შეაქცევდნენ ლეონს, მაგრამ მათი იმედი არ გამართლდა.
ცხინვალიდან უკანდახევის შემდეგ ლეონმა თავი შეაფარა ჯავას ჩრდილოეთით მცხოვრებ ოსებს და დაიწყო რუსებზე თავდასხმისთვის მზადება. რუსებმა სცადეს ლეონის შეპყრობა მისი ახლობლების ხელით. არ იყო გამორიცხული მისი ლიკვიდაცია. ლეონის დამჭერს პირდებოდნენ კერ 500 და შემდეგ 2000 რუბლს, მაგრამ ადგილობრივ მოსახლეობაში მოღალატე ვერ მონახეს.
1810 წლის სექტემბერში რუსებმა გაიმარჯვეს ირანულ და ოსმალურ ფრონტებზე, რამაც უარყოფითად იმოქმედა საქართველოზეც. ხანისწყალთან გამართულ ბრძოლაში რუსებმა დაამარცხეს სოლომონ მეორეც.
მან თავი შეაფარა ახალციხეს. რუსებმა საბოლოოდ დაიპყრეს იმერეთი.
ქართული სახელმწიფოებრიობის ისტორიაში რუსეთის მმართველობის დამყარება იმერეთში მორიგი დამარცხება იყო.
ამის შემდეგ ქართველთა ბრძოლა თვითმყოფობისთვის გართულდა.
ამის შემდეგ რუსებს ხელები გაეხსნათ: მათ უკვე შეეძლოთ ქართლის ჩრდილოეთი რაიონების წინააღმდეგ შეტევის დაწყება. აჯანყებულთა დასასჯელად და ლეონის შესაპყრობად რუსებმა 1810 წლის სექტემბრის ბოლოს წამოიწყეს შეტევები არაგვის და ჯავის ხეობების წინააღმდეგ. მათ დახვდათ აჯანყებულთა მედგარი წინააღმდეგობა, მაგრამ აჯანყებულებმა ვერ გასძლეს და უკან დაიხიეს.
რუსებთან ბრძოლაში დაეცა აჯანყებულთა ერთ-ერთი ხელმძღვანელი დურმიშხან ტუსიშვილი.
რუსები სასტიკად გაუსწორდნენ აჯანყების მონაწილეებს. მათ დაწვეს 20 სოფელი, მოსპეს საგვარეული კოშკები.
რუსთა დამსჯელი ოპერაციების გასაჩერებლად 12 ოსი უხუცესი ჩავიდა ტფილისში მეფისნაცვალთან,
უზომო დამცირებისა და მორჩილების ნიშნად ისინი ტფილისის ქუჩებში კისერზე ხანჯალშებმულები ატარეს.
ამის შემდეგ ტორმასოვმა ისინი შეიწყალა და სტალს უბრძანა მოსახლეობის იმპერატორის ერთგულებაზე დაფიცება და ჩამორთმევა პირობისა რომ ოსები ლეონს გადასცემდნენ რუსებს.
რუსებმა დასაჯეს აჯანყებაში მონაწილე ქართველი თავადებიც: შეიპყრეს ლუარსაბ მაჩაბელი და ბაადურ ბორტიშვილი. ლუარსაბ მაჩაბელი გააგზავნეს რუსეთში და ბაადური გარდაიცვალა ტფილისის ციხეში. ჯავახიშვილის,
თარხნიშვილის და დემეტრეს შთამომავლების მსგავსად მათაც ჩამოართვეს ყმები და მიწები და გადასცეს ისინი რომანოვთა ხაზინას.
1810 წლის ნოემბერში ლეონ ბაგრატიონი გადავიდა დვალეთში, სადაც იყო 1811 წლის ნოემბრამდე,
რუსული ადმინისტრაცია ცდილობდა დვალეთის ოსებს შორის ქართველი ბატონიშვილის მკვლელი ან რუსებისთვის გადამცემი მოღალატის პოვნას და დიდ საფასურს პირდებოდა.
მოღალატე ვერ მონახეს.
გაბოროტებულმა რუსებმა ოსები მოაქციეს ეკონომიკურ იზოლაციაში რაც მთიელებისთვის ნიშნავდა სიკვდილს. დაიჭირეს მოზდოკში სავაჭროდ ჩასული რამოდენიმე ოსი და დაემუქრნენ იმათ გაციმბირებით თუ კი ისინი არ გასცემდნენ ლეონს.
არ გასჭრა არც რუსების ამ მუქარამ. ოსები დარჩნენ ლეონის ერთგულნი.
მაგრამ ოსებს ძვირად უჯდებოდათ ქართული სამეფო სახლისადმი ერთგულება. ლეონმა გადაწყვიტა მათი მდგომარეობის შემსუბუქება და გადავიდა ახალციხეში, თუმცა იცოდა რომ რუსებმა გადაკეტეს ყველა გზა.
მან გააღწია ოსების დახმარებით მაგრამ სიმაგრე გოგიასთან გადააწყდა ვიღაც ლეკებს და დაიღუპა.
ლეონის სიკვდილმა გააჯავრა ახალციხის ფაშა რომელმაც ბრძანა "ამ ლეკების მოხრჩობა".
სასტიკად გაუსწორნენ ლეონის მკვლელების ოჯახებს დაღესტანშიც.
ლეონ იულონის ძემ განუმეორებელი სახე მიანიჭა ქართულ ეროვნულ-განმანთავისუფლებელ მოძრაობას.
დამარცხდა ქართული სახელმწიფოს და ბაგრატიონთა დინასტიის მმართველობის აღდგენის კიდევ ერთი ცდა. 1810-11 წლის აჯანყებამ მარცხი განიცადა,
რუსებმა გააფართოვეს თავისი სამფლობელოები კავკასიაში და განამტკიცეს თავისი გავლენა.
ქართლის ჩრდილოეთ რაიონებში კომპაქტურად მცხოვრები ოსები დიდხანს არ ემორჩილებოდნენ რუსეთის იმპერიის ხელისუფლებას რომელსაც მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში მოუწია ოსების წინააღმდეგ რამოდენიმე სასტიკი სადამსჯელო ოპერაციის ჩატარება.
1810-1811 წლების აჯანყებამ ნათლად აჩვენა რომ საქართველოში მცხოვრები ოსები ოსები გამოირჩეოდნენ განსაკუთრებული ერთგულებით ბაგრატიონთა სამეფო სახლისა და ქართული სახელმწიფოს მიმართ.
ცხადია რომ მე-19 საუკუნის დასაწყისში ოსებში სეპარატისტული განწყობილებები არ ყოფილა. ეს განწყობილებები გააჩინა როგორც რომანოვთა ისე ბოლშევიკთა ვერაგულმა ანტიქართულმა პოლიტიკამ!
http://forumkavkaz.com/index.php?topic=5949.0;wap2
Simo Hayha:
Борьба осетин за восстановление государственности Грузии в 1810-1811 гг
12 сентября 1801 года российский императорский двор упразднил Картлийско-Кахетинское царство и правление царской династии Багратиони. В Грузии развернулось национально-освободительное движение против российского правления, которое возглавили царевичи рода Багратиони.
Грузинские политики знали, что спонтанные выступления обречены на поражение, поэтому пытались достичь соглашения с персами, турками и северокавказцами, чтобы совместными силами выступить против России. Такой момент наступил весной 1810 года. В этот период персы и османы заключили военный союз против России, после чего были запланированы совместные антироссийские выступления. В переговорах активное участие принимали представители Картлийско-Кахетинского царского двора и имеретинский царь Соломон II. Согласно разработанному плану, персы должны были начать военные действия со стороны Карабаха и Гянджи, а также в Фамбаке и Шурагеле; османы же должны были предпринять наступление в направлении Имеретии. Соломон II должен был поднять восстание имеретинского населения; антироссийские выступления были запланированы и в северных районах Картли, куда русские в тот период не отваживались вступить даже с проводниками и весьма многочисленной охраной. Поэтому здесь можно было безопасно проводить агитационную работу. Первоочерной задачей было подключить к восстанию мтиульцев, гудамакарцев и вообще все горское население Грузии. Оно должно было перекрыть перевалы через Кавказ. Было также предусмотрено поднять восстание дагестанцев и северокавказцев.
В апреле 1810 года главнокомандующий в Грузии Тормасов захватил Соломона II, но 10 мая имеретинский царь сбежал из плена и возглавил восстание в Имеретии. «Российскому господству в Грузии угрожала опасность. В обстановке войны с Ираном и Османской империей российское командование не могло перебросить в Имеретию дополнительные армейские части. А имевшимися здесь силами нанести поражение царю Соломону было невозможно».
В конце июня 1810 года восстало население, проживавшее севернее Цхинвали. Его выступление возглавил привезенный из Ахалцихского атабагства 24-летний Леон Юлонович Багратиони. Леон хорошо знал эти места. Юлон Ираклиевич в селе Белоти имел крепость и трехэтажный дворец, в котором его семья постоянно проживала с 1795 года. До установления российского правления в Картл-Кахети поместья в Ксани и Гвердисдзири были поместьями Юлона, соответственно население этого края было его подданным. Среди него были и осетины. Согласно переписи, проведенной в 1803 году в Гори капитан-исправником Енохиным, осетины в пределах границ Грузии компактно проживали в основном в горной полосе верхнего пояса рек Большая Лиахви и Малая Лиахви, Ксани, Фроне и Арагви, а также на территории исторической Двалети. Эрекле II и другие представители рода Багратиони постоянно заботились об улучшении экономического и культурного положения осетин. Осетины тоже отвечали верностью. Это проявилось и во время восстания 1810 года, имевшего четко выраженные политические цели: восстановление Картлийско-Кахетинского и Имеретинского царства, а также правления династии Багратиони. Проживавшие в Грузии осетины, не задумываясь, подключились к восстанию, чем подтвердили поддержку и верность династии Багратиони и грузинскогому царству.
Показателем уважения осетин к династии Багратиони и имевшихся перед грузинским государством обязательств был тот факт, что Леону Юлоновичу потребовалось всего лишь 4 дня (26-31 июня), чтобы собрать 200 восставших, большинство из которых были осетины. Теймураз Багратиони пишет: «Леон… собрал вокруг себя осетин и подошел близко к Цхинвали… Ахвердов, губернатор Картли, поднялся с русским воинством в Цхинвали и, не выдержав натиска осетин, укрепился в крепости Цхинвали». Русским на помощь прислали дополнительные силы. Восставшие повернули назад. Русские сожгли восставшие села. Тормасов издал приказ казнить пленных и шпионов и передать земли князей-изменников (вместе с проживавшими на них крестьянами) государственной казне. Русские думали, что после жестокой расправы «восставшие отвернутся от Леона», но их ожидания не оправдались.
После отступления от Цхинвали, Леон укрылся среди осетин, проживавших севернее Джавы, и стал готовиться к нападению на русских. В условиях, когда между Османией и Персией шли активные боевые действия, русские отложили карательную операцию против восставших на более благополучное время. Но решили захватить Леона, что и опытались сделать с помощью близких ему людей. Не исключалась и его ликвидация. За поимку Леона было учреждено сначала 500, а затем 2000 рублей, хотя поиски предателя среди местного населения были безуспешны.
В сентябре 1810 года русские одержали победу на русско-иранском и русско-османском фронтах, что отрицательно повлияло на происходящие в Грузии антирусские восстания. В сражении с русскими у Ханисцкали потерпел поражение и Соломон II. Он укрылся в Ахалцихе. Русские окончательно овладели Имеретией. В истории грузинскогой государственности установление Россией своего правления в Имеретинском царстве было очередным поражением. «Был уничтожен этот последний «островок» национального государства, который пока еще воодушевлял силы, борющиеся за независимость… После 1810 года борьба грузин за самобытность вошла в более сложную фазу».
После этого у русских были развязаны руки: они уже могли предпринять наступление на северные районы Картли. В конце сентября 1810 года русские, чтобы наказать восставших и захватить Леона, предприняли наступление в двух направлениях – на Арагвское и Джавское ущелья. На обоих участках они встретили упорное сопротивление восставших. Но не выдаржав натиска русских, они повернули назад. В сражении с русскими пал один из руководителей восстания Дурмишхан Тусишвили.
Русские жестоко расправились с участниками восстания. Они предали огню двадцать сел, уничтожили родовые башни. Чтобы остановить карательные акции русских, 12 старейшин-осетин прибыли в Тифлис к наместнику. «В знак огромного унижения и покорности им присудили ход по улицам Тифлиса с кинжалом на шее», после чего Тормасов их помиловал и приказал Сталю, заставить население посягнуть на верность императору и дать слово передать Леона русским.
Русские наказали и участвовавших в восстании грузинских князей. Теймураз Багратиони пишет: «Захватили Мачабели Луарсаба и Баадура Бортишвили. Мачабели Луарсаба отправили в Россию и Баадур умер в тбилисской тюрьме. Подобно Джавахишвили, Тархнишвили, а также потомкам Деметрэ, у них также отобрали крепостных и земли и передали их государству".
В ноябре 1810 года Леон Багратиони перебрался на территорию Двалети, где находился до ноября 1811 года. Русская администрация среди осетин Двалети пыталась найти такого предателя, который за большое вознаграждение или убил бы грузинского царевича или передал бы его русским. Местное население не пошло ни на какие условия. Власти России держали его в экономической изоляции, что для горского населения означало голодную смерть. Были арестованы несколько нарских осетин, прибывших в Моздок торговать. Им угрожали ссылкой в Сибирь в том случае, если они не выдадут им Леона, хотя и эта угроза не возымела действия. Осетины до конца остались верны Леону.
Но верность грузинскому царскому дому осетинам обходилась дорого. Леон решил облегчить их положение и перебрался в Ахалцихе, хотя знал, что русские перекрыли все дороги. С помощью осетин Леон сумел выбраться из окружения русских, но случайно стал жертвой лезгин, которые захватили его у крепости Гогия. Смерть Леона разгневала Ахалцихского пашу и он распорядился «удавить этих лезгин». Жестоко расправились и с семьями убийц Леона в Дагестане. Леон Юлонович придал грузинскому национально-освободительному движению неповторимый характер.
Потерпела крах еще одна попытка восстановить грузинское государство и правление династии Багратиони. Антироссийское восстание 1810-1811 годов потерпело поражение. Было упразднено и Имеретинское царство. Русские расширили свои владения на Кавказе и укрепили свое влияние.
Осетины, компактно проживавшие в северных районах Картли, еще долго не подчинялись русским властям и чтобы подчинить их, русские в первой половине XIX века предприняли несколько жестоких карательных операций.
Восстание 1810-1811 года четко продемонстрировало, что проживавшие в Грузии осетины отличались особой верностью к грузинскому роду Багратиони и Грузинскому государству. Им доверяли и представители грузинского царского двора. Очевидно, что сепаратистcких настроений среди осетин в начале XIX века не было, они появились позднее и стали итогом целенаправленной и коварной антигрузинской политики российских властей...
რუსეთისგან მოითხოვდა გეორგიევსკის ტრაქტატის თანახმად აღმოსავლეთ საქართველოს პოლიტიკური დამოუკიდებლობის აღდგენას. მალე სოლომონ II-თან გაიქცა იმერეთში და ახალციხის ფაშის მეოხებით მოლაპარაკება გამართა ოსმალეთთან ცარიზმის წინააღმდეგ დახმარების თაობაზე. 1805 რუსეთში გადაასახლეს. ცხოვრობდა პეტერბურგში. დასაფლავებულია ალექსანდრე ნეველის ლავრაში სხვა ქართველ ბატონიშვილთა გვერდით.
1801 წლის 12 სექტემბერს რომანოვების კარმა გააუქმა ქართლ-კახეთის სამეფო და ბაგრატიონთა დინასტიის მმართველობა და საქართველოში დაიწყო ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი მოძრაობა რომელსაც სათავეში ჩაუდგნენ ბატონიშვილი ბაგრატიონები.
ქართველმა პოლიტიკოსებმა იცოდნენ რომ სპონტანური გამოსვლები დამარცხებისთვის იყო განწირული და ცდილობდნენ შეთანხმების მიღწევას სპარსელებთან და ჩრდილოკავკასიელებთან რათა ერთიანი ძალებით გამოსულიყვნენ
რუსეთის იმპერიის წინააღმდეგ.
ასეთი მომენტი დადგა 1810 წლის გაზაფხულზე, როდესაც სპარსელებმა და ოსმალებმა დადეს სამხედრო კავშირი რუსეთის იმპერიის წინააღმდეგ, რის შემდეგაც დაგეგმილი იყო ერთობლივი გამოსვლები. მოლაპარაკებებში აქტიურად მონაწილეობდნენ ქართლ-კახეთის სამეფო კარის წარმომადგენლები და იმერეთის მეფე სოლომონ მეორე.
შემუშავებული გეგმის თანახმად სპარსელებს უნდა დაეწყოთ სამხედრო მოქმედებები ყარაბაღის და განჯის მხრიდან, ფამბაკში და შურაღელში. ოსმალებს უნდა დაეწყოთ შეტევა იმერეთის მიმართულებით.
სოლომონს უნდა წამოეწყო აჯანყება იმერეთში. გამოსვლები უნდა დაწყებულიყო ქართლის ჩრდილოეთ რაიონებშიც სადაც რუსები მაშინ ვერ ბედავდნენ შესვლას ვერც გამყოლთა და საკმაოდ მრავალრიცხოვანი დაცვის თანხლებით.
ამიტომ აქ უშიშრად შეიძლებოდა აგიტაცია.
უპირველესი ამოცანა იყო აჯანყებაში მთიულთა, გუდამაყრელთა და საქართველოს მთიანეთის მთელი მოსახლეობის ჩაბმა . ამას უნდა გადაეკეტა კავკასიიონის უღელტეხილები. ასევე ჩაფიქრებული იყო დაღესტნელთა და ჩრდილოკავკასიელთა აჯანყება.
1810 წლის აპრილში სოლონ მეორე შეიპყრო საქართველოში მთავარსარდალმა ტორმასოვმა. მაგრამ 10 მაისს იმერეთის მეფე გაიქცა ტყვეობიდან და მან ააჯანყა იმერეთი. რუსეთის ბატონობას საქართველოში დაემუქრა საფრთხე. ირანთან და ოსმალეთთან ომის პირობებში რუსეთის სარდლობას არ შეეძლო იმერეთში დამატებითი ჯარების გადასროლა და აქ არსებული ძალებით მეფე სოლომონის დამარცხება შეუძლებელი იყო.
1810 წლის ივნისის ბოლოს აჯანყდნენ ცხინვალის ჩრდილოეთით მცხოვრებნი.
მათ აჯანყებას სათავეში ჩაუდგა ახალციხიდან ჩაყვანილი 24 წლის ლეონ იულონის ძე ბაგრატიონი.
ლეონი კარგად იცნობდა ამ ადგილებს. იულონ ირაკლის ძეს სოფელ ბელოთში ჰქონდა სიმაგრე და სამსართულიანი სასახლე სადაც მისი ოჯახი მუდამ ცხოვრობდა 1795 წლიდან.
ქართლ-კახეთში რუსული მმართველობის დამყარებამდე ქსანის და გვერდისძირის მამულები იულონის მამულები იყო და მოსახლეობა შესაბამისად მისი ქვეშევრდომი იყო.
მის ამ ქვეშევრდომებს შორის იყვნენ ოსებიც.
 |
| კოსტა ხეთაგათი-ხეთაგური ტფილისში |
ერეკლე მეორე და ბაგრატიონთა სხვა წარმომადგენლები მუდამ ზრუნავდნენ ოსების ეკონომიკური და კულტურული მდგომარეობის გაუმჯობესებაზე და ოსებიც ერთგულებით პასუხობდნენ.
ეს გამოჩნდა 1810 წლის აჯანყების დროსაც. ამ აჯანყების მიზანი კი იყო ქართლ-კახეთის და იმერეთის სამეფოთა და ბაგრატიონთა დინასტიის მმართველობის აღდგენა.
საქართველოში მცხოვრები ოსები დაუფიქრებლად შეუერთდნენ ქართველთა აჯანყებას და ამით დაადასტურეს მათი ერთგულება ბაგრატიონებისადმი და ქართული სამეფოსადმი.
ოსების ერთგულება საქართველოსადმი და ბაგრატიონებისადმი დაადასტურა იმან რომ ლეონ იულონის ძემ სულ ოთხ დღეში //26-31 ივნისი// შეკრიბა ორასი აჯანყებული რომელთა უმრავლესობასაც ოსები შეადგენდნენ.
თეიმურაზ ბაგრატიონი წერს: «ლეონმა შეკრიბა ოსები და მიადგა ცხინვალს. ქართლის გუბერნატორი ახვერდოვი რუსთა ჯარით ავიდა ცხინვალში, მაგრამ ვერ გაუძლო ოსთა ზეწოლას და გამაგრდა ცხინვალის ციხეში».
რუსებს დასახმარებლად გაუგზავნეს დამატებითი ძალები. აჯანყებულებმა უკან დაიხიეს. რუსებმა დაწვეს აჯანყებული სოფლები. ტორმასოვმა ბრძანა აჯანყებულთა და მზვერავთა დასჯა და მოღალატე თავადების მიწების და იქ მცხოვრებთა გადაცემა რომანოვთა ხაზინისთვის.
რუსები ფიქრობდნენ რომ გამოჩენილი სისასტიკის შემდეგ აჯანყებულები ზურგს შეაქცევდნენ ლეონს, მაგრამ მათი იმედი არ გამართლდა.
ცხინვალიდან უკანდახევის შემდეგ ლეონმა თავი შეაფარა ჯავას ჩრდილოეთით მცხოვრებ ოსებს და დაიწყო რუსებზე თავდასხმისთვის მზადება. რუსებმა სცადეს ლეონის შეპყრობა მისი ახლობლების ხელით. არ იყო გამორიცხული მისი ლიკვიდაცია. ლეონის დამჭერს პირდებოდნენ კერ 500 და შემდეგ 2000 რუბლს, მაგრამ ადგილობრივ მოსახლეობაში მოღალატე ვერ მონახეს.
1810 წლის სექტემბერში რუსებმა გაიმარჯვეს ირანულ და ოსმალურ ფრონტებზე, რამაც უარყოფითად იმოქმედა საქართველოზეც. ხანისწყალთან გამართულ ბრძოლაში რუსებმა დაამარცხეს სოლომონ მეორეც.
მან თავი შეაფარა ახალციხეს. რუსებმა საბოლოოდ დაიპყრეს იმერეთი.
ქართული სახელმწიფოებრიობის ისტორიაში რუსეთის მმართველობის დამყარება იმერეთში მორიგი დამარცხება იყო.
ამის შემდეგ ქართველთა ბრძოლა თვითმყოფობისთვის გართულდა.
ამის შემდეგ რუსებს ხელები გაეხსნათ: მათ უკვე შეეძლოთ ქართლის ჩრდილოეთი რაიონების წინააღმდეგ შეტევის დაწყება. აჯანყებულთა დასასჯელად და ლეონის შესაპყრობად რუსებმა 1810 წლის სექტემბრის ბოლოს წამოიწყეს შეტევები არაგვის და ჯავის ხეობების წინააღმდეგ. მათ დახვდათ აჯანყებულთა მედგარი წინააღმდეგობა, მაგრამ აჯანყებულებმა ვერ გასძლეს და უკან დაიხიეს.
რუსებთან ბრძოლაში დაეცა აჯანყებულთა ერთ-ერთი ხელმძღვანელი დურმიშხან ტუსიშვილი.
რუსები სასტიკად გაუსწორდნენ აჯანყების მონაწილეებს. მათ დაწვეს 20 სოფელი, მოსპეს საგვარეული კოშკები.
რუსთა დამსჯელი ოპერაციების გასაჩერებლად 12 ოსი უხუცესი ჩავიდა ტფილისში მეფისნაცვალთან,
უზომო დამცირებისა და მორჩილების ნიშნად ისინი ტფილისის ქუჩებში კისერზე ხანჯალშებმულები ატარეს.
ამის შემდეგ ტორმასოვმა ისინი შეიწყალა და სტალს უბრძანა მოსახლეობის იმპერატორის ერთგულებაზე დაფიცება და ჩამორთმევა პირობისა რომ ოსები ლეონს გადასცემდნენ რუსებს.
რუსებმა დასაჯეს აჯანყებაში მონაწილე ქართველი თავადებიც: შეიპყრეს ლუარსაბ მაჩაბელი და ბაადურ ბორტიშვილი. ლუარსაბ მაჩაბელი გააგზავნეს რუსეთში და ბაადური გარდაიცვალა ტფილისის ციხეში. ჯავახიშვილის,
თარხნიშვილის და დემეტრეს შთამომავლების მსგავსად მათაც ჩამოართვეს ყმები და მიწები და გადასცეს ისინი რომანოვთა ხაზინას.
1810 წლის ნოემბერში ლეონ ბაგრატიონი გადავიდა დვალეთში, სადაც იყო 1811 წლის ნოემბრამდე,
რუსული ადმინისტრაცია ცდილობდა დვალეთის ოსებს შორის ქართველი ბატონიშვილის მკვლელი ან რუსებისთვის გადამცემი მოღალატის პოვნას და დიდ საფასურს პირდებოდა.
მოღალატე ვერ მონახეს.
გაბოროტებულმა რუსებმა ოსები მოაქციეს ეკონომიკურ იზოლაციაში რაც მთიელებისთვის ნიშნავდა სიკვდილს. დაიჭირეს მოზდოკში სავაჭროდ ჩასული რამოდენიმე ოსი და დაემუქრნენ იმათ გაციმბირებით თუ კი ისინი არ გასცემდნენ ლეონს.
არ გასჭრა არც რუსების ამ მუქარამ. ოსები დარჩნენ ლეონის ერთგულნი.
მაგრამ ოსებს ძვირად უჯდებოდათ ქართული სამეფო სახლისადმი ერთგულება. ლეონმა გადაწყვიტა მათი მდგომარეობის შემსუბუქება და გადავიდა ახალციხეში, თუმცა იცოდა რომ რუსებმა გადაკეტეს ყველა გზა.
მან გააღწია ოსების დახმარებით მაგრამ სიმაგრე გოგიასთან გადააწყდა ვიღაც ლეკებს და დაიღუპა.
ლეონის სიკვდილმა გააჯავრა ახალციხის ფაშა რომელმაც ბრძანა "ამ ლეკების მოხრჩობა".
სასტიკად გაუსწორნენ ლეონის მკვლელების ოჯახებს დაღესტანშიც.
ლეონ იულონის ძემ განუმეორებელი სახე მიანიჭა ქართულ ეროვნულ-განმანთავისუფლებელ მოძრაობას.
დამარცხდა ქართული სახელმწიფოს და ბაგრატიონთა დინასტიის მმართველობის აღდგენის კიდევ ერთი ცდა. 1810-11 წლის აჯანყებამ მარცხი განიცადა,
რუსებმა გააფართოვეს თავისი სამფლობელოები კავკასიაში და განამტკიცეს თავისი გავლენა.
ქართლის ჩრდილოეთ რაიონებში კომპაქტურად მცხოვრები ოსები დიდხანს არ ემორჩილებოდნენ რუსეთის იმპერიის ხელისუფლებას რომელსაც მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში მოუწია ოსების წინააღმდეგ რამოდენიმე სასტიკი სადამსჯელო ოპერაციის ჩატარება.
1810-1811 წლების აჯანყებამ ნათლად აჩვენა რომ საქართველოში მცხოვრები ოსები ოსები გამოირჩეოდნენ განსაკუთრებული ერთგულებით ბაგრატიონთა სამეფო სახლისა და ქართული სახელმწიფოს მიმართ.
ცხადია რომ მე-19 საუკუნის დასაწყისში ოსებში სეპარატისტული განწყობილებები არ ყოფილა. ეს განწყობილებები გააჩინა როგორც რომანოვთა ისე ბოლშევიკთა ვერაგულმა ანტიქართულმა პოლიტიკამ!
-----------------------------
http://forumkavkaz.com/index.php?topic=5949.0;wap2
Simo Hayha:
Борьба осетин за восстановление государственности Грузии в 1810-1811 гг
12 сентября 1801 года российский императорский двор упразднил Картлийско-Кахетинское царство и правление царской династии Багратиони. В Грузии развернулось национально-освободительное движение против российского правления, которое возглавили царевичи рода Багратиони.
Грузинские политики знали, что спонтанные выступления обречены на поражение, поэтому пытались достичь соглашения с персами, турками и северокавказцами, чтобы совместными силами выступить против России. Такой момент наступил весной 1810 года. В этот период персы и османы заключили военный союз против России, после чего были запланированы совместные антироссийские выступления. В переговорах активное участие принимали представители Картлийско-Кахетинского царского двора и имеретинский царь Соломон II. Согласно разработанному плану, персы должны были начать военные действия со стороны Карабаха и Гянджи, а также в Фамбаке и Шурагеле; османы же должны были предпринять наступление в направлении Имеретии. Соломон II должен был поднять восстание имеретинского населения; антироссийские выступления были запланированы и в северных районах Картли, куда русские в тот период не отваживались вступить даже с проводниками и весьма многочисленной охраной. Поэтому здесь можно было безопасно проводить агитационную работу. Первоочерной задачей было подключить к восстанию мтиульцев, гудамакарцев и вообще все горское население Грузии. Оно должно было перекрыть перевалы через Кавказ. Было также предусмотрено поднять восстание дагестанцев и северокавказцев.
В апреле 1810 года главнокомандующий в Грузии Тормасов захватил Соломона II, но 10 мая имеретинский царь сбежал из плена и возглавил восстание в Имеретии. «Российскому господству в Грузии угрожала опасность. В обстановке войны с Ираном и Османской империей российское командование не могло перебросить в Имеретию дополнительные армейские части. А имевшимися здесь силами нанести поражение царю Соломону было невозможно».
В конце июня 1810 года восстало население, проживавшее севернее Цхинвали. Его выступление возглавил привезенный из Ахалцихского атабагства 24-летний Леон Юлонович Багратиони. Леон хорошо знал эти места. Юлон Ираклиевич в селе Белоти имел крепость и трехэтажный дворец, в котором его семья постоянно проживала с 1795 года. До установления российского правления в Картл-Кахети поместья в Ксани и Гвердисдзири были поместьями Юлона, соответственно население этого края было его подданным. Среди него были и осетины. Согласно переписи, проведенной в 1803 году в Гори капитан-исправником Енохиным, осетины в пределах границ Грузии компактно проживали в основном в горной полосе верхнего пояса рек Большая Лиахви и Малая Лиахви, Ксани, Фроне и Арагви, а также на территории исторической Двалети. Эрекле II и другие представители рода Багратиони постоянно заботились об улучшении экономического и культурного положения осетин. Осетины тоже отвечали верностью. Это проявилось и во время восстания 1810 года, имевшего четко выраженные политические цели: восстановление Картлийско-Кахетинского и Имеретинского царства, а также правления династии Багратиони. Проживавшие в Грузии осетины, не задумываясь, подключились к восстанию, чем подтвердили поддержку и верность династии Багратиони и грузинскогому царству.
Показателем уважения осетин к династии Багратиони и имевшихся перед грузинским государством обязательств был тот факт, что Леону Юлоновичу потребовалось всего лишь 4 дня (26-31 июня), чтобы собрать 200 восставших, большинство из которых были осетины. Теймураз Багратиони пишет: «Леон… собрал вокруг себя осетин и подошел близко к Цхинвали… Ахвердов, губернатор Картли, поднялся с русским воинством в Цхинвали и, не выдержав натиска осетин, укрепился в крепости Цхинвали». Русским на помощь прислали дополнительные силы. Восставшие повернули назад. Русские сожгли восставшие села. Тормасов издал приказ казнить пленных и шпионов и передать земли князей-изменников (вместе с проживавшими на них крестьянами) государственной казне. Русские думали, что после жестокой расправы «восставшие отвернутся от Леона», но их ожидания не оправдались.
После отступления от Цхинвали, Леон укрылся среди осетин, проживавших севернее Джавы, и стал готовиться к нападению на русских. В условиях, когда между Османией и Персией шли активные боевые действия, русские отложили карательную операцию против восставших на более благополучное время. Но решили захватить Леона, что и опытались сделать с помощью близких ему людей. Не исключалась и его ликвидация. За поимку Леона было учреждено сначала 500, а затем 2000 рублей, хотя поиски предателя среди местного населения были безуспешны.
В сентябре 1810 года русские одержали победу на русско-иранском и русско-османском фронтах, что отрицательно повлияло на происходящие в Грузии антирусские восстания. В сражении с русскими у Ханисцкали потерпел поражение и Соломон II. Он укрылся в Ахалцихе. Русские окончательно овладели Имеретией. В истории грузинскогой государственности установление Россией своего правления в Имеретинском царстве было очередным поражением. «Был уничтожен этот последний «островок» национального государства, который пока еще воодушевлял силы, борющиеся за независимость… После 1810 года борьба грузин за самобытность вошла в более сложную фазу».
После этого у русских были развязаны руки: они уже могли предпринять наступление на северные районы Картли. В конце сентября 1810 года русские, чтобы наказать восставших и захватить Леона, предприняли наступление в двух направлениях – на Арагвское и Джавское ущелья. На обоих участках они встретили упорное сопротивление восставших. Но не выдаржав натиска русских, они повернули назад. В сражении с русскими пал один из руководителей восстания Дурмишхан Тусишвили.
Русские жестоко расправились с участниками восстания. Они предали огню двадцать сел, уничтожили родовые башни. Чтобы остановить карательные акции русских, 12 старейшин-осетин прибыли в Тифлис к наместнику. «В знак огромного унижения и покорности им присудили ход по улицам Тифлиса с кинжалом на шее», после чего Тормасов их помиловал и приказал Сталю, заставить население посягнуть на верность императору и дать слово передать Леона русским.
Русские наказали и участвовавших в восстании грузинских князей. Теймураз Багратиони пишет: «Захватили Мачабели Луарсаба и Баадура Бортишвили. Мачабели Луарсаба отправили в Россию и Баадур умер в тбилисской тюрьме. Подобно Джавахишвили, Тархнишвили, а также потомкам Деметрэ, у них также отобрали крепостных и земли и передали их государству".
В ноябре 1810 года Леон Багратиони перебрался на территорию Двалети, где находился до ноября 1811 года. Русская администрация среди осетин Двалети пыталась найти такого предателя, который за большое вознаграждение или убил бы грузинского царевича или передал бы его русским. Местное население не пошло ни на какие условия. Власти России держали его в экономической изоляции, что для горского населения означало голодную смерть. Были арестованы несколько нарских осетин, прибывших в Моздок торговать. Им угрожали ссылкой в Сибирь в том случае, если они не выдадут им Леона, хотя и эта угроза не возымела действия. Осетины до конца остались верны Леону.
Но верность грузинскому царскому дому осетинам обходилась дорого. Леон решил облегчить их положение и перебрался в Ахалцихе, хотя знал, что русские перекрыли все дороги. С помощью осетин Леон сумел выбраться из окружения русских, но случайно стал жертвой лезгин, которые захватили его у крепости Гогия. Смерть Леона разгневала Ахалцихского пашу и он распорядился «удавить этих лезгин». Жестоко расправились и с семьями убийц Леона в Дагестане. Леон Юлонович придал грузинскому национально-освободительному движению неповторимый характер.
Потерпела крах еще одна попытка восстановить грузинское государство и правление династии Багратиони. Антироссийское восстание 1810-1811 годов потерпело поражение. Было упразднено и Имеретинское царство. Русские расширили свои владения на Кавказе и укрепили свое влияние.
Осетины, компактно проживавшие в северных районах Картли, еще долго не подчинялись русским властям и чтобы подчинить их, русские в первой половине XIX века предприняли несколько жестоких карательных операций.
Восстание 1810-1811 года четко продемонстрировало, что проживавшие в Грузии осетины отличались особой верностью к грузинскому роду Багратиони и Грузинскому государству. Им доверяли и представители грузинского царского двора. Очевидно, что сепаратистcких настроений среди осетин в начале XIX века не было, они появились позднее и стали итогом целенаправленной и коварной антигрузинской политики российских властей...
No comments:
Post a Comment