რაც გნებავთ ის დაარქვით ამას მაგრამ ინგუში სოზარკო მალსაგოვის მოწმობა იმაზე თუ რა საშინელებები ხდებოდა კავკასიაში,საქართველოში და არა მარტო იქ ბოლშევიკთა გამარჯვების შემდეგ:

ისევ სოზარკო მალსაგოვის მონათხრობიდან: ინგუში სოზარკო მალსაგოვის მონათხრობი იმაზე თუ რა გადაიტანეს საქართველომ და კავკასიამ:

პირველი წიგნი სოლოვკების პირველ წლებზე დაწერა ინგუშმა სოზერკო მალსაგოვმა, "ველური დივიზიის" ბრწყინვალე ოფიცერმა. წიგნი 223 ფურცლიანი წიგნი "ჯოჯოხეთის კუნძული" 1926 წელს ინგლისურად გამოვიდა ლონდონში. სოზარკო მალსაგოვმა 1925 წლის მაისში მუშაობის დროს პოპოვოს კუნძულზე გადასაყვან პუნქტში განაიარაღა ყარაულ-კონვოირები და გაიქცა ფინეთში.
     
თეთრი გვარდია კავკასიაში:             
ვიდრე გადავიდოდე ჩემს მთავარ ამოცანაზე,სოლვკების კუნძულებზე არსებულ საბჭოთა ციხეში ცხოვრების პირობებზე, მე მოკლედ შევჩერდები ჩემი ცხოვრების იმ პერიოდზე რომელიც წინ უსწრებდა გადასახლებას. ვფიქრობ რომ ეს უნდა სცდებოდეს პირადი ინტერესების საზღვრებს.  რამდენადაც ვიცი საბჭოთა ხელისუფლების სადამსჯელი მოქმედებები ანტიბოლშევიკური აჯანყების შემდეგ ჯერ არ აღუწერიათ არც წიგნებში და არც მემუარებში.
             
გენერალი დენიკინის ძალების ბოლო უკანდახევის დროს მე ვიყავი კავკასიური არმიის რიგებში ცარიცინის ფრონტზე. მოხალისეთა არმიის კატასტროფამ ყველას გვიბიძგა თავშესაფრის მთებში ძიებისკენ.

                 
თავდამსხმელ მტრებთან შეჯახებებით ჩვენმა ცხენოსანმა ბრიგადამ მიაღწია მდინარე თერგამდე და დაშლილი იქნა. მისმა ყველაზე მტკიცე და საიმედო ნაწილებმა გადაკვეთეს საქართველოს საზღვარი. ეს იყო ჯერ საქართველოს დამოუკიდებელი სახელმწიფოს არსებობის დროს.
         
ბრიგადის ის წევრები რომლებიც ისევ ვარგისები იყვნენ სამსახურისთვის კლიჩ სულთან-გირეის მეთაურობით გაერთიანდნენ კავალერიულ პოლკად.
       
მისი ამოცანა იყო თავდასხმა საბჭოთა ზურგზე და მასში არეულობის შეტანა,გზების ნგრევა,ბოლშევიკევის წინააღმდეგ აჯანყებების მოწყობა. 
             
თავისი არმიით ყირიმში მყოფი გენერალი ვრანგელის  შტაბის მიერ 1920 წლის ზაფხულისთვის დაგეგმილმა რეიდმა ყუბანზე სულთან-გირეის აფიქრებინა ჩვენი გაგზავმა ყუბანზე. არსებობდა კაზაკების აჯანყების იმედი. ყუბანზე ჩვენ მონაწილეობა მივიღეთ ყუბანში სეჭრილი ჯარების უკან დახევაში  და რეიდმა გადააჭარბა თავდაპირველ მასშტაბებს. აჯანყების თამამი გეგმა ვერ განხორციელდა,ჩვენ ისევ დავიფანტეთ.
               
უაღრესად რთულ პირობებში,წითელი არმიის ჯარების მიერ ალყაში მოქცეულებმა შევქმენით ახალი რაზმი პოლკოვნიკი იქსის მეთაურობით//მე ვერ ვიტყვი პოლკოვნიკის სახელს,ის აქამდე აგრძელებს ომს თავის პარტიზანულ ომს საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ კავკასიაში.  ჩვენი რაზმი მისი მცირერიცხოვნების მიუხედავად იბრძოდა არც თუ წარუმატებლად. და ჩვენ უკვე დავიწყეთ ფიქრი უფრო მასშტაბურ ოპერაციებზე. 
             
მაგრამ მოულოდნელად დავკარგეთ მხარდაჭერა რომელზეც მთლიანად ვიყავით დამოკიდებული და რომლის იმედიც გვქონდა.
                  
საქართველოში მოხდა სახელგანთქმული აჯანყება. 
       

სინამდვილეში საქართველო ოკუპირებული იქნა წითელი არმიის რეგულარული ჯარების მიერ ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე.
             
ჩვენი რაზმი ბრძოლებით მიუდგომელი მთებით მიდიოდა ბათუმში. აქ მისმა ნაწილმა შეწყვიტა არსებობა და გადაიქცა აჯანყებულთა  მეტ-ნაკლებად დიდ სამხედრო ფორმირებებად. სხვა ნაწილი წავიდა ანატოლიაში.
         
მე წავედი აჯარისტანში //აჭარაში//. აქ დამყარდა კავშირი ტრაპიზონთან სადაც ცხოვრობდა იგრეკი //მის სახელსაც ვერ ვიტყვი ზემოთ ნახსენები მიზეზის გამო//.
           
1922 წლამდე ჩვენ და იგრეკი ხშირად ვესხმოდით თავს საბჭოთა საზღვარს.

 ქაქუცა ჩოლოყაშვილი აგვისტოს აჯანყებისას

მთელი კავკასიის აჯანყებას როგორც ეხლა ისე მაშინაც ხელმძღვანელობდა კარგად ცნობილი პოლკოვნიკი ჩელოკაევი //რა თქმა უნდა ქაიხოსრო ჩოლოყაშვილი,გ.მ.// . თეთრებისადმი სიმპატიით განწყობილი მოსახლეობის მხარდაჭერის და თვითონ ჩოლოყაშვილის სიმამაცის და უნარიანობის გამო ბოლშევიკები მას თვლიან მოუხელთებელ მტრად.

მე ზუსტად ვიცი რომ ქართულმა ჩეკამაც და ამიერკავკასიის ჩეკამაც ბევრჯერ სცადეს მისი მოსყიდვა. მას ბევრჯერ შესთავაზეს ბევრი ოქრო მხოლოდ იმიტომ რომ წასულიყო კავკასიიდან. ბოლშევიკები პირდებოდნენ მას ვილას ევროპის ნებისმიერ ქვეყანაში რომელსაც ის აირჩევდა. 

მაგრამ მოუხელთებელი პოლკოვნიკი ზიზღით უარყოფდა ამ წინადადებებს და დღემდე მოულოდნელად ესხმის ხოლმე თავს საბჭოთა ხელისუფლების ხან ერთ და ხან მეორე საყრდენს კავკასიაში.

ჩოლოყაშვილსა და კავკასიურ საბჭოებს შორის არსებობს არაჩვეულებრივი შეთანხმება.

პოლკოვნიკის ოჯახი უკვე რამოდენიმე წელია რაც იტანჯება ტფილისის სისასტიკეებით და მხეცობებით სახელგანთქმულ მეტეხის ციხეში.

ბოლშევიკები უკვე დიდი ხნის წინ დახვრეტდნენ ჩოლოყაშვილის ნათესავებს,მაგრამ მან აიყვანა და სანდო ადგილას გადამალა მძევლები-საბჭოთა ხელისუფლების რამოდენიმე ცნობილი წარმომადგენელი.

პოლკოვნიკმა გაიგო რომ მისი ოჯახი დაპატიმრებულია და საქართველოს ჩეკას თავმჯდომარეს გაუგზავნა შემდეგი შინაარსის წერილი:

"თქვენს მიერ მოკლული ჩემი ოჯახის ყოველი წევრისთვის გამოგიგზავნით 40-40 კომუნისტის თავს. პოლკოვნიკი ჩოლოყაშვილი"

ასე მოხდა რომ ჩოლოყაშვილის ოჯახიც და მძევლებიც დღემდე ცოცხლები არიან. 

თავი 2, სახელგანთქმული «ამნისტია»:

1922 წელს, ოქტომბრის წლისთავის პატივსაცემად რუსეთის საბჭოთა ფედერატული სოციალისტური რესპუბლიკის სახალხო კომისართა საბჭომ გამოაცხადა სრული ამნისტია საბჭოთა ხელისუფლების ყველა მოწინააღმდეგისთვის. ამნისტია,რომელსაც ხელი მოაწერა კომუნისტური პარტიის ნაღებმა ოფიციალურად იძლეოდა ყველა რანგის და კატეგორიის თეთრგვარდიელების მიერ ჩადენილი ნებისმიერი დანაშაულის სრული დავიწყების პირობას.

აქამდე არ მესმის თუ როგორ დავუჯერე მუდამ მატყუარა ადამიანებს როდესაც ყველაზე უკეთესად ვიცოდი ბოლშევიკთა დაპირებების ფასი,როდესაც სამკვდრო-სასიცოცხლოდ ვებრძოდი საბჭოთა ხელისუფლებას.

ჩემი მიუტევებელი სისულელე მე დამიჯდა ტანჯვად სოლოვკების ციხეში. დაე ჩემი ბედი იყოს გაფრთხილება სხვა მიმნდობი ადამიანებისთვის.

1923 წლის აპრილში მე თვითონ ჩავბარდი ჩეკას ოფიცრებს ბათუმში. მე დამკითხავდა ახალგაზრდობით შესანიშნავი ოფიცერი. ეს იყო 17 წლის თავხედი ჭაბუკი.

საგამოძიებო სამსახური საბჭოთა რუსეთში "ბრწყინვალედაა" ჩამოყალიბებული. ახალგაზრდა ჩეკისტმა საკმაოდ დაწვრილებით შეაჯამა ჩემი დანაშაულები და მასხრად ამგდები ღრეჯვით თქვა: "ხახა, ჩვენ არ ვიქნებით რბილები შენისთანა ბიჭების მიმართ". და მართლაც არ ყოფილან რბილები.
როდესაც დავიმოწმე ამნისტიიის ოფიციალური სიტყვები გამომძიებელი ახარხარდა: " წაიყვანეთ კამერაში და აჩვენონ ამნისტია".
მაჩვენეს.

მე არ ავღწერ დაწვრილებით ჩემს მორალურ და ფიზიკურ ტანჯვას, ცემა-ტყეპას,შეურაცხყოფებს,პროვოკაციული ხერხებით ჩემგან ინფორმაციის გამოძალვის მცდელობებს.

ყველაფერი ეს გადავიტანე ბათუმის ჩეკაში დაპატიმრებულმა.

საკმარისია იმის თქმა რომ დასაკითხად გამიყვანეს ღამის ორ საათზე,გამომძიებლებმა საკვირველად ზუსტად გაიხსენეს ჩემი ცხოვრების ბოლო მოვლენები და მომთხოვეს 10 მთავარი თანამებრძოლის ჩამოთვლა //რაოდენობაც ძალიან ზუსტად იყო მითითებული//. დაყოლიებებს მოსდევდა ლანძღვა-გინება და შეურაცხყოფები-ჩემს თავს ზევით ისროდნენ რევოლვერს. ამას აკეთებდნენ ჩემს დასაშინებლად.

მე უარვყოფდი რომ დამნაშავე ვარ და არ ვასახელებდი არავის, მე და სამი პატიმარი გაგვიყვანეს ციხის ეზოში დასახვრეტად.

ერთი პატიმარი მოკლეს ჩემგან ორ ნაბიჯში,მეორეც მკვდარი დაეცა.
მესამე დაეცა და იცლებოდა სისხლისგან, შემდეგ მიყვირეს

«ეხლა შენი ჯერია!»

მე გაშეშებული ვიდექი ჩემს თანამგზავრთა სხეულების გვერდით. ჩეკისტები თითქმის მეხებოდნენ თავისი პისტოლეტების ლულებით და ღრიალებდნენ: «აღიარე!»

მე ხმას არ ვიღებდი. რატომღაც არ მომკლეს. ალბათ რაღაცაში ვჭირდებოდი. რამოდენიმე დღე გავატარე ბათუმის ჩეკას ციხეში, შემდეგ გადამიყვანეს ტფილისში.ამიერკავკასიის ჩეკაში. მისი მთავარი სამმართველო იყო ქალაქის ცენტრში,სოლოლაკში. რაც შეეხება სისასტიკეს და დაუნდობლობას,ის ისეთივე იყო როგორც ბათუმში.

ამიერკავკასიის ჩეკას თავმჯდომარე და ყოვლისშემძლე პატრონი მაშინ იყო კარგად ცნობილი მოგილევსკი რომელიც არც ისე დიდი ხნის წინ დაიღუპა ავიაკატასტროფაში------------------------------------------------------------------------

ჩანართი:

1855 წელს ეკატერინოსლავის გუბერნიაში დაბადებულმა სემიონ გრიგორიევიჩ მოგილევსკიმ მიიღო შესანიშნავი ევროპული განათლება ჟენევაში სადაც გაიცნო ლენინიც.

1922 წლის მარტში ის დანიშნეს გპუს სრულუფლებიან წარმომადგენლად ახალშექმნილ ამიერკავკასიის ფედერაციაში რომელიც აერთიანებდა საქართველოს.აზერბაიჯანს და სომხეთს. ის ხელმძღვანელობდა ამიერკავკასიის ფედერაციის შინაგან და სასაზღვრო ჯარებს. მოადგილედ კი მისცეს ახალგაზრდა,მაგრამ დიდი იმედების მომცემი ჩეკისტი ლავრენტი პავლოვიჩ ბერია.

მენშევიკურად წოდებული 1924 წლის აჯანყების ჩახშობისთვის მოგილევსკი დაჯილდოვდა წითელი დროშის ორდენით.

სოლომონ მოგილევსკი დაიღუპა ავიაკატასტროფაში 1925 წლის 22 მარტს,როდესაც ჩამოვარდა ტფილისიდან სოხუმში მიმავალი "იუნკერს-13". მასთან ერთად დაიღუპნენ ცკს წევრობის კანდიდატი,პარტიის ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის მდივანი ალეკსანდრ ფიოდოროვიჩ მიასნიკოვი//მიასნიკიანი//,მუშურ-გლეხური ინსპექციის სახალხო კომისარის მოადგილე გეორგი ალეკსანდროვიჩ ატარბეკოვი და ორივე მფრინავი.

ზოგი ისტორიკოსის აზრით ეს კატასტროფა არ ყოფილა შემთხვევით. ფიქრობენ რომ მოგილევსკიმ რაღაც გაიგო მისი მოადგილე ბერიას შესახებ და აპირებდა ამაზე მოხსენებას მაგრამ ვერ მოასწრო,ლავრენტი პავლოვიჩმა ის მოიშორა. თუმცა სხვები ფიქრობენ რომ ბერიას ეშინოდა ადრე ჩეკაში ნამუშევარი ატარბეკოვისა რომელიც ცუდად უყურებდა ბერიას. 

http://myrt.ru/public/1487-solomon-mogilevskij-zagadochnaya-aviakatastrofa.html

 Соломон Григорьевич Могилевский.
Он родился в 1885 году в Екатеринославской губернии. Совсем м Швейцарию. Он поступил на юридический факультет Женевского университета и познакомился с Лениным, бВ марте 1922 года Могилевского назначили полномочным представителем ГПУ в только что созданной Закавказской Федерации, объединившей Грузию, Азербайджан и Армению. Одновременно он получил под командование внутренние и пограничные войска Закавказской Федерации. Заместителем ему дали Лаврентия Павловича Берию, молодого, но подававшего большие надежды чекиста.
За подавление восстания в Грузии, которое назвали меньшевистским, Могилевский получил орден Красного Знамени.

Соломон Могилевский погиб 22 марта 1925 года, когда во время перелета из Тифлиса в Сухуми загорелся и рухнул самолет «Юнкерс-13». Погибли и летевшие с ним кандидат в члены ЦК секретарь Закавказского краевого комитета партии Александр Федорович Мясников (Мясникьян), заместитель наркома рабоче-крестьянской инспекции Георгий Александрович Атарбеков и оба летчика.

Некоторые историки полагают, что катастрофа не была случайной: Могилевский что-то узнал о своем заместителе Берии и хотел доложить об этом. Но не успел — Лаврентий Павлович его убрал. Впрочем, другие исследователи полагают, что Берия опасался не Могилевского, а замнаркома Георгия Атарбекова, который раньше служил в ЧК и считал Берию темной личностью.

 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

კავკასიაში ნიაღვრად დიოდა სისხლი. კომუნისტი სამმაგად იყრიდნენ ჯავრს პატიმრებზე შვეიცარიაში ვოროვსკის მოკვლის,საქართველოში აჯანყების და ლორდ კერზონის მკვლელობის გამო.

კავკასიის ურიცხვ ციხეებში ყოველ დღე სპობდნენ ათასობით ადამიანს. კავკასია ჯერ არ იყო საბოლოოდ დაპყრობილი კომუნისტების მიერ და იმ დროს,რომელზეც ვწერ,მთელი რეგიონი იყო სამოქალაქო ომის ცეცხლში. აჯანყებულთა ჯგუფები შედიოდნენ ქალაქებში და ახრჩობდნენ მიყოლებით ყველა ბოლშევიკს. უკანასკნელები კი პასუხობდნენ უამისოდაც სასტიკი და დაუნდობელი ტერორის გაძლიერებით.

ერთხელ აჯანყებულები დაეცნენ სტანიცა კურსკს ვლადიკავკაზთან ახლოს და ყველაფერთან ერთად გარეკეს ბოლშევიკების კუთვნილი ნახირი.
         

მათ დაედევნენ სახელგანთქმული ლატიში ჯალათის, მთის რესპუბლიკის გპუს თავმჯდომარე შტიბეს მეთაურობით.

აჯანყებულთა ჯგუფმა გარეკა მთელი ნახირი და დაიმალა მთებში. ჩეკისტებმა ისინი ვერ აღმოაჩინეს და მათ მოახერხეს მხოლოდ აჯანყებულთა ერთ-ერთი მეთაურის ალყაში მოქცევა.

მთიელს, რომლის უკანაც იყო შვეული კლდე,ჰქონდა პატრონებით სავსე ჯიბე და ის რამოდენიმე საათის მანძილზე იგერიებდა რამოდენიმე ესკადრონის შეტევას. მან დაჭრა თვითონ შტიბე.

რამოდენიმეჯერ დაჭრილმა მთიელმა მოკლა რვაზე მეტი კომუნისტი,მაგრამ ბოლოს და ბოლოს სასიკვდილოდ დაჭრილი დაეცა. მის გაციებულ თითებს სახესთან ეჭირათ თოფი. ჩეკისტებმა ვერ იპოვეს ვერც ერთი პატრონი. მთიელი ბოლომდე იბრძოდა.

მთიელის სხეული მიაბეს ცხენის კუდს და წაათრიეს ვლადიკავკაზში.

ჩეკისტი ჯალათი შტიბე კი დიდი პატივით დაკრძალეს პუშკინის მოედანზე ტფილისში.

//ვლადიკავკაზში კი არის ამ დაუვიწყარი ამხანაგის სახელობის მოედანი რომელზეც ქ987 წელს გახსნეს ძეგლი,გ.მ.//.

ამ ოხრის სიკვდილი ხელისუფლებამ გამოიყენა საბაბად პატიმრების რეპრესიებისთვის.

მწყემსი,ვისაც დაავალეს აჯანყებულების მიერ მთაში გარეკილი საქონლის მწყემსვა იყო დაბადებით ყრუმუნჯი და აშკარად გონებასუსტი ბიჭი.

ამ იდიოტს დაავალეს კავკასიის ციხეების პატიმართა შორის ამოცნობა იმათი ვინც რამენაირად დაკავშირებული იყო "დაუვიწყარი ამხანაგი შტიბეს" მკვლელობასთან.   
მთის რესპუბლიკის ჩეკას თავმჯდომარეს არ აწუხებდა კითხვა იმის შესახებ თუ რა კავშირი შეიძლებოდა გვქონოდა ამ მკვლელობასთან შტიბეს მკვლელობის მომენტში და მანამდე ბევრად ადრე ციხეში მსხდომ ადამიანებს.
            
ჩვენ ორ რიგად ჩაგვამწკრივეს და თუ მწყემსი ჩერდებოდა ვიღაცის წინ და გამოსცემდა გაურკვეველ ბგერას ან იდიოტურად იღიმოდა ეს საკმარისი იყო. დარტყმული ბიჭის ყურადღების მიმქცევ  ადამიანს ბრალდებოდა კავშირი დაუვიწყარი ამხანაგი შტიბეს მკვლელობასთან, უბედური დაუყოვნებლივ გაყავდათ მწკრივიდან და იქვე კლავდნენ.
            
ჩემს თვალწინ მოკლეს რამოდენიმე ათეული კაცი. მეორე რიგის გასწვრივ სიარულისას დებილი მწყემსი გაჩერდა ჩემს წინ, სიკვდილი გარდაუვალი ჩანდა. მაგრამ როგორც ჩანს სვინდისმა შეაწუხა მთის რესპუბლიკის პროკურორი ტოგუზოვი რომელიც მწყემსს უკან მისდევდა,რომელმაც იმ ღამეს დამკითხა და იცოდა რომ არაფერი მაკავშირებდა შტიბეს სიკვდილთან.მან გაიყვანა მწყემსი განზე სწორედ მაშინ როდესაც ის ჩემს წინ იდიოტურად გაიჭყანა.
     
ეს პროკურორი ტოგუზოვი დამახასიათებელი ფიგურაა.  კაზბეკ ტოგუზოვი,ყოფილი ოფიცერი 1917 წელს კავკასიაში აგრძელებდა უიმედო ბრძოლას დროებითი მთავრობისთვის მხარის დასაჭერად. მაგრამ გაუგებარ გარემოებებში ის გახდა ბოლშევიკური პარტიის წევრი და მას შემდეგ ახრჩობს უკვე ბოლშევიზმის მტრებს.

ტფილისის მფარველი წმინდა ჰაბოს წამების
ადგილის თავზე მეტეხის ციხე და ეკლესია...

თავი მესამე, ტფილისის ციხის საშინელებები:

თავადი მუხრანელის გამბედაობა-მეტეხი-სადისტების ხელში-წყეული ადგილი-დახვრეტების ღამეები-თვითონ გაება საკუთარ ბადეში.

ამიერკავკასიის ჩეკას ციხეებში ჩემთან ერთად დაპატიმრებულ ათასობით ადამიანს შორის იყო 15 ოფიცერი,მათ შორის გენერალი წულუკიძე,თავადი კამშიევი,თავადი მუხრანელი რომლის ძმაც დაქორწინებული იყო დიდი თავადი კონსტანტინ კონსტანტინოვიჩის ასულზე. ყველას ბრალდებოდა მითიური კონტრრევოლუციური შეთქმულების ორგანიზაცია და კავშირი 1923 წლის ქართულ აჯანყებასთან,ამ ადამიანებს ხანგრძლივი მტანჯველი დაკითხვების შემდეგ დახვრეტა მიუსაჯეს.

თავადმა მუხრანელმა გადაწყვიტა თავისი სიცოცხლის ძვირად გაყიდვა. მან კამერაში იპოვა დიდი ლურსმანი. როდესაც განაჩენის აღსრულების ღამეს კარი გაიღო და შევიდა ჩეკისტთა ჯგუფი ამიერკავკასიის ჩეკას კომენდანტის,"სიკვდილის კომენდანტად" ცნობილი შულმანის მეთაურობით,რათა გაეყვანათ სიკვდილმისჯილი ოფიცრები, მუხრანელმა ლურსმანი მთელი ძალით ესროლა შულმანს სახეში. მძიმე ლურსმანმა ჯალათს გაუტეხა ცხვირი. შულმანმა დაიწყო კვნესა და მაშინვე ატყდა საშინელი ყვირილი და სროლა. საკანი გაივსო ბოლით. ჩეკისტებმა ადგილზევე დახოცეს საკანში მყოფი 15 ოფიცერი.სხვა საკნებში დამწყვდეულ პატიმრებს უბრძანეს სისხლის მორეცხვა.

ოსეთში მთის რესპუბლიკის გპუს საგანგებო რწმუნებული ჯალათი ზლიევი ხმარობდა შემდეგ ხერხს.ის დაკითხვაზე მიყვანილ პატიმარს პირში უდებდა რევოლვერის ლულას,ატრიალებდა მას,ას ჭრიდა ღრძილებს და უმტვრევდა კბილებს...ასე აწამეს ჩემს საკანში მყოფი ხანში შესული ოსი რომელსაც ბრალად დასდეს ის რომ "მან ერთხელ გაიარა ჩოლოყაშვილთა სახლის კარის გვერდით".

23 -

 რამოდენიმე კვირის შემდეგ გადამიყვანეს ამიერკავკასიის მთავარ ციხეში მეტეხში,ტფილისში. მეტეხი 1923 წელს,ისევე როგორც ეხლა, გამოიყენებოდა პოლიტიკური პატიმრების დასამწყვდევად. ჩვეულებრივ სისხლის სამართლის დამნაშავეებს ამწყვდევდნენ სახელმწიფო ციხეში. მეტეხის ციხეში იყო 2600 თეთრგვარდიელი,იყო ბევრი ქართველი მენშევიკი.

რეპრესიების მსხვერპლებად სისტემატურად ხდებოდნენ უდანაშაულო ადამიანები. მე ვნახე უკანონობის მსხვერპლი მრავალი მოხუცი,ქალი და ბავშვი. ციხის უფროსის კანცელარიაში კვირაში ერთხელ,ხუთშაბათობით სხდომას ატარებდა ამიერკავკასიის და საქართველოს ჩეკას წევრებისგან შემდგარი საგანგებო კომისია. ის ადგენდა მსხვერპლთა სიებს. კომისიის წევრები დიდ ყურადღებას არ აქცევდნენ ყოველი ბრალდებულის დანაშაულის ხარისხს. დახვრეტის საბაბის პოვნის სურვილი ახშობდა ადამიანობის ხმას.

ციხის ამიერკავკასიის და საქართველოს ჩეკას მთელი პერსონალი შედგებოდა სადისტებისგან.

ყოველ კვირას ხუთშაბათობით ღამე ხვრეტდნენ 60-100 კაცს. ეს ღამე ნამდვილი ჯოჯოხეთი იყო მთელი მეტეხისთვის. ჩვენ არ ვიცოდით თუ ვინ უნდა დაეხვრიტათ და ამიტომ ყველა ველოდით სიკვდილს.ვერავინ იძინებდა.

განუწყვეტელი სისხლისღვრა ტანჯვა იყო არა მარტო პატიმრებისთვის. იტანჯებოდნენ თავისუფლად მცხოვრები ადამიანებიც, ციხის გარეთ მეტეხის ირგვლივ ქუჩები დიდი ხნის მანძილზე დაუსახლებელი იყო. ამ კვარტალის მოსახლეობა გარბოდა. ადამიანებს აღარ შეეძლოთ ჯალათთა გასროლებისა და მსხვერპლთა ყვირილის და კვნესის ატანა.

მეტეხის ჩეკისტები დადიოდნენ მთვრალები. ისინი პროფესიონალი ყასბები იყვნენ და მსგავსებას უფრო აძლიერებდა სახელოების აკაპიწების ჩვეულება და. ისინი ასე დაეხეტებოდნენ დერეფნებში და საკნებში და დრო და დრო ღვინით და ადამიანის სისხლით მთვრალები ეცემოდნენ იატაკზე.
            

დახვრეტის ღამეს ყოველი საკნიდან გაჰყავდათ 5-10 ადამიანი. ჩეკისტები რაც შეიძლება დიდხანს ჭიმავდნენ სიკვდილმისჯილთა სიის კითხვას და ყოველ საკანში მათი ყოფნის საშუალო მინიმუმი იყო დაახლოებით 15 წუთი. ყოველი სახელის წინ კეთდებოდა დიდი პაუზები როდესაც ყველა პატიმარი შეძრწუნებული ცახცახებდა. ასეთი წამების გაძლება არ შეეძლოთ ძალიან მაგარი ნერვების მქონე ადამიანებსაც. ოთხშაბათს ღამით ციხის პატიმართა ნახევარი დილამდე ტიროდა. მეორე დღეს არავის შეეძლო ლუკმის გადაყლაპვა და ციხის სადილი ხელუხლებელი რჩებოდა. ეს ყოველ კვირას ხდებოდა.

1925 წელს სოლოვკებში ჩამოსული პატიმრები მთის რესპუბლიკიდან გვიყვებოდნენ რომ ეს გრძელდებოდა მერეც. ადამიანები ვერ უძლებდნენ ხანგრძლივ კოშმარს და გიჟდებოდნენ. სხვები თავს იკლავდნენ ნებისმიერი საშუალებებით.

როდესაც მე ვიყავი ციხეში კარგად ცნობილი თბილისელი ჩეკისტი ზოზულია,ყუბანელი კაზაკი, პროვოკატორად შეუშვეს პატიმრებში. ამ ჯალათმა შედარებით მოკლე ხანში საკუთარი ხელით დახვრიტა 600 ადამიანი//ამ ფაქტს არც თვითონ ზოზულია უარყოფდა//. ბოლოს ის გაამჟღავნეს და პატიმრებმა ის მოკლეს.

მე 4,5 თვე ვიყავი მეტეხში და ყოველ ხუთშაბათს ვემზადებოდი სიკვდილისთვის. მეტეხიდან გადამისროლეს თბილისის სახელმწიფო ციხეში,მერე ორი კვირა ვიყავი ბაქოს ციხეში,შემდეგ პეტროვკაში ვჩკს ციხეში.3 კვირა. შემდეგ გროზნოში. შემდეგ სპეციალურად პატიმრებისთვის აგებული სტოლიპინის ვაგონით გადამიყვანეს ვლადიკავკაზში.

და ყველგან იყო ერთი და იგივე-ადამიანის პიროვნების აბსოლუტური დათრგუნვა,წამებები დაკითხვებზე,შიმშილი და ცემამ უკანონო და უწესრიგო დახვრეტები.

http://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?t=author&i=1365

სამხედრო მალსაგოვი სოზერკო არტაგანის ძე (1893-1976)
1895, 15 ივნისი. — დაიბადა თერგის ოლქის ნაზრანის ოკრუგის სოფელ ალტიევოში. მამამისი – არტაგან არცხოს ძე მალსაგოვი (დაბ.1849 წ.. .) – მსახურობდა იმპერატორის კონვოიში,იყო თერგის მუდმივი მილიციის მესამე ასეულის მხედარი,მისი საიმპერატორო უმაღლესობის კონვოის კავკასიური ესკადრონის ლეიბ-გვარდიის მესამე ვზვოდის საჭურველთმტვირთველი. გახდა იუნკერი. სამსახურის შემდეგ დაბრუნდა კავკასიაში და ჩაირიცხა თერგის მთიელთა აცხენოსანთა არარეგულარულ პოლკში მეოთხე ასეულის მეთაურად. მონაწილეობდა 1877-1878 წლების რუსეთ-თურქეთის ომში.

დედა – ხანი ბაზორკინა,შიპკის გმირის,მე-13 არმიული კორპუსის თერგის მთიელთა ცხენოსან-არარეგულარული პოლკის ინგუშური დივიზიონის მეთაური გენერალი ბუნახო ბაზორკინის ასული.

1912, 23 სექტემბერი — ფიცის დადება ვორონეჟის მიხაილის კადეტთა კორპუსში და მოსკოვის ალეკსანდრეს სამხედრო სასწავლებელში სწავლის შემდეგ.

1914, ივლისი-სექტემბერი- პოდპორუჩიკის წოდებით შესვლა პოლონეთში მდგომ 29-ე ციმბირის მსროლელთა პოლკში,დაჭრა,გაგზავნა ვლადიკავკაზის ჰოსპიტალში,დაჯილდოება წმ.სტანისლავის ხმლიანი და ბაფთიანი ორდენით. გადაყვანა ინგუშურ კავალერიულ პოლკში.

1917–1919. — ველური დივიზიის მესამე ბრიგადის ესკადრონის მეთაურობა. რევოლუციის წინააღმდეგ გამოსვლა გენერალ ლ.კორნილოვთან ერთად. დენიკინის მოხალისეთა ჯარის პირველი ინგუშური კავალერიული პოლკის მეთაურობა.

1919–1920, ზაფხული. — ბრძოლები ცარიცინოს ფრონტზე კავკასიური არმიის შემადგენლობაში. წასვლა საქართველოში ბრიგადის ბრძოლისუნარიან ნაწილთან ერთად. შექმნა კავალერიული პოლკისა სულთან-გირეის მეთაურობით. რეიდი ყუბანზე, მონაწილეობა პარტიზანულ ომში კავკასიაში საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ. წასვლა აჭარაში.

1920,ზაფხული – 1922. — საბჭოთა საზღვარზე თავდასხმების ორგანიზაცია.

1923, აპრილი. — ბოლშევიკების მიერ დაპირებული ამნისტიის და ოჯახთან შეერთების იმედით ბათუმში ჩეკას ხელში ნებაყოფლობითი ჩაბარება.

დაკითხვები,დამცირება,ტანჯვა-წამება.ბათუმის ჩეკაში,ტფილისში ამიერკავკასიის ჩეკაში ყოფნა. რეპრესიები ამიერკავკასიაში. კავკასიური ციხე "მეტეხი" ტფილისში. პატიმრობა სახელმწიფო ციხეში«ტიმახიკა», ვეჩეკას ცხეში პეტროვკაში,გროზნოს და ვლადიკავკაზის ციხეებში.

1923, 30 ნოემბერი – 1924, 14 იანვარი. — განაჩენი: 3 წლით პატიმრობა სოლოვკებში...

1924, იანვარი,ჩასვლა სოლოვკების ბანაკში..ტყის ჩეხვა,შიმშილი,სასჯელები და წამება.გაქცევის შესაძლებლობების შესწავლა...

1925, 18 მაისი – 23 ივნისი. — სამუშაოდ გასვლა ბანაკის ტერიტორიის გარეთ. გაქცევა ფინეთში.

1925, ნოემბერი-დეკემბერი. — გამოქვეყნება მოწმობისა «სოლოვკები,წამებათა და სიკვდილის კუნძული (გაქცეული ოფიცერი ს.ა.მალსაგოვის ჩანაწერები)" რუსულად რიგაში გამომავალ ემიგრანტულ გაზეთში«Сегодня»,

1926 წლიდან. — ცხოვრება პოლონეთში. მასთან ჩასვლას წარუმატებლად ცდილობენ მეუღლე აები (გარდაიცვალა 1980 წელს ) და ქალიშვილები .

1926. — ინგლისში ინგლისურად გამოიცა წიგნი «ჯოჯოხეთური კუნძულები,საბჭოთა ციხე შორეულ ჩრდილოეთში»...

1927, აგვისტო – 1939,სექტემბერი. — ოფიცრად სამსახური პოლონეთის კავალერიაში. მონაწილეობა მეორე მსოფლიო ომის ბრძოლებში.

1939–1945. — ტყვეობა. გადაყვანა ოფიცერთა ბანაკში გერმანიაში. გაქცევა ბანაკიდან. მონაწილეობა დივერსიული ჯგუფების მოქმედებაში საფრანგეთში.

1946–1976. — ცხოვრება ინგლისში. მუშაობა ისლამურ კულტურულ ცენტრში.
 

წევრი «საერთაშორისო კომიტეტისა  კომუნისტური ხელისფლების მიერ გატარებული გენოციდის,ხალხთა მკვლელობის პოლიტიკის გასამართლებისთვის» (მიუნხენი, 1951). მიწერ-მოწერა ნათესავებთან (1960-ანი წ.წ..).

1973. — ოპერაციის გადატანა.
 
1976, 25 მარტი. — გარდაიცვალა ინგლისში. დაკრძალულია პორტლენდში.
 
1990, 28 აგვისტო. — რეაბილიტაცია (სიკვდილის შემდეგ).

http://rys-arhipelag.ucoz.ru/publ/s_malsagov_adskij_ostrov_chast1_iz_batuma_na_soloveckie_ostrova/29-1-0-3760

С.Мальсагов. Адский остров. Часть1. Из Батума на Соловецкие острова

Белая гвардия на Кавказе

Поражение Деникина — Партизанская война — Неожиданный удар — Неуловимый Челокаев — Договор в действии

Прежде чем перейти к моей главной задаче — описанию условий жизни в советской тюрьме на Соловецких островах, я хотел бы коротко остановиться на том периоде моей жизни, который предшествовал высылке. Я думаю, что это имеет более чем личный интерес. Насколько мне известно, карательные действия Советской власти на Северном Кавказе после подавления антибольшевистского восстания никогда не описывались ни в книгах, ни в воспоминаниях.

Во время последнего отступления сил генерала Деникина я находился в рядах Кавказской Армии на Царицынском фронте. Катастрофа Добровольческой Армии вынудила всех нас искать убежища в горах. Постоянно сталкиваясь с нападающим врагом, наша кавалерийская бригада достигла реки Терек, где и была расформирована. Наиболее стойкие и надежные ее части пересекли границу Грузии, в то время еще независимого государства. В Грузии те члены бригады, которые были еще пригодны к службе, объединились под руководством Клыч Султан-Гирея в кавалерийский полк. В его обязанности входило совершать нападения на советские тылы и вносить в них сумятицу, разрушать дороги и организовывать восстания против большевиков. Рейд на Кубань, планировавшийся на лето 1920 года штабом генерала Врангеля, который находился со своей армией в Крыму, воодушевил Султан-Гирея послать на Кубань и нас — в надежде склонить казаков к восстанию. На Кубани мы приняли участие в отступлении вторгшихся в Крым войск, и рейд значительно превзошел первоначальные масштабы. Дерзкий план осуществления восстания не удался. Мы опять были разбросаны.

В исключительно трудных условиях, окруженные войсками Красной Армии, сформировали новый отряд под командованием полковника Икс (я не могу назвать имени полковника, он до сих пор продолжает партизанскую войну против Советской власти на Кавказе). Наш отряд, несмотря на свою малочисленность, вел военные действия не без успеха. И мы уже начали обдумывать операции большего масштаба, когда неожиданно лишились поддержки, от которой полностью зависели и на которую рассчитывали. Произошло знаменитое восстание в Грузии. В действительности же Грузия была оккупирована без всякого сопротивления регулярными войсками Красной Армии. Наш отряд, сражаясь, уходил через неприступные горы в Батум. Здесь часть его прекратила свое существование и превратилась в большие или меньшие воинские повстанческие формирования. Другая часть ушла в Анатолию.

Я отправился в Аджаристан. Здесь была установлена связь с Трапезундом, где жил Игрек (его имя я также не могу назвать по причине, объясненной выше). Вплоть до осени 1922 года мы и Игрек организовывали частые нападения на советскую границу.

Тогда, как и сейчас, неофициальное руководство всем повстанческим движением на Кавказе было сосредоточено в руках хорошо известного полковника Челокаева. Благодаря всесторонней поддержке населения, которое симпатизирует «белым», и личному мужеству, смелости и умению Челокаева, большевики считают его неуловимым.

Мне точно известно, что Грузинская ЧК и Закавказская ЧК часто пытались подкупить его. Они неоднократно предлагали ему очень много золота только для того, чтобы он покинул Кавказ. Большевики сулили ему виллу в любой стране Европы, выбранной по его усмотрению. Неуловимый полковник, однако, отвергал эти предложения с отвращением и до сих пор осуществляет свои неожиданные нападения то на один, то на другой оплот Советской власти на Кавказе.

Между Челокаевым и кавказскими Советами существует необычное соглашение. Семья полковника уже в течение нескольких лет томится в Метехе [1] в Тифлисе, в тюрьме, известной своими жестокостями и зверствами. Большевики, конечно же, давно расстреляли бы родных Челокаева, если бы он не захватил в плен как заложников и не спрятал в надежном месте нескольких известных представителей Советской власти. Когда полковник услышал, что его семья арестована, он послал председателю грузинской ЧК письмо следующего содержания: «Я пришлю в мешке по 40 голов коммунистов за каждого члена моей семьи, убитого вами. Полковник Челокаев».

Так семья Челокаева и заложники-коммунисты до сих пор живы.

ГЛАВА 2

Знаменитая «амнистия»

Моя глупая доверчивость — Мальчик-чекист — Выведены, чтобы быть расстрелянными — Взаимные репрессии — Храбрый горец — Опознан идиотом

В 1922 году в честь годовщины Октября Совет народных комиссаров РСФСР [2] (Россия тогда существовала под таким названием) объявил полную амнистию для всех противников Советской власти. Эта амнистия, которая была подписана цветом Коммунистической партии, официально обещала полное забвение любого преступления, совершенного белогвардейцами всех рангов и категорий.

Я до сих пор не могу понять — как я, лучше чем кто-либо другой знавший цену большевистским обещаниям, ведший борьбу с Советской властью не на жизнь, а на смерть, мог поверить в добрую волю людей, которые всегда лгали. Я заплатил за мою непростительную глупость своими страданиями в Соловецкой тюрьме. Пусть моя судьба будет предостережением для других доверчивых людей.

В апреле 1923 года я сам сдался в руки офицеров ЧК в Батуме. Меня допрашивал следователь, примечательный своей молодостью. Это был дерзкий юноша семнадцати лет. Следственная служба в Советской России сформирована «блестяще». Когда молодой чекист суммировал мои преступления (надо сказать, довольно подробно), он заключил свой допрос глумливой усмешкой: «Ха, мы не будем мягкотелы в отношении таких парней, как ты». И они действительно не были мягкотелы. Когда я сослался на официальные слова амнистии, следователь прямо взревел от смеха: «Отведите его в камеру и пусть там ему покажут амнистию». И действительно — они показали.

Я не буду подробно описывать свои моральные и физические муки, избиения, оскорбления, попытки извлечь из меня информацию провокационными методами — все, что я вынес, будучи заключенным в Батумской ЧК. Достаточно сказать, что я был вызван на допрос в два часа ночи. Допрашивающие в очередной раз прошлись по последним событиям моей биографии с удивительной точностью и предложили, чтобы я сознался во всем и назвал главных соучастников в количестве десяти человек (число указано очень точно). Уговоры сменялись бранью и оскорблениями, оскорбления — выстрелами из револьвера над моей головой. Все делалось с расчетом запугать меня.

Я отрицал свою виновность и отказывался назвать кого-либо из соучастников. Меня и еще троих заключенных вывели на расстрел во двор тюрьмы. Один из узников был убит в двух шагах от меня. Второй тоже рухнул замертво. Третий упал, истекая кровью. Затем крикнули мне: «Теперь твоя очередь!»

В оцепенении я стоял рядом с телами моих спутников. Почти касаясь моей головы дулами пистолетов, чекисты кричали мне: «Признавайся!»

Я молчал. По какой-то причине они не стали убивать меня. Возможно, моя жизнь была им зачем-то необходима. Я провел несколько дней в тюрьме Батумской ЧК. Затем меня перевели в Закавказскую ЧК в Тифлисе. Ее главное управление находилось в квартале Сололаки, в центре города. Что касается жестокости, то никакой разницы между ее порядками и увиденным в Батуме не было. Председателем и всемогущим хозяином Закавказской ЧК в это время был хорошо известный Могилевский [3], который не так давно погиб в авиакатастрофе.

Кровь лилась на Кавказе потоками. Коммунисты осуществляли тройную месть по отношению к своим заключенным: за убийство Воровского в Швейцарии, за восстание в Грузии, за ультиматум лорда Карзона.

В бесчисленных тюрьмах Кавказа ежедневно уничтожались тысячи людей. Кавказ не был еще окончательно покорен коммунистами, и в то время, о котором я пишу, весь регион был в огне гражданской войны. Повстанческие группы врывались в города и вешали всех большевиков подряд. Последние отвечали усилением своего и без того безжалостного террора.

Однажды повстанцы спустились в станицу Курск рядом с Владикавказом и помимо прочего угнали стадо, принадлежавшее Советам. Следом была пущена погоня, возглавляемая прославленным палачом латышом Штыбе, председателем ГПУ [4] Горской республики. Группа повстанцев скрылась в горах, угнав с собой весь скот, и ее не могли обнаружить. Чекистам удалось окружить только одного из главарей повстанцев.

Горец, позади которого была отвесная скала, располагал полным карманом патронов и противостоял атаке нескольких эскадронов в течении нескольких часов. Один из его метких выстрелов сразил самого Штыбе. Хотя повстанец был несколько раз ранен, он уничтожил более восьми коммунистов. Но в конце концов он упал, смертельно раненный. В его ружье, которое холодные пальцы держали близко у лица, не было найдено ни одного патрона. Он сражался до конца. Его тело привязали к хвосту лошади и поволокли во Владикавказ. Палача же Штыбе похоронили с пышностью и воинскими почестями на Пушкинской площади в Тифлисе. Смерть этого мошенника власти использовали как предлог для проведения репрессий над заключенными.

Пастухом, которому было поручено пасти скот, угнанный повстанцами в горы, был глухонемой от рождения мальчик, явно слабоумный. Этому идиоту и было поручено устанавливать среди всех заключенных в тюрьмы Кавказа личности тех, кто имел отношение к убийству «незабвенного товарища Штыбе».

Председателя Гор. ЧК (ЧК Горской республики) [5] не тревожил вопрос, как мы, находящиеся в тюрьме ЧК в момент гибели Штыбе и задолго до нее, могли иметь отношение к его убийству. Нас выстроили в два ряда, и если пастух останавливался напротив человека и издавал нечленораздельный звук или просто идиотически улыбался, этого было достаточно, чтобы человека, который привлек внимание полоумного мальчика, сделать причастным к убийству «незабвенного товарища Штыбе». Немедленно отдавался приказ: «Два шага вперед!» И пуля посылалась в голову.

Несколько дюжин людей было уничтожено на моих глазах. Так, шествуя вдоль второго ряда, пастух остановился передо мной. Смерть казалась неминуемой. Но прокурор Горской республики Тогузов, который следовал позади пастуха и который допрашивал меня этой ночью и точно знал, что я абсолютно не имел никакого отношения к смерти Штыбе, почувствовал, видимо, мгновенное угрызение совести и отвел пастуха как раз в тот момент, когда он исказил передо мной свое лицо в идиотской гримасе.

Этот прокурор является характерной фигурой. Казбек Тогузов — бывший офицер, в 1917 г. продолжал на Кавказе отчаянную и безнадежную борьбу в поддержку Временного правительства, требуя роспуска всех солдатских и рабочих Советов с помощью Вооруженных сил. Но при обстоятельствах весьма загадочных он вступил в компартию и до сих пор вешает людей, теперь уже врагов большевизма.

ГЛАВА 3

Ужасы тифлисской тюрьмы

Решительность Мухранского — Метех — В руках садистов — Проклятое место — Ночи расстрелов — Сам угодил в собственные сети

Среди тысяч людей, заключенных в тюрьмы Закавказской ЧК одновременно со мной, было пятнадцать офицеров. В их числе генерал Цулукидзе, князь Камшиев, князь Мухранский, брат которого был женат на дочери Великого князя Константина Константиновича. Все они обвинялись в организации мифического контрреволюционного заговора и в связях с Грузинским восстанием 1923 года. Эти люди после продолжительных мучительных допросов были приговорены к расстрелу.

Князь Мухранский решил дорого продать свою жизнь. Ему удалось раздобыть большой гвоздь (он нашел его в камере). Когда в ночь исполнения приговора открылась дверь и группа чекистов, возглавляемая Шульманом, комендантом Закавказской ЧК, известного как «смертельный комендант», вошла, чтобы увести осужденных офицеров, Мухранский бросил гвоздь со всей возможной силой в лицо Шульману, целясь ему в глаза. Тяжелый гвоздь сломал палачу нос. Шульман застонал от боли, и сразу же раздались ужасные крики и выстрелы. Камера наполнилась дымом. Все пятнадцать офицеров, находившиеся в камере, были убиты конвоем на месте. Заключенным из других камер был отдан приказ смыть потоки крови.

Палач Злиев, чрезвычайный уполномоченный ГПУ Горской республики в Осетии, прибегал к следующему. Он насильно вставлял дуло револьвера в рот заключенного, которого допрашивал, поворачивал его и таким образом ранил десны и выбивал зубы. Мой сокамерник по тюрьме ГорГПУ подвергался такой пытке. Это был пожилой осетин, которого обвиняли в следующем преступлении (цитата из обвинительного заключения): «Обвиняется в том, что однажды прошел мимо дверей дома Челокаева».

***

По истечении нескольких недель я был перемещен в главную кавказскую тюрьму Метех в Тифлисе. Как и ныне, Метех использовался в 1923 году исключительно как место содержания под стражей политических заключенных; обычные уголовники размещались в государственной тюрьме. В замке находилось 2600 белогвардейцев, включая большое число грузинских меньшевиков.

Бесчеловечные репрессии систематически продолжали осуществляться по отношению к беззащитным людям — я видел много стариков, женщин и детей. Один раз в неделю — в четверг — специальная комиссия, состоявшая поочередно из членов Закавказской и Грузинской ЧК, заседала в канцелярии начальника тюрьмы и составляла список жертв, не уделяя особого внимания степени вины каждого. Доказательство вины преобладало над голосом человечности. Весь персонал замка Закавказской и Грузинской ЧК был укомплектован садистами.

Каждый четверг ночью расстреливалось от шестидесяти до ста человек. Эта ночь была сущим адом для всего Метеха. Мы не знали, кому суждено быть расстрелянным, и поэтому каждый ожидал смерти. Ни один человек не мог сомкнуть глаз до самого утра. Непрерывное кровопролитие оказалось пыткой не только для заключенных, но и для людей, живущих на свободе, вне тюрьмы. Все улицы вокруг Метеха долгое время были необитаемы. Население этого квартала бросало свои дома, будучи больше не в состоянии слышать выстрелы палачей и пронзительные крики и стоны их жертв.

Чекисты Метеха всегда ходили пьяными. Это были профессиональные мясники. Их сходство с последними усиливалось привычкой закатывать рукава по локоть и таким образом расхаживать по коридорам и камерам. Время от времени они валились на пол, опьяненные вином и человеческой кровью.

В ночь расстрела из каждой камеры забиралось от пяти до десяти человек. Чекисты как можно дольше затягивали процедуру зачитывания списка обреченных на смерть, и средний минимум их пребывания составлял около четверти часа в каждой камере. Делались длинные паузы перед каждым именем, во время которых все арестанты трепетали от ужаса. Такую пытку не могли выдержать даже люди с очень крепкими нервами. В такие ночи половина заключенных замка плакала до самого утра. На следующий день никто не мог съесть даже маленького кусочка пищи, тюремный обед оставался нетронутым. Это случалось каждую неделю.

Заключенные из Горской республики, которые прибыли на Соловки в 1925 году, рассказывали нам, что это продолжалось и впоследствии. Многие люди не могли вынести длительного кошмара и сходили с ума. Другие совершали самоубийство любыми доступными способами.

Когда я находился в замке, хорошо известный тифлисский чекист Зозуля (кубанский казак) был помещен среди заключенных для провокаторской деятельности. Этот палач в сравнительно короткий промежуток времени собственноручно расстрелял шестьсот человек (факт, который не отрицал сам Зозуля). Под конец он был разоблачен и заключенные его убили.

Я провел четыре с половиной месяца в Метехе и каждый четверг приготавливал себя к смерти.

После Метеха началась нескончаемая серия путешествий по новым тюрьмам. Из метехской тюрьмы я был перемещен в государственную тюрьму в Тифлисе. Отсюда в «Тимахика» — бакинскую тюрьму, где я провел две недели, затем тюрьма ВЧК в Петровске (три недели). Потом Грозный, из Грозного в столыпинском вагоне, специально сконструированном для заключенных, во Владикавказ. И везде было одно и то же: абсолютное подавление человеческой личности, те же пытки на ночных допросах, голод и избиения, те же беззаконные и беспорядочные расстрелы.


http://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?t=author&i=1365

Мальсагов Созерко Артаганович  (1893-1976)
  военный

1895, 15 июня. — Родился в селении Альтиево Назрановского округа Терской области. Отец – Артаган Арцхоевич Мальсагов (1849 г. р.) – служил в Императорском конвое, был всадником 3-й сотни Терской постоянной милиции (1869), оруженосцем 3-го взвода горцев Лейб-гвардии Кавказского эскадрона конвоя Е.И.В. (1871), произведен в юнкера. После службы вернулся на Кавказ и был зачислен в Терско-Горский конно-иррегулярный полк командиром 4-й сотни. Участвовал в русско-турецкой войне 1877-1878 гг. Мать – Хани Базоркина, дочь генерала Бунахо Базоркина, героя Шипки, командира Ингушского дивизиона Терско-Горского конно-иррегулярного полка 13-го армейского корпуса.
1912, 23 сентября. — Принятие присяги после окончания Воронежского Михайловского кадетского корпуса и обучения в Московском Александровском военном училище.
1914, июль – сентябрь. — В звании подпоручика поступление в 29-й Сибирский стрелковый полк, дислоцированный в Польше. Ранение, отправка в госпиталь во Владикавказ. Награждение орденом св. Станислава с мечом и бантом. Перевод в Ингушский кавалерийский полк.
1917–1919. — Командование эскадроном в 3-й бригаде Дикой дивизии, выступление с генералом Л. Корниловым против революции. Командование Первым ингушским кавалерийским полком в Добровольческой армии Деникина.
1919–1920, лето. — Участие в боевых действиях на Царицынском фронте в составе Кавказской армии. Уход в Грузию в составе боеспособной части бригады. Создание кавалерийского полка под командованием К. Султан-Гирея. Рейд на Кубань. Участие в партизанской войне против советской власти на Кавказе. Уход в Аджаристан.
1920, лето – 1922. — Организация нападений на советскую границу.
1923, апрель. — В надежде на обещанную Совнаркомом амнистию белогвардейцам и воссоединение с семьей добровольная сдача в руки ЧК в Батуме воссоединения с семьей. Допросы, пытки, унижения, истязания. Пребывание в Батумской ЧК, в Закавказской ЧК в Тифлисе. Репрессии в Закавказье. Кавказская тюрьма "Метех" в Тифлисе. Заключение в государственной тюрьме «Тимахика», в тюрьме ВЧК в Петровке, в тюрьмах г. Грозного и Владикавказа.
1923, 30 ноября – 1924, 14 января. — Приговор: 3 года заключения в Соловецких лагерях (ст. 64, 66). Этап на Север. Ростовская тюрьма. Таганская тюрьма в Москве, 2-я пересыльная тюрьма в Петрограде. Отправка этапа на Соловки.
1924, январь. — Прибытие в Соловецкий лагерь. Руководство лагеря. Условия содержания контрреволюционеров, политических, уголовников. Рассказы заключённых о массовом уничтожении людей в Холмогорах и Пертоминске (1919–1922). Духовенство на Соловках. Работа на лесоповале. Голод. Наказания и пытки в Соловецком лагере. Выяснение возможностей побега.
1925, февраль. — Знакомство с бывшим капитаном драгунского полка личной охраны Его Величества Ю.Д. Бессоновым.
1925, 18 мая – 23 июня. — Выход на работу за территорию лагеря. Побег. Путь из Соловков в Финляндию. Добывание пропитания и одежды. Встреча беглецов в Финляндии.
1925, ноябрь-декабрь. — Публикация свидетельства  «Соловки. Остров пыток и смерти (Записки бежавшего с Соловков офицера С.А. Мальсагова)" на русском языке в эмигрантской газете «Сегодня», издававшейся в Риге.
С 1926. — Жизнь в Польше. Неудавшийся переезд к нему жены Аеби (ум.рла в 1980) с дочерьми.
1926. — Издание в Лондоне на английском языке книги «Адские острова. Советская тюрьма на Дальнем Севере».
Полемика Мальсагова с Парижским Комитетом Политического Красного Креста с целью добиться фактического, а не декларативного восстановления прав политзаключенных.
1927, август – 1939, сентябрь. — Служба офицером в польской кавалерии. Участие в боевых действиях в ходе Второй мировой войны.
1939–1945. — Плен. Перенаправление в офицерский лагерь в Германию. Побег из лагеря. Участие в действиях диверсионных групп во Франции.
1946–1976. — Жизнь в Англии. Работа в Исламском Культурном Центре. Член «Межнационального Комитета по проведению процесса против политики геноцида (народоубийства), проводимой коммунистической властью» (Мюнхен, 1951). Переписка с родными (1960-е гг.).
1973. — Перенесение операции.
1976, 25 марта. — Скончался в Англии. Похоронен в Портленде.
1990, 28 августа. — Реабилитация (посмертно).
Благодарности
Благодарим Мариам Джамалуддиновну Яндиеву за предоставленные Музею фотографии.