1172 წელს დაწერილ ერთ-ერთ ოდაში ხაკანი ამბობს: "აფხაზეთის კარიბჭე ღიაა და მე წავალ ნაჭარმაგევში და მუხრანში, ბაგრატიონებში მივიღებ თავშესაფარს და კარგ მიღებას".
იხსენებს აზერბაიჯანის არმიის პოლკოვნიკი ჯახანგირბეკ კაზიმბეკოვი //ემიგრაციაში ჯახანგირბეკ კაზუმ-ბეკი თუ კაზიმოგლუ// აზერბაიჯანის გასაბჭოების წინააღმდეგ პირველი შეიარაღებული გამოსვლის //1920 წლის მაისი// წინამძღოლი.
პროფესიონალი სამხედრო დ. კაზიმბეკოვი დაიბადა განჯაში 1885 წლის 15 მარტს. მან იქვე დაამთავრა გიმნაზია და 1902 წელს დაიწყო სამხედრო სამსახური. 3 წლის შემდეგ მიიღო ოფიცრის პირველი წოდება. მან თავისი კარიერა მეფის არმიაში დაასრულა 1917 წელს პოდპოლკოვნიკის წოდებით.
1918 წლის დეკემბერში როგორც განჯის მე-3 პოლკის მეთაურმა მან დაიწყო სამსახური აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ახალშექმნილ ჯარში. 1920 წლის მარტში მან მიიღო პოლკოვნიკის წოდება.
სხვა პატრიოტ ოფიცრებთან ერთად დ. კაზიმბეკოვიც ვერ შეურიგდა ბოლშევიკების მიერ მის სამშობლოს ოკუპაციას.
აზერბაიჯანის იძულებითი და ძალდატანებითი გასაბჭოებიდან დაახლოებით ერთი თვის შემდეგ დაიწყო ეროვნული ჯარის ნაწილების აჯანყება ახალი ხელისუფლების წინააღმდეგ.
აჯანყება სისხლში ჩაახშვეს. ჯარისკაცების და ოფიცრების მცირერიცხოვანმა რაზმმა პოლკოვნიკ დ.კაზიმბეკოვთან ერთად მოახერხა საქართველოში უკანდახევა.
საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ის წავიდა თურქეთში, ხოლო 1923 წელს პოლონეთში აღმოჩნდა. 1923-1939 წლებში დ. კაზიმბეკოვი კონტრაქტით იყო პოლონეთის არმიის ოფიცერი. მან გაიარა პოლონეთის შეიარაღებული ძალების მსმენელთა კურსები. ის მეთაურობდა ბატალიონს და პოლკს.
მეორე მსოფლიო ომის წლებში ის გახდა ემიგრანტული მოძრაობის აქტიური მონაწილე. სწორედ მან გახსნა აზერბაიჯანელთა ეროვნული ყრილობა რომელიც 1943 წელს შედგა ბერლინში.
ყრილობის მონაწილეებისადმი მიმართვისას ის ამბობდა "ძვირფასო თანამემამულეებო, უდიდესი სიამოვნებით მოგმართავთ ჩვენი გმირი ლეგიონერების წარმომადგენლებს. თქვენ აგრძელებთ სახელოვან ტრადიციებს არმიისა რომელმაც 23 წლის წინ დაიწყო ბრძოლა სამშობლოს თავისუფლებისთვის და ბოლშევიკი დამპყრობლებისგან მისი დამოუკიდებლობისთვის, რომელმაც სისხლით მორწყა ჩვენი წმინდა სამშობლოს ყოველი გოჯი.
აზერბაიჯანელები არაერთხელ აღმდგარან იარაღით თავისი ეროვნული ინტერესების, ხალხის ღირსების დასაცავად.
ხალხის თავისუფლებისთვის ამ უწყვეტი ბრძოლის ნათელი მაგალითებია ჯავადხანის გმირული ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის, აჯანყებები განჯაში, შექში, ზაქათალაში".
საბჭოთა ხელისუფლების შეურიგებელი მტერი პოლკოვნიკი დ. კაზიმბეკოვი აქტიურად მონაწილეობდა მეორე მსოფლიო ომის დროს ტყვედ ჩავარდნილი აზერბაიჯანელებისგან ეროვნული ლეგიონის შექმნაში.
ომის დამთავრების შემდეგ ის ერთ ხანს ცხოვრობდა იტალიაში, შემდეგ დამკვიდრდა თურქეთში. რუსული, აზერბაიჯანული და პოლონური არმიების ოფიცერი დ. კაზიმბეკოვი 1955 წელს გაურკვეველ ვითარებაში გარდაიცვალა ბერლინში სადაც ჩასული იყო კერძო მიწვევით.
ემიგრანტული გამოცემების აზრით ის მოკლეს ყოფილი საბჭოთა კავშირის სპეციალურმა სამსახურებმა.
პოლკოვნიკი დ.კაზიმბეკოვის "მოგონებები" დაიბეჭდა ჟურნალში "Simali Kafkasya" - "ჩრდილოეთი კავკასია" (1935, N18, стр 14-17), რომელიც 1934-1939 წლებში გამოდიოდა ვარშავაში და აერთიანებდა კავკასიის ემიგრანტული წრეების წარმომადგენლებს-აზერბაიჯანელებს, ქართველებს და მთიელებს.
დ. კაზიმბეკოვის მოგონებებიდან:
"აჯანყება განჯაში არის აზერბაიჯანელი ხალხის ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი პროტესტი აზერბაიჯანისთვის 1920 წლის აპრილში დაძალებული ახალი მონობის წინააღმდეგ. მე ბედნიერი ვარ რომ ბედმა მარგუნა გამოსვლის ხელმძღვანელის და ორგანიზატორის როლის შესრულება და ხელის შეწყობა იმისთვის რომ გამოსვლას ჰქონოდა იმ დროისთვის შესაძლებელი მაქსიმალური ეფექტი.
აჯანყება დაიწყო 1920 წლის 22 მაისს, მაგრამ განჯაში წითელი არმიის ნაწილების გამოჩენის პირველივე დღეებში დავინახე რომ ის გარდაუვალია და საჭიროა ყველაფრის გაკეთება იმისთვის რომ ის მოხდეს დროულად და ორგანიზებულად. ამიტომ მაისის პირველ ნახევარში მეც და განჯის მესამე ქვეითი ბატალიონის ოფიცრები ვცდილობდით ქალაქის მოსახლეობის და პოლკის ასკერების შეკავებას შეუსაბამო ნაბიჯებისგან. ჩვენ მათ ვურჩევდით მოთმინებას და მშვიდად ყოფნას.
მაგრამ წითელი ნაწილების არამზადობა სცდებოდა ყოველგვარ საზღვრებს და სულ უფრო და უფრო რთულდებოდა ჯავად ხანის გმირული ჩრდილით შთაგონებული მამაცი განჯის რისხვის შეკავება.
ამ პირობებში არ შეიძლებოდა ხელიდან ინიციატივის გაშვება და ამიტომ გადავწყვიტე გამოსვლის უშუალო ორგანიზაციის დაწყება.
გამოსვლის დღედ დაინიშნა 22 მაისი.
16 მაისს მე ტფილისში გავაგზავნე ორი ქართველი ოფიცერი //პოლკოვნიკები ე.და ე.// რომლებიც საიდუმლოდ იყვნენ განჯაში//.
ოფიცრებმა დაწვრილებით გაიცნეს გამოსვლის გეგმა. მათ დაევალათ კავშირის დამყარება ქართულ არმიასთან //ეს იყო ფოილოს ხიდთან ქართული არმიის და წითელი ჯარების ბრძოლის დროს//.
აზერბაიჯანის არმიის მაშინ ყარაბაღში მდგომ ძირითად ნაწილებთან კავშირის დასამყარებლად გაიგზავნა ასევე 2 ოფიცერი. ისინი იცნობდნენ გამოსვლის გეგმას და მათ ჰქონდათ შესაბამისი ინსტრუქციები.
ოფიცრები უნდა გამოცხადებულიყვნენ აგდამის და ტერტერის რაიონში მდგომ და ყარაბაღის ნაწილების ერთგვარ ავანგარდ შექის ცხენოსანთა მესამე პოლკის მეთაურთან. ამასთან წითელი სარდლობის ყურადღების დასაფანტად მე პოლკში ვატარებ გაძლიერებულ სწავლებებს და ყოველდღე არის საბრძოლო სროლა.
ასეთ დაძაბულ მოლოდინში დგება 22 მაისი. დღის 4 საათისთვის მე ვიბარებ ქალაქის გავლენიან საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ მოღვაწეებს რომლებიც ენთუზიაზმით ეთანხმებიან გამოსვლას და დებენ პირობას რომ გააკეთებენ ყველაფერს რათა აზერბაიჯანულმა მოსახლეობამ მხარი დაუჭიროს თავის პოლკს. ამ თათბირზე გადაწყდა რომ ქალაქის ყოველი რაიონი პირველი გასროლებისთანავე შექმნის საგანგებო პარტიზანულ რაზმს და დაეხმარება ჯარებს.
6 საათისთვის ტარდება თათბირი ბატალიონების მეთაურებთან. თათბირზე დგინდება აქტიურ მოქმედებათა უშუალო გეგმა:
ერთმა ბატალიონმა პარტიზანთა დახმარებით ალყა უნდა დაარტყას წითელი დივიზიის განლაგებას და მოულოდნელი და გაბედული დარტყმით დააყრეინოს იარაღი.
მეორე ბატალიონი განაიარაღებს "შარიათის პოლკს", იკავებს უმთავრეს პუნქტებს ქალაქის სომხურ ნაწილში და ფოსტას, ტელეგრაფს, სამხედრო საწყობებს და ა.შ.(განჯის პოლიკის მე-3 ბატალიონი იყო ყარაბაღის რაზმის შემადგენლობაში - ავტორის შენიშნვა).
საღამოს 8 საათისთვის ბატალიონებმა დააპატიმრეს წითელი სარდლობის მიერ გაგზავნილი პოლკის პოლიტიკური კომისარები და დაიწყეს მათზე დაკისრებული ამოცანის შესრულება.
პირველივე სროლისას ქალაქის ყველა მამაკაცი სულერთია რით შეიარაღებული გამოდის ქუჩებში. ამ მამაკაცთა ნაწილი მიიჩქარის წითელი დივიზიის ნაწილებთან ბრძოლაში ჩაბმული პოლკის დასახმარებლად და სხვებმა კი განაიარაღეს ცალკე მდგომი წვრილი ნაწილები და ქალაქში მოხეტიალე კომუნისტები და წითელარმიელები.
11 საათისთვის ყველაფერი დამთავრდა: რუსული დივიზია და "შარიათის პოლკი განაიარაღეს და დააპატიმრეს ქალაქის ციხეში.".
22 -23 მაისის ღამით აზერბაიჯანული ეროვნული სულის ძველი სიმაგრე განჯა იყო უცხო ბატონობის წინააღმდეგ აჯანყებულ პატრიოტთა ხელში. გეგმის პირველი ნაწილი ბრწყინვალედ დასრულდა.
შემდეგ აუცილებელი იყო მეორე ნაწილის რეალიზაციის დაწყება და ადგილობრივი ეროვნული ხელისუფლების აღდგენა, კავშირის დამყარება ქართულ ჯართან და ყარაბაღის რაზმთან და მე-11 საბჭოთა არმიის მთავარი ძალების თავდასხმის მოლოდინში ქალაქის თავდაცვის აწყობა.
დილის 6 საათზე გადავწყვიტე თათბირის ჩატარება და მივიწვიე ქალაქში მყოფი გენერალები შ. და მ.მ. ამ თათბირზე უმაღლეს ხელმძღვანელად არჩეული იქნა გენერალი მ.მ. გენერალ შ.-ს დაევალა არტილერიის ორგანიზაცია ბოლშევიკებისთვის წართმეული ზარბაზნებისგან. მე დამევალა განჯის პოლკის და პარტიზანული რაზმების ხელმძღვანელობა.
23 და 24 მაისი გადის დაუღალავ ორგანიზაციულ მუშაობაში. 25 მაისს დილის 10 საათისთვის ვხედავთ სომხურ-რუსული ნაწილების შემოტევას ქალაქის სამხრეთ-დასავლეთით გერმანული კოლონია ელენენდორფის მხრიდან. შემოტევას აჩერებს არტილერიის ბატარეით გაძლიერებული განჯის პირველი ბატალიონი რომელიც შემდეგ თვითონ გადადის შეტევაზე და უკაქცევს მოწინააღმდეგეს. მოწინააღმდეგ უწესრიგოდ გარბის.
ამასობაში ჩნდება მოწინააღმდეგის შეტევა ქალაქის ჩრდილო-დასავლეთით, შამქორის მხრიდან, სადაც განჯიდან ათიოდე კილომეტრში თავმოყრილია ფეხოსანი ჯარი რომელიც საბრძოლო წყობით მოიწევს ქალაქისკენ.
მე შევწყვიტე დამარცხებული მოწინააღმდეგის დევნა, გამაგრებულ პოზიციებზე დავტოვე აქ მოქმედი ბატალიონის ერთი როტა და 4 ტყვიამფრქვევი, დანარჩენი როტები კი დავახმარე მეორე ბატალიონს რომელიც არტილერიის ბატარეასთან ორ სატყვიამფრქვევო როტასთან ერთად იკავებდა გამაგრებულ პოზიციას ქალაქიდან ჩრდილო-დასავლეთით ერთი კილომეტრის მოშორებით.
4 საათისთვის ჩნდება მოწინააღმდეგის პირველი ჯაჭვები, მათ შეხვდათ არტილერიის და თოფების ცეცხლი და მათ დატოვეს თავისი მკვდრები და დაჭრილები და უკან დაიხიეს.
საღამოს 7 საათზე მოწინააღმდეგე ხსნის ძლიერ არტილერიულ ცეცხლს რომლის დროსაც კონტუზიას იღებს გენერალი შ.
მაგრამ ჩვენი ახალშექმნილი ბატარეა წარმოშობით პოლონელი სტანკევიჩის ხელმძღვანელობით სწრაფად პოულობს რუსული არტილერიის ადგილმდებარეობას და ზუსტი ცეცხლით აჩუმებს მას. 9 საათისთვის სროლა ჩერდება. ასე გადის 25 მაისი.
ამ დღეს ავად ხდება გენერალი მ.მ. გარიჟრაჟზე წითლები ისევ აახლებენ შეტევებს. მაგრამ შეტევებს წარმატებით იგერიებენ ქალაქის მამაცი დამცველები.
27 მაისს მოწინააღმდეგე მთელი დღე გაძლიერებულად უშენს ცეცხლს ქალაქს და ცდილობს ჩვენს ნაწილებზე თავდასხმას კოლონია ელენენდორფის მხრიდან.
დახმარება არსაიდან მოდიოდა და მდგომარეობის გაურკვევლობა თრგუნავდა ასკერებს და მოსახლეობას,
ამიტომ საოლქო სასამართლოს შენობაში შევკრიბე ქალაქის გავლენიანი მოქალაქეები შეიხ-ულ-ისლამის მეთაურობით. გავაცანი მათ მდგომარეობა და ვთხოვე დახმარების გაწევა მოსახლეობის გამხნევებაში.
რამდენადაც მახსოვს მივუთითე დამსწრეებს რომ ხვალე დგება 28 მაისი, აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის დღე და რომ ეს დღე ჩვენს ისტორიაში უნდა ჩაეწეროს როგორ სამშობლოსთვის გაღებული დიდი მსხვერპლის დღე და არა მხოლოდ როგორც სიხარულის და ზეიმის დრო.
28 მაისს მტრისთვის გაცემული ღირსეული პასუხი იქნება ჩვენი სულის, ჩვენი მორალური გამარჯვების სიმბოლო!
ჩემს სიტყვებს შეხვდნენ დიდი ენთუზიაზმით და ისინი სხვადასხვანაირად გაიმეორეს შემდეგმა ორატორებმა. შეიხ-ულ-ისლამის წინადადებით კრებამ ერთხმად მადლობა გადამიხადა და გადმომცეს მთელი ძალაუფლება ქალაქში და შემდგომი ბრძოლის ხელმძღვანელობა.
დადგა განსაკუთრებით მშვენიერი 28 მაისი.თითქოს თვითონ ბუნებას უხაროდა და ის უთანაგრძნობდა დაუძლურებულ ხალხს.
სამაგიეროდ მოწინააღმდეგე დილაადრიდანვე გააქტიურებული იყო. გარიჟრაჟიდან ყოველი მხრიდან ისმოდა არტილერიის სროლა. გვესროდა მოწინააღმდეგე.
ბევრი ჭურვი ფეთქდებოდა თვითონ ქალაქში. დილის 7 საათისთვის მეორე ბატალიონის მეთაურმა მითხრა რომ მოწინააღმდეგის კავალერიის დიდი მასა ამოემართება ქალაქისკენ. მე მაშინვე გავემართე მეორე ბატალიონის პოზიციებზე სადაც ბატალიონის მეთაურ პოლკოვნიკ გაუზენთან //გერმანელთან// ერთად ჩავატარე რეკოგნოსციროვკა, ზუსტად დავადგინე შემჩნეული კოლონის მდებარეობა.
მალე აღმოვაჩინეთ რომ მოწინააღმდეგის კავალერია ემზადება შეტევისთვის. აუცილებელი იყო მზადება მის ღირსეულად შესახვედრად. მე ვბრძანე ცეცხლის შეწყვეტა და საფრთხეში მყოფ პუნქტში ყველა ახლოს არსებული ტყვიამფრქვევის მოგროვება. ასკერებმა მიიღეს მკაცრი მითითება ესროლათ მხოლოდ ბრძანებით.
ოთხ ეშელონად მომავალი მტერი ახლოვდებოდა. ყოველ ეშელონში იყო 2 ესკადრონი.ჩვენს პოზიციებზე ბატონობს აბსოლუტური სიჩუმე. მოწინააღმდეგ სულ უფრო და უფრო სწრაფად გვიახლოვდება...და ბოლოს ბრძანება-"ცეცხლი!"
ქარიშხლის მსგავსმა ცეცხლმა უზარმაზარი ზარალი მიაყენა მოწინააღმდეგეს. ჩვენი პოზიციების წინ არსებული მთელი ველი დაიფარა ადამიანთა და ცხენების გვამებით და დაჭრილთა მასით. გაქცევა მოახერხეს მხოლოდ ცალკეულმა ცხენოსნებმა.
კავალერიის დივიზიის შეტევა ლიკვიდირებული იქნა და ეს დივიზია მოისპო.
დღის 12 საათისთვის მოდის ცნობა რომ ქვეითები, ფეხოსნები გვიტევენ კოლონია ელენენდორფის მხრიდან. გადავისროლე ძალები და ეს შეტევაც მოვიგერიეთ. მოწინააღმდეგემ დიდი დანაკლისი განიცადა.
დღის 4 საათზე გაბოროტებულმა ბოლშევიკებმა დაიწყეს მძიმე და მსუბუქი არტილერიის სროლა. საღამოს 8 საათისთვის მყარდება შედარებითი სიმშვიდე რომელიც დაუძლურებულ მებრძოლებს აძლევს დასვენების და მომაგრების საშუალებას.
იმ დღეს დავხვრიტეთ 15 კაცი, რომლებიც დავიჭირეთ სატელეფონო ხაზების გაფუჭებისას. ისინი ამავე დროს ეწეოდნენ დესტრუქციულ აგიტაციას და ავრცელებდნენ პროკლამაციებს.
ასე გადის 1920 წლის 28 მაისის სისხლიანი დღე, აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის გამოცხადების მეორე წლისთავი. ის შეიძლება ჩაითვალოს აჯანყების მთელი პერიოდის ერთ-ერთ უმძიმეს დღედ. ძველმა განჯამ კიდევ ერთხელ გამოავლინა თავისი გმირული სული, უხვად მორწყა მიწა მტრის და საკუთარი შვილების სისხლით.
28-29 მაისის ღამეს ვიღებთ ცნობას იმის შესახებ რომ რუსეთის სარდლობა დაუზავდა საქართველოს. ეს ცნობა ალყაში მოქცეულ გარნიზონს ართმევს ქართული არმიის დახმარების უკანასკნელ იმედს. მდგომარეობა უიმედო ხდება ვინაიდან არაფერი ისმის ყარაბაღის რაზმის შესახებაც.
განჯას აკლდება საჭურველი, განსაკუთრებით არტილერიული ჭურვები. საჭირო ხდება ყოველი პატრონის, ყოველი ჭურვის დაზოგვა მაშინ როდესაც მოწინააღმდეგემ მიიღო დიდი დახმარება და ის უკვე გადადის ღამის მოქმედებებზე. 28-29 მაისის მთელი ღამე მოწინააღმდეგის ნაწილი გვაწუხებს ელენენდორფის მიმართულებით..
29 მაისს გარიჟრაჟზე მოწინააღმდეგე ქარიშხლისავით ცეცხლს უხსნის ქალაქს. დილის 8 საათისთვის ის უტევს პირველი ბატალიონის პოზიციებს. ამ დღეს არტილერიის ბატარეით, ორი სატყვიამფრქვევო როტით და პარტიზანებით გაძლიერებული პირველი ბატალიონი იგერიებს რამოდენიმე გააფთრებულ შეტევას.
ამ ბრძოლებში იღუპებიან ბატალიონოს მეთაური კაპიტანი მირი-ზადე, პოდპოლკოვნიკი სტანკევიჩი და პოლკოვნიკი გაუზენი.
30 მაისს უფრო ძლიერი მოწინააღმდეგის ზეწოლით პირველი ბატალიონი უკან იხევს და მოწინააღმდეგე იკავებს ქალაქის სომხურ ნაწილს. საბჭოთა ჯარები ერთროულად უტევენ მეორე ბატალიონის პოზიციებსაც. მაგრამ აქ მოხერხდა შეტევების მოგერიება.
იგივე მდგომარეობაა 31 მაისსაც. ამ დღეს ქალაქის დამცველები წარმატებით იგერიებენ მოწინააღმდეგის რამოდენიმე შეტევას. ამ დღეს მე მიხდება მანევრირება, ძალების გადაყვანა ერთი ადგილიდან მეორეზე,
ფოილოს ხიდთან ბრძოლების შეწყვეტის და დაზავების ამბების გაგების შემდეგ ჩემთვის ცხადი გახდა ბრძოლის უიმედობა.
7-დღიანმა უწყვეტმა ბრძოლებმა გააწამა ხალხი, საბრძოლო მასალა თავდებოდა და მიუხედავად იმისა რომ ქალაქს იცავდნენ ქალებიც და ბავშვებიც ჩანდა რომ ჩვენ არსებული ძალებით ვერ შევინარჩუნებდით ქალაქს.
არ უნდა დაგვავიწყდეს რომ განჯასთან იყო მე-11 საბჭოთა არმიის მთავარი ძალები.
28 მაისის შემდგომი პერიოდი არსებითად იყო აჯანყების აგონია. მე აღარ ვფიქრობდი გამარჯვებაზე. აუცილებელი იყო მდგომარეობიდან ღირსეულად გასვლა და მტრისთვის მაქსიმალური ზარალის მიყენება.
1 ივნისს ფრონტზე შედარებიდი სიმშვიდე დამყარდა. ვისარგებლე ამით და ერთ-ერთ მიზგითში მოვიწვიე ჩემთვის აჯანყების ხელმძღვანელობის მომნდობი საზოგადოების წარმომადგენლები და ავუხსენი მათ შემდგომი ბრძოლის უიმედობა ვინაიდან პატრონების და ჭურვების მარაგი გათავდა და ისინი ეყოფოდა მხოლოდ ბრძოლის ერთ დღეს.
შევთავაზე ქალაქის ევაკუაცია. ვიცოდი მტრის სისასტიკე და დაუნდობლობა და ვთქვი რომ მსურველებს შეუძლიათ ქალაქიდან წასვლა ჯარების საფარველით.
წინადადება მიიღეს და ევაკუაცია დაინიშნა 2 ივნისის გარიჟრაჟისთვის.
ევაკუაციის ჩასატარებლად შევიმუშავე ევაკუაციის შემდეგი გეგმა: 2 როტა და 1 სატყვიამფრქვევო როტა პარტიზანებთან ერთად იკავებენ ქალაქის სომხურ ნაწილში, მდინარე განჯინკას იქით მყოფ მოწინააღმდეგეს; დანარჩენი ძალებით მე ვეცდები მტრის ალყის გარღვევას ჩრდილო-დასავლეთის მიმართულებით და ქალაქიდან 3 კილომეტრის მოშორებით არსებული სიმაღლეების აღებას. შემდეგ მოწინააღმდეგეს გავუხსნი ცეცხლს და მშვიდობიან მცხოვრებლებს მივცემ მთებში წასვლის საშუალებას. მე შემდეგ დავიცავ მათ გასვლას.
ეს გეგმა სრულად შესრულდა. შემტევმა ნაწილებმა ჩემი პირადი ხელმძღვანელობით ააყირავეს და დააბნიეს მოწინააღმდეგ. ჩვენ ავიღეთ სიმაღლეები და გავუხსენით მას ცეცხლი რამაც ბოლშევიკებში გააძლიერა პანიკა. განარღვევში გავიდნენ მთებში არსებული სოფლებისკენ მიმავალი ქალაქელები. 5 საათისთვის მთავარ ძალებს შეუერთდნენ სომხური კვარტალის მხრიდან ევაკუაციის მცველი როტები. ჯარები მიყვებიან წასულ მცხოვრებლებს.
2-3 ივნისის ღამით ვაღწევთ მთიან ზოლამდე. მე ვშლი პარტიზანებს და განჯის მე-3 ქვეითი პოლკის ნაშთებს, ვაფრთხილებ რომ მათ ყოველ წუთს შეიძლება დაუძახონ ბრძოლის გასაგრძელებლად და ისინი ამისთვის მზად უნდა იყვნენ.
ასე დამთავრდა განჯის აჯანყების 12-დღიანი ეპოპეა.
15 წლის პერსპექტივაში იმ მოვლენების გახსენებისას არ შეიძლება არ ვაღიაროთ ცოტა ხნის შექმნილი საერთოკავკასიური გაერთიანების უზარმაზარი როლი.
კავკასიის კონფედერაციის პაქტს რომ ეარსება განჯის აჯანყების დროს მაშინ ეს აჯანყება იქნებოდა გეგმაზომიერი საერთო აქციის ნაწილი და ის კავკასიას საბოლოოდ მისცემდა სანატრელ თავისუფლებას...
---------------------------------------------------------------------
ცნობისთვის //მთარგმნელისგან//:
1933 წელს კავკასიელთა ემიგრანტულმა ჯგუფებმა შექმნეს "კავკასიის კონფედრაციის საბჭო". ისინი ამზადებდნენ კავკასიის კონფედრაციის პაქტის ხელის მოწერას....
აზერბაიჯანის, საქართველოს და ჩრდილოეთ კავკასიის ემიგრანტულმა ცენტრებმა 1934 წლის 14 ივლისს ხელი "ბრიუსელის პაქტს", მოაწერეს შთანხმებას კავკასიის კონფედერაციის შესახებ.
სომეხთა ემიგრაციის იმ დროისთვის წამყვანმა პოლიტიკურმა ძალამ არ მოინდომა ამ პაქტთან შეერთება. დაშნაკებს უნდოდათ როგორც რუსეთისგან ისე კონფედერაციისგან დამოუკიდებელი სომხეთის სახელმწიფოს შექმნა სხვათა შორის თურქეთის და აზერბაიჯანის //ისევე როგორც საქართველოს ტერიტორიათა ხარჯზე//.
პაქტის შემდგენლებმა და ხელმომწერებმა უკეთესი მომავლის იმედით დაუტოვეს სომხებს შემდეგში პაქტთან შეერთების შესაძლებლობა.
-------------------------------------------------------------------------------------
ხაკანი შირვანი, ხაყანი შირვანი, აფზალ ალ-დინ ბადილ (დ. 1120/1126, შემახა — გ. 1199, თავრიზი), სპარსულენოვანი აზერბაიჯანელი პოეტი. დაიბადა ხელოსნის ოჯახში. მამამ, დურგალმა ალიმ, ადრე მიატოვა ცოლ-შვილი. ხაკანი შირვანი აღზარდა ბიძამ და იმ დროის კვალობაზე კარგი განათლება მიაღებინა (შეასწავლა ენები, ფილოსოფია, მედიცინა, ასტრონომია). ხაკანი შირვანი დედით ქრისტიანულ წრეებს უკავშირდებოდა. ჭაბუკი პოეტი დასაწყისში სუფიურმა იდეებმა გაიტაცა, აქედანაა მისი პირველი ფსევდონიმი — „ჰაყაიყი“ (ჭეშმარიტების მაძიებელი). მალე იგი შირვანის ლიტერატურული სკოლის მეთაურმა აბუ ლ-ალა განჯევიმ დაიახლოვა და შირვანშაჰთა სამეფო კარს წარუდგინა.აქედან იწყება ხაკანი შირვანის, როგორც მეხოტბე პოეტის, კარიერა, აქედანვე მოდის მისი საბოლოო ზედწოდება „ხაკანი“ („ხაყანისეული“) ე. ი. მბრძანებლის, შირვანშაჰის საკუთრება. ხაკანი შირვანის კასიდები გამოირჩევა ფორმის გართულებით, „ვასფის“ („აღწერა“) მრავალფეროვნებით, მუსიკალობით. მას დიდი ღვაწლი მიუძღვის ამ ჟანრის განვითარებაში. პოეტური ტექნიკით გატაცება იგრძნობა ლირიკულ ღაზალებშიც. ხაკანი შირვანიმ ორჯერ იმოგზაურა მექაში. პირველი მოგზაურობის შედეგად (1157) დაწერა მასნავი „ორი ერაყის საჩუქარი“ (ავტობიოგრაფიული ხასიათის პოემა). მან სამეფო კარის პოეტის მძიმე ხვედრი გაიზიარა და ერთხანს შაბურანის ციხეში ამოყო თავი. აქ შექმნა შესანიშნავი ციკლი „ციხის კასიდებისა“. გარდაეცვალა ცოლ-შვილი. სიცოცხლის ბოლო წლები თავრიზში გადახვეწილმა მარტოდმარტომ გაატარა. მძიმე განცდებიას ასახული მის ლირიკულ „ნაწყვეტებსა“ და რობაიებში. შემორჩენილია ხაკანი შირვანის წერილების კრებული. იგი კარგად იცნობდა საქართველოს. „ქრისტიანულ კასიდაში“ ასახელებს ბაგრატიონთა რეზიდენციებს — ნაჭარმაგევსა და მუხრანს. ერთ რობაიში ქართული ენის ცოდნას იჩემებს და მაჯამურ რითმად ქართულ სიტყვას იყენებს. მიმოწერა ჰქონდა ქართველ მოღვაწეებთან.
შირვანი მჭიდროდ დაუკავშირდა საქართველოს დავით აღმაშენებლის დროს და 2 საუკუნის მანძილზე იყო საქართველოს ვასალური სახელმწიფო. შირვანის შახების კარზე ცხოვრობდნენ სახელგანთქმული ირანელ აზერბაიჯანელი პოეტები ხაკანი //გარდ.1199წ.// და ნიზამი განჯელი //გარდ.1202 წ.//.
1172 წელს დაწერილ ერთ-ერთ ოდაში ხაკანი ამბობს: "აფხაზეთის კარიბჭე ღიაა და მე წავალ ნაჭარმაგევში და მუხრანში, ბაგრატიონებში მივიღებ თავშესაფარს და კარგ მიღებას".
ნიზამი განჯელი კი უშუალოდ იცნობდა საქართველოს და ქართველ პოეტებს ვინაიდან მისი მფარველი შირვანშახი აღსართან მეორე ორჯერ იყო საქართველოში
ერთხელ კი მისი საზეიმო მიღებისას ქართველებმა მოაწყვეს ქართველი პოეტების და აღსართანის თანმხლები ირანელი პოეტების ლიტერატურული ტურნირები. ამ ამალაში უნდა ყოფილიყო გამოჩენილი ნიზამი განჯელიც.
//ასეთი ტურნირები ჯობია გაუთავებელ ომებს და სორიდემოკრატიზაციას...//
Ширван и Азербайджан, из коих первая, связав свою судьбу с Грузией при Давиде Возобновителе, целых два столетия оставалась в вассальной зависимости от последней. При дворе ширванских шахов проживали знаменитые иранско-азербайджанские поэты Хакани (ум. в 1199 г.) и Низами Гянджеви (ум. в 1202 г.), из них первый, Хакани, в одной из своих од, написанной в 1172 году, говорит: "врата Абхазии (Грузии) отверсты, я отправлюсь в Начармагеви и Мухрани, среди Багратионов найду убежище и приют".Другой, Низами, нужно полагать, непосредственно знал Грузию и грузинских поэтов, ибо покровительствовавший ему ширванский шах Агсартан II два раза приезжал в Грузию, причем раз, во время торжественного приема, устроены были литературные турниры между грузинскими и сопровождавшими его в свите иранскими поэтами. Нет оснований думать, что из этой свиты исключен был такой выдающийся писатель, как Низами.
http://persian.sufism.ru/gryzia.htm
_______________________________________________________________________________
Источник: http://echo-az.info/istoriya01.shtml
января 2008
http://www.azeri.ru/papers/echo-az_info/11320/
Хочу
представить читателям "Эхо" интересный исторический
материал - "Восстание в Гяндже - воспоминания"
полковника азербайджанской армии Джахангирбека
Казымбекова (в эмиграции Джахангирбек Казум-Бек или
Казымоглу), предводителя первого вооруженного выступления против
советизации Азербайджана в мае 1920 года.
Сначала несколько слов об авторе воспоминаний.
Профессиональный военный Д.Казымбеков родился 15 марта 1885 года в Гяндже. Закончил гимназию в родном городе. В 1902 году начал военную службу. Через три года получил первый офицерский чин - стал хорунжием эскадрона. Завершил свою военную карьеру в царской армии в 1917 году в звании подполковника. В декабре 1918 года в качестве командира 3-го Гянджинского полка начал службу в новообразованной армии Азербайджанской Республики. В марте 1920 года ему было присвоено звание полковника.
Как и многие офицеры - патриоты, Д.Казымбеков не смог мириться с большевистской оккупацией своей родины. Под его командованием спустя около месяца после насильственной советизации Азербайджана началось вооруженное восстание частей национальной армии против новой власти.
Однако, как и следовало ожидать, восстание было потоплено в крови. Малочисленному отряду солдат и офицеров, в том числе полковнику Д.Казымбекову удалось отступить в Грузию. После советизации Грузии он эмигрировал в Турцию. А в 1923 году оказался в Польше. Здесь, в 1923-1939 гг. Д.Казымбеков был офицером - контрактником Польской армии. Прошел курсы слушателей Вооруженных сил Польши, командовал батальоном и полком.
В годы второй мировой войны он стал одним из активных участников эмигрантского движения. Именно ему было доверено открытие Национального съезда азербайджанцев, состоявщегося в 1943 году в Берлине. Обращаясь к участникам съезда, он говорил: "Дорогие соотечественники! Мне, как старому офицеру Национальной армии Азербайджана предоставляет огромное удовольствие приветствовать представителей наших героических легионеров, продолжающих славные традиции той армии, которая 23 года тому назад начала борьбу за свободу и независимость родины против большевистских поработителей и оросила своей кровью каждую пядь земли нашей священной отчизны. Азербайджанцы неоднократно с оружием в руках поднимались на кровавую борьбу для отстаивания своих национальных интересов, для защиты чести и достоинства народа. Героическая борьба за национальную независимость Джавадхана, восстания в Гяндже, Шеки, Закаталах, Карабахе и другие вооруженные выступления азербайджанцев являются яркими примерами этого неутихающего народного сопротивления за свободу".
Непримеримый враг советской власти полковник Д.Казымбеков принимал активное участие в организации национального легиона из военнопленных азербайджанцев в годы второй мировой войны.
После завершения войны он некоторое время жил в Италии, а затем обосновался в Турции. Офицер трех армий (русской, азербайджанской, польской,) Д.Казымбеков умер при загадочных обстоятельствах в 1955 году в Германии, в Берлине, куда прибыл по частному приглашению. Эмигрантские издания считали эту смерть политическим убийством, осуществленным спецслужбами бывшего СССР.
"Воспоминания" полковника Д.Казымбекова опубликованы в журнале "Simali Kafkasya" - "Северный Кавказ" (1935, N18, стр 14-17), который издавался в 1934-1939 гг. в Варшаве и соединял вокруг себя представителей эмигрантских кругов Кавказа - азербайджанцев, грузин и горцев.
Вилаят Гулиев
Восстание в Гяндже является одним из наиболее ярких протестов азербайджанских народных масс против нового рабства, наложенного на Азербайджан в апреле 1920 года. И я счастлив, что волею судеб мне пришлось в нем сыграть роль руководителя и организатора выступления и способствовать тому, чтобы оно дало наибольший из возможных в тогдашних условиях эфектов.
Восстание началось 22 мая 1920 года. Но, уже с первых дней появления частей красной армии в Гяндже, я видел, что оно неминуемо и что необходимо принять все меры, дабы выступление состоялось своевременно и организованно. Поэтому всю первую половину мая я и офицеры 3 пехотного Гянджинского полка, которым я имел честь командовать, всячески старались удержать население города и аскеров полка от несоответствующих шагов, советуя быть терпеливыми и сохранять спокойствие. Но бесчинства красных частей (в Гяндже были расположены пехотная дивизия красной армии и т.н. Шариатский полк, составленный из отбросов мусульманского населения бывшей империи с значительной примесью русских красноармейцев) переходили уже все границы и все труднее и труднее становилось подавлять справедливый гнев храброй Гянджи, овеянной героической тенью Джавад-Хана. В этих условиях нельзя было выпускать инициативу из своих рук и поэтому я решил приступить к непосредственной организации выступления.
День выступления назначен был на 22 мая. 16 мая мною высылаются в Тифлис два грузинских офицера (полковники Э. и Е.), тайно пребывающие в Гяндже. Офицеры эти подробно посвящаются в план выступления и получают задачу установить связь с Грузинской армией (это было в период боев Грузинской армии с красными войсками у Пойлинского моста). Для установления связи с основными силами азербайджанской армии, расположенной в это время в Карабахе, высылаются другие 2 офицера, снабженные соответствующими инструкциями и посвященные также в план выступления. Офицеры эти должны были явиться к командиру 3-го конного Шекинского полка, расположенного в районе Агдама и Тертера и составляющего, как бы, авангард расположенных в Карабахе частей. Вместе с этим, для отвлечения внимания красного командования мною вводятся в полку усиленные занятия и ежедневно проводится боевая стрельба.
Так, в состоянии напряженного ожидания, наступает день 22 мая. Около 4 часов дня мною созываются влиятельные общественные и политические деятели города, которые с энтузиазмом выражают согласие на выступление и обещают принять все меры, дабы азербайджанское население полностью поддержало свой полк. На этом совещании устанавливается, что каждый район города при первых же выстрелах организует особый партизанский отряд и спешит на помощь войскам.
Около 6 часов дня происходит совещание с командирами батальонов, на котором устанавливается непосредственный план активных действий:
1 - Один батальон полка с помощью партизан должен окружить расположение красной дивизии и внезапным и решительным ударом принудить ее к сложению оружия.
2 - Второй батальон обезоруживает "Шариатский полк", занимает наиважнейшие пункты в армянской части города, а также почту, телеграф, военные склады и т.д. (3-ий батальон Гянджинского полка находится в составе Карабахского отряда. - Прим. авт.)
Ровно в 8 часов вечера батальоны, арестовав присланных красным командованием политических комиссаров полка, приступают к исполнению возложенной на них задачи. С первыми выстрелами почти все мужское население города, вооруженное чем попало, высыпает на улицы и частью спешит на помощь полку, вступившему уже в бой с частями красной дивизии, частью же обезоруживает отдельно расположенные мелкие части и бродящих по городу коммунистов и красноармейцев.
К 11 часам все было закончено: русская дивизия и "Шариатский полк" были обезоружены и заключены в городскую тюрьму. В ночь с 22 на 23 мая Гянджа, древняя твердыня азербайджанского национального духа, находилась в руках восставших против иноземного насилия патриотов. Первая часть плана была блестяще завершена.
В дальнейшем необходимо было приступить к реализации второй части; восстановить местную национальную власть, установить связь с Грузинской армией и с Карабахским отрядом и организовать оборону города против ожидаемого наступления главных сил 11-ой советской армии.
В 6 часов утра я решил созвать совещание, на которое пригласил пребывающих в городе генералов Ш. и М. М. На этом совещании общим руководителем выбирается ген. М. М.; ген Ш. поручается организация артиллерии из отобранных у большевиков пушек, а мне поручается руководство Гянджинским полком и партизанскими отрядами. 23 и 24 мая проходят в неустанной организационной работе. 25 мая около 10 часов утра, обнаруживается наступление армяно-русских частей к юго-западу от города, со стороны немецкой колонии Еленендорф. Находящийся в этом направлении 1-ый батальон Гянджинского полка, усиленный батареей артиллерии, останавливает наступление и, сам перейдя в контр-атаку, наносит противнику удар и обращает его в беспорядочное бегство. Между тем обнаруживается наступление противника и к северо-западу от города, со стороны Шамхора, где, приблизительно в 10 километрах от Гянджи, обнаружены значительные массы пехоты, двигающейся в боевом порядке к городу. Это заставляет меня прекратить преследование разбитого в направлении колонии Еленендорф противника и, оставив на укрепленных позициях одну роту действующего здесь батальона и 4 пулемета, остальные роты перебросить на помощь 2-му батальону, который с вновь сформированной батареей артиллерии и 2 пулеметными ротами занимал укрепленную позицию в 1/2-1 километров к северо-западу от города.
Около 4 часов дня появляются первые цепи неприятеля, но встреченные артиллерийским и ружейным огнем в беспорядке отступают, оставив своих убитых и раненых. В 7 часов вечера неприятель начинает обстреливать город и наши позиции сильным артиллерийским огнем, во время которго был контужен ген. Ш. Но наша только что сформированная батарея под командой подполк. Станкевича, поляка по происхождению, быстро нащупывает расположение русской артиллерии и метким огнем принуждает ее умолкнуть. Около 9 часов вечера стрельба затихает. Так проходит день 25 мая. В этот день заболевает ген. М. М. На рассвете 26 мая красные войска снова возобновляют атаки, число которых доходит до 7. Все они успешно отбиваются храбрыми защитниками города.
27 мая противник весь день ведет усиленный артиллерийский обстрел города и пытается без успеха атаковать наши части со стороны колонии Еленендорф.
Видя, что помощь ни откуда не подходит, а неопределенность положения вызывает среди аскеров и населения некоторую подавленность, я решил выпустить соответственное воззвание к населению и аскерам, собрав одновременно в здании окружного суда влиятельных граждан города во главе с Шейх-уль-Исламом. Ознакомив их с общим положением, я просил помочь мне поддержать в войсках и населении необходимый дух. Насколько помню, я указал присутствующим, что завтра наступает 28 мая, день Независимости Азербайджана, и пусть этот день будет вписан в нашу историю не только как день радости и торжества, но и кровавый день великих жертв на алтарь Отечества. Достойный отпор извечному врагу в день 28 мая будет символом нашего духа, символом нашей моральной победы! Слова мои были встречены с большим энтузиазмом и были повторены в различных вариантах рядом последующих ораторов. Затем, по предложению Шейх-уль-Ислама, собрание единогласно благодарило меня и поручило мне всю власть в городе и руководство дальнейшей борьбой.
Наступило 28 мая. День был исключительно прекрасный. Казалось, сама природа радовалась этому дню и выражала свое сочувствие изнемогающему народу. Зато неприятель уже с раннего утра проявлял усиленную активность. С рассветом со всех сторон был слышен грохот орудийной стрельбы. Это противник обстреливал наше расположение. Много снарядов разрывалось и в самом городе. Около 7 часов утра ко мне поступило донесение командира 2-го батальона с сообщением о значительных массах неприятельской кавалерии, которые двигались в походной колонне к городу. Я сейчас же отправился на позиции 2-го батальона, где совместно с командиром батальона полковником Гаузеном (немцем) произвел рекогносцировку, точно установив положение замеченной колонны. Вскоре было обнаружено, что неприятельская кавалерия перестраивается для атаки. Необходимо было подготовиться к достойной встрече противника. Я отдал приказание прекратить огонь и сосредоточить в угрожаемом пункте все имеющиеся поблизости пулеметы. Аскеры получили строгое приказание стрелять только по команде.
Уже ясно видны атакующие массы конницы, двигающиеся рысью 4 эшелонами, приблизительно по 2 эскадрона в каждом. Абсолютная тишина господствует на наших позициях. Противник переходит в галоп, а затем в карьер, приближаясь все ближе и ближе, 800 метров 700... 600... и, наконец, команда - "Огонь!".
Ураганный огонь 5 орудий, бивших картечью, 22 пулеметов и почти 2-х батальонов пехоты с партизанами производит в рядах атакующего противника огромные опустошения. Все поле перед нашими позициями покрывается трупами людей и лошадей и массой раненых. Только одиночным всадникам удается уйти из-под смертельного обстрела. Атака, как потом установилось, кавалерийской дивизии была ликвидирована и, судя по потерям, дивизию эту можно было считать уничтоженной.
Около 12 часов дня поступает донесение о наступлении противника со стороны колонии Еленендорф. На этот раз наступление ведется пехотой. В угрожаемый район перебрасывается весь 1-ый батальон и 2 роты 2-го батальона (1 стрелковый и 1 пулеметный), которые подкрепляют находящуюся здесь роту 1-го батальона и партизан. И это наступление удается отбить с большими потерями для противника.
В 4 часа дня большевики в бессильной злобе начинают обстреливать город из тяжелой и легкой артиллерий. Около 8 часов вечера наступает относительная тишина, которая позволяет изнуренным и измученным бойцам передохнуть и подкрепиться. В этот день приходится расстрелять 15 человек, арестованных с поличным при порче телефонных проводов, деструктивной агитации и разбрасывании прокламаций.
Так проходит кровавый день 28 мая 1920 года, вторая годовщина объявления независимости Азербайджана. День этот можно считать одним из самых тяжелых дней за весь период восстания. Древняя Гянджа еще раз выявила свой героический дух, обильно полив землю вражеской кровью и кровью своих сынов.
Ночью с 28 на 29 мая получается сведение о заключении русским командованием перемирия с Грузией. Это известие отнимает у осажденного гарнизона последнюю надежду на помощь грузинской армии. Положение становится безнадежным, так как не поступают известия и от карабахского отряда. В Гяндже начинает ощущаться недостаток в боевых припасах, особенно в артиллерийских снарядах. Приходится экономить каждый патрон, каждый снаряд, тогда как противник, получивший сильные подкрепления, переходит уже к ночным действиям. Всю ночь с 28 на 29 мая часть противника беспокоит наше расположение в направлении Еленендорфа. На рассвете 29 мая противник открывает ураганный огонь по городу, а около 8 час. утра густыми цепями переходит в наступление со стороны Еленендорфа на позиции 1-го батальона. В этот день 1-ый батальон, подкрепленный батареей артиллерии и 2-мя пулеметными ротами с партизанами, отбивает ряд ожесточенных атак. Во время одной из них погибает доблестный командир батальона капитан Мири- заде. В эти дни погибают и подполковник Станкевич и полковник Гаузен.
30 мая под давлением превосходящих сил противника 1-ый батальон отходит и неприятель занимает армянскую часть города. Советские войска наступают одновременно и на позиции 2-го батальона, но здесь все атаки удается отбить. Аналогично положение и 31 мая. И в этот день защитники города удачно отбивают ряд неприятельских атак. Все это время приходится маневрировать имеющимися в моем распоряжении силами, перебрасывая их с одного участка на другой.
Уже после получения известия о прекращении боев у Пойлунского моста и о заключенном перемирии, для меня была ясна безнадежность борьбы. Семидневные беспрерывные бои измучили людей, боевые припасы приходили к концу и, хотя в защите города принимали участие даже женщины и дети, было видно, что нам с имеющимися силами не удержать город. Не надо забывать, что под Гянджой сосредоточились главные силы 11-ой советской армии. Период после 28 мая был, в сущности, агонией восстания. Я уже не думал о победе. Необходимо было с честью выйти из положения и добиться того, чтобы победа досталась врагу с возможно большими для него потерями.
1 июня, утром на фронте наступила относительная тишина. Пользуясь этим, я созвал в одной из мечетей представителей общественности, доверивших мне руководство восстанием, и объяснил им безнадежность дальнейшей борьбы, так как запасы патронов и снарядов пришли к концу и их может хватить лишь на один день боя. Мое предложение было - эвакуировать город, причем зная жестокость и беспощадность врага, я указал, что все желающие могут уйти из города под прикрытием войск. Предложение было принято и эвакуация назначена на рассвете 2 июня.
Для проведения эвакуации мною вырабатывается следующий план действия: две роты и одна пулеметная рота с партизанами удерживают противника, расположенного в армянской части города, за рекой Гянджинкой; с остальными силами же я решаюсь прорвать вражеское кольцо в северо-западном направлении и, заняв высоты в 3 километрах от города, взять осаждающих под фланговый обстрел и дать возможность мирным жителям уйти в горы, прикрывая и в дальнейшем их отход.
План этот был реализован в полном объеме. Атакующие части под личным моим командованием опрокинули застигнутого врасплох неприятеля и привели его в полное замешательство. Ураганный фланговый огонь, открытый нами с занятых высот, увеличил еще более панику среди большевиков. В образовавшийся прорыв непрерывным потоком хлынули жители, покидающие город и направляющиеся в села, расположенные в горах. К 5 часам вечера к главным силам, проведшим прорыв, присоединяются роты, прикрывающие эвакуацию со стороны армянского квартала. Войска направляются вслед за уходящими жителями.
В ночь с 2 на 3 июня, достигнув горной полосы, я распускаю партизанов и остатки 3 пехотного Гянджинского полка, предупредив, что в любой момент они могут быть призваны для дальнейшей борьбы и должны к такому моменту быть готовы. Так закончилась 12-дневная эпопея восстания в Гяндже.
Рассматривая события того времени в перспективе 15 лет, мы не можем не признать огромную роль заключенного недавно общекавказского объединения. Если бы Пакт Кавказской Конфедерации существовал и обязывал в дни Гянджинского восстания, то несомненно, последнее являлось бы частью той планомерной и общей акции, которая в конечном итоге дала бы Кавказу окончательно желанное освобождение...
 |
| ნიზამი განჯელის მავზოლეუმი განჯაში |
პროფესიონალი სამხედრო დ. კაზიმბეკოვი დაიბადა განჯაში 1885 წლის 15 მარტს. მან იქვე დაამთავრა გიმნაზია და 1902 წელს დაიწყო სამხედრო სამსახური. 3 წლის შემდეგ მიიღო ოფიცრის პირველი წოდება. მან თავისი კარიერა მეფის არმიაში დაასრულა 1917 წელს პოდპოლკოვნიკის წოდებით.
1918 წლის დეკემბერში როგორც განჯის მე-3 პოლკის მეთაურმა მან დაიწყო სამსახური აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ახალშექმნილ ჯარში. 1920 წლის მარტში მან მიიღო პოლკოვნიკის წოდება.
სხვა პატრიოტ ოფიცრებთან ერთად დ. კაზიმბეკოვიც ვერ შეურიგდა ბოლშევიკების მიერ მის სამშობლოს ოკუპაციას.
აზერბაიჯანის იძულებითი და ძალდატანებითი გასაბჭოებიდან დაახლოებით ერთი თვის შემდეგ დაიწყო ეროვნული ჯარის ნაწილების აჯანყება ახალი ხელისუფლების წინააღმდეგ.
აჯანყება სისხლში ჩაახშვეს. ჯარისკაცების და ოფიცრების მცირერიცხოვანმა რაზმმა პოლკოვნიკ დ.კაზიმბეკოვთან ერთად მოახერხა საქართველოში უკანდახევა.
საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ის წავიდა თურქეთში, ხოლო 1923 წელს პოლონეთში აღმოჩნდა. 1923-1939 წლებში დ. კაზიმბეკოვი კონტრაქტით იყო პოლონეთის არმიის ოფიცერი. მან გაიარა პოლონეთის შეიარაღებული ძალების მსმენელთა კურსები. ის მეთაურობდა ბატალიონს და პოლკს.
მეორე მსოფლიო ომის წლებში ის გახდა ემიგრანტული მოძრაობის აქტიური მონაწილე. სწორედ მან გახსნა აზერბაიჯანელთა ეროვნული ყრილობა რომელიც 1943 წელს შედგა ბერლინში.
ყრილობის მონაწილეებისადმი მიმართვისას ის ამბობდა "ძვირფასო თანამემამულეებო, უდიდესი სიამოვნებით მოგმართავთ ჩვენი გმირი ლეგიონერების წარმომადგენლებს. თქვენ აგრძელებთ სახელოვან ტრადიციებს არმიისა რომელმაც 23 წლის წინ დაიწყო ბრძოლა სამშობლოს თავისუფლებისთვის და ბოლშევიკი დამპყრობლებისგან მისი დამოუკიდებლობისთვის, რომელმაც სისხლით მორწყა ჩვენი წმინდა სამშობლოს ყოველი გოჯი.
აზერბაიჯანელები არაერთხელ აღმდგარან იარაღით თავისი ეროვნული ინტერესების, ხალხის ღირსების დასაცავად.
ხალხის თავისუფლებისთვის ამ უწყვეტი ბრძოლის ნათელი მაგალითებია ჯავადხანის გმირული ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის, აჯანყებები განჯაში, შექში, ზაქათალაში".
საბჭოთა ხელისუფლების შეურიგებელი მტერი პოლკოვნიკი დ. კაზიმბეკოვი აქტიურად მონაწილეობდა მეორე მსოფლიო ომის დროს ტყვედ ჩავარდნილი აზერბაიჯანელებისგან ეროვნული ლეგიონის შექმნაში.
ომის დამთავრების შემდეგ ის ერთ ხანს ცხოვრობდა იტალიაში, შემდეგ დამკვიდრდა თურქეთში. რუსული, აზერბაიჯანული და პოლონური არმიების ოფიცერი დ. კაზიმბეკოვი 1955 წელს გაურკვეველ ვითარებაში გარდაიცვალა ბერლინში სადაც ჩასული იყო კერძო მიწვევით.
ემიგრანტული გამოცემების აზრით ის მოკლეს ყოფილი საბჭოთა კავშირის სპეციალურმა სამსახურებმა.
პოლკოვნიკი დ.კაზიმბეკოვის "მოგონებები" დაიბეჭდა ჟურნალში "Simali Kafkasya" - "ჩრდილოეთი კავკასია" (1935, N18, стр 14-17), რომელიც 1934-1939 წლებში გამოდიოდა ვარშავაში და აერთიანებდა კავკასიის ემიგრანტული წრეების წარმომადგენლებს-აზერბაიჯანელებს, ქართველებს და მთიელებს.
დ. კაზიმბეკოვის მოგონებებიდან:
"აჯანყება განჯაში არის აზერბაიჯანელი ხალხის ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი პროტესტი აზერბაიჯანისთვის 1920 წლის აპრილში დაძალებული ახალი მონობის წინააღმდეგ. მე ბედნიერი ვარ რომ ბედმა მარგუნა გამოსვლის ხელმძღვანელის და ორგანიზატორის როლის შესრულება და ხელის შეწყობა იმისთვის რომ გამოსვლას ჰქონოდა იმ დროისთვის შესაძლებელი მაქსიმალური ეფექტი.
აჯანყება დაიწყო 1920 წლის 22 მაისს, მაგრამ განჯაში წითელი არმიის ნაწილების გამოჩენის პირველივე დღეებში დავინახე რომ ის გარდაუვალია და საჭიროა ყველაფრის გაკეთება იმისთვის რომ ის მოხდეს დროულად და ორგანიზებულად. ამიტომ მაისის პირველ ნახევარში მეც და განჯის მესამე ქვეითი ბატალიონის ოფიცრები ვცდილობდით ქალაქის მოსახლეობის და პოლკის ასკერების შეკავებას შეუსაბამო ნაბიჯებისგან. ჩვენ მათ ვურჩევდით მოთმინებას და მშვიდად ყოფნას.
მაგრამ წითელი ნაწილების არამზადობა სცდებოდა ყოველგვარ საზღვრებს და სულ უფრო და უფრო რთულდებოდა ჯავად ხანის გმირული ჩრდილით შთაგონებული მამაცი განჯის რისხვის შეკავება.
ამ პირობებში არ შეიძლებოდა ხელიდან ინიციატივის გაშვება და ამიტომ გადავწყვიტე გამოსვლის უშუალო ორგანიზაციის დაწყება.
გამოსვლის დღედ დაინიშნა 22 მაისი.
16 მაისს მე ტფილისში გავაგზავნე ორი ქართველი ოფიცერი //პოლკოვნიკები ე.და ე.// რომლებიც საიდუმლოდ იყვნენ განჯაში//.
ოფიცრებმა დაწვრილებით გაიცნეს გამოსვლის გეგმა. მათ დაევალათ კავშირის დამყარება ქართულ არმიასთან //ეს იყო ფოილოს ხიდთან ქართული არმიის და წითელი ჯარების ბრძოლის დროს//.
აზერბაიჯანის არმიის მაშინ ყარაბაღში მდგომ ძირითად ნაწილებთან კავშირის დასამყარებლად გაიგზავნა ასევე 2 ოფიცერი. ისინი იცნობდნენ გამოსვლის გეგმას და მათ ჰქონდათ შესაბამისი ინსტრუქციები.
ოფიცრები უნდა გამოცხადებულიყვნენ აგდამის და ტერტერის რაიონში მდგომ და ყარაბაღის ნაწილების ერთგვარ ავანგარდ შექის ცხენოსანთა მესამე პოლკის მეთაურთან. ამასთან წითელი სარდლობის ყურადღების დასაფანტად მე პოლკში ვატარებ გაძლიერებულ სწავლებებს და ყოველდღე არის საბრძოლო სროლა.
 |
6 საათისთვის ტარდება თათბირი ბატალიონების მეთაურებთან. თათბირზე დგინდება აქტიურ მოქმედებათა უშუალო გეგმა:
ერთმა ბატალიონმა პარტიზანთა დახმარებით ალყა უნდა დაარტყას წითელი დივიზიის განლაგებას და მოულოდნელი და გაბედული დარტყმით დააყრეინოს იარაღი.
მეორე ბატალიონი განაიარაღებს "შარიათის პოლკს", იკავებს უმთავრეს პუნქტებს ქალაქის სომხურ ნაწილში და ფოსტას, ტელეგრაფს, სამხედრო საწყობებს და ა.შ.(განჯის პოლიკის მე-3 ბატალიონი იყო ყარაბაღის რაზმის შემადგენლობაში - ავტორის შენიშნვა).
საღამოს 8 საათისთვის ბატალიონებმა დააპატიმრეს წითელი სარდლობის მიერ გაგზავნილი პოლკის პოლიტიკური კომისარები და დაიწყეს მათზე დაკისრებული ამოცანის შესრულება.
პირველივე სროლისას ქალაქის ყველა მამაკაცი სულერთია რით შეიარაღებული გამოდის ქუჩებში. ამ მამაკაცთა ნაწილი მიიჩქარის წითელი დივიზიის ნაწილებთან ბრძოლაში ჩაბმული პოლკის დასახმარებლად და სხვებმა კი განაიარაღეს ცალკე მდგომი წვრილი ნაწილები და ქალაქში მოხეტიალე კომუნისტები და წითელარმიელები.
11 საათისთვის ყველაფერი დამთავრდა: რუსული დივიზია და "შარიათის პოლკი განაიარაღეს და დააპატიმრეს ქალაქის ციხეში.".
22 -23 მაისის ღამით აზერბაიჯანული ეროვნული სულის ძველი სიმაგრე განჯა იყო უცხო ბატონობის წინააღმდეგ აჯანყებულ პატრიოტთა ხელში. გეგმის პირველი ნაწილი ბრწყინვალედ დასრულდა.
შემდეგ აუცილებელი იყო მეორე ნაწილის რეალიზაციის დაწყება და ადგილობრივი ეროვნული ხელისუფლების აღდგენა, კავშირის დამყარება ქართულ ჯართან და ყარაბაღის რაზმთან და მე-11 საბჭოთა არმიის მთავარი ძალების თავდასხმის მოლოდინში ქალაქის თავდაცვის აწყობა.
დილის 6 საათზე გადავწყვიტე თათბირის ჩატარება და მივიწვიე ქალაქში მყოფი გენერალები შ. და მ.მ. ამ თათბირზე უმაღლეს ხელმძღვანელად არჩეული იქნა გენერალი მ.მ. გენერალ შ.-ს დაევალა არტილერიის ორგანიზაცია ბოლშევიკებისთვის წართმეული ზარბაზნებისგან. მე დამევალა განჯის პოლკის და პარტიზანული რაზმების ხელმძღვანელობა.
23 და 24 მაისი გადის დაუღალავ ორგანიზაციულ მუშაობაში. 25 მაისს დილის 10 საათისთვის ვხედავთ სომხურ-რუსული ნაწილების შემოტევას ქალაქის სამხრეთ-დასავლეთით გერმანული კოლონია ელენენდორფის მხრიდან. შემოტევას აჩერებს არტილერიის ბატარეით გაძლიერებული განჯის პირველი ბატალიონი რომელიც შემდეგ თვითონ გადადის შეტევაზე და უკაქცევს მოწინააღმდეგეს. მოწინააღმდეგ უწესრიგოდ გარბის.
ამასობაში ჩნდება მოწინააღმდეგის შეტევა ქალაქის ჩრდილო-დასავლეთით, შამქორის მხრიდან, სადაც განჯიდან ათიოდე კილომეტრში თავმოყრილია ფეხოსანი ჯარი რომელიც საბრძოლო წყობით მოიწევს ქალაქისკენ.
მე შევწყვიტე დამარცხებული მოწინააღმდეგის დევნა, გამაგრებულ პოზიციებზე დავტოვე აქ მოქმედი ბატალიონის ერთი როტა და 4 ტყვიამფრქვევი, დანარჩენი როტები კი დავახმარე მეორე ბატალიონს რომელიც არტილერიის ბატარეასთან ორ სატყვიამფრქვევო როტასთან ერთად იკავებდა გამაგრებულ პოზიციას ქალაქიდან ჩრდილო-დასავლეთით ერთი კილომეტრის მოშორებით.
4 საათისთვის ჩნდება მოწინააღმდეგის პირველი ჯაჭვები, მათ შეხვდათ არტილერიის და თოფების ცეცხლი და მათ დატოვეს თავისი მკვდრები და დაჭრილები და უკან დაიხიეს.
საღამოს 7 საათზე მოწინააღმდეგე ხსნის ძლიერ არტილერიულ ცეცხლს რომლის დროსაც კონტუზიას იღებს გენერალი შ.
მაგრამ ჩვენი ახალშექმნილი ბატარეა წარმოშობით პოლონელი სტანკევიჩის ხელმძღვანელობით სწრაფად პოულობს რუსული არტილერიის ადგილმდებარეობას და ზუსტი ცეცხლით აჩუმებს მას. 9 საათისთვის სროლა ჩერდება. ასე გადის 25 მაისი.
ამ დღეს ავად ხდება გენერალი მ.მ. გარიჟრაჟზე წითლები ისევ აახლებენ შეტევებს. მაგრამ შეტევებს წარმატებით იგერიებენ ქალაქის მამაცი დამცველები.
27 მაისს მოწინააღმდეგე მთელი დღე გაძლიერებულად უშენს ცეცხლს ქალაქს და ცდილობს ჩვენს ნაწილებზე თავდასხმას კოლონია ელენენდორფის მხრიდან.
დახმარება არსაიდან მოდიოდა და მდგომარეობის გაურკვევლობა თრგუნავდა ასკერებს და მოსახლეობას,
ამიტომ საოლქო სასამართლოს შენობაში შევკრიბე ქალაქის გავლენიანი მოქალაქეები შეიხ-ულ-ისლამის მეთაურობით. გავაცანი მათ მდგომარეობა და ვთხოვე დახმარების გაწევა მოსახლეობის გამხნევებაში.
რამდენადაც მახსოვს მივუთითე დამსწრეებს რომ ხვალე დგება 28 მაისი, აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის დღე და რომ ეს დღე ჩვენს ისტორიაში უნდა ჩაეწეროს როგორ სამშობლოსთვის გაღებული დიდი მსხვერპლის დღე და არა მხოლოდ როგორც სიხარულის და ზეიმის დრო.
 |
ჩემს სიტყვებს შეხვდნენ დიდი ენთუზიაზმით და ისინი სხვადასხვანაირად გაიმეორეს შემდეგმა ორატორებმა. შეიხ-ულ-ისლამის წინადადებით კრებამ ერთხმად მადლობა გადამიხადა და გადმომცეს მთელი ძალაუფლება ქალაქში და შემდგომი ბრძოლის ხელმძღვანელობა.
დადგა განსაკუთრებით მშვენიერი 28 მაისი.თითქოს თვითონ ბუნებას უხაროდა და ის უთანაგრძნობდა დაუძლურებულ ხალხს.
სამაგიეროდ მოწინააღმდეგე დილაადრიდანვე გააქტიურებული იყო. გარიჟრაჟიდან ყოველი მხრიდან ისმოდა არტილერიის სროლა. გვესროდა მოწინააღმდეგე.
ბევრი ჭურვი ფეთქდებოდა თვითონ ქალაქში. დილის 7 საათისთვის მეორე ბატალიონის მეთაურმა მითხრა რომ მოწინააღმდეგის კავალერიის დიდი მასა ამოემართება ქალაქისკენ. მე მაშინვე გავემართე მეორე ბატალიონის პოზიციებზე სადაც ბატალიონის მეთაურ პოლკოვნიკ გაუზენთან //გერმანელთან// ერთად ჩავატარე რეკოგნოსციროვკა, ზუსტად დავადგინე შემჩნეული კოლონის მდებარეობა.
მალე აღმოვაჩინეთ რომ მოწინააღმდეგის კავალერია ემზადება შეტევისთვის. აუცილებელი იყო მზადება მის ღირსეულად შესახვედრად. მე ვბრძანე ცეცხლის შეწყვეტა და საფრთხეში მყოფ პუნქტში ყველა ახლოს არსებული ტყვიამფრქვევის მოგროვება. ასკერებმა მიიღეს მკაცრი მითითება ესროლათ მხოლოდ ბრძანებით.
ოთხ ეშელონად მომავალი მტერი ახლოვდებოდა. ყოველ ეშელონში იყო 2 ესკადრონი.ჩვენს პოზიციებზე ბატონობს აბსოლუტური სიჩუმე. მოწინააღმდეგ სულ უფრო და უფრო სწრაფად გვიახლოვდება...და ბოლოს ბრძანება-"ცეცხლი!"
ქარიშხლის მსგავსმა ცეცხლმა უზარმაზარი ზარალი მიაყენა მოწინააღმდეგეს. ჩვენი პოზიციების წინ არსებული მთელი ველი დაიფარა ადამიანთა და ცხენების გვამებით და დაჭრილთა მასით. გაქცევა მოახერხეს მხოლოდ ცალკეულმა ცხენოსნებმა.
კავალერიის დივიზიის შეტევა ლიკვიდირებული იქნა და ეს დივიზია მოისპო.
დღის 12 საათისთვის მოდის ცნობა რომ ქვეითები, ფეხოსნები გვიტევენ კოლონია ელენენდორფის მხრიდან. გადავისროლე ძალები და ეს შეტევაც მოვიგერიეთ. მოწინააღმდეგემ დიდი დანაკლისი განიცადა.
დღის 4 საათზე გაბოროტებულმა ბოლშევიკებმა დაიწყეს მძიმე და მსუბუქი არტილერიის სროლა. საღამოს 8 საათისთვის მყარდება შედარებითი სიმშვიდე რომელიც დაუძლურებულ მებრძოლებს აძლევს დასვენების და მომაგრების საშუალებას.
იმ დღეს დავხვრიტეთ 15 კაცი, რომლებიც დავიჭირეთ სატელეფონო ხაზების გაფუჭებისას. ისინი ამავე დროს ეწეოდნენ დესტრუქციულ აგიტაციას და ავრცელებდნენ პროკლამაციებს.
ასე გადის 1920 წლის 28 მაისის სისხლიანი დღე, აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის გამოცხადების მეორე წლისთავი. ის შეიძლება ჩაითვალოს აჯანყების მთელი პერიოდის ერთ-ერთ უმძიმეს დღედ. ძველმა განჯამ კიდევ ერთხელ გამოავლინა თავისი გმირული სული, უხვად მორწყა მიწა მტრის და საკუთარი შვილების სისხლით.
28-29 მაისის ღამეს ვიღებთ ცნობას იმის შესახებ რომ რუსეთის სარდლობა დაუზავდა საქართველოს. ეს ცნობა ალყაში მოქცეულ გარნიზონს ართმევს ქართული არმიის დახმარების უკანასკნელ იმედს. მდგომარეობა უიმედო ხდება ვინაიდან არაფერი ისმის ყარაბაღის რაზმის შესახებაც.
განჯას აკლდება საჭურველი, განსაკუთრებით არტილერიული ჭურვები. საჭირო ხდება ყოველი პატრონის, ყოველი ჭურვის დაზოგვა მაშინ როდესაც მოწინააღმდეგემ მიიღო დიდი დახმარება და ის უკვე გადადის ღამის მოქმედებებზე. 28-29 მაისის მთელი ღამე მოწინააღმდეგის ნაწილი გვაწუხებს ელენენდორფის მიმართულებით..
29 მაისს გარიჟრაჟზე მოწინააღმდეგე ქარიშხლისავით ცეცხლს უხსნის ქალაქს. დილის 8 საათისთვის ის უტევს პირველი ბატალიონის პოზიციებს. ამ დღეს არტილერიის ბატარეით, ორი სატყვიამფრქვევო როტით და პარტიზანებით გაძლიერებული პირველი ბატალიონი იგერიებს რამოდენიმე გააფთრებულ შეტევას.
ამ ბრძოლებში იღუპებიან ბატალიონოს მეთაური კაპიტანი მირი-ზადე, პოდპოლკოვნიკი სტანკევიჩი და პოლკოვნიკი გაუზენი.
30 მაისს უფრო ძლიერი მოწინააღმდეგის ზეწოლით პირველი ბატალიონი უკან იხევს და მოწინააღმდეგე იკავებს ქალაქის სომხურ ნაწილს. საბჭოთა ჯარები ერთროულად უტევენ მეორე ბატალიონის პოზიციებსაც. მაგრამ აქ მოხერხდა შეტევების მოგერიება.
იგივე მდგომარეობაა 31 მაისსაც. ამ დღეს ქალაქის დამცველები წარმატებით იგერიებენ მოწინააღმდეგის რამოდენიმე შეტევას. ამ დღეს მე მიხდება მანევრირება, ძალების გადაყვანა ერთი ადგილიდან მეორეზე,
ფოილოს ხიდთან ბრძოლების შეწყვეტის და დაზავების ამბების გაგების შემდეგ ჩემთვის ცხადი გახდა ბრძოლის უიმედობა.
7-დღიანმა უწყვეტმა ბრძოლებმა გააწამა ხალხი, საბრძოლო მასალა თავდებოდა და მიუხედავად იმისა რომ ქალაქს იცავდნენ ქალებიც და ბავშვებიც ჩანდა რომ ჩვენ არსებული ძალებით ვერ შევინარჩუნებდით ქალაქს.
არ უნდა დაგვავიწყდეს რომ განჯასთან იყო მე-11 საბჭოთა არმიის მთავარი ძალები.
28 მაისის შემდგომი პერიოდი არსებითად იყო აჯანყების აგონია. მე აღარ ვფიქრობდი გამარჯვებაზე. აუცილებელი იყო მდგომარეობიდან ღირსეულად გასვლა და მტრისთვის მაქსიმალური ზარალის მიყენება.
1 ივნისს ფრონტზე შედარებიდი სიმშვიდე დამყარდა. ვისარგებლე ამით და ერთ-ერთ მიზგითში მოვიწვიე ჩემთვის აჯანყების ხელმძღვანელობის მომნდობი საზოგადოების წარმომადგენლები და ავუხსენი მათ შემდგომი ბრძოლის უიმედობა ვინაიდან პატრონების და ჭურვების მარაგი გათავდა და ისინი ეყოფოდა მხოლოდ ბრძოლის ერთ დღეს.
 |
| ძველი ბაქო |
წინადადება მიიღეს და ევაკუაცია დაინიშნა 2 ივნისის გარიჟრაჟისთვის.
ევაკუაციის ჩასატარებლად შევიმუშავე ევაკუაციის შემდეგი გეგმა: 2 როტა და 1 სატყვიამფრქვევო როტა პარტიზანებთან ერთად იკავებენ ქალაქის სომხურ ნაწილში, მდინარე განჯინკას იქით მყოფ მოწინააღმდეგეს; დანარჩენი ძალებით მე ვეცდები მტრის ალყის გარღვევას ჩრდილო-დასავლეთის მიმართულებით და ქალაქიდან 3 კილომეტრის მოშორებით არსებული სიმაღლეების აღებას. შემდეგ მოწინააღმდეგეს გავუხსნი ცეცხლს და მშვიდობიან მცხოვრებლებს მივცემ მთებში წასვლის საშუალებას. მე შემდეგ დავიცავ მათ გასვლას.
ეს გეგმა სრულად შესრულდა. შემტევმა ნაწილებმა ჩემი პირადი ხელმძღვანელობით ააყირავეს და დააბნიეს მოწინააღმდეგ. ჩვენ ავიღეთ სიმაღლეები და გავუხსენით მას ცეცხლი რამაც ბოლშევიკებში გააძლიერა პანიკა. განარღვევში გავიდნენ მთებში არსებული სოფლებისკენ მიმავალი ქალაქელები. 5 საათისთვის მთავარ ძალებს შეუერთდნენ სომხური კვარტალის მხრიდან ევაკუაციის მცველი როტები. ჯარები მიყვებიან წასულ მცხოვრებლებს.
2-3 ივნისის ღამით ვაღწევთ მთიან ზოლამდე. მე ვშლი პარტიზანებს და განჯის მე-3 ქვეითი პოლკის ნაშთებს, ვაფრთხილებ რომ მათ ყოველ წუთს შეიძლება დაუძახონ ბრძოლის გასაგრძელებლად და ისინი ამისთვის მზად უნდა იყვნენ.
ასე დამთავრდა განჯის აჯანყების 12-დღიანი ეპოპეა.
15 წლის პერსპექტივაში იმ მოვლენების გახსენებისას არ შეიძლება არ ვაღიაროთ ცოტა ხნის შექმნილი საერთოკავკასიური გაერთიანების უზარმაზარი როლი.
კავკასიის კონფედერაციის პაქტს რომ ეარსება განჯის აჯანყების დროს მაშინ ეს აჯანყება იქნებოდა გეგმაზომიერი საერთო აქციის ნაწილი და ის კავკასიას საბოლოოდ მისცემდა სანატრელ თავისუფლებას...
---------------------------------------------------------------------
ცნობისთვის //მთარგმნელისგან//:
1933 წელს კავკასიელთა ემიგრანტულმა ჯგუფებმა შექმნეს "კავკასიის კონფედრაციის საბჭო". ისინი ამზადებდნენ კავკასიის კონფედრაციის პაქტის ხელის მოწერას....
აზერბაიჯანის, საქართველოს და ჩრდილოეთ კავკასიის ემიგრანტულმა ცენტრებმა 1934 წლის 14 ივლისს ხელი "ბრიუსელის პაქტს", მოაწერეს შთანხმებას კავკასიის კონფედერაციის შესახებ.
სომეხთა ემიგრაციის იმ დროისთვის წამყვანმა პოლიტიკურმა ძალამ არ მოინდომა ამ პაქტთან შეერთება. დაშნაკებს უნდოდათ როგორც რუსეთისგან ისე კონფედერაციისგან დამოუკიდებელი სომხეთის სახელმწიფოს შექმნა სხვათა შორის თურქეთის და აზერბაიჯანის //ისევე როგორც საქართველოს ტერიტორიათა ხარჯზე//.
პაქტის შემდგენლებმა და ხელმომწერებმა უკეთესი მომავლის იმედით დაუტოვეს სომხებს შემდეგში პაქტთან შეერთების შესაძლებლობა.
-------------------------------------------------------------------------------------
ხაკანი შირვანი, ხაყანი შირვანი, აფზალ ალ-დინ ბადილ (დ. 1120/1126, შემახა — გ. 1199, თავრიზი), სპარსულენოვანი აზერბაიჯანელი პოეტი. დაიბადა ხელოსნის ოჯახში. მამამ, დურგალმა ალიმ, ადრე მიატოვა ცოლ-შვილი. ხაკანი შირვანი აღზარდა ბიძამ და იმ დროის კვალობაზე კარგი განათლება მიაღებინა (შეასწავლა ენები, ფილოსოფია, მედიცინა, ასტრონომია). ხაკანი შირვანი დედით ქრისტიანულ წრეებს უკავშირდებოდა. ჭაბუკი პოეტი დასაწყისში სუფიურმა იდეებმა გაიტაცა, აქედანაა მისი პირველი ფსევდონიმი — „ჰაყაიყი“ (ჭეშმარიტების მაძიებელი). მალე იგი შირვანის ლიტერატურული სკოლის მეთაურმა აბუ ლ-ალა განჯევიმ დაიახლოვა და შირვანშაჰთა სამეფო კარს წარუდგინა.აქედან იწყება ხაკანი შირვანის, როგორც მეხოტბე პოეტის, კარიერა, აქედანვე მოდის მისი საბოლოო ზედწოდება „ხაკანი“ („ხაყანისეული“) ე. ი. მბრძანებლის, შირვანშაჰის საკუთრება. ხაკანი შირვანის კასიდები გამოირჩევა ფორმის გართულებით, „ვასფის“ („აღწერა“) მრავალფეროვნებით, მუსიკალობით. მას დიდი ღვაწლი მიუძღვის ამ ჟანრის განვითარებაში. პოეტური ტექნიკით გატაცება იგრძნობა ლირიკულ ღაზალებშიც. ხაკანი შირვანიმ ორჯერ იმოგზაურა მექაში. პირველი მოგზაურობის შედეგად (1157) დაწერა მასნავი „ორი ერაყის საჩუქარი“ (ავტობიოგრაფიული ხასიათის პოემა). მან სამეფო კარის პოეტის მძიმე ხვედრი გაიზიარა და ერთხანს შაბურანის ციხეში ამოყო თავი. აქ შექმნა შესანიშნავი ციკლი „ციხის კასიდებისა“. გარდაეცვალა ცოლ-შვილი. სიცოცხლის ბოლო წლები თავრიზში გადახვეწილმა მარტოდმარტომ გაატარა. მძიმე განცდებიას ასახული მის ლირიკულ „ნაწყვეტებსა“ და რობაიებში. შემორჩენილია ხაკანი შირვანის წერილების კრებული. იგი კარგად იცნობდა საქართველოს. „ქრისტიანულ კასიდაში“ ასახელებს ბაგრატიონთა რეზიდენციებს — ნაჭარმაგევსა და მუხრანს. ერთ რობაიში ქართული ენის ცოდნას იჩემებს და მაჯამურ რითმად ქართულ სიტყვას იყენებს. მიმოწერა ჰქონდა ქართველ მოღვაწეებთან.
შირვანი მჭიდროდ დაუკავშირდა საქართველოს დავით აღმაშენებლის დროს და 2 საუკუნის მანძილზე იყო საქართველოს ვასალური სახელმწიფო. შირვანის შახების კარზე ცხოვრობდნენ სახელგანთქმული ირანელ აზერბაიჯანელი პოეტები ხაკანი //გარდ.1199წ.// და ნიზამი განჯელი //გარდ.1202 წ.//.
1172 წელს დაწერილ ერთ-ერთ ოდაში ხაკანი ამბობს: "აფხაზეთის კარიბჭე ღიაა და მე წავალ ნაჭარმაგევში და მუხრანში, ბაგრატიონებში მივიღებ თავშესაფარს და კარგ მიღებას".
ნიზამი განჯელი კი უშუალოდ იცნობდა საქართველოს და ქართველ პოეტებს ვინაიდან მისი მფარველი შირვანშახი აღსართან მეორე ორჯერ იყო საქართველოში
ერთხელ კი მისი საზეიმო მიღებისას ქართველებმა მოაწყვეს ქართველი პოეტების და აღსართანის თანმხლები ირანელი პოეტების ლიტერატურული ტურნირები. ამ ამალაში უნდა ყოფილიყო გამოჩენილი ნიზამი განჯელიც.
//ასეთი ტურნირები ჯობია გაუთავებელ ომებს და სორიდემოკრატიზაციას...//
Ширван и Азербайджан, из коих первая, связав свою судьбу с Грузией при Давиде Возобновителе, целых два столетия оставалась в вассальной зависимости от последней. При дворе ширванских шахов проживали знаменитые иранско-азербайджанские поэты Хакани (ум. в 1199 г.) и Низами Гянджеви (ум. в 1202 г.), из них первый, Хакани, в одной из своих од, написанной в 1172 году, говорит: "врата Абхазии (Грузии) отверсты, я отправлюсь в Начармагеви и Мухрани, среди Багратионов найду убежище и приют".Другой, Низами, нужно полагать, непосредственно знал Грузию и грузинских поэтов, ибо покровительствовавший ему ширванский шах Агсартан II два раза приезжал в Грузию, причем раз, во время торжественного приема, устроены были литературные турниры между грузинскими и сопровождавшими его в свите иранскими поэтами. Нет оснований думать, что из этой свиты исключен был такой выдающийся писатель, как Низами.
http://persian.sufism.ru/gryzia.htm
_______________________________________________________________________________
Источник: http://echo-az.info/istoriya01.shtml
января 2008
http://www.azeri.ru/papers/echo-az_info/11320/
Сегодня 19 ноября 2012 года
|
11 января 2008
Воспоминания о событиях 1920 года
Дж.Казум-Бек
Хочу
представить читателям "Эхо" интересный исторический
материал - "Восстание в Гяндже - воспоминания"
полковника азербайджанской армии Джахангирбека
Казымбекова (в эмиграции Джахангирбек Казум-Бек или
Казымоглу), предводителя первого вооруженного выступления против
советизации Азербайджана в мае 1920 года.Сначала несколько слов об авторе воспоминаний.
Профессиональный военный Д.Казымбеков родился 15 марта 1885 года в Гяндже. Закончил гимназию в родном городе. В 1902 году начал военную службу. Через три года получил первый офицерский чин - стал хорунжием эскадрона. Завершил свою военную карьеру в царской армии в 1917 году в звании подполковника. В декабре 1918 года в качестве командира 3-го Гянджинского полка начал службу в новообразованной армии Азербайджанской Республики. В марте 1920 года ему было присвоено звание полковника.
Как и многие офицеры - патриоты, Д.Казымбеков не смог мириться с большевистской оккупацией своей родины. Под его командованием спустя около месяца после насильственной советизации Азербайджана началось вооруженное восстание частей национальной армии против новой власти.
Однако, как и следовало ожидать, восстание было потоплено в крови. Малочисленному отряду солдат и офицеров, в том числе полковнику Д.Казымбекову удалось отступить в Грузию. После советизации Грузии он эмигрировал в Турцию. А в 1923 году оказался в Польше. Здесь, в 1923-1939 гг. Д.Казымбеков был офицером - контрактником Польской армии. Прошел курсы слушателей Вооруженных сил Польши, командовал батальоном и полком.
В годы второй мировой войны он стал одним из активных участников эмигрантского движения. Именно ему было доверено открытие Национального съезда азербайджанцев, состоявщегося в 1943 году в Берлине. Обращаясь к участникам съезда, он говорил: "Дорогие соотечественники! Мне, как старому офицеру Национальной армии Азербайджана предоставляет огромное удовольствие приветствовать представителей наших героических легионеров, продолжающих славные традиции той армии, которая 23 года тому назад начала борьбу за свободу и независимость родины против большевистских поработителей и оросила своей кровью каждую пядь земли нашей священной отчизны. Азербайджанцы неоднократно с оружием в руках поднимались на кровавую борьбу для отстаивания своих национальных интересов, для защиты чести и достоинства народа. Героическая борьба за национальную независимость Джавадхана, восстания в Гяндже, Шеки, Закаталах, Карабахе и другие вооруженные выступления азербайджанцев являются яркими примерами этого неутихающего народного сопротивления за свободу".
Непримеримый враг советской власти полковник Д.Казымбеков принимал активное участие в организации национального легиона из военнопленных азербайджанцев в годы второй мировой войны.
После завершения войны он некоторое время жил в Италии, а затем обосновался в Турции. Офицер трех армий (русской, азербайджанской, польской,) Д.Казымбеков умер при загадочных обстоятельствах в 1955 году в Германии, в Берлине, куда прибыл по частному приглашению. Эмигрантские издания считали эту смерть политическим убийством, осуществленным спецслужбами бывшего СССР.
"Воспоминания" полковника Д.Казымбекова опубликованы в журнале "Simali Kafkasya" - "Северный Кавказ" (1935, N18, стр 14-17), который издавался в 1934-1939 гг. в Варшаве и соединял вокруг себя представителей эмигрантских кругов Кавказа - азербайджанцев, грузин и горцев.
Вилаят Гулиев
Восстание в Гяндже является одним из наиболее ярких протестов азербайджанских народных масс против нового рабства, наложенного на Азербайджан в апреле 1920 года. И я счастлив, что волею судеб мне пришлось в нем сыграть роль руководителя и организатора выступления и способствовать тому, чтобы оно дало наибольший из возможных в тогдашних условиях эфектов.
Восстание началось 22 мая 1920 года. Но, уже с первых дней появления частей красной армии в Гяндже, я видел, что оно неминуемо и что необходимо принять все меры, дабы выступление состоялось своевременно и организованно. Поэтому всю первую половину мая я и офицеры 3 пехотного Гянджинского полка, которым я имел честь командовать, всячески старались удержать население города и аскеров полка от несоответствующих шагов, советуя быть терпеливыми и сохранять спокойствие. Но бесчинства красных частей (в Гяндже были расположены пехотная дивизия красной армии и т.н. Шариатский полк, составленный из отбросов мусульманского населения бывшей империи с значительной примесью русских красноармейцев) переходили уже все границы и все труднее и труднее становилось подавлять справедливый гнев храброй Гянджи, овеянной героической тенью Джавад-Хана. В этих условиях нельзя было выпускать инициативу из своих рук и поэтому я решил приступить к непосредственной организации выступления.
День выступления назначен был на 22 мая. 16 мая мною высылаются в Тифлис два грузинских офицера (полковники Э. и Е.), тайно пребывающие в Гяндже. Офицеры эти подробно посвящаются в план выступления и получают задачу установить связь с Грузинской армией (это было в период боев Грузинской армии с красными войсками у Пойлинского моста). Для установления связи с основными силами азербайджанской армии, расположенной в это время в Карабахе, высылаются другие 2 офицера, снабженные соответствующими инструкциями и посвященные также в план выступления. Офицеры эти должны были явиться к командиру 3-го конного Шекинского полка, расположенного в районе Агдама и Тертера и составляющего, как бы, авангард расположенных в Карабахе частей. Вместе с этим, для отвлечения внимания красного командования мною вводятся в полку усиленные занятия и ежедневно проводится боевая стрельба.
Так, в состоянии напряженного ожидания, наступает день 22 мая. Около 4 часов дня мною созываются влиятельные общественные и политические деятели города, которые с энтузиазмом выражают согласие на выступление и обещают принять все меры, дабы азербайджанское население полностью поддержало свой полк. На этом совещании устанавливается, что каждый район города при первых же выстрелах организует особый партизанский отряд и спешит на помощь войскам.
Около 6 часов дня происходит совещание с командирами батальонов, на котором устанавливается непосредственный план активных действий:
1 - Один батальон полка с помощью партизан должен окружить расположение красной дивизии и внезапным и решительным ударом принудить ее к сложению оружия.
2 - Второй батальон обезоруживает "Шариатский полк", занимает наиважнейшие пункты в армянской части города, а также почту, телеграф, военные склады и т.д. (3-ий батальон Гянджинского полка находится в составе Карабахского отряда. - Прим. авт.)
Ровно в 8 часов вечера батальоны, арестовав присланных красным командованием политических комиссаров полка, приступают к исполнению возложенной на них задачи. С первыми выстрелами почти все мужское население города, вооруженное чем попало, высыпает на улицы и частью спешит на помощь полку, вступившему уже в бой с частями красной дивизии, частью же обезоруживает отдельно расположенные мелкие части и бродящих по городу коммунистов и красноармейцев.
К 11 часам все было закончено: русская дивизия и "Шариатский полк" были обезоружены и заключены в городскую тюрьму. В ночь с 22 на 23 мая Гянджа, древняя твердыня азербайджанского национального духа, находилась в руках восставших против иноземного насилия патриотов. Первая часть плана была блестяще завершена.
В дальнейшем необходимо было приступить к реализации второй части; восстановить местную национальную власть, установить связь с Грузинской армией и с Карабахским отрядом и организовать оборону города против ожидаемого наступления главных сил 11-ой советской армии.
В 6 часов утра я решил созвать совещание, на которое пригласил пребывающих в городе генералов Ш. и М. М. На этом совещании общим руководителем выбирается ген. М. М.; ген Ш. поручается организация артиллерии из отобранных у большевиков пушек, а мне поручается руководство Гянджинским полком и партизанскими отрядами. 23 и 24 мая проходят в неустанной организационной работе. 25 мая около 10 часов утра, обнаруживается наступление армяно-русских частей к юго-западу от города, со стороны немецкой колонии Еленендорф. Находящийся в этом направлении 1-ый батальон Гянджинского полка, усиленный батареей артиллерии, останавливает наступление и, сам перейдя в контр-атаку, наносит противнику удар и обращает его в беспорядочное бегство. Между тем обнаруживается наступление противника и к северо-западу от города, со стороны Шамхора, где, приблизительно в 10 километрах от Гянджи, обнаружены значительные массы пехоты, двигающейся в боевом порядке к городу. Это заставляет меня прекратить преследование разбитого в направлении колонии Еленендорф противника и, оставив на укрепленных позициях одну роту действующего здесь батальона и 4 пулемета, остальные роты перебросить на помощь 2-му батальону, который с вновь сформированной батареей артиллерии и 2 пулеметными ротами занимал укрепленную позицию в 1/2-1 километров к северо-западу от города.
Около 4 часов дня появляются первые цепи неприятеля, но встреченные артиллерийским и ружейным огнем в беспорядке отступают, оставив своих убитых и раненых. В 7 часов вечера неприятель начинает обстреливать город и наши позиции сильным артиллерийским огнем, во время которго был контужен ген. Ш. Но наша только что сформированная батарея под командой подполк. Станкевича, поляка по происхождению, быстро нащупывает расположение русской артиллерии и метким огнем принуждает ее умолкнуть. Около 9 часов вечера стрельба затихает. Так проходит день 25 мая. В этот день заболевает ген. М. М. На рассвете 26 мая красные войска снова возобновляют атаки, число которых доходит до 7. Все они успешно отбиваются храбрыми защитниками города.
27 мая противник весь день ведет усиленный артиллерийский обстрел города и пытается без успеха атаковать наши части со стороны колонии Еленендорф.
Видя, что помощь ни откуда не подходит, а неопределенность положения вызывает среди аскеров и населения некоторую подавленность, я решил выпустить соответственное воззвание к населению и аскерам, собрав одновременно в здании окружного суда влиятельных граждан города во главе с Шейх-уль-Исламом. Ознакомив их с общим положением, я просил помочь мне поддержать в войсках и населении необходимый дух. Насколько помню, я указал присутствующим, что завтра наступает 28 мая, день Независимости Азербайджана, и пусть этот день будет вписан в нашу историю не только как день радости и торжества, но и кровавый день великих жертв на алтарь Отечества. Достойный отпор извечному врагу в день 28 мая будет символом нашего духа, символом нашей моральной победы! Слова мои были встречены с большим энтузиазмом и были повторены в различных вариантах рядом последующих ораторов. Затем, по предложению Шейх-уль-Ислама, собрание единогласно благодарило меня и поручило мне всю власть в городе и руководство дальнейшей борьбой.
Наступило 28 мая. День был исключительно прекрасный. Казалось, сама природа радовалась этому дню и выражала свое сочувствие изнемогающему народу. Зато неприятель уже с раннего утра проявлял усиленную активность. С рассветом со всех сторон был слышен грохот орудийной стрельбы. Это противник обстреливал наше расположение. Много снарядов разрывалось и в самом городе. Около 7 часов утра ко мне поступило донесение командира 2-го батальона с сообщением о значительных массах неприятельской кавалерии, которые двигались в походной колонне к городу. Я сейчас же отправился на позиции 2-го батальона, где совместно с командиром батальона полковником Гаузеном (немцем) произвел рекогносцировку, точно установив положение замеченной колонны. Вскоре было обнаружено, что неприятельская кавалерия перестраивается для атаки. Необходимо было подготовиться к достойной встрече противника. Я отдал приказание прекратить огонь и сосредоточить в угрожаемом пункте все имеющиеся поблизости пулеметы. Аскеры получили строгое приказание стрелять только по команде.
Уже ясно видны атакующие массы конницы, двигающиеся рысью 4 эшелонами, приблизительно по 2 эскадрона в каждом. Абсолютная тишина господствует на наших позициях. Противник переходит в галоп, а затем в карьер, приближаясь все ближе и ближе, 800 метров 700... 600... и, наконец, команда - "Огонь!".
Ураганный огонь 5 орудий, бивших картечью, 22 пулеметов и почти 2-х батальонов пехоты с партизанами производит в рядах атакующего противника огромные опустошения. Все поле перед нашими позициями покрывается трупами людей и лошадей и массой раненых. Только одиночным всадникам удается уйти из-под смертельного обстрела. Атака, как потом установилось, кавалерийской дивизии была ликвидирована и, судя по потерям, дивизию эту можно было считать уничтоженной.
Около 12 часов дня поступает донесение о наступлении противника со стороны колонии Еленендорф. На этот раз наступление ведется пехотой. В угрожаемый район перебрасывается весь 1-ый батальон и 2 роты 2-го батальона (1 стрелковый и 1 пулеметный), которые подкрепляют находящуюся здесь роту 1-го батальона и партизан. И это наступление удается отбить с большими потерями для противника.
В 4 часа дня большевики в бессильной злобе начинают обстреливать город из тяжелой и легкой артиллерий. Около 8 часов вечера наступает относительная тишина, которая позволяет изнуренным и измученным бойцам передохнуть и подкрепиться. В этот день приходится расстрелять 15 человек, арестованных с поличным при порче телефонных проводов, деструктивной агитации и разбрасывании прокламаций.
Так проходит кровавый день 28 мая 1920 года, вторая годовщина объявления независимости Азербайджана. День этот можно считать одним из самых тяжелых дней за весь период восстания. Древняя Гянджа еще раз выявила свой героический дух, обильно полив землю вражеской кровью и кровью своих сынов.
Ночью с 28 на 29 мая получается сведение о заключении русским командованием перемирия с Грузией. Это известие отнимает у осажденного гарнизона последнюю надежду на помощь грузинской армии. Положение становится безнадежным, так как не поступают известия и от карабахского отряда. В Гяндже начинает ощущаться недостаток в боевых припасах, особенно в артиллерийских снарядах. Приходится экономить каждый патрон, каждый снаряд, тогда как противник, получивший сильные подкрепления, переходит уже к ночным действиям. Всю ночь с 28 на 29 мая часть противника беспокоит наше расположение в направлении Еленендорфа. На рассвете 29 мая противник открывает ураганный огонь по городу, а около 8 час. утра густыми цепями переходит в наступление со стороны Еленендорфа на позиции 1-го батальона. В этот день 1-ый батальон, подкрепленный батареей артиллерии и 2-мя пулеметными ротами с партизанами, отбивает ряд ожесточенных атак. Во время одной из них погибает доблестный командир батальона капитан Мири- заде. В эти дни погибают и подполковник Станкевич и полковник Гаузен.
30 мая под давлением превосходящих сил противника 1-ый батальон отходит и неприятель занимает армянскую часть города. Советские войска наступают одновременно и на позиции 2-го батальона, но здесь все атаки удается отбить. Аналогично положение и 31 мая. И в этот день защитники города удачно отбивают ряд неприятельских атак. Все это время приходится маневрировать имеющимися в моем распоряжении силами, перебрасывая их с одного участка на другой.
Уже после получения известия о прекращении боев у Пойлунского моста и о заключенном перемирии, для меня была ясна безнадежность борьбы. Семидневные беспрерывные бои измучили людей, боевые припасы приходили к концу и, хотя в защите города принимали участие даже женщины и дети, было видно, что нам с имеющимися силами не удержать город. Не надо забывать, что под Гянджой сосредоточились главные силы 11-ой советской армии. Период после 28 мая был, в сущности, агонией восстания. Я уже не думал о победе. Необходимо было с честью выйти из положения и добиться того, чтобы победа досталась врагу с возможно большими для него потерями.
1 июня, утром на фронте наступила относительная тишина. Пользуясь этим, я созвал в одной из мечетей представителей общественности, доверивших мне руководство восстанием, и объяснил им безнадежность дальнейшей борьбы, так как запасы патронов и снарядов пришли к концу и их может хватить лишь на один день боя. Мое предложение было - эвакуировать город, причем зная жестокость и беспощадность врага, я указал, что все желающие могут уйти из города под прикрытием войск. Предложение было принято и эвакуация назначена на рассвете 2 июня.
Для проведения эвакуации мною вырабатывается следующий план действия: две роты и одна пулеметная рота с партизанами удерживают противника, расположенного в армянской части города, за рекой Гянджинкой; с остальными силами же я решаюсь прорвать вражеское кольцо в северо-западном направлении и, заняв высоты в 3 километрах от города, взять осаждающих под фланговый обстрел и дать возможность мирным жителям уйти в горы, прикрывая и в дальнейшем их отход.
План этот был реализован в полном объеме. Атакующие части под личным моим командованием опрокинули застигнутого врасплох неприятеля и привели его в полное замешательство. Ураганный фланговый огонь, открытый нами с занятых высот, увеличил еще более панику среди большевиков. В образовавшийся прорыв непрерывным потоком хлынули жители, покидающие город и направляющиеся в села, расположенные в горах. К 5 часам вечера к главным силам, проведшим прорыв, присоединяются роты, прикрывающие эвакуацию со стороны армянского квартала. Войска направляются вслед за уходящими жителями.
В ночь с 2 на 3 июня, достигнув горной полосы, я распускаю партизанов и остатки 3 пехотного Гянджинского полка, предупредив, что в любой момент они могут быть призваны для дальнейшей борьбы и должны к такому моменту быть готовы. Так закончилась 12-дневная эпопея восстания в Гяндже.
Рассматривая события того времени в перспективе 15 лет, мы не можем не признать огромную роль заключенного недавно общекавказского объединения. Если бы Пакт Кавказской Конфедерации существовал и обязывал в дни Гянджинского восстания, то несомненно, последнее являлось бы частью той планомерной и общей акции, которая в конечном итоге дала бы Кавказу окончательно желанное освобождение...
No comments:
Post a Comment