ევროპაშიც გავრცელებული სამკურნალო და შხამიანი ყვავილი რომელსაც ფრანგულად ჰქვია კოლშიკ, კოლხურა //რუსულად ბეზვრემენნიკ//. მისი სახელი მომდინარეობს კოლხეთიდან სადაც ცხოვრობდა ჯადოსანი და მკურნალი მედეა. ის გვხვდება ალპებში, კორსიკაზე, მის სახეობათა უდიდესი რაოდენობა არის ბალკანეთში და მცირე აზიაში.
ის შეიცავს ძლიერ შხამს, მაგრამ სწორად გამოყენებული ძლიერი შხამი შეიძლება იქცეს დიდად სასიკეთო სამკურნალო საშუალებად. ეს შემთხვევა სწორედ ასეთია. კოლხურას სამედიცინო, სამკურნალო თვისებები დაადასტურა ავსტრიელმა, ვენელმა ექიმმა M. Storkმა.
Латинское название рода происходит от греч. колхис — Колхида (историческая область на Чёрном море), так как в этих местах представители данного рода достаточно распространены.
Народные названия — «осе́нний цвет», «безвре́менный цвет» или «безвременник» объясняются тем, что некоторые виды цветут поздно осенью, а на следующую весну из перезимовавшей завязи развивается коробочка с семенами.
Также по отношению к этому растению ошибочно употребляется название зимо́вник, относящееся к роду Helleborus семейства Лютиковые.
Colchicum est un genre de plantes herbacées vivaces de la famille des Liliaceae, ou des Colchicaceae selon la classification phylogénétique. La World Checklist (Kew Garden World Checklist (26 juil. 2010)1) en répertorie une centaine d'espèces. Le nom Colchicum est dérivé de Colchide, où la magicienne Médée habitait. Le plus grand nombre d'espèces se rencontre dans les Balkans et en Asie mineure. Le colchique est également connu sous les noms 'safran bâtard', 'safran des prés' ou encore, de par sa grande toxicité, 'tue-chien'
Le colchique pris intérieurement est, comme nous venons de le dire ci-dessus, un poison très-violent; mais comme les plus grands poisons peuvent devenir de grands remedes, quand ils sont maniés comme il convient, celui-ci paroît être à présent dans ce cas. C'est à M. Stork, Médecin à Vienne en Autriche, que nous sommes redevables d'avoir découvert les vertus médicinales du colchique. Cet habile Médecin digne de la reconnoissance de tous les hommes, après avoir reconnu les effets du colchique, par des épreuves faites sur lui-même, a découvert que la racine de cette plante à la dose d'une once dans une livre de vinaigre, qu'on réduit ensuite en oxymel, peut être prise intérieurement sans danger ; & que cet oxymel est un des plus puissans diurétiques qu'on puisse employer. M. Stork a guéri avec ce remede, & comme par miracle, plusieurs hydropisies qui paroissoient désespérées. La dose d'oxymel de colchique est d'un gros, une ou plusieurs fois par jour, suivant les cas, dont le Médecin est seul en état de juger. La Dissertation que M. Stork a publiée à ce sujet a été traduite en François. M. Haller dit que l'onguent de colchique n'a pas réussi en Angleterre.
ჩვენამდე მოღწეულ კულტურული აღორძინების ხანის ქართულ ხელნაწერებში არის ცნობები ჰიგიენაზე, ორგანიზმის და ცალკეული ორგანოების აგებულებაზე და ფუნქციებზე, მოყვანილია ავადმყოფობათა კლასიფიკაციები, მათი მიმდინარეობის და მკურნალობის საშუალებათა აღწერა. ფართოდ გავრცელდა ე.წ.კარაბადინები-წიგნები ბუნებისმეტყველებაზე რომლებშიც არის სამედიცინო ცნობებიც. კარაბადინებში შეკრებილი იყო მონაცემები სამკურნალო საშუალებებზე,აღწერილია წამლების დამზადების წესები, მათი დოზირება და ზემოქმედება ორგანიზმზე.გადმოცემულია ცნობები ანატომიაზე, ფიზიოლოგიაზე, პათოლოგიაზე,ჰიგიენაზე და დიეტეთიკაზე, სხვადასხვა შინაგანი, ქირურგიული, სამეანო-გინეკოლოგიური, თვალის, ყურების და ნერვიული ავადმყოფობების ბუნებაზე და თერაპიაზე.
მეთერთმეტე-მეთორმეტე საუკუნის ქართველმა ფილოსოფოსმა იოანე პეტრიწმა ბერძნული ენიდან ქართულად თარგმნა ნემესიოს ემესელის წიგნი "ადამიანის ბუნებაზე". თავის ფილოსოფიურ თხზულებაში "პლატონური ფილოსოფიის და პროკლე დიადოხოსის განხილვა" მან გამოავლინა თეორიული და პრაქტიკული მედიცინის სამედიცინო-ფილოსოფიური იდეების და საფუძვლების ცოდნა.
იოანე პეტრიწი ხაზს უსვამდა იმას რომ მკურნალობის ხელოვნების სწავლა შეუძლებელია ფილოსოფიის საფუძვლების ცოდნის გარეშე. მისი აზრით ეთიოლოგიის გამორკვევა, დიაგნოზის დადგენა და ავადმყოფობის სწორი მკურნალობა უნდა ხდებოდეს ფილოსოფიის საფუძველზე. «ვინაიდან მკურნალობა ბუნების და ბუნებრივი შეთანხმებების მიმართ არის ფილოსოფია».
იოანე პეტრიწი
ადამიანს თვლიდა რთული აგებულების არსებად. ის იცნობდა ადამიანის შინაგანი
ორგანოების აგებულებას და ფუნქციებს. ის თვლიდა რომ ცალკეული ორგანოების
ფუნქციები დაკავშირებულია ერთმანეთთან. პეტრიწის წიგნიდან ვიგებთ მე-11
საუკუნის საქართველოში ბებიაქალთა როლის შესახებ.
მე-11 საუკუნის ქართველმა ექიმმა კანანელმა დაწერა ჩვენამდე მოღწეული "შეუდარებელი კარაბადინი". ნაშრომი შედგება 3 ნაწილისგან. პირველში გადმოცემულია ზოგადი საექიმო პრინციპები, ცნობები ცალკეულ ორგანოთა აგებულების და ფუნქციების, ქალური ავადმყოფობების შესახებ. არის თავი მალარიის შესახებ. მეორე ნაწილში არის კერძო პათოლოგია თერაპია. მესამეში-კანის ავადმყოფობები,
ამოვარდნები, მოტეხილობები, დამწვრობები, მოყინვები. მოყვანილია ცნობები ჰიგიენის და დიეტეთიკის შესახებ. კანანელი იცნობდა ბერძნულ და აღმოსავლურ მედიცინას. მას თითქმის არ მოჰყავს ციტატები სხვა ავტორებიდან და დაწვრილებით აანალიზებს თავის საკუთარ პრაქტიკულ დაკვირვებებს.
მისი ნაშრომები გამოირჩევა დაკვირვებულობით. კანანელი წერდა რომ დაუშვებელია ჭამა და დალევა ჭურჭლიდან რომლითაც სარგებლობდა გადამდები ავადმყოფობის მქონე პირი. ის ამბობდა რომ ავადმყოფობის ხასიათის დადგენამდე არ შეიძლება ავადმყოფისთვის წამლის მიცემა იმიტომ რომ წამლის ვადამდელმა მიცემამ შეიძლება შეცვალოს ავადმყოფობის სურათი და გაართულოს დიაგნოზის დადგენა. კანანელი აღწერს ძვლების გადატეხილობების მკურნალობის მეთოდს. ქვედა კიდურების ვენების გაგანიერებაზე ის ამბობს რომ ეს ავადმყოფობა სჭირთ მსახურებს და ფეხით მოსიარულეებს. რომ ამ დროს ქირურგმა უნდა გაკვეთოს და მოაშოროს სისხლძარღვი და ჭრილობას უნდა უმკურნალოს კარგი მალამოს მეშვეობით.
მე-13 საუკუნის ქართველმა ექიმმა ხოჯა კოპილიმ დაწერა «სამედიცინო წიგნი», სადაც მოიყვანა ბევრი სამკურნალო საშუალება რომლებსაც დღემდე იყენებენ. კოპილის წიგნის აგებულება ჰგავს კანანელი თხზულებას. პირველ ნაწილში არის ზოგადი ცნობები მედიცინაზე, ჰიგიენაზე და პროფილაქტიკაზე, ანატომიურ-ფიზიოლოგიური მომაცემები, მონაცემები დიაგნოსტიკაზე და ზოგად პათოლოგიაზე. კანანელი ავადმყოფს უკაკუნებდა, უსმენდა და უსინჯავდა პულსს. მეორე ნაწილში დაწვრილებითაა გადმოცემული სხვადასხვა ავადმყოფობის მკურნალობა და მკურნალობის მეთოდები. მესამე ნაწილში აღწერილია ჭირითადად მცენარეული წამლები და მათი დამზადების წესები..
კოპილის თქმით ექიმი უნდა იყოს კარგად და ყოველმხრივ მცოდნე, ნაკითხი, მას უნდა ჰქონდეს მკურნალობის გამოცდილება და უნდა იცავდეს საიდუმლოს. მისი თქმით ექიმი თავაზიანი უნდა იყოს. კოპილის აზრით აუცილებელია მედიცინის თეორიის შესწავლა. ის არ ენდობოდა ექიმბაშებს რომლებსაც არა აქვთ სამედიცინო განათლება და რომლებიც თავის უმეცრებას ნიღბავენ ცარიელი ლაპარაკით. ასეთები ასახიჩრებენ ადამიანებს.
ავადმყოფობათა აღწერისას მოყვანილია მკურნალობის ქირურგიული მეთოდებიც,მათ შორის ტრაქეოტომია, ოპერაცია გლაუკომის, ბუასილის დროს და ა.შ.
კოპილის წიგნს იყენებდნენ სახელმძღვანელოდ სამედიცინო სკოლაში ექიმების მომზადებისას.
ზოგი ისტორიულ-სამედიცინო ცნობაა შოთა რუსთველის "ვეფხისტყაოსანშიც". შოთამ გამოავლინა სამედიცინო სფეროს სერიოზული ცოდნა. პოემა მოწმობს იმაზე რომ იმ დროს ექიმები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ანამნეზს. რუსთველის თქმით ორგანიზმში ოთხი სითხის //სისხლი, შავი და ყვითელი ნაღველი, ლორწო// წონასწორობის დარღვევისას იყენებდნენ ხელის ვენიდან სისხლის გამოშვებას. პოემიდან ცნობილია რომ ჯარს ლაშქრობებში თან ახლდნენ ექიმები, რომელთაც შეეძლოთ ჭრილობების მკურნალობა,უცხო სხეულების ამოღება, ქირურგები.ზოგ მეომარს თვითონ შეეძლო ჭრილობათა გადახვევა. მათ ჰქონდათ წამლების და გადასახვევი საშუალებების მარაგი
ქართველი ხალხის ძველი საექიმო შეხედულებები დაკავშირებულია შუმერულ მედიცინასთან. ეს დასტურდება ქართველი ხალხის მატერიალური კულტურის ძეგლებით და ფოლკლორით სადაც ჩანს წარმართული კულტების ნაშთები. ქართული ხალხური მედიცინის ზოგი ტერმინი ემთხვევა შუმერთა ტერმინოლოგიას.
უძველეს ქართულ ეპოსში ამირანიანი //ძვ.წ.მეორე ათასწლეული// არის წარმოდგენა სამყაროს ოთხი პირველემენტის შესახებ. რელიგიურ-მაგიურ რიტუალებთან ერთად აღწერილია რაციონალური სამედიცინო მანიპულაციები მინერალური წყლების და სამკურნალო მცენარეების გამოყენებით, ნახსენებია საკეისრო გაკვეთა,ოპერაციები თვალებზე და ა.შ.
ძველბერძნულ წყაროებში («არგონავტიკაში»
და სხვ.) ლაპარაკია მდინარე ფაზისის //დღევანდელი რიონის// ხეობაში
გაშენებულ სამკურნალო მცენარეთა ბაღზე. მათ იყენებდნენ ავადმყოფთა
სამკურნალოდ. «არგონავტიკის» და სხვა ბერძნული ეპიკური წყაროების
მონათხრობს ემთხვევა დიოდორ სიცილიელის ცნობები. დიოდორეს თანახმად
კოლხეთის მეფის მეუღლე ჰეკატემ ახალგაზრდობაში ისწავლა შხამების, კერძოდ
ძლიერი შხამი აკონიტის კეთება და მათი მეშვეობით წამლავდა უცხოელებს. ჰეკატეს
ასული მედეა კურნავდა ჭრილობებს,იყენებდა ძილის მომგვრელ და კოსმეტიკურ
საშუალებებს. მან იცოდა ბალზამირება. მედეას სახელს უკავშირებენ სისხლის
შეცვლით გაახალგაზრდავების იდეას. ასე მაგალითად ოვიდიუსი
«მეტამოეფოზებში» (ძვ.წ.1 ს.)
აღწერს მედეას მიერ ახალი სისხლის გადასხმით ბებერი ცხვრების ყოჩაღ
ბატკნებად გადაქცევის ლეგენდას .
სისხლის გადასხმით და სამკურნალო საშუალებების გამოყენებით მედეამ გაახალგაზრდავა იასონი რომლის ჭაღარა თმები გაშავდა და ნაოჭები გაიშალა,
ბერძენი და რომაელი მწერლები //პლინიუსი, ჰორაციუსი, დიოსკორიდი და სხვ// ხშირად ახსენებდნენ კოლხეთს და იბერიას როგორც მრავალ ქვეყანაში ცნობილი სამკურნალო მცენარეების სამშობლოს.
საქართველო ბოსფორის სამეფოს მეზობელი იყო და მ.ს.შენგელია//1975// უშვებს იმას რომ მითრიდატე მეოთხე ევპატორის ტოქსიკური ცდები უშუალოდ დაკავშირებული იყო ქართულ სამკურნალო ტოქსიკოლოგიასთან.
ძვ.წ. მეოთხე-მეორე საუკუნეებში დაიწყო საქართველოში ელინისტური კულტურული და სამედიცინო ტრადიციების შეღწევა.
შუა საუკუნეების საქართველოში მედიცინა მჭიდროდ იყო დაკავშირებული რელიგიასთან. ცნობებს მედიცინის შესახებ ვხვდებით მე-5 საუკუნის ქართულ ლიტერატურაში // იაკობ ცურტაველის "შუშანიკის წამება". "პეტრე ქართველის ცხოვრება"//.
პეტრე ქართველი, იგივე პეტრე იბერი //412-488// ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა პალესტინაში სადაც დააარსა მონასტერი და მოაწყო საავამყოფო.
პეტრე იბერი (დ. 411 — გ. 491), ქართველი თეოლოგი და ფილოსოფოსი, ქრისტიანული ნეოპლატონიზმის ფუძემდებელი და თვალსაჩინო წარმომადგენელი. ერისკაცობაში მურვანი (სირიული წყაროებით — ნაბარნუგი), იყო იბერიის მეფის ბუზმარის შვილი, ბაკურ დიდის შვილიშვილი. //ვიკიპედია//.
მონღოლთა ბატონობამ (13—14 სს.) და სპარსთა და თურქთა ძალაობამ დიდად შეაფერხეს მაგრამ ვერ შეწყვიტეს საქართველოში მეცნიერების განვითარება 15—17 საუკუნეებში სპარსელთა და თურქთა ამაოხრებელმა შემოსევებმა და შიდაქართულმა უთანხმოებებმა და შინაომებმა ბოლო მოუღეს საქართველოს სახელმწიფოებრივ ერთიანობას და დასცეს მისი კულტურა.
Грузинский философ 11—12 вв. Иоанэ Петрици перевел с греческого языка на грузинский книгу Немесия Эмесского «О природе человека». В своем философском произведении «Рассмотрение платоновской философии и Прокла Диодоха» он обнаружил звание медико-философских идей и основ теоретической и практической медицины. Иоанэ Петрици подчеркивал необходимость изучения врачом основ философии, без знания которой он считал невозможным научиться искусству врачевания. По его мнению, выяснение этиологии, постановку диагноза и последующее правильное лечение болезни необходимо проводить на основе философии, «так как врачевание является философией в отношении природы и природных сочетаний». Иоанэ Петрици считал человека существом сложной организации; он был знаком со строением, функциями ряда внутренних органов человека; считал, что функции отдельных органов взаимосвязаны. Из книги Петрици мы узнаем и о роли повивальных бабок в Грузии в 11 в.
Грузинский врач 11 в. Кананели написал дошедший до нашего времени «Несравненный карабадин». Сочинение разделено на три части: в первой изложены общие врачебные принципы, сведения о строении и функциях отдельных органов, женских болезнях; имеется глава о малярии; во второй — частная патология и терапия; в третьей — кожные заболевания, вывихи, переломы, ожоги, отморожения, приведены сведения по гигиене и диететике. Кананели был знаком с греческой и восточной М., почти не цитировал других авторов, а подробно анализировал собственные практические наблюдения. Его произведения отличаются тонкой наблюдательностью. Кананели писал о недопустимости принятия пищи и воды из посуды, которой пользовался больной заразной болезнью, рекомендовал не давать больному никакого лекарства до выяснения характера заболевания, т.к. преждевременное назначение лекарства может изменить картину заболевания и усложнить постановку диагноза. В главе о переломах костей Кананели указывал, что для сращения необходимо тесное соприкосновение отломков, которое предварительно должно быть обеспечено выправлением их с последующим наложением шины. Описывая расширение вен нижних конечностей, он отмечал, что этим заболеванием страдают прислуга, а также те, кто ходит пешком, и рекомендовал: «Все лечение тут — хирург, который рассечет и удалит кровеносный сосуд и рану вылечит посредством хорошей мази».
В 13 в. грузинский врач Ходжа Копили написал «Книгу медицинскую», где привел большое количество лекарственных средств, применяемых до настоящего времени. Построение книги Копили близки к сочинению Кананели. В первой части приведены общие понятия о медицине, гигиене и профилактике, анатомо-физиологические данные, сведения о диагностике и общей патологии (из методов исследования Копили применял выстукивание, выслушивание и ощупывание пульса). Во второй части подробно изложено течение различных болезней, приведены многочисленные методы лечения. В третьей части описаны лекарства, в основном растительного происхождения, и способы их приготовления.
Копили предъявлял к врачу высокие требования. Врач должен хорошо и всесторонне знать М., быть начитанным, иметь опыт в лечении, уметь хранить тайну, быть любезным. Копили подчеркивал необходимость изучения теории М., рекомендовал не доверять знахарям, которые, не имея медицинского образования, прикрывают свое невежество пустыми рассуждениями и калечат людей. При описании заболеваний приведены и хирургические методы лечения, в т.ч. трахеотомия, операция при глаукоме, при геморрое и т.п. Книга Копили служила учебным пособием в медицинской школе при подготовке врачей.
Поэма великого грузинского поэта Шота Руставели «Витязь в тигровой шкуре» содержит ряд историко-медицинских сведений. Руставели обнаружил серьезные познания в области М. Поэма свидетельствует, что врачи в то время придавали существенное значение анамнезу. Руставели указывал, что при нарушении в организме равновесия четырех жидкостей (крови, слизи, черной и желтой желчи) применялось кровопускание из вены руки. Из поэмы Руставели известно, что армию в походах сопровождали врачи, умевшие лечить раны и извлекать инородные тела, по-видимому хирурги. Некоторые воины также могли перевязывать раны и имели запас лекарств и перевязочных средств.
Древние медицинские воззрения грузинского народа связаны с шумерской медициной. Это подтверждается памятниками материальной культуры и фольклором грузинского народа, где видны остатки языческих культов. Некоторые термины грузинской народной медицины совпадают с терминологией шумеров.
Древнейший грузинский эпос «Амираниани» (2 тысячелетне до н.э.) содержит представление о четырех первоэлементах вселенной; наряду с религиозно-магическими ритуалами в нем описаны рациональные медицинские манипуляции и лечебные приемы с использованием минеральных вод и целебных растений, упоминается кесарево сечение, операции на глазах и др. В древнегреческих источниках («Аргонавтике» и др.) говорится о саде лекарственных растений в долине р. Фазис (ныне Риони), описываются растения, выращиваемые в нем, и способы их лечебного применения. С содержанием «Аргонавтики» и других греческих эпических источников совпадают сообщения Диодора Сицилийского. По Диодору, жена колхидского царя Геката «девушкой приобрела глубокие познания в изготовлении ядов», в частности сильного яда аконита из цветка лютика, и отравляла им иноземцев. Дочь Гекаты Медея лечила ранения, знала бальзамирование, изготовляла и применяла снотворные и косметические средства. С именем Медеи связывают идею омоложения путем кровезамещения. Так, Овидий в «Метаморфозах» (1 в. до н.э.) описывает легенду о превращении Медеей «дряхлых овец в бодрых ягнят» вливанием «свежей» крови. С помощью замещения крови и применяя лекарственные средства Медея омолодила Язона: волосы его стали из седых черными, исчезла дряблость кожи, разгладились морщины.
Греческие и римские писатели (Плиний, Гораций, Диоскорид и др.) часто упоминали о Колхиде и Иберии как родине лекарственных растений, известных во многих странах. Учитывая соседство Грузии с Боспорским царством, М.С. Шенгелия (1975) допускает возможность непосредственной связи токсикологических опытов Митридата IV Евпатора с грузинским лекарствоведением и токсикологией. В 4—2 вв. до н.э. началось проникновение в Грузию эллинистических культурных и медицинских традиций.
Медицина в феодальной Грузии была тесно связана с религией. Сведения о медицине содержатся в памятниках грузинской религиозной литературы 5 в. («Мученичество Шушаники» Якова Цуртавели, «Житие Петре Картвели»). Врач Петре Картвели (Петр Ивер, 412—488) жил и работал в Палестине, где основал монастырь и устроил больницу.
Монгольское владычество (13—14 вв.) и насилье в дальнейшем персов и турок значительно задержали, но не могли полностью остановить развитие науки в Грузии. Опустошительные нашествия персов и турок в 15—17 вв., распад централизованной монархии и внутренние феодальные раздоры, междоусобицы, сепаратистские устремления мелких грузинских царств и княжеств привели к утрате государственного единства Грузии и упадку ее культуры.
 |
Colchicum speciosum
|
Латинское название рода происходит от греч. колхис — Колхида (историческая область на Чёрном море), так как в этих местах представители данного рода достаточно распространены.
Народные названия — «осе́нний цвет», «безвре́менный цвет» или «безвременник» объясняются тем, что некоторые виды цветут поздно осенью, а на следующую весну из перезимовавшей завязи развивается коробочка с семенами.
Также по отношению к этому растению ошибочно употребляется название зимо́вник, относящееся к роду Helleborus семейства Лютиковые.
Colchicum est un genre de plantes herbacées vivaces de la famille des Liliaceae, ou des Colchicaceae selon la classification phylogénétique. La World Checklist (Kew Garden World Checklist (26 juil. 2010)1) en répertorie une centaine d'espèces. Le nom Colchicum est dérivé de Colchide, où la magicienne Médée habitait. Le plus grand nombre d'espèces se rencontre dans les Balkans et en Asie mineure. Le colchique est également connu sous les noms 'safran bâtard', 'safran des prés' ou encore, de par sa grande toxicité, 'tue-chien'
Le colchique pris intérieurement est, comme nous venons de le dire ci-dessus, un poison très-violent; mais comme les plus grands poisons peuvent devenir de grands remedes, quand ils sont maniés comme il convient, celui-ci paroît être à présent dans ce cas. C'est à M. Stork, Médecin à Vienne en Autriche, que nous sommes redevables d'avoir découvert les vertus médicinales du colchique. Cet habile Médecin digne de la reconnoissance de tous les hommes, après avoir reconnu les effets du colchique, par des épreuves faites sur lui-même, a découvert que la racine de cette plante à la dose d'une once dans une livre de vinaigre, qu'on réduit ensuite en oxymel, peut être prise intérieurement sans danger ; & que cet oxymel est un des plus puissans diurétiques qu'on puisse employer. M. Stork a guéri avec ce remede, & comme par miracle, plusieurs hydropisies qui paroissoient désespérées. La dose d'oxymel de colchique est d'un gros, une ou plusieurs fois par jour, suivant les cas, dont le Médecin est seul en état de juger. La Dissertation que M. Stork a publiée à ce sujet a été traduite en François. M. Haller dit que l'onguent de colchique n'a pas réussi en Angleterre.
ჩვენამდე მოღწეულ კულტურული აღორძინების ხანის ქართულ ხელნაწერებში არის ცნობები ჰიგიენაზე, ორგანიზმის და ცალკეული ორგანოების აგებულებაზე და ფუნქციებზე, მოყვანილია ავადმყოფობათა კლასიფიკაციები, მათი მიმდინარეობის და მკურნალობის საშუალებათა აღწერა. ფართოდ გავრცელდა ე.წ.კარაბადინები-წიგნები ბუნებისმეტყველებაზე რომლებშიც არის სამედიცინო ცნობებიც. კარაბადინებში შეკრებილი იყო მონაცემები სამკურნალო საშუალებებზე,აღწერილია წამლების დამზადების წესები, მათი დოზირება და ზემოქმედება ორგანიზმზე.გადმოცემულია ცნობები ანატომიაზე, ფიზიოლოგიაზე, პათოლოგიაზე,ჰიგიენაზე და დიეტეთიკაზე, სხვადასხვა შინაგანი, ქირურგიული, სამეანო-გინეკოლოგიური, თვალის, ყურების და ნერვიული ავადმყოფობების ბუნებაზე და თერაპიაზე.
მეთერთმეტე-მეთორმეტე საუკუნის ქართველმა ფილოსოფოსმა იოანე პეტრიწმა ბერძნული ენიდან ქართულად თარგმნა ნემესიოს ემესელის წიგნი "ადამიანის ბუნებაზე". თავის ფილოსოფიურ თხზულებაში "პლატონური ფილოსოფიის და პროკლე დიადოხოსის განხილვა" მან გამოავლინა თეორიული და პრაქტიკული მედიცინის სამედიცინო-ფილოსოფიური იდეების და საფუძვლების ცოდნა.
იოანე პეტრიწი ხაზს უსვამდა იმას რომ მკურნალობის ხელოვნების სწავლა შეუძლებელია ფილოსოფიის საფუძვლების ცოდნის გარეშე. მისი აზრით ეთიოლოგიის გამორკვევა, დიაგნოზის დადგენა და ავადმყოფობის სწორი მკურნალობა უნდა ხდებოდეს ფილოსოფიის საფუძველზე. «ვინაიდან მკურნალობა ბუნების და ბუნებრივი შეთანხმებების მიმართ არის ფილოსოფია».
 |
მე-11 საუკუნის ქართველმა ექიმმა კანანელმა დაწერა ჩვენამდე მოღწეული "შეუდარებელი კარაბადინი". ნაშრომი შედგება 3 ნაწილისგან. პირველში გადმოცემულია ზოგადი საექიმო პრინციპები, ცნობები ცალკეულ ორგანოთა აგებულების და ფუნქციების, ქალური ავადმყოფობების შესახებ. არის თავი მალარიის შესახებ. მეორე ნაწილში არის კერძო პათოლოგია თერაპია. მესამეში-კანის ავადმყოფობები,
ამოვარდნები, მოტეხილობები, დამწვრობები, მოყინვები. მოყვანილია ცნობები ჰიგიენის და დიეტეთიკის შესახებ. კანანელი იცნობდა ბერძნულ და აღმოსავლურ მედიცინას. მას თითქმის არ მოჰყავს ციტატები სხვა ავტორებიდან და დაწვრილებით აანალიზებს თავის საკუთარ პრაქტიკულ დაკვირვებებს.
მისი ნაშრომები გამოირჩევა დაკვირვებულობით. კანანელი წერდა რომ დაუშვებელია ჭამა და დალევა ჭურჭლიდან რომლითაც სარგებლობდა გადამდები ავადმყოფობის მქონე პირი. ის ამბობდა რომ ავადმყოფობის ხასიათის დადგენამდე არ შეიძლება ავადმყოფისთვის წამლის მიცემა იმიტომ რომ წამლის ვადამდელმა მიცემამ შეიძლება შეცვალოს ავადმყოფობის სურათი და გაართულოს დიაგნოზის დადგენა. კანანელი აღწერს ძვლების გადატეხილობების მკურნალობის მეთოდს. ქვედა კიდურების ვენების გაგანიერებაზე ის ამბობს რომ ეს ავადმყოფობა სჭირთ მსახურებს და ფეხით მოსიარულეებს. რომ ამ დროს ქირურგმა უნდა გაკვეთოს და მოაშოროს სისხლძარღვი და ჭრილობას უნდა უმკურნალოს კარგი მალამოს მეშვეობით.
მე-13 საუკუნის ქართველმა ექიმმა ხოჯა კოპილიმ დაწერა «სამედიცინო წიგნი», სადაც მოიყვანა ბევრი სამკურნალო საშუალება რომლებსაც დღემდე იყენებენ. კოპილის წიგნის აგებულება ჰგავს კანანელი თხზულებას. პირველ ნაწილში არის ზოგადი ცნობები მედიცინაზე, ჰიგიენაზე და პროფილაქტიკაზე, ანატომიურ-ფიზიოლოგიური მომაცემები, მონაცემები დიაგნოსტიკაზე და ზოგად პათოლოგიაზე. კანანელი ავადმყოფს უკაკუნებდა, უსმენდა და უსინჯავდა პულსს. მეორე ნაწილში დაწვრილებითაა გადმოცემული სხვადასხვა ავადმყოფობის მკურნალობა და მკურნალობის მეთოდები. მესამე ნაწილში აღწერილია ჭირითადად მცენარეული წამლები და მათი დამზადების წესები..
კოპილის თქმით ექიმი უნდა იყოს კარგად და ყოველმხრივ მცოდნე, ნაკითხი, მას უნდა ჰქონდეს მკურნალობის გამოცდილება და უნდა იცავდეს საიდუმლოს. მისი თქმით ექიმი თავაზიანი უნდა იყოს. კოპილის აზრით აუცილებელია მედიცინის თეორიის შესწავლა. ის არ ენდობოდა ექიმბაშებს რომლებსაც არა აქვთ სამედიცინო განათლება და რომლებიც თავის უმეცრებას ნიღბავენ ცარიელი ლაპარაკით. ასეთები ასახიჩრებენ ადამიანებს.
ავადმყოფობათა აღწერისას მოყვანილია მკურნალობის ქირურგიული მეთოდებიც,მათ შორის ტრაქეოტომია, ოპერაცია გლაუკომის, ბუასილის დროს და ა.შ.
 |
The Platonic Theology of Ioane
Petritsi (Gorgias Eastern Christian
|
ზოგი ისტორიულ-სამედიცინო ცნობაა შოთა რუსთველის "ვეფხისტყაოსანშიც". შოთამ გამოავლინა სამედიცინო სფეროს სერიოზული ცოდნა. პოემა მოწმობს იმაზე რომ იმ დროს ექიმები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ანამნეზს. რუსთველის თქმით ორგანიზმში ოთხი სითხის //სისხლი, შავი და ყვითელი ნაღველი, ლორწო// წონასწორობის დარღვევისას იყენებდნენ ხელის ვენიდან სისხლის გამოშვებას. პოემიდან ცნობილია რომ ჯარს ლაშქრობებში თან ახლდნენ ექიმები, რომელთაც შეეძლოთ ჭრილობების მკურნალობა,უცხო სხეულების ამოღება, ქირურგები.ზოგ მეომარს თვითონ შეეძლო ჭრილობათა გადახვევა. მათ ჰქონდათ წამლების და გადასახვევი საშუალებების მარაგი
ქართველი ხალხის ძველი საექიმო შეხედულებები დაკავშირებულია შუმერულ მედიცინასთან. ეს დასტურდება ქართველი ხალხის მატერიალური კულტურის ძეგლებით და ფოლკლორით სადაც ჩანს წარმართული კულტების ნაშთები. ქართული ხალხური მედიცინის ზოგი ტერმინი ემთხვევა შუმერთა ტერმინოლოგიას.
უძველეს ქართულ ეპოსში ამირანიანი //ძვ.წ.მეორე ათასწლეული// არის წარმოდგენა სამყაროს ოთხი პირველემენტის შესახებ. რელიგიურ-მაგიურ რიტუალებთან ერთად აღწერილია რაციონალური სამედიცინო მანიპულაციები მინერალური წყლების და სამკურნალო მცენარეების გამოყენებით, ნახსენებია საკეისრო გაკვეთა,ოპერაციები თვალებზე და ა.შ.
 |
| მკურნალი და ჯადოსანი მედეა |
სისხლის გადასხმით და სამკურნალო საშუალებების გამოყენებით მედეამ გაახალგაზრდავა იასონი რომლის ჭაღარა თმები გაშავდა და ნაოჭები გაიშალა,
ბერძენი და რომაელი მწერლები //პლინიუსი, ჰორაციუსი, დიოსკორიდი და სხვ// ხშირად ახსენებდნენ კოლხეთს და იბერიას როგორც მრავალ ქვეყანაში ცნობილი სამკურნალო მცენარეების სამშობლოს.
საქართველო ბოსფორის სამეფოს მეზობელი იყო და მ.ს.შენგელია//1975// უშვებს იმას რომ მითრიდატე მეოთხე ევპატორის ტოქსიკური ცდები უშუალოდ დაკავშირებული იყო ქართულ სამკურნალო ტოქსიკოლოგიასთან.
ძვ.წ. მეოთხე-მეორე საუკუნეებში დაიწყო საქართველოში ელინისტური კულტურული და სამედიცინო ტრადიციების შეღწევა.
შუა საუკუნეების საქართველოში მედიცინა მჭიდროდ იყო დაკავშირებული რელიგიასთან. ცნობებს მედიცინის შესახებ ვხვდებით მე-5 საუკუნის ქართულ ლიტერატურაში // იაკობ ცურტაველის "შუშანიკის წამება". "პეტრე ქართველის ცხოვრება"//.
პეტრე ქართველი, იგივე პეტრე იბერი //412-488// ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა პალესტინაში სადაც დააარსა მონასტერი და მოაწყო საავამყოფო.
 |
| პეტრე იბერი |
მონღოლთა ბატონობამ (13—14 სს.) და სპარსთა და თურქთა ძალაობამ დიდად შეაფერხეს მაგრამ ვერ შეწყვიტეს საქართველოში მეცნიერების განვითარება 15—17 საუკუნეებში სპარსელთა და თურქთა ამაოხრებელმა შემოსევებმა და შიდაქართულმა უთანხმოებებმა და შინაომებმა ბოლო მოუღეს საქართველოს სახელმწიფოებრივ ერთიანობას და დასცეს მისი კულტურა.
http://www.nedug.ru/library/%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BD%D1%8B/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BD%D0%B0_1/35
Медицина
В дошедших до нас грузинских медицинских рукописях эпохи культурного возрождения Грузии содержатся сведения по гигиене; о строении и функциях организма и отдельных органов, приведены классификации болезней, описания их течения и способов лечения. Широкое распространение получили так называемые карабадины — книги по естествознанию, содержащие и медицинские сведения. В карабадинах были собраны данные о лекарственных средствах, описаны способы приготовления лекарств, их дозировка и действие на организм, излагались сведения по анатомии, физиологии, патологии, гигиене и диететике, о природе различных болезней (внутренних, хирургических, акушерско-гинекологических, глазных, ушных и нервных) и их терапии.Грузинский философ 11—12 вв. Иоанэ Петрици перевел с греческого языка на грузинский книгу Немесия Эмесского «О природе человека». В своем философском произведении «Рассмотрение платоновской философии и Прокла Диодоха» он обнаружил звание медико-философских идей и основ теоретической и практической медицины. Иоанэ Петрици подчеркивал необходимость изучения врачом основ философии, без знания которой он считал невозможным научиться искусству врачевания. По его мнению, выяснение этиологии, постановку диагноза и последующее правильное лечение болезни необходимо проводить на основе философии, «так как врачевание является философией в отношении природы и природных сочетаний». Иоанэ Петрици считал человека существом сложной организации; он был знаком со строением, функциями ряда внутренних органов человека; считал, что функции отдельных органов взаимосвязаны. Из книги Петрици мы узнаем и о роли повивальных бабок в Грузии в 11 в.
Грузинский врач 11 в. Кананели написал дошедший до нашего времени «Несравненный карабадин». Сочинение разделено на три части: в первой изложены общие врачебные принципы, сведения о строении и функциях отдельных органов, женских болезнях; имеется глава о малярии; во второй — частная патология и терапия; в третьей — кожные заболевания, вывихи, переломы, ожоги, отморожения, приведены сведения по гигиене и диететике. Кананели был знаком с греческой и восточной М., почти не цитировал других авторов, а подробно анализировал собственные практические наблюдения. Его произведения отличаются тонкой наблюдательностью. Кананели писал о недопустимости принятия пищи и воды из посуды, которой пользовался больной заразной болезнью, рекомендовал не давать больному никакого лекарства до выяснения характера заболевания, т.к. преждевременное назначение лекарства может изменить картину заболевания и усложнить постановку диагноза. В главе о переломах костей Кананели указывал, что для сращения необходимо тесное соприкосновение отломков, которое предварительно должно быть обеспечено выправлением их с последующим наложением шины. Описывая расширение вен нижних конечностей, он отмечал, что этим заболеванием страдают прислуга, а также те, кто ходит пешком, и рекомендовал: «Все лечение тут — хирург, который рассечет и удалит кровеносный сосуд и рану вылечит посредством хорошей мази».
В 13 в. грузинский врач Ходжа Копили написал «Книгу медицинскую», где привел большое количество лекарственных средств, применяемых до настоящего времени. Построение книги Копили близки к сочинению Кананели. В первой части приведены общие понятия о медицине, гигиене и профилактике, анатомо-физиологические данные, сведения о диагностике и общей патологии (из методов исследования Копили применял выстукивание, выслушивание и ощупывание пульса). Во второй части подробно изложено течение различных болезней, приведены многочисленные методы лечения. В третьей части описаны лекарства, в основном растительного происхождения, и способы их приготовления.
Копили предъявлял к врачу высокие требования. Врач должен хорошо и всесторонне знать М., быть начитанным, иметь опыт в лечении, уметь хранить тайну, быть любезным. Копили подчеркивал необходимость изучения теории М., рекомендовал не доверять знахарям, которые, не имея медицинского образования, прикрывают свое невежество пустыми рассуждениями и калечат людей. При описании заболеваний приведены и хирургические методы лечения, в т.ч. трахеотомия, операция при глаукоме, при геморрое и т.п. Книга Копили служила учебным пособием в медицинской школе при подготовке врачей.
Поэма великого грузинского поэта Шота Руставели «Витязь в тигровой шкуре» содержит ряд историко-медицинских сведений. Руставели обнаружил серьезные познания в области М. Поэма свидетельствует, что врачи в то время придавали существенное значение анамнезу. Руставели указывал, что при нарушении в организме равновесия четырех жидкостей (крови, слизи, черной и желтой желчи) применялось кровопускание из вены руки. Из поэмы Руставели известно, что армию в походах сопровождали врачи, умевшие лечить раны и извлекать инородные тела, по-видимому хирурги. Некоторые воины также могли перевязывать раны и имели запас лекарств и перевязочных средств.
Древние медицинские воззрения грузинского народа связаны с шумерской медициной. Это подтверждается памятниками материальной культуры и фольклором грузинского народа, где видны остатки языческих культов. Некоторые термины грузинской народной медицины совпадают с терминологией шумеров.
Древнейший грузинский эпос «Амираниани» (2 тысячелетне до н.э.) содержит представление о четырех первоэлементах вселенной; наряду с религиозно-магическими ритуалами в нем описаны рациональные медицинские манипуляции и лечебные приемы с использованием минеральных вод и целебных растений, упоминается кесарево сечение, операции на глазах и др. В древнегреческих источниках («Аргонавтике» и др.) говорится о саде лекарственных растений в долине р. Фазис (ныне Риони), описываются растения, выращиваемые в нем, и способы их лечебного применения. С содержанием «Аргонавтики» и других греческих эпических источников совпадают сообщения Диодора Сицилийского. По Диодору, жена колхидского царя Геката «девушкой приобрела глубокие познания в изготовлении ядов», в частности сильного яда аконита из цветка лютика, и отравляла им иноземцев. Дочь Гекаты Медея лечила ранения, знала бальзамирование, изготовляла и применяла снотворные и косметические средства. С именем Медеи связывают идею омоложения путем кровезамещения. Так, Овидий в «Метаморфозах» (1 в. до н.э.) описывает легенду о превращении Медеей «дряхлых овец в бодрых ягнят» вливанием «свежей» крови. С помощью замещения крови и применяя лекарственные средства Медея омолодила Язона: волосы его стали из седых черными, исчезла дряблость кожи, разгладились морщины.
Греческие и римские писатели (Плиний, Гораций, Диоскорид и др.) часто упоминали о Колхиде и Иберии как родине лекарственных растений, известных во многих странах. Учитывая соседство Грузии с Боспорским царством, М.С. Шенгелия (1975) допускает возможность непосредственной связи токсикологических опытов Митридата IV Евпатора с грузинским лекарствоведением и токсикологией. В 4—2 вв. до н.э. началось проникновение в Грузию эллинистических культурных и медицинских традиций.
Медицина в феодальной Грузии была тесно связана с религией. Сведения о медицине содержатся в памятниках грузинской религиозной литературы 5 в. («Мученичество Шушаники» Якова Цуртавели, «Житие Петре Картвели»). Врач Петре Картвели (Петр Ивер, 412—488) жил и работал в Палестине, где основал монастырь и устроил больницу.
Монгольское владычество (13—14 вв.) и насилье в дальнейшем персов и турок значительно задержали, но не могли полностью остановить развитие науки в Грузии. Опустошительные нашествия персов и турок в 15—17 вв., распад централизованной монархии и внутренние феодальные раздоры, междоусобицы, сепаратистские устремления мелких грузинских царств и княжеств привели к утрате государственного единства Грузии и упадку ее культуры.
No comments:
Post a Comment