ნ.პეგასოვი
30-წლიანი ომი (1618-1648) იქცა პირველ საერთოევროპულ ომად რომელშიც ჩათრეული აღმოჩნდა ჰაბსბურგთა ესპანეთს და მოსკოვის სახელმწიფოს შორის მოქცეულ ხალხთა და სახელმწიფოთა უმეტესობა.
ომი მიმდინარეობდა რელიგიური ლოზუნგებით მაგრამ მასაც ნებისმიერი სხვა ომის მსგავსად ახასიათებდა ყაჩაღობა, ძალადობა, მაროდიორობა-ქურდობა და არაადამიანობა მოწინააღმდეგის, სამხედრო ტყვეების და მშვიდობიანი მოსახლეობის მიმართ.
დაუსრულებელი ომის წლებში გამოვლინდა და განვითარდა ადამიანის ბუნების ყველაზე უარესი ნიშნები.
ერთმანეთთან გააფთრებით მეომარი ორი კოალიციის 30-წლიანი ომის დროს ადამიანთა ერთი თაობა შეცვალა ომით აღზრდილმა და მშვიდობიანი ცხოვრების სიამეთა არმცოდნე თაობამ რომლის არსებობაც განუყოფლად უკავშირდებოდა პირქუშ გარემოს, მის წარმომშობ სიკვდილის ატმოსფეროს. ომი ტეხავდა მილიონობით ადამიანის ბედს და ანგარიშს არ უწევდა მათ წარმოშობას, მატერიალურ მდგომარეობას თუ რწმენას.
ზოგი ომით იუმჯობესებდა თავისი არსებობის პირობებს და უმრავლესობისთვის ეს იყო საშინელი, ყოველგვარი იმედების მკვლელი ტრაღედია.
სამხედრო ტაქტიკისა და სტრატეგიის, არმიათა სიდიდით, ბრძოლებში ჩათრეული მშვიდობიან მკვიდრთა რაოდენობის თვალსაზრისით 30-წლიან ომს არ ჰქონია ანალოგი კაცობრიობის მთელ ისტორიაში.
რომის პაპი მხარს უჭერდა ჰაბსბურგთა სახელმწიფოების ბლოკს რომელიც მოიცავდა ავსტრიელი და ესპანელი ჰაბსბურგების ქვეყნებს, კათოლიკურ გერმანულ სამთავროებს და რეჩ პოსპოლიტაიას (პოლონეთს).
ის ეომებოდა ანტიჰაბსბურგულ კოალიციას რომელშიც შევიდნენ პროტესტანტული გერმანული სამთავროები, შვედეთი, დანია, მოგვიანებით) საფრანგეთიც. კოალიციის მხარეზე ირიბად გამოდიოდნენ ინგლისი, ნიდერლანდები და რუსეთი.
 |
| ჰანს იაკობ კრისტოფ გრიმელსჰაუზენი (1621-1676) |
დაუსრულებელი ომის წლებში გამოვლინდა და განვითარდა ადამიანის ბუნების ყველაზე უარესი ნიშნები.
ერთმანეთთან გააფთრებით მეომარი ორი კოალიციის 30-წლიანი ომის დროს ადამიანთა ერთი თაობა შეცვალა ომით აღზრდილმა და მშვიდობიანი ცხოვრების სიამეთა არმცოდნე თაობამ რომლის არსებობაც განუყოფლად უკავშირდებოდა პირქუშ გარემოს, მის წარმომშობ სიკვდილის ატმოსფეროს. ომი ტეხავდა მილიონობით ადამიანის ბედს და ანგარიშს არ უწევდა მათ წარმოშობას, მატერიალურ მდგომარეობას თუ რწმენას.
ზოგი ომით იუმჯობესებდა თავისი არსებობის პირობებს და უმრავლესობისთვის ეს იყო საშინელი, ყოველგვარი იმედების მკვლელი ტრაღედია.
სამხედრო ტაქტიკისა და სტრატეგიის, არმიათა სიდიდით, ბრძოლებში ჩათრეული მშვიდობიან მკვიდრთა რაოდენობის თვალსაზრისით 30-წლიან ომს არ ჰქონია ანალოგი კაცობრიობის მთელ ისტორიაში.
რომის პაპი მხარს უჭერდა ჰაბსბურგთა სახელმწიფოების ბლოკს რომელიც მოიცავდა ავსტრიელი და ესპანელი ჰაბსბურგების ქვეყნებს, კათოლიკურ გერმანულ სამთავროებს და რეჩ პოსპოლიტაიას (პოლონეთს).
ის ეომებოდა ანტიჰაბსბურგულ კოალიციას რომელშიც შევიდნენ პროტესტანტული გერმანული სამთავროები, შვედეთი, დანია, მოგვიანებით) საფრანგეთიც. კოალიციის მხარეზე ირიბად გამოდიოდნენ ინგლისი, ნიდერლანდები და რუსეთი.
ზოგი ისტორიკოსის აზრით 30-წლიანი ომი იყო ნამდვილი პირველი მსოფლიო ომი.
ჩვენ ავღნიშნავთ მხოლოდ იმას რომ ეს იყო ტოტალური ხასიათის მქონე პირველი ევროპული ომი. ომი შეეხო მოსახლეობის ყველა ფენას, მან მთლიანად შეცვალა მვიდობიან მოქალაქეთა ცხოვრების წესი.
30-წლიან ომამდე ევროპული კონფლიქტები მოქმედებდნენ მხოლოდ საზოგადოების სამხედრო ზედაფენის ცხოვრების წესზე. უბრალო ხალხზე ომი მოქმედებდა მხოლოდ მაშინ თუ კი სოფელი ან ქალაქი იყო საბრძოლო მოქმედებების ადგილზე. არმიები რეგულარული არ იყო, ომობდნენ უმთავრესად პროფესიონალი დაქირავებულები. ამასთან ლოკალური შიდაევროპული შეჯახებებისთვის სრულებით საკმარისი იყო მცირე საჯარისო კონტინგენტები.
მშვიდობიან მოსახლეობას უმთავრესად აზარალებდა მის ტერიტორიაზე ჯარების ყოფნა ან გავლა, მაგრამ ეს სამწუხარო ამბები შემოიფარგლებოდა ჯარისკაცთა დაბინავების და ჭმევის აუცილებლობით.
მორიგი სოფლისთვის, ქალაქისთვის თუ პროვინციისთვის მეომარ შუა საუკუნეების ფეოდალს არ სჭირდებოდა ყველაფრის გადაბუგვა :მისი მომავალი ქვეშევრდომების კარგი დამოკიდებულება მის მიმართ უნდა დაფუძნებულიყო ფეოდალის სამართლიან ქცევაზე.
ასწლიანი ომის დროსაც კი გლეხის ერთ-ერთი უდიდესი უბედურება შეიძლებოდა ყოფილიყო გადათელილი მინდვრები და დამწვარი ძნები. 8000 კაციანი არმია (მაგ.შავი პრინცის დესანტი აფრანგეთში) ვერ მიაყენება სერიოზულ ზარალს ერთი პროვინციის გლეხობას.
30-წლიანმა ომმა პირველად აჩვენა ევროპელებს თუ რაა ფართომასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებები როდესაც მსხვერპლი ბევრია მათ შორის მშვიდობიან მოსახლეობაში.
ზოგმა გერმანულმა სამთავრომ დაკარგა ომამდელი მოსახლეობის 80-90 %!
ამ წერილის ძირითადი წყაროა მხატვრული ნაწარმოები, გერმანელი მწერალი ჰანს იაკობ კრისტოფ გრიმელსჰაუზენის (1621-1676) სახელგანთქმული რომანი «სიმპლიცისიმუსი» (გამოიცა 1668 წ.).
ნაწარმოები სიუჟეტური ქარგა გვაგონებს ეშმაკური რომანის ტრადიციებს.
მთავარი გმირი სიმპლიციუს სიმპლიცისიმუსის თავგადასავლები ხდება 30-წლიანი ომის დროს. ის უშუალოდ მონაწილეობს ომის მოვლენებში და ეპიზოდებში.
«სიმპლიცისიმუსის» ავტორმა თვითონ გადაიტანა 30-წლიანი ომი, იყო ლტოლვილი, ჯარისკაცი, სამხედრო ტყვე, ქალაქის კომენდანტის მწერალი. ის ომობდა იმპერიის არმიის მხარეს.
ამიტომ შეიძლება ვიფიქროთ რომ გრიმელსჰაუზენმა რომანი დაწერა ავტობიოგრაფიული მასალი გამოყენებით და ამიტომაა «სიმპლიცისიმუსი» ძვირფასი როგორც ისტორიული წყარო.
«სიმპლიცისიმუსი» დაიწერა ხელოვნების სხვადასხვა სახეობაში, მათ შორის ლიტერატურაში ბაროკოს სტილის ბატონობის დროს; ტექსტში არის ამ სტილის დამახასიათებელი ელემენტები: რიტორიკული ხერხები, პათეტიურობა, საჩვენებელი სწავლულობა, მორალიზატორობა ძველთა მაგალითების მოყვანით და ა.შ. მაგრამ ამ ანტურაჟის უკანაც კარგად ჩანს XVII საუკუნის ცოცხალი დრო. ამ რომანის გარდა წერილი იმოწმებს იმ ხანის სხვა თხზულებებსაც.
ლანდსკნეხტები:
30-წლიანი ომის დროს ორივე მტრული მხარე, პროტესტანტული უნია და კათოლიკური ლიგა ძირითადი ძალის სახით იყენებდნენ დაქირავებული ჯარისკაცების, ლანდსკნეხტების მასებს. ანდსკნეხტები წარმოადგენდნენ ჭრელ ბრბოს : მათ შორის იყვნენ ყოფილი გლეხები, ხელოსნები, ვაჭრები, აზნაურები და ა.შ. რომლებიც ომმა გადააქცია მაწანწალებად და ხვადასხვა მიზეზებით გახადა მოხალისე ჯარისკაცებად. ზოგი ლანდსკნეხტი გახდა იმიტომ რომ რაღაცნაირად ერჩინა საკუთარი თავი და ოჯახი, სხვები აპირებდნენ ქურდობა-მაროდიორობით რაღაც ქონების დაგროვებას, მესამენი აპირებდნენ სამხედრო სამსახურში კარიერის გაკეთებას.
ყველანი ერთად «ისინი შეადგენდნენ ყველა ერის თავზე ხელაღებულ არამზადათა ხროვას ყველანაირ უცნაურ ხალხს ქალებითა და ბავშვებით რომლებმაც მიატოვეს ყველაფერი რათა გაყოლდნენ ომს».
ლანდსკნეხტები ხელფასს იღებდნენ სამხედრო სამსახურისთვის. ომი მათთვის იქცა პროფესიად. ლანდსკნეხტები ხშირად ნახევრად მშივრები იყვნენ, თვეობით არ იღებდნენ ხელფასს, ზოგჯერ უპატიოსნო ოფიცრები ჯარისკაცებს უმცირებდნენ ულუფას. სიმპლიცისიმუსს მოუწია სამსახური რაზმში რომლის უფროსი “იყო ძუნწი და ჯარისკაცის ულუფა საშინლად პატარა იყო”. ეს განსაკუთრებით ოჯახიან ლანდსკნეხტებს უბიძგებდა დამატებითი საშოვრის ძიებისკენ.
ანდსკნეხტები ამიტომ ფულის გულისთვის ჩადიოდნენ სხვადასხვა დანაშაულს.
სიმპლიცისიმუსი დაწვრილებით აღწერს იმას თუ როგორ ცდილობდნენ ლანდსკნეხტები თავისი მდგომარეობის შემსუბუქებას და ფულის შოვნას: “ზოგი ამ უბედურებაში იყვანდა ცოლს (თუნდაც ეს ყოფილიყვნენ გადამდგარი კახპები) მხოლოდ იმიტომ რომ მათ კერვით, რეცხვით, დართვით; წვრილმანი ვაჭრობით; ეშმაკობებით თუ ქურდბაცაცობითაც კი ერჩინათ თავისი ქმრები... იყვნენ ისეთი ქალებიც რომლებიც კატაზე უკეთესად უსაფრდებოდნენ ნადავლს”.
ზოგჯერ ლანდსკნეხტის მიერ ნაშოვნი მთელი ფული მიდიოდა საჭმელზე, სამოსზე, შეიარაღებაზე, ის ხომ თვითონ ინახავდა თავს.
ლანდსკნეხტს ხშირად წარმოიდგენენ იარაღის ხმარების არმცოდნე ლოთად და აზარტული თამაშეებით გატაცებულ უსაქმურად.
მაგრამ მკაცრი დისციპლინა არის არმიის ბრძოლისუნარიანობის უპირველესი პირობა. რომანში "სიმპლიცისიმუს" შეიძლება ვნახოთ მაგალითები იმისა თუ რა მკაცრი იყო დისციპლინარული ზომები 30-წლიანი ომის დროს. სამხედრო ხელმძღვანელობა თვალყურს ადევნებდა ხელქვეითთა ქცევას. სიმპლიცისიმუსი აღნიშნავს რომ ყოველგვარი დუელები აკრძალული იყო ფიზიკური სასჯელის, მეტიც, სიკვდილით დასჯის შიშით.
ისჯებოდა მშვიდობიანი მოსახლეობის ზემდგომებთან შეუთანხმებელი ძარცვაც. აკრძალული იყო ქალაქელთა შევიწროება.
ნაქურდალ-ნაძარცვით დაჭერილ მაროდიორებს ბორკილებს ადებდნენ ან ჩამოახრჩობდნენ ხოლმე. მაგრამ მეთაურების მიერ დისციპლინის განსამტკიცებლად მიღებული მრავალი ზომა სრულებით არაეფექტური იყო, რაზეც მოწმობს მრავალი მოწმობა ბოროტმოქმედებათა და კანონების უგულვებელყოფის შესახებ.
ოფიცრებისგან უფრო მკაცრად მოითხოვდნენ წესიერ ქცევას და უფროსების ბრძანებათა შესრულებას.
საერთო ჯამში შეუძლებელია ლაპარაკი 30-წლიანი ომის ჯარებში დისციპლინის საყოველთაო დაცემაზე ვინაიდან მათი ბრძოლისუნარიანობა საკმაოდ მაღალი იყო.
მაგრამ ეს ხელს არ უშლიდა ერთის მხრივ ძარცვასა და ყაჩაღობას და მეორეს მხრივ "გადამწვარი მიწის" პოლიტიკის გატარებას.
მაროდიორობის წარმოშობა:
დაღუპულ მეომართა და მშვიდობიანი მოსახლეობის ძარცვით ჯარისკაცები რა თქმა უნდა 30-წლიან ომამდეც იყვნენ გატაცებულნი.
მაგრამ მაროდიორობა ევროპაში მარტო ამ ომის დროს გავრცელდა იმდენად რომ მან მიიღო მოსახლეობის ფართო ფენების ცხოვრების სტილის და პროფესიის სახე.
თვითონ სიტყვა მაროდიორი გაჩნდა 30-წლიანი ომის დროს. მისი მეშვეობით მასხრად იგდებდნენ ჯარისკაცებს რომლებიც ყველანაირად თავს არიდებდნენ სამსახურებრივ მოვალეობათა შესრულებას და დაუზარებლად ითვისებდნენ მშვიდობიანი ადამიანების ქონებას.
მეტსახელი ძმა მეროდერი (Merodebruder), თანდათანობით გადაიქცა სიტყვად მაროდიორი და მომდინარეობს ერთი მეთაურის სახელიდან მეროდე, გერმანელი გენერალი გრაფ იოჰან მეროდეს თუ შვედი პოლკოვნიკი ვერნერ ფონ მეროდეს სახელიდან. ასე უძახოდნენ დასუსტებულ ჯარისკაცებს რომლებსაც უჭირდათ მარშების თუ სხვა სიმძიმეთა ატანა, "მეროდერებად" ხდებოდნენ დაჭრილი მუშკეტერები, რეიტარები რომლებმაც დაკარგეს ცხენი და სწორედ ამიტომ შეუერთდნენ "მეროდერთა ძმობას".
დიდი ოჯახის მყოლი ჯარისკაცებისთვის და მსგავსი სუბიექტებისთვის მაროდიორობა ხშირად ხდებოდა არსებობის ერთადერთ წყაროდ.
მიუხედავად ამისა ჯარში მაროდიორებს მკვეთრად უარყოფითად უყურებდნენ. მათ არ აყენებდნენ ყარაულებად, არ ათხრევინებდნენ სანგრებს, არ უშვებდნენ შეტევაზე და არ აყენებდნენ არანაირ საბრძოლო წყობაში. და ამასთან ისინი სხვების მსგავსად იღებდნენ გასამრჯელოს.
გრიმელსჰაუზენი ამბობს რომ მაროდიორები არიან ის ოხრები რომლებიც ჯობია რომ არაფერს შეადარო.
მშვიდობიანი მცხოვრებლებისთვის კი მაროდიორები კიდევ უფრო უარესები იყვნენ იმიტომ რომ ისინი //მაროდიორები// დაეთრეოდნენ ყველგან და იპარავდნენ ყველაფერს რასაც წააწყდებოდნენ ჯარის წინ, უკან, ირგვლივ, ისინი უნამუსოდ ძარცვავდნენ მოსახლეობას მიწებისა რომლებზეც გაივლიდა ჯარი. გრიმელსჰაუზენის თქმით არავინ იცის თუ რამდენი სოფელი გადაწვეს მაროდიორებმა შეგნებულად და რამდენი -დაუდევრობის გამო.
გლეხები შეძლებისდაგვარად იგერიებდნენ მაროდიორებს და ბევრს ხელებსაც ამტვრევდნენ. სწორედ მაროდიორების გამო იძულებდა ხოლმე ხალხი საერთოდ ლანდსკნეხტებს.
არმიები ცდილობდნენ მაროდიორობასთან ბრძოლას. ყარაულთა უფროსები იჭერდნენ ხოლმე ნამეტანი გატაცებულ მაროდიორებს, ხელ-ფეხზე ადებდნენ ბორკილებს და ზოგს ჩამოახრჩობდნენ ხოლმე.
გადარჩენილთა ბედიც არ იყო სახარბიელო. არმიის არიეგარდში ფეხით მოლასლასე დემორალიზებული ჯარისკაცების დატყვევება იოლი იყო.
სწორედ ეს შეემთხვა მრავალტანჯულ სიმპლიცისიმუსს. ის ტყვედ ჩაიგდეს ვაიმარელებმა.
სისასტიკე და ძალადობა:
Homo sapiens-ის ერთ-ერთი ყველაზე უარესი თვისებაა სისასტიკე რომელიც სადღაც ადამიანის ცნობიერების სიღრმეში იმალება მშვიდ დროს და ამოხეთქავს ხოლმე რაღაც კონფლიქტის დაწყებისას. რაც უფრო გარკევულია და სერიოზულია კონფლიქტის მიზეზები მით უფრო ძნელდება სისასტიკის შეკავება საკუთარი თავის შიგნით.
სწორედ ამიტომაა რომ არაადამიანობა და სისასტიკე-დაუნდობლობა ყველაზე ნათლად ჩნდება ომის მძიმე პერიოდებში როდესაც ფაქტიურად დაუსჯელად შეიძლება არამზადობა, უდანაშაულო ადამიანთა წამება და ხოცვა.
განსაკუთრებით საშინელია მომენტები როდესაც სისასტიკის წარმომშობი სიძულვილი კარგავს თავის რაციონალურ საფუძველს ხელში ჩავარდნილ მსხვერპლს სტანჯავენ და აწამებენ ფხიზელი გონებისთვის გაუგებარი მიზეზებით, როდესაც მორალით დაუფუძნებელი სისასტიკე გადადის აშკარა სადიზმში,როდესაც კლავენ არა მაღალი იდეის გულისთვის არამედ უბრალოდ იმიტომ რომ მოკლან. ამ დროს მკვლელი ტკბება მომაკვდავის აგონიით.
30-წლიანი ომის ისტორიის წყაროები სავსეა მსგავს მხეცობათა ხსენებით. ჯარისკაცები სტანჯავდნენ და აწამებდნენ როგორც ტყვეებს ისე მშვიდობიან მოსახლეობას. სიმპლიციმუსი აღწერს ლანდსკნეხტების მშვიდობიან მცხოვრებლებთან შეჯახების შემთხვევებს. მშვიდობიანი მცხოვრებლები ცდილობდნენ თავისი მეურნეობის დაცვას აოხრება-გატიალებისგან. ბრძოლის შედეგები მეტწილად სამწუხარო იყო მშვიდობიანი მცხოვრებლებისთვის. ჯარისკაცები სოფელს სწვავდნენ, გლეხების ნაწილს ხოცავდნენ, ნაწილს - აძევებდნენ და გლეხების ნაწილი მიჰყავდათ ტყვეს.
გლეხების თავდაცვა კიდევ უფრო ამხეცებდა ჯარისკაცებს და ისინიც ხოცავდნენ ყველა შემხვედრს. ხშირი იყო გლეხების საშინელი ტანჯვა-წამებით დახოცვის მაგალითები.
რომანში "სიმპლიციმუსი" აღწერილია თუ რა უქნეს ჰაბსბურგთა ხორვატულმა ჯარებმა სიმპლიცის მშობლიურ სახლს. გლეხები გაიქცნენ, ჯარისკაცებმა გაწყვიტეს სხვისი პირუტყვი, დაიწყეს ამ პირუტყვის შეწვა და მოხარშვა ისე თითქოს სანადიმოდ ემზადებოდნენ. ჯარისკაცები იტაცებდნენ ყველაფერს რისი გატაცებაც შეეძლოთ და რასაც ვერ იტაცებდნენ ამტვრევდნენ და აოხრებდნენ. მათ გაამტვრიეს ფანჯრები და დაანგრიეს ღუმელები, დაღრიცეს ლითონის ჭურჭელი. საწოლები, მაგიდები, სკამები დაწვეს. დალეწეს თიხის ჭურჭელი.
მერე მოსამსახურე ქალი ბოსელში გააუპატიურეს ისე რომ ის ვეღარ გამოდიოდა ბოსელიდან.
მუშა კი შეკრეს, დააგდეს მიწაზე აჭამეს პირუტყვის ნაკელი.
სხვები საშინლად აწამეს.
სიმპლიციუსი გაუთავებლად ყვება იმაზე რომ ლანდსკნეხტებმა აწამეს მისი მამობილი, დააუპატიურეს ქალები, და ა.შ. მაგრამ ამასთან არ ჩანს თუ რატომ სჩადიოდნენ ლანდსკნეხტები ამას.
ესაა ჯარისკაცების მიერ მშვიდობიანი მოსახლეობის უაზროდ და უმიზეზოდ დარბევის და წამების ისტორია.
რომანის ეს ეპიზოდი როგორც ჩანს თარიღდება 1635 წლით, ე.ი. 30-წლიანი ომის ჯარისკაცებს უკვე ჰქონდათ გავლილი არაადამიანობის, მათი გამხეცების დიდი სკოლა. თუმცა მათ უნდა გაეწიათ ანგარიში თავის მხეცობათა სოციალურ-პოლიტიკური მნიშვნელობისთვის.
ხელმძღვანელობა ხშირად ამართლებდა ჯარისკაცთა ასეთ მხეცობებს ვინაიდან ოფიციალურად ამას ეწოდებოდა ფურაჟირება. ხორვატებთან ტყვეობაში მყოფი სიმპლიცისიმუსი ხშირად მიდიოდა აი ასეთ ფურაჟირებაზე და გულწრფელად აღიარებდა რომ ფურაჟირება არის ხშირად სიცოცხლის და ჯანმრთელობის ხიფათში ჩაგდებით წანწალი სოფელ-სოფელ და ტაცება და პარვა ყველაფრისა რასაც მოიხელთებ, გლეხების გაძარცვა, მათი ცოლების, ქალიშვილების, მსახური გოგოების დაუპატიურება.
და თუ კი უმაღლესი ხელისუფლება კრძალავდა მოსახლეობის ძარცვას ამ ხელისუფლების მოქრთამვა-მოსყიდვა არ ყოფილა პრობლემა.
მოწინააღმდეგის ჯარის მიერ დაპყრობილი ქალაქების მკვიდრნიც გლეხების მდგომარეობაში ვარდებოდნენ.
განსხვავება მხოლოდ იმაში იყო რომ სოფლებში მხეცობდნენ ლანდსკნეხტთა პატარა ჯგუფები და ქალაქებში მხეცობდნენ მძიმე სამხედრო ცხოვრებით გააფთრებული მთელი პოლკები.
ამიტომ ქალაქების ნგრევა უფრო საშინელი და გრანდიოზული იყო.
რომანის ავტორის მშობლიურ ქალაქში მისვლისას სიმპლიცისიმუსმა გაიარა ქალაქის გაღებული და ნაწილობრივ დამწვარი კარებები მაგრამ ვერსად დაინახა ცოცხალი ადამიანი. ქუჩები მოფენილი იყო გვამებით. ზოგი გვამი გატიტვლებული იყო. შემდეგ მან გაიგო რომ იმპერიის ჯარებმა მოულოდნელად მიუსწრეს ვაიმარელებს და მილეწეს ისინი. თანაც გარნიზონთან ერთად მილეწეს ქალაქის მკვიდრნიც.
ასეთი მხეცობების ჩამდენ ლანდსკნეხტებს სულაც არ აწუხებდათ სვინდისი და ისინი მეგობრებთან იკვეხნიდნენ იმით თუ რა "ვაჟკაცურად" აუპატიიურებდნენ ქალებს და აწამებდნენ ადამიანებს.
ომი მუდამ ძალიან ცუდად მოქმედებს ადამიანის ფსიქიკაზე და თრგუნავს მათ სულში საუკეთესო ადამიანურ თვისებებს.
30-წლიანი ომის დროს მომხდარი აუხსნელი წრეგადასული მხეცობები ნაწილობრივ შეიძლება აიხსნას ომის ხანგრძლივობით. თავისი მასშტაბებით საშინელმა ამ ომმა დაამახინჯა ჯერ კიდევ მშვიდობიან დროს დაბადებულთა ფსიქიკა და აღზარდა ახალი თაობა ადამიანებისა რომლებიცთვისაც სისასტიკე და ძალადობა არ ყოფილა არაჩვეულებრივი მოვლენა, რომლებიც დაბადებიდანვე ხედავდნენ სიკვდილს და სწავლობდნენ ოსტატურად მკვლელობის ხელოვნებას.
რელიგიურობა:
30-წლიანი ომის ძირითადი იდეოლოგიური სარჩული იყო კათოლიკების და პროტესტანტების რელიგიური ქიშპი, მაგრამ 30-წლიანი ომის სისხლიან ორგიებში არაა რელიგიური ფანატიზმის კვალი.
თანამედროვეები ძალიან სუსტად განიცდიდნენ და აცნობიერებდნენ მას რელიგიურ ომად. და ის ასეთი არც იყო უკვე 30-ანი წლებიდან.
არ უნდა ვიფიქროთ რომ ლანდსკნეხტები ებრძოდნენ ერთმანეთს რელიგიური რწმენის გამო.
ისინი სამხედრო სამსახურში იღებდნენ გასამრჯელოს და სავსებით ლოღიკურად ომობდნენ იმის მხარეზე ვინც მეტს იხდიდა.
ამიტომ ლანსკნეხტები ხშირად გადადიოდნენ მოწინააღმდეგის მხარეს რასაც მოყვებოდა ხოლმე სარწმუნოების შეცვლაც.
ტყვეობაში ჩავარდნილი ჯარისკაცი ხშირად გადადიოდა მტრის მხარეს. გამარჯვებულები ტყვეებს თითქმის მაშინვე რთავდნენ თავის ჯარებში.
ავიღოთ თვითონ იმპლიცისიმუსის მაგალითი: მისი ოჯახი ამოწყვიტეს ხორვატებმა. ის დიდი ხნის მანძილზე იყო მათთან ტყვედ და შედეგად გახდა ჰაბსბურგთა, იმპერიული არმიის ჯარიკაცი და ოფიცერი. მაგრამ ტყვეობაში ჩავარდნილს მას მოუწია ომი პოლკოვნიკი ხატტშტაინის სარდლობით ვაიმარელთა მხარეს და სვინდისს ის დიდად არ გაუტანჯია.
ასეთი იყო ლადსკნეხტის მორალი: არც მისი ეროვნება, არც ოჯახის სიკვდილი, არც საბრძოლო ძმობა არ მოქმედებდა იმაზე თუ ვის მხარეს დაიჭერდა ის ამა თუ იმ ვითარებაში.
მაგრამ ლანდსკნეხტებს მაინც გამოუმუშავდათ გარკვეული ღირსების, ჯარისკაცული სიტყვის კოდექსი. იგივე სიმპლიცისიმუსმა სხვა დროს ტყვედ შვედებთან მოხვედრისას უარი თქვა მათ მხარეზე გადასვლაზე იმიტომ რომ მან ფიცი მისცა უავგუსტუსეს იმპერატორს და მან უნდა დაიცვას ეს ფიცი. მტრის კომენდანტი ამას დაეთანხმა. დაკითხვაზე კი იგივე სიმპლიცისიმუსი პასუხობდა სწრაფად, მოკლედ და გარკვევით, ზუსტად იმდენს რომ პასუხი არ მოეკითხათ. თავის ასე ვთქვათ კოდექსზე ლანდსკნეხტს ახსოვდა ზუსტად იმდენი რამდენიც მომგებიანი იყო.
ასე ვთქვათ ღირსების კოდექსის მქონე ლანდსკნეხტებს არ ჰქონდათ განსაკუთრებული რელიგიური თუ პოლიტიკური რწმენა და ეს არც მოეთხოვებოდა ლანდსკნეხტებს.
ბევრმა ლანსკნეხტმა არ იცოდა ანაბანა იმ რწმენისა რომელსაც ის ფორმალურად ეკუთვნოდა.
ამ უმეცრების ნიადაგზე იფურჩქნებოდა სხვადასხვა ცრურწმენა. ადამიანები მიმართავდნენ მაგიას და შელოცვებს.
რომანის ერთ-ერთ ეპიზოდში ქურდს სრულებით ოფიციალურად პოულობენ პოლკის ეგზეკუტორის, შეთავსებით ჯადოქრის მიერ ჩატარებული იდუმალი მაგიური მოქმედებების მეშვეობით....
ასეთი ცრურწმენები აჩვენებს ლანდსკნეხტების სრულიად ზედაპირულ რელიგიურობას.
წარმოდგენას იმაზე თუ რა იცოდნენ ჯარისკაცებმა თავისი რწმენის შესახებ გვიქმნის შემდეგი ეპიზოდი:
კათოლიკე ჯარისკაცმა განზე გაიყვანა დატყვევებული გლეხი და უთხრა: "თუ უარს იტყვი შენს ღმერთზე და მის წმინდანებზე მე გაგიშვებ სადაც მოგინდება". ამაზე გლეხმა უპასუხა რომ მას არასოდეს ჰქონია ურთიერთობა წმინდანებთან და დიდად არ იცნობდა ღმერთს და დაიფიცა რომ თქვა სიმართლე და არ ცის სასუფეველი... მაშინ ჯარისკაცმა ამოიღო ხმალი და უთხრა გლეხს რომ "თუ მას არ უნდა სამოთხეში მაშინ ის მას გაუშვებს ჯოჯოხეთში" და თავი გაუპო კბილებამდე.
ლანდსკნეხტი ამ ნაწყვეტში თავს იმართლებს იმით რომ კლავს პროტესტანტს, ე.ი. ურჯულოს, მაგრამ მკვლელის და მსხვერპლის დიალოგიდან ირკვევა რომ საკმაოდ ბუნდოვნად ესმით მათ კონფესიებს შორის არსებული განსხვავება.
ჯარისკაცები სასტიკად და დაუნდობლად ეპყრობიან ეკლესიის მსახურებსაც:
"ჯარისკაცები პატივს არ სცემდნენ არც ეკლესიის მსახურებს რომელთაც ისევე სასტიკად ეპყრობოდნენ როგორც გლეხებს. ცხენოსნებს მიჰყავდათ თოკზე გამობმული მღვდელი. მრავალი ცხენოსანი მღვდელს მატყუარას უძახოდა და ითხოვდა მის დახვრეტას.სხვებს უნდოდათ მღვდლის გაყიდვა. მღვდელი ითხოვდა დანდობას და ქრისტიანულ მოწყალებას, ახსენებდა საშინელ სამსჯავროს, მაგრამ ამაოდ ვინაიდან ერთ-ერთმა ჯარისკაცმა ის წააქცია და გაუხეთქა თავი, მოკლა".
ჯარისკაცები ვერ გააჩერა ვერც საშინელი სამსჯავროს ხსენებამ და ვერც მღვდლის პიროვნებამ.
სიხარბის და სისხლის წყურვილის წინაშე რელიგიური რწმენა განზე გასწიეს როგორც დანაშაულის ჩადენისთვის ხელის შემშლელი რაღაც.
ახალგაზრდა სიმპლიცისიმუსი ჩვეულებისამებრ ცდილობდა ჯარისკაცთა დაშოშმინებას სახარებით ან დარიგებით, მაგრამ მას რეგვენად თვლიდნენ".
ზემოთქმულიდან შეიძლება დავასკვნათ რომ ლანდსკნეხტი ღმერთს იხსენებდა მხოლოდ მაშინ როდესაც ეს მისთვის სასარგებლო იყო, როდესაც ეს როგორღაც ამართლებდა მათ დანაშაულებს. ამიტომ ისინი ჩვეულებისამებრ ამბობდნენ:
"ღმერთთან ერთად ვესხმით თავს, ვძარცვავთ, ვაოხრებთ, ვკლავთ, ვამხობთ, ვწვავთ, მიგვყავს ტყვედ".
ამასთან ლანდსკნეხტებს, ჯარისკაცებს სჯეროდათ ჯადოსნობისა, კუდიანებისა და სხვა ცრურწმენებისა რაც ლაპარაკობს რელიგიურ უცოდინარობაზე, საკუთარი სარწმუნოებისადმი ზედაპირულ დამოკიდებულებაზე. ყველაფერი ეს ადასტურებს 30-წლიანი ომის ჯარისკაცთა უზნეობას.
მშვიდობიანი მოსახლეობა:
ლანდსკნეხტები თავს ესხმობდნენ სოფლებს,იტაცებდნენ საქონელს,აფუჭებდნენ ინვენტარს, ჟლეტდნენ მკვიდრებს მთელ ოჯახებად, წვავდნენ დასახლებებს და ამიტომ გლეხობა შეუპოვრად და თავდაუზოგავად ცდილობდა ამ ლანდსკნეხტების მოგერიებას.
ბ.ფ.პორშევის თქმით ობიექტურად 30-წლიანი ომი შეიძლება განვიხილოთ როგორც დამსჯელი ომი გერმანელი გლეხების წინააღმდეგ.
გლეხები ვაჟკაცურად ებრძოდნენ ლანდსკნეხტებს და მაროდიორებს და ეს კიდევ უფრო ამხეცებდა ჯარისკაცებს რომლებიც სასტიკად და დაუნდობლად უსწორდებოდნენ უკმაყოფილო გლეხებს...
ჯარისკაცების სისასტიკე იწვევდა საპასუხო სისასტიკეს. ტყვედ ჩავარდნილ ლანდსკნეხტებს გლეხები ისევე საშინლად ექცეოდნენ როგორც ლანდსკნეხტები ტყვედ ჩავარდნილ გლეხებს.
ფაქტიურად მოხდა ისე რომ ორი მტრული კოალიციის ომი გადაიქცა ამ კოალიციების ომად მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ.
30-წლიანმა ომმა მიიღო საშინელი სადამსჯელო ექსპედიციის, მშვიდობიანი მოსახლეობის დათრგუნვის ფიზიკური და ფსიქიური ტერორის სახე. ამან გააოგნა თანამედროვეები და გრიმელსჰაუზენიც.
30-წლიან ომში ჩათრეულთა და მის მოწმეთა ფსიქიკაში მოხდა გარდატეხა. ამ ადამიანებს აღარ აძრწუნებდა ომის სასტიკი ყოველდღიურობა, ძალადობას ისინი უკვე აღიქვამდნენ ჩვეულებრივ რამედ.
ბ.პ. პორშნევის თქმით მასობრივი ფსიქოლოგიის დამახასიათებელ ნიშნებად ერთის მხრივ იქცა სისასტიკე და მეორეს მხრივ დაუფიქრებელი მორჩილება.
ომის საშინელებებმა მათი სისასტიკით, სრული გაუმართლებლობით, ირაციონალურობით დაამსხვრია რიგითი გერმანელის ძველი მორალური და საზოგადოებრივი აზროვნების ყველა ნორმა.
ეხლა რიგით გერმანელს ეშინოდა არა სასჯელისა რაღაცის გამო,არა სამსჯავროსი სიკვდილის შემდეგ, არამედ უბრალოდ ეშინოდა, ეშინოდა ძალისა. ის თავს იმცირებდა ძალის წინაშე.
ეს იყო გიგანტური ფსიქოლოგიური კატასტროფა.
დროში გაჭიმული ომის პირობებში იშლებოდა საზღვარი ჯარისკაცსა და მშვიდობიან მოსახლეს შორის. გადამწვარი სოფლების და დანგრეული ქალაქების მოსახლეობა იქცეოდა ლანდსკნეხტებად პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით.
ცხოვრების ყველა სფეროში შეჭრილმა 30-წლიანმა ომმა შეუძლებელი გახადა ადამიანთა ჩვეულებრივი ცხოვრება, შეცვალა ის.
საკუთარი თავის და ოჯახის სარჩენად მამაკაცები იძულებული იყვნენ გამხდარიყვნენ დაქირავებული ჯარისკაცები, ლანდსკნეხტები და ამის შემდეგ ომი მათთვის იქცეოდა ჩვეულებრივ ყოველდღიურ სამუშაოდ. რომელიც არ ყოფილა იოლი, ლანდსკნეხტებს ცხოვრება და ბრძოლა უხდებოდათ მკაცრ პირობებში...
ლანდკნეხტები იყვნენ პროფესიონალი მეომრები და მხოლოდ ომს შეეძლო მათი რჩენა. მათ უკვე დაავიწყდათ მშვიდობიანი ცხოვრება და ისინი როგორც ჩანს გადაეჩვივნენ გლეხური თუ ქალაქური მეურნეობის გაძღოლას.
30-წლიანმა ომმა შეცვალა მშვიდობიანი ცხოვრებისთვის დამახასიათებელი ღირებულებათა სისტემა. ზნეობის დონე მკვეთრად დაეცა.
მარტო ხელფასით ცხოვრება შეუძლებელი იყო და ჯარისკაცები ცადიოდნენ დანაშაულებს მოტყუებიდან მკვლელობამდე.
სამხედრო სარდლობა ცდილობდა ჯარის შიგნით ძალადობის და უხეშობის გაჩერებას. მაგრამ ძირითადად ეს მცდელობები ამაო იყო.
ლანდსკნეხტები კი რწმუნდებოდნენ თავის ძალაში და დაუნდობლად,უმოწყალოდ არბევდნენ და ძარცვავდნენ მშვიდობიან მცხოვრებლებს.
დანაშაულთა დაუსჯელობა აჩენდა საშინელ სისასტიკეს და სასტიკები ხდებოდნენ ბავშვობიდანვე სიკვდილის მეზობლად ცხოვრებას მიჩვეული ადამიანები.
ასეთ ადამიანებს აღარ ჰქონდათ რაიმე რელიგიის,რწმენის მოთხოვნილება. რელიგიას ცვლიდა ცრურწმენები, ჯადოსნობის რწმენა.
ჩვენ ავღნიშნავთ მხოლოდ იმას რომ ეს იყო ტოტალური ხასიათის მქონე პირველი ევროპული ომი. ომი შეეხო მოსახლეობის ყველა ფენას, მან მთლიანად შეცვალა მვიდობიან მოქალაქეთა ცხოვრების წესი.
30-წლიან ომამდე ევროპული კონფლიქტები მოქმედებდნენ მხოლოდ საზოგადოების სამხედრო ზედაფენის ცხოვრების წესზე. უბრალო ხალხზე ომი მოქმედებდა მხოლოდ მაშინ თუ კი სოფელი ან ქალაქი იყო საბრძოლო მოქმედებების ადგილზე. არმიები რეგულარული არ იყო, ომობდნენ უმთავრესად პროფესიონალი დაქირავებულები. ამასთან ლოკალური შიდაევროპული შეჯახებებისთვის სრულებით საკმარისი იყო მცირე საჯარისო კონტინგენტები.
მშვიდობიან მოსახლეობას უმთავრესად აზარალებდა მის ტერიტორიაზე ჯარების ყოფნა ან გავლა, მაგრამ ეს სამწუხარო ამბები შემოიფარგლებოდა ჯარისკაცთა დაბინავების და ჭმევის აუცილებლობით.
მორიგი სოფლისთვის, ქალაქისთვის თუ პროვინციისთვის მეომარ შუა საუკუნეების ფეოდალს არ სჭირდებოდა ყველაფრის გადაბუგვა :მისი მომავალი ქვეშევრდომების კარგი დამოკიდებულება მის მიმართ უნდა დაფუძნებულიყო ფეოდალის სამართლიან ქცევაზე.
ასწლიანი ომის დროსაც კი გლეხის ერთ-ერთი უდიდესი უბედურება შეიძლებოდა ყოფილიყო გადათელილი მინდვრები და დამწვარი ძნები. 8000 კაციანი არმია (მაგ.შავი პრინცის დესანტი აფრანგეთში) ვერ მიაყენება სერიოზულ ზარალს ერთი პროვინციის გლეხობას.
30-წლიანმა ომმა პირველად აჩვენა ევროპელებს თუ რაა ფართომასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებები როდესაც მსხვერპლი ბევრია მათ შორის მშვიდობიან მოსახლეობაში.
ზოგმა გერმანულმა სამთავრომ დაკარგა ომამდელი მოსახლეობის 80-90 %!
ამ წერილის ძირითადი წყაროა მხატვრული ნაწარმოები, გერმანელი მწერალი ჰანს იაკობ კრისტოფ გრიმელსჰაუზენის (1621-1676) სახელგანთქმული რომანი «სიმპლიცისიმუსი» (გამოიცა 1668 წ.).
ნაწარმოები სიუჟეტური ქარგა გვაგონებს ეშმაკური რომანის ტრადიციებს.
მთავარი გმირი სიმპლიციუს სიმპლიცისიმუსის თავგადასავლები ხდება 30-წლიანი ომის დროს. ის უშუალოდ მონაწილეობს ომის მოვლენებში და ეპიზოდებში.
«სიმპლიცისიმუსის» ავტორმა თვითონ გადაიტანა 30-წლიანი ომი, იყო ლტოლვილი, ჯარისკაცი, სამხედრო ტყვე, ქალაქის კომენდანტის მწერალი. ის ომობდა იმპერიის არმიის მხარეს.
ამიტომ შეიძლება ვიფიქროთ რომ გრიმელსჰაუზენმა რომანი დაწერა ავტობიოგრაფიული მასალი გამოყენებით და ამიტომაა «სიმპლიცისიმუსი» ძვირფასი როგორც ისტორიული წყარო.
«სიმპლიცისიმუსი» დაიწერა ხელოვნების სხვადასხვა სახეობაში, მათ შორის ლიტერატურაში ბაროკოს სტილის ბატონობის დროს; ტექსტში არის ამ სტილის დამახასიათებელი ელემენტები: რიტორიკული ხერხები, პათეტიურობა, საჩვენებელი სწავლულობა, მორალიზატორობა ძველთა მაგალითების მოყვანით და ა.შ. მაგრამ ამ ანტურაჟის უკანაც კარგად ჩანს XVII საუკუნის ცოცხალი დრო. ამ რომანის გარდა წერილი იმოწმებს იმ ხანის სხვა თხზულებებსაც.
 |
| 5 ლანდსკნეხტი //DDaniel Hopfer, XVI. საუკუნე// |
30-წლიანი ომის დროს ორივე მტრული მხარე, პროტესტანტული უნია და კათოლიკური ლიგა ძირითადი ძალის სახით იყენებდნენ დაქირავებული ჯარისკაცების, ლანდსკნეხტების მასებს. ანდსკნეხტები წარმოადგენდნენ ჭრელ ბრბოს : მათ შორის იყვნენ ყოფილი გლეხები, ხელოსნები, ვაჭრები, აზნაურები და ა.შ. რომლებიც ომმა გადააქცია მაწანწალებად და ხვადასხვა მიზეზებით გახადა მოხალისე ჯარისკაცებად. ზოგი ლანდსკნეხტი გახდა იმიტომ რომ რაღაცნაირად ერჩინა საკუთარი თავი და ოჯახი, სხვები აპირებდნენ ქურდობა-მაროდიორობით რაღაც ქონების დაგროვებას, მესამენი აპირებდნენ სამხედრო სამსახურში კარიერის გაკეთებას.
ყველანი ერთად «ისინი შეადგენდნენ ყველა ერის თავზე ხელაღებულ არამზადათა ხროვას ყველანაირ უცნაურ ხალხს ქალებითა და ბავშვებით რომლებმაც მიატოვეს ყველაფერი რათა გაყოლდნენ ომს».
ლანდსკნეხტები ხელფასს იღებდნენ სამხედრო სამსახურისთვის. ომი მათთვის იქცა პროფესიად. ლანდსკნეხტები ხშირად ნახევრად მშივრები იყვნენ, თვეობით არ იღებდნენ ხელფასს, ზოგჯერ უპატიოსნო ოფიცრები ჯარისკაცებს უმცირებდნენ ულუფას. სიმპლიცისიმუსს მოუწია სამსახური რაზმში რომლის უფროსი “იყო ძუნწი და ჯარისკაცის ულუფა საშინლად პატარა იყო”. ეს განსაკუთრებით ოჯახიან ლანდსკნეხტებს უბიძგებდა დამატებითი საშოვრის ძიებისკენ.
ანდსკნეხტები ამიტომ ფულის გულისთვის ჩადიოდნენ სხვადასხვა დანაშაულს.
სიმპლიცისიმუსი დაწვრილებით აღწერს იმას თუ როგორ ცდილობდნენ ლანდსკნეხტები თავისი მდგომარეობის შემსუბუქებას და ფულის შოვნას: “ზოგი ამ უბედურებაში იყვანდა ცოლს (თუნდაც ეს ყოფილიყვნენ გადამდგარი კახპები) მხოლოდ იმიტომ რომ მათ კერვით, რეცხვით, დართვით; წვრილმანი ვაჭრობით; ეშმაკობებით თუ ქურდბაცაცობითაც კი ერჩინათ თავისი ქმრები... იყვნენ ისეთი ქალებიც რომლებიც კატაზე უკეთესად უსაფრდებოდნენ ნადავლს”.
ზოგჯერ ლანდსკნეხტის მიერ ნაშოვნი მთელი ფული მიდიოდა საჭმელზე, სამოსზე, შეიარაღებაზე, ის ხომ თვითონ ინახავდა თავს.
ლანდსკნეხტს ხშირად წარმოიდგენენ იარაღის ხმარების არმცოდნე ლოთად და აზარტული თამაშეებით გატაცებულ უსაქმურად.
მაგრამ მკაცრი დისციპლინა არის არმიის ბრძოლისუნარიანობის უპირველესი პირობა. რომანში "სიმპლიცისიმუს" შეიძლება ვნახოთ მაგალითები იმისა თუ რა მკაცრი იყო დისციპლინარული ზომები 30-წლიანი ომის დროს. სამხედრო ხელმძღვანელობა თვალყურს ადევნებდა ხელქვეითთა ქცევას. სიმპლიცისიმუსი აღნიშნავს რომ ყოველგვარი დუელები აკრძალული იყო ფიზიკური სასჯელის, მეტიც, სიკვდილით დასჯის შიშით.
ისჯებოდა მშვიდობიანი მოსახლეობის ზემდგომებთან შეუთანხმებელი ძარცვაც. აკრძალული იყო ქალაქელთა შევიწროება.
ნაქურდალ-ნაძარცვით დაჭერილ მაროდიორებს ბორკილებს ადებდნენ ან ჩამოახრჩობდნენ ხოლმე. მაგრამ მეთაურების მიერ დისციპლინის განსამტკიცებლად მიღებული მრავალი ზომა სრულებით არაეფექტური იყო, რაზეც მოწმობს მრავალი მოწმობა ბოროტმოქმედებათა და კანონების უგულვებელყოფის შესახებ.
ოფიცრებისგან უფრო მკაცრად მოითხოვდნენ წესიერ ქცევას და უფროსების ბრძანებათა შესრულებას.
საერთო ჯამში შეუძლებელია ლაპარაკი 30-წლიანი ომის ჯარებში დისციპლინის საყოველთაო დაცემაზე ვინაიდან მათი ბრძოლისუნარიანობა საკმაოდ მაღალი იყო.
მაგრამ ეს ხელს არ უშლიდა ერთის მხრივ ძარცვასა და ყაჩაღობას და მეორეს მხრივ "გადამწვარი მიწის" პოლიტიკის გატარებას.
მაროდიორობის წარმოშობა:
დაღუპულ მეომართა და მშვიდობიანი მოსახლეობის ძარცვით ჯარისკაცები რა თქმა უნდა 30-წლიან ომამდეც იყვნენ გატაცებულნი.
მაგრამ მაროდიორობა ევროპაში მარტო ამ ომის დროს გავრცელდა იმდენად რომ მან მიიღო მოსახლეობის ფართო ფენების ცხოვრების სტილის და პროფესიის სახე.
თვითონ სიტყვა მაროდიორი გაჩნდა 30-წლიანი ომის დროს. მისი მეშვეობით მასხრად იგდებდნენ ჯარისკაცებს რომლებიც ყველანაირად თავს არიდებდნენ სამსახურებრივ მოვალეობათა შესრულებას და დაუზარებლად ითვისებდნენ მშვიდობიანი ადამიანების ქონებას.
მეტსახელი ძმა მეროდერი (Merodebruder), თანდათანობით გადაიქცა სიტყვად მაროდიორი და მომდინარეობს ერთი მეთაურის სახელიდან მეროდე, გერმანელი გენერალი გრაფ იოჰან მეროდეს თუ შვედი პოლკოვნიკი ვერნერ ფონ მეროდეს სახელიდან. ასე უძახოდნენ დასუსტებულ ჯარისკაცებს რომლებსაც უჭირდათ მარშების თუ სხვა სიმძიმეთა ატანა, "მეროდერებად" ხდებოდნენ დაჭრილი მუშკეტერები, რეიტარები რომლებმაც დაკარგეს ცხენი და სწორედ ამიტომ შეუერთდნენ "მეროდერთა ძმობას".
დიდი ოჯახის მყოლი ჯარისკაცებისთვის და მსგავსი სუბიექტებისთვის მაროდიორობა ხშირად ხდებოდა არსებობის ერთადერთ წყაროდ.
მიუხედავად ამისა ჯარში მაროდიორებს მკვეთრად უარყოფითად უყურებდნენ. მათ არ აყენებდნენ ყარაულებად, არ ათხრევინებდნენ სანგრებს, არ უშვებდნენ შეტევაზე და არ აყენებდნენ არანაირ საბრძოლო წყობაში. და ამასთან ისინი სხვების მსგავსად იღებდნენ გასამრჯელოს.
გრიმელსჰაუზენი ამბობს რომ მაროდიორები არიან ის ოხრები რომლებიც ჯობია რომ არაფერს შეადარო.
მშვიდობიანი მცხოვრებლებისთვის კი მაროდიორები კიდევ უფრო უარესები იყვნენ იმიტომ რომ ისინი //მაროდიორები// დაეთრეოდნენ ყველგან და იპარავდნენ ყველაფერს რასაც წააწყდებოდნენ ჯარის წინ, უკან, ირგვლივ, ისინი უნამუსოდ ძარცვავდნენ მოსახლეობას მიწებისა რომლებზეც გაივლიდა ჯარი. გრიმელსჰაუზენის თქმით არავინ იცის თუ რამდენი სოფელი გადაწვეს მაროდიორებმა შეგნებულად და რამდენი -დაუდევრობის გამო.
გლეხები შეძლებისდაგვარად იგერიებდნენ მაროდიორებს და ბევრს ხელებსაც ამტვრევდნენ. სწორედ მაროდიორების გამო იძულებდა ხოლმე ხალხი საერთოდ ლანდსკნეხტებს.
არმიები ცდილობდნენ მაროდიორობასთან ბრძოლას. ყარაულთა უფროსები იჭერდნენ ხოლმე ნამეტანი გატაცებულ მაროდიორებს, ხელ-ფეხზე ადებდნენ ბორკილებს და ზოგს ჩამოახრჩობდნენ ხოლმე.
გადარჩენილთა ბედიც არ იყო სახარბიელო. არმიის არიეგარდში ფეხით მოლასლასე დემორალიზებული ჯარისკაცების დატყვევება იოლი იყო.
სწორედ ეს შეემთხვა მრავალტანჯულ სიმპლიცისიმუსს. ის ტყვედ ჩაიგდეს ვაიმარელებმა.
სისასტიკე და ძალადობა:
Homo sapiens-ის ერთ-ერთი ყველაზე უარესი თვისებაა სისასტიკე რომელიც სადღაც ადამიანის ცნობიერების სიღრმეში იმალება მშვიდ დროს და ამოხეთქავს ხოლმე რაღაც კონფლიქტის დაწყებისას. რაც უფრო გარკევულია და სერიოზულია კონფლიქტის მიზეზები მით უფრო ძნელდება სისასტიკის შეკავება საკუთარი თავის შიგნით.
სწორედ ამიტომაა რომ არაადამიანობა და სისასტიკე-დაუნდობლობა ყველაზე ნათლად ჩნდება ომის მძიმე პერიოდებში როდესაც ფაქტიურად დაუსჯელად შეიძლება არამზადობა, უდანაშაულო ადამიანთა წამება და ხოცვა.
განსაკუთრებით საშინელია მომენტები როდესაც სისასტიკის წარმომშობი სიძულვილი კარგავს თავის რაციონალურ საფუძველს ხელში ჩავარდნილ მსხვერპლს სტანჯავენ და აწამებენ ფხიზელი გონებისთვის გაუგებარი მიზეზებით, როდესაც მორალით დაუფუძნებელი სისასტიკე გადადის აშკარა სადიზმში,როდესაც კლავენ არა მაღალი იდეის გულისთვის არამედ უბრალოდ იმიტომ რომ მოკლან. ამ დროს მკვლელი ტკბება მომაკვდავის აგონიით.
30-წლიანი ომის ისტორიის წყაროები სავსეა მსგავს მხეცობათა ხსენებით. ჯარისკაცები სტანჯავდნენ და აწამებდნენ როგორც ტყვეებს ისე მშვიდობიან მოსახლეობას. სიმპლიციმუსი აღწერს ლანდსკნეხტების მშვიდობიან მცხოვრებლებთან შეჯახების შემთხვევებს. მშვიდობიანი მცხოვრებლები ცდილობდნენ თავისი მეურნეობის დაცვას აოხრება-გატიალებისგან. ბრძოლის შედეგები მეტწილად სამწუხარო იყო მშვიდობიანი მცხოვრებლებისთვის. ჯარისკაცები სოფელს სწვავდნენ, გლეხების ნაწილს ხოცავდნენ, ნაწილს - აძევებდნენ და გლეხების ნაწილი მიჰყავდათ ტყვეს.
გლეხების თავდაცვა კიდევ უფრო ამხეცებდა ჯარისკაცებს და ისინიც ხოცავდნენ ყველა შემხვედრს. ხშირი იყო გლეხების საშინელი ტანჯვა-წამებით დახოცვის მაგალითები.
რომანში "სიმპლიციმუსი" აღწერილია თუ რა უქნეს ჰაბსბურგთა ხორვატულმა ჯარებმა სიმპლიცის მშობლიურ სახლს. გლეხები გაიქცნენ, ჯარისკაცებმა გაწყვიტეს სხვისი პირუტყვი, დაიწყეს ამ პირუტყვის შეწვა და მოხარშვა ისე თითქოს სანადიმოდ ემზადებოდნენ. ჯარისკაცები იტაცებდნენ ყველაფერს რისი გატაცებაც შეეძლოთ და რასაც ვერ იტაცებდნენ ამტვრევდნენ და აოხრებდნენ. მათ გაამტვრიეს ფანჯრები და დაანგრიეს ღუმელები, დაღრიცეს ლითონის ჭურჭელი. საწოლები, მაგიდები, სკამები დაწვეს. დალეწეს თიხის ჭურჭელი.
მერე მოსამსახურე ქალი ბოსელში გააუპატიურეს ისე რომ ის ვეღარ გამოდიოდა ბოსელიდან.
მუშა კი შეკრეს, დააგდეს მიწაზე აჭამეს პირუტყვის ნაკელი.
სხვები საშინლად აწამეს.
სიმპლიციუსი გაუთავებლად ყვება იმაზე რომ ლანდსკნეხტებმა აწამეს მისი მამობილი, დააუპატიურეს ქალები, და ა.შ. მაგრამ ამასთან არ ჩანს თუ რატომ სჩადიოდნენ ლანდსკნეხტები ამას.
ესაა ჯარისკაცების მიერ მშვიდობიანი მოსახლეობის უაზროდ და უმიზეზოდ დარბევის და წამების ისტორია.
რომანის ეს ეპიზოდი როგორც ჩანს თარიღდება 1635 წლით, ე.ი. 30-წლიანი ომის ჯარისკაცებს უკვე ჰქონდათ გავლილი არაადამიანობის, მათი გამხეცების დიდი სკოლა. თუმცა მათ უნდა გაეწიათ ანგარიში თავის მხეცობათა სოციალურ-პოლიტიკური მნიშვნელობისთვის.
ხელმძღვანელობა ხშირად ამართლებდა ჯარისკაცთა ასეთ მხეცობებს ვინაიდან ოფიციალურად ამას ეწოდებოდა ფურაჟირება. ხორვატებთან ტყვეობაში მყოფი სიმპლიცისიმუსი ხშირად მიდიოდა აი ასეთ ფურაჟირებაზე და გულწრფელად აღიარებდა რომ ფურაჟირება არის ხშირად სიცოცხლის და ჯანმრთელობის ხიფათში ჩაგდებით წანწალი სოფელ-სოფელ და ტაცება და პარვა ყველაფრისა რასაც მოიხელთებ, გლეხების გაძარცვა, მათი ცოლების, ქალიშვილების, მსახური გოგოების დაუპატიურება.
და თუ კი უმაღლესი ხელისუფლება კრძალავდა მოსახლეობის ძარცვას ამ ხელისუფლების მოქრთამვა-მოსყიდვა არ ყოფილა პრობლემა.
მოწინააღმდეგის ჯარის მიერ დაპყრობილი ქალაქების მკვიდრნიც გლეხების მდგომარეობაში ვარდებოდნენ.
განსხვავება მხოლოდ იმაში იყო რომ სოფლებში მხეცობდნენ ლანდსკნეხტთა პატარა ჯგუფები და ქალაქებში მხეცობდნენ მძიმე სამხედრო ცხოვრებით გააფთრებული მთელი პოლკები.
ამიტომ ქალაქების ნგრევა უფრო საშინელი და გრანდიოზული იყო.
რომანის ავტორის მშობლიურ ქალაქში მისვლისას სიმპლიცისიმუსმა გაიარა ქალაქის გაღებული და ნაწილობრივ დამწვარი კარებები მაგრამ ვერსად დაინახა ცოცხალი ადამიანი. ქუჩები მოფენილი იყო გვამებით. ზოგი გვამი გატიტვლებული იყო. შემდეგ მან გაიგო რომ იმპერიის ჯარებმა მოულოდნელად მიუსწრეს ვაიმარელებს და მილეწეს ისინი. თანაც გარნიზონთან ერთად მილეწეს ქალაქის მკვიდრნიც.
ასეთი მხეცობების ჩამდენ ლანდსკნეხტებს სულაც არ აწუხებდათ სვინდისი და ისინი მეგობრებთან იკვეხნიდნენ იმით თუ რა "ვაჟკაცურად" აუპატიიურებდნენ ქალებს და აწამებდნენ ადამიანებს.
ომი მუდამ ძალიან ცუდად მოქმედებს ადამიანის ფსიქიკაზე და თრგუნავს მათ სულში საუკეთესო ადამიანურ თვისებებს.
30-წლიანი ომის დროს მომხდარი აუხსნელი წრეგადასული მხეცობები ნაწილობრივ შეიძლება აიხსნას ომის ხანგრძლივობით. თავისი მასშტაბებით საშინელმა ამ ომმა დაამახინჯა ჯერ კიდევ მშვიდობიან დროს დაბადებულთა ფსიქიკა და აღზარდა ახალი თაობა ადამიანებისა რომლებიცთვისაც სისასტიკე და ძალადობა არ ყოფილა არაჩვეულებრივი მოვლენა, რომლებიც დაბადებიდანვე ხედავდნენ სიკვდილს და სწავლობდნენ ოსტატურად მკვლელობის ხელოვნებას.
რელიგიურობა:
30-წლიანი ომის ძირითადი იდეოლოგიური სარჩული იყო კათოლიკების და პროტესტანტების რელიგიური ქიშპი, მაგრამ 30-წლიანი ომის სისხლიან ორგიებში არაა რელიგიური ფანატიზმის კვალი.
თანამედროვეები ძალიან სუსტად განიცდიდნენ და აცნობიერებდნენ მას რელიგიურ ომად. და ის ასეთი არც იყო უკვე 30-ანი წლებიდან.
არ უნდა ვიფიქროთ რომ ლანდსკნეხტები ებრძოდნენ ერთმანეთს რელიგიური რწმენის გამო.
ისინი სამხედრო სამსახურში იღებდნენ გასამრჯელოს და სავსებით ლოღიკურად ომობდნენ იმის მხარეზე ვინც მეტს იხდიდა.
ამიტომ ლანსკნეხტები ხშირად გადადიოდნენ მოწინააღმდეგის მხარეს რასაც მოყვებოდა ხოლმე სარწმუნოების შეცვლაც.
ტყვეობაში ჩავარდნილი ჯარისკაცი ხშირად გადადიოდა მტრის მხარეს. გამარჯვებულები ტყვეებს თითქმის მაშინვე რთავდნენ თავის ჯარებში.
ავიღოთ თვითონ იმპლიცისიმუსის მაგალითი: მისი ოჯახი ამოწყვიტეს ხორვატებმა. ის დიდი ხნის მანძილზე იყო მათთან ტყვედ და შედეგად გახდა ჰაბსბურგთა, იმპერიული არმიის ჯარიკაცი და ოფიცერი. მაგრამ ტყვეობაში ჩავარდნილს მას მოუწია ომი პოლკოვნიკი ხატტშტაინის სარდლობით ვაიმარელთა მხარეს და სვინდისს ის დიდად არ გაუტანჯია.
ასეთი იყო ლადსკნეხტის მორალი: არც მისი ეროვნება, არც ოჯახის სიკვდილი, არც საბრძოლო ძმობა არ მოქმედებდა იმაზე თუ ვის მხარეს დაიჭერდა ის ამა თუ იმ ვითარებაში.
მაგრამ ლანდსკნეხტებს მაინც გამოუმუშავდათ გარკვეული ღირსების, ჯარისკაცული სიტყვის კოდექსი. იგივე სიმპლიცისიმუსმა სხვა დროს ტყვედ შვედებთან მოხვედრისას უარი თქვა მათ მხარეზე გადასვლაზე იმიტომ რომ მან ფიცი მისცა უავგუსტუსეს იმპერატორს და მან უნდა დაიცვას ეს ფიცი. მტრის კომენდანტი ამას დაეთანხმა. დაკითხვაზე კი იგივე სიმპლიცისიმუსი პასუხობდა სწრაფად, მოკლედ და გარკვევით, ზუსტად იმდენს რომ პასუხი არ მოეკითხათ. თავის ასე ვთქვათ კოდექსზე ლანდსკნეხტს ახსოვდა ზუსტად იმდენი რამდენიც მომგებიანი იყო.
ასე ვთქვათ ღირსების კოდექსის მქონე ლანდსკნეხტებს არ ჰქონდათ განსაკუთრებული რელიგიური თუ პოლიტიკური რწმენა და ეს არც მოეთხოვებოდა ლანდსკნეხტებს.
ბევრმა ლანსკნეხტმა არ იცოდა ანაბანა იმ რწმენისა რომელსაც ის ფორმალურად ეკუთვნოდა.
ამ უმეცრების ნიადაგზე იფურჩქნებოდა სხვადასხვა ცრურწმენა. ადამიანები მიმართავდნენ მაგიას და შელოცვებს.
რომანის ერთ-ერთ ეპიზოდში ქურდს სრულებით ოფიციალურად პოულობენ პოლკის ეგზეკუტორის, შეთავსებით ჯადოქრის მიერ ჩატარებული იდუმალი მაგიური მოქმედებების მეშვეობით....
ასეთი ცრურწმენები აჩვენებს ლანდსკნეხტების სრულიად ზედაპირულ რელიგიურობას.
წარმოდგენას იმაზე თუ რა იცოდნენ ჯარისკაცებმა თავისი რწმენის შესახებ გვიქმნის შემდეგი ეპიზოდი:
კათოლიკე ჯარისკაცმა განზე გაიყვანა დატყვევებული გლეხი და უთხრა: "თუ უარს იტყვი შენს ღმერთზე და მის წმინდანებზე მე გაგიშვებ სადაც მოგინდება". ამაზე გლეხმა უპასუხა რომ მას არასოდეს ჰქონია ურთიერთობა წმინდანებთან და დიდად არ იცნობდა ღმერთს და დაიფიცა რომ თქვა სიმართლე და არ ცის სასუფეველი... მაშინ ჯარისკაცმა ამოიღო ხმალი და უთხრა გლეხს რომ "თუ მას არ უნდა სამოთხეში მაშინ ის მას გაუშვებს ჯოჯოხეთში" და თავი გაუპო კბილებამდე.
ლანდსკნეხტი ამ ნაწყვეტში თავს იმართლებს იმით რომ კლავს პროტესტანტს, ე.ი. ურჯულოს, მაგრამ მკვლელის და მსხვერპლის დიალოგიდან ირკვევა რომ საკმაოდ ბუნდოვნად ესმით მათ კონფესიებს შორის არსებული განსხვავება.
ჯარისკაცები სასტიკად და დაუნდობლად ეპყრობიან ეკლესიის მსახურებსაც:
"ჯარისკაცები პატივს არ სცემდნენ არც ეკლესიის მსახურებს რომელთაც ისევე სასტიკად ეპყრობოდნენ როგორც გლეხებს. ცხენოსნებს მიჰყავდათ თოკზე გამობმული მღვდელი. მრავალი ცხენოსანი მღვდელს მატყუარას უძახოდა და ითხოვდა მის დახვრეტას.სხვებს უნდოდათ მღვდლის გაყიდვა. მღვდელი ითხოვდა დანდობას და ქრისტიანულ მოწყალებას, ახსენებდა საშინელ სამსჯავროს, მაგრამ ამაოდ ვინაიდან ერთ-ერთმა ჯარისკაცმა ის წააქცია და გაუხეთქა თავი, მოკლა".
ჯარისკაცები ვერ გააჩერა ვერც საშინელი სამსჯავროს ხსენებამ და ვერც მღვდლის პიროვნებამ.
სიხარბის და სისხლის წყურვილის წინაშე რელიგიური რწმენა განზე გასწიეს როგორც დანაშაულის ჩადენისთვის ხელის შემშლელი რაღაც.
ახალგაზრდა სიმპლიცისიმუსი ჩვეულებისამებრ ცდილობდა ჯარისკაცთა დაშოშმინებას სახარებით ან დარიგებით, მაგრამ მას რეგვენად თვლიდნენ".
ზემოთქმულიდან შეიძლება დავასკვნათ რომ ლანდსკნეხტი ღმერთს იხსენებდა მხოლოდ მაშინ როდესაც ეს მისთვის სასარგებლო იყო, როდესაც ეს როგორღაც ამართლებდა მათ დანაშაულებს. ამიტომ ისინი ჩვეულებისამებრ ამბობდნენ:
"ღმერთთან ერთად ვესხმით თავს, ვძარცვავთ, ვაოხრებთ, ვკლავთ, ვამხობთ, ვწვავთ, მიგვყავს ტყვედ".
ამასთან ლანდსკნეხტებს, ჯარისკაცებს სჯეროდათ ჯადოსნობისა, კუდიანებისა და სხვა ცრურწმენებისა რაც ლაპარაკობს რელიგიურ უცოდინარობაზე, საკუთარი სარწმუნოებისადმი ზედაპირულ დამოკიდებულებაზე. ყველაფერი ეს ადასტურებს 30-წლიანი ომის ჯარისკაცთა უზნეობას.
მშვიდობიანი მოსახლეობა:
ლანდსკნეხტები თავს ესხმობდნენ სოფლებს,იტაცებდნენ საქონელს,აფუჭებდნენ ინვენტარს, ჟლეტდნენ მკვიდრებს მთელ ოჯახებად, წვავდნენ დასახლებებს და ამიტომ გლეხობა შეუპოვრად და თავდაუზოგავად ცდილობდა ამ ლანდსკნეხტების მოგერიებას.
ბ.ფ.პორშევის თქმით ობიექტურად 30-წლიანი ომი შეიძლება განვიხილოთ როგორც დამსჯელი ომი გერმანელი გლეხების წინააღმდეგ.
გლეხები ვაჟკაცურად ებრძოდნენ ლანდსკნეხტებს და მაროდიორებს და ეს კიდევ უფრო ამხეცებდა ჯარისკაცებს რომლებიც სასტიკად და დაუნდობლად უსწორდებოდნენ უკმაყოფილო გლეხებს...
ჯარისკაცების სისასტიკე იწვევდა საპასუხო სისასტიკეს. ტყვედ ჩავარდნილ ლანდსკნეხტებს გლეხები ისევე საშინლად ექცეოდნენ როგორც ლანდსკნეხტები ტყვედ ჩავარდნილ გლეხებს.
ფაქტიურად მოხდა ისე რომ ორი მტრული კოალიციის ომი გადაიქცა ამ კოალიციების ომად მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ.
30-წლიანმა ომმა მიიღო საშინელი სადამსჯელო ექსპედიციის, მშვიდობიანი მოსახლეობის დათრგუნვის ფიზიკური და ფსიქიური ტერორის სახე. ამან გააოგნა თანამედროვეები და გრიმელსჰაუზენიც.
30-წლიან ომში ჩათრეულთა და მის მოწმეთა ფსიქიკაში მოხდა გარდატეხა. ამ ადამიანებს აღარ აძრწუნებდა ომის სასტიკი ყოველდღიურობა, ძალადობას ისინი უკვე აღიქვამდნენ ჩვეულებრივ რამედ.
ბ.პ. პორშნევის თქმით მასობრივი ფსიქოლოგიის დამახასიათებელ ნიშნებად ერთის მხრივ იქცა სისასტიკე და მეორეს მხრივ დაუფიქრებელი მორჩილება.
ომის საშინელებებმა მათი სისასტიკით, სრული გაუმართლებლობით, ირაციონალურობით დაამსხვრია რიგითი გერმანელის ძველი მორალური და საზოგადოებრივი აზროვნების ყველა ნორმა.
ეხლა რიგით გერმანელს ეშინოდა არა სასჯელისა რაღაცის გამო,არა სამსჯავროსი სიკვდილის შემდეგ, არამედ უბრალოდ ეშინოდა, ეშინოდა ძალისა. ის თავს იმცირებდა ძალის წინაშე.
ეს იყო გიგანტური ფსიქოლოგიური კატასტროფა.
დროში გაჭიმული ომის პირობებში იშლებოდა საზღვარი ჯარისკაცსა და მშვიდობიან მოსახლეს შორის. გადამწვარი სოფლების და დანგრეული ქალაქების მოსახლეობა იქცეოდა ლანდსკნეხტებად პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით.
ცხოვრების ყველა სფეროში შეჭრილმა 30-წლიანმა ომმა შეუძლებელი გახადა ადამიანთა ჩვეულებრივი ცხოვრება, შეცვალა ის.
საკუთარი თავის და ოჯახის სარჩენად მამაკაცები იძულებული იყვნენ გამხდარიყვნენ დაქირავებული ჯარისკაცები, ლანდსკნეხტები და ამის შემდეგ ომი მათთვის იქცეოდა ჩვეულებრივ ყოველდღიურ სამუშაოდ. რომელიც არ ყოფილა იოლი, ლანდსკნეხტებს ცხოვრება და ბრძოლა უხდებოდათ მკაცრ პირობებში...
ლანდკნეხტები იყვნენ პროფესიონალი მეომრები და მხოლოდ ომს შეეძლო მათი რჩენა. მათ უკვე დაავიწყდათ მშვიდობიანი ცხოვრება და ისინი როგორც ჩანს გადაეჩვივნენ გლეხური თუ ქალაქური მეურნეობის გაძღოლას.
30-წლიანმა ომმა შეცვალა მშვიდობიანი ცხოვრებისთვის დამახასიათებელი ღირებულებათა სისტემა. ზნეობის დონე მკვეთრად დაეცა.
მარტო ხელფასით ცხოვრება შეუძლებელი იყო და ჯარისკაცები ცადიოდნენ დანაშაულებს მოტყუებიდან მკვლელობამდე.
სამხედრო სარდლობა ცდილობდა ჯარის შიგნით ძალადობის და უხეშობის გაჩერებას. მაგრამ ძირითადად ეს მცდელობები ამაო იყო.
ლანდსკნეხტები კი რწმუნდებოდნენ თავის ძალაში და დაუნდობლად,უმოწყალოდ არბევდნენ და ძარცვავდნენ მშვიდობიან მცხოვრებლებს.
დანაშაულთა დაუსჯელობა აჩენდა საშინელ სისასტიკეს და სასტიკები ხდებოდნენ ბავშვობიდანვე სიკვდილის მეზობლად ცხოვრებას მიჩვეული ადამიანები.
ასეთ ადამიანებს აღარ ჰქონდათ რაიმე რელიგიის,რწმენის მოთხოვნილება. რელიგიას ცვლიდა ცრურწმენები, ჯადოსნობის რწმენა.
გაყაჩაღებულ არმიასთან მუდამ მეომარი მშვიდობიანი მოსახლეობა იარაღდებოდა. წაიშალა საზღვარი მშვიდობიან მოსახლესა და ჯარისკაცს შორის. მათ ცხოვრების წესად იქცა ომი და ომის გარეშე მათ ვეღარც წარმოედგინათ თავისი არსებობა.
http://www.fido.sakhalin.ru/wayofsword/projects/europe/landsknechte/30war.htm
Тотальная война 1618-1648: насилие и выжженная земля
Н.Пегасов
Статья взята с портала ROLEMANCER с разрешения автора.
Тридцатилетняя война (1618-1648) стала первой общеевропейской войной, в которую оказалось втянуто большинство народов и государств, расположенных от габсбургской Испании на западе до Московского государства на востоке. Несмотря на то, что война велась под религиозными лозунгами, ей, как и любой другой из войн, сопутствовали разбой, насилие, мародерство, бесчеловечность и жестокость по отношению к противнику, военнопленным и мирному населению. Все худшие черты человеческой натуры проявились и получили развитие в годы непрекращающейся войны. За тридцать лет кровавого конфликта двух с ожесточением сражающихся коалиций на смену одному поколению людей пришло другое, воспитанное войною и не познавшее прелестей мирной жизни, чье существование было неразрывно связано с той мрачной окружающей средой, с той атмосферой смерти, которая его породила. Война ломала судьбы миллионов людей, не глядя на их происхождение, материальное состояние или верования, становясь для одних возможностью улучшить условия своего существования, а для большинства - чудовищной трагедией, похоронившей мечты о мире и надежды на счастливое будущее.
В отношении военной тактики и стратегии, численности армии, количества привлеченных к участию в боевых действиях мирных жителей Тридцатилетняя война не имела аналогов во всей предшествующей истории человечества. Поддержанный папой римским Габсбургский блок государств, включавший страны австрийских и испанских Габсбургов, католические германские княжества и Речь Посполитую, воевал против Антигабсбургской коалиции, куда вошли евангелические германские княжества, Швеция, Дания, а позже - и Франция; на стороне коалиции косвенно выступали также Англия, Нидерланды и Россия. Некоторые историки называют Тридцатилетнюю войну настоящей Первой мировой.
Не будем соглашаться с таким мнением или опровеграть его. Отметим только то, что Тридцатилетняя война была первой войной в европейской истории, имевшей тотальный характер. Это означает, что война затронула все слои населения, полностью изменила образ жизни мирных граждан. До Тридцатилетней войны европейские конфликты влияли на жизненный уклад только военной верхушки общества. На простонародье война отражалась лишь в том случае, если деревня или город находились непосредственно в местах ведения боевых действий. Армии не были регулярными, в них воевали по большей части профессиональные наемники. К тому же для локальных внутриевропейских столкновений вполне достаточно было небольших войсковых контингентов. Мирное население по большей части страдало от размещения или прохода войск по их территории, но эти прискорбные события ограничивались необходимостью кормить и размещать воинов на постой.
Средневековому феодалу, борящемуся за обладание очередными селом, городом илии провинцией, незачем было оставлять за собой выжженную землю: хорошее отношение к нему его будущих подданных должно было основываться на справедливом обращении сеньора с ними. Даже во времена Столетней войны одной из самых страшных бед, которые могли постичь пахаря, были вытоптанные поля и сожженные стога. Армия в 8000 человек (десант Черного Принца во Франции, к примеру) физически не могла причинить крестьянству одной провинции серьезного ущерба.
Тридцатилетняя война впервые показала европейцам, что такое широкомасштабные боевые действия, при которых жертвы многочисленны, в том числе и среди мирного населения. Некоторые германские княжества потеряли 80-90 процентов своего довоенного населения!
В этой статье вы не найдете точных цифр или описания того, как именно осуществлялись тактические перемещения крупных групп войск. Цель статьи - передать дух войны на уничтожение в средневековом окружении. В статье часто звучит тезис "война - это образ жизни", который относится не только к солдатам-ландскнехтам, но и к мирным жителям.
Поэтому и основным источником, использованным в статье, является не мемуар полководца, а художественное произведение. Это известнейший роман немецкого писателя Ганса Якоба Кристофа Гриммельсгаузена (ок.1621-1676) "Симплициссимус", который вышел в свет в 1668 г. Сюжетная канва произведения напоминает о традициях плутовского романа, например, повествование в нем ведется от первого лица; характерен в этом отношении и образ главного героя - Симплиция Симплициссимуса. Сопровождающиеся многочисленными приключениями похождения Симплиция происходят в эпоху разгара Тридцатилетней войны, в событиях и эпизодах которой он непосредственно участвует. Автор "Симплициссимуса" сам пережил Тридцатилетнюю войну, успев побывать беженцем, солдатом, военнопленным, писарем при коменданте города, воюя на стороне имперской армии, поэтому следует полагать, что роман написан Гриммельсгаузеном на автобиографическом материале, на собственных впечатлениях, оставшихся от военной поры. Этим и ценен "Симплициссимус" как исторический источник.
"Симплициссимус" был написан в период господства стиля барокко в различных видах искусства, в том числе в литературе. Поэтому в его тексте легко обнаружить свойственные этому стилю элементы: риторические приемы, патетичность, показная ученость, морализаторство с ссылками на примеры древних и т.п. Но и за этим антуражем прекрасно видно живое время XVII века.
Помимо этого романа, в статье есть ссылки и на другие произведения той поры.
Ландскнехты
Во время Тридцатилетней войны обе враждующие стороны, Протестантская уния и Католическая лига, в качестве своей основной силы использовали массы солдат-наемников, ландскнехтов. Ландскнехты представляли собой довольно разношерстную толпу: среди них можно было найти бывших крестьян, ремесленников, купцов, дворян и т.д., которые в результате разразившейся войны вынуждены были превратиться в бродяг и по разным причинам попасть в число вольнонаемных солдат. Одни шли в ландскнехты, чтобы хоть как-то прокормить себя и свою семью, другие жаждали путем мародерства нажить определенное состояние, третьи собирались сделать карьеру на военной службе. Вместе они составляли "свору отъявленных негодяев всех наций и всякий диковинный сброд, с женщинами и детьми, покинувший свои промыслы и все прочее, чтобы последовать за войной". Ландскнехты получали жалование за военную службу. Война для них стала профессией. Часто бывало и так, что ландскнехты жили впроголодь, жалование не выплачивалось им долгими месяцами. Иногда нечестные офицеры сокращали паек, выдаваемый солдатам. Симплицию довелось служить в отряде, где командиром "был скряга и солдатский паек страх как мал". Это вынуждало солдат, особенно тех, чьи семьи жили вместе с ними и двигались в обозе армии, искать возможности дополнительного заработка. При этом ландскнехты не гнушались идти на различные преступления ради денег. Симплициссимус подробным образом описывает занятия ландскнехтов, различными путями пытающихся облегчить свое существование и получить денег: "Некоторые в такой беде брали себе жен (хотя бы то были отставные потаскухи) затем только, чтобы они могли их прокормить шитьем, стиркой, прядением либо мелочной торговлей, плутнями, а то и воровством. Там среди баб была одна фендрикша, которая получала жалование как гефрейтер; другая была повитуха и своим ремеслом доставляла себе и мужу изрядное угощение. А другие умели стирать и крахмалить... Иные продавали табак и набивали молодчикам трубки... А другие торговали водкой, и шла слава, что они разбавляют ее водой... А иные умели шить и выделывали всякие стежки... А были и такие, которые кормились на поле: зимой выкапывали улиток, весной сеяли салат, летом обирали птичьи гнезда, осенью же умели добывать всякие лакомые кусочки. Некоторые таскали на себе дрова на продажу, как вьючные ослы, а другие промышляли какой ни на есть торговлишкою... Иные молодчики промышляли игрой... А другие рыли шанцы и ломили, как лошади... А еще другие занимались всякими ремеслами...Некоторые несли караульную службу за других и день и ночь не отлучались с караулов... А иные перебивались тем, что участвовали в разъездах... Были такие, что умели подстерегать добычу лучше кошки".
Иногда все полученные ландскнехтом деньги уходили на еду, одежду, вооружение, ведь "солдат фортуны" экипировал и кормил себя сам"(2).
Часто ландскнехта представляют себе разгильдяем, не умеющим держать в руках оружие и все вреям проводящим в попойках и азартных играх. Однако строгая дисциплина - необходимое условие боеспособности армии. В романе "Симплициссимус" можно найти примеры, свидетельствующие о том, насколько жестки были дисциплинарные нормы во время Тридцатилетней войны. Военное руководство следило за поведением подчиненных. Симплициссимус отмечает, что "всякие дуэли были запрещены под страхом телесного наказания и даже смертной казни". Также карался не согласованный с начальством грабеж мирного населения. Симплиций упоминает, что было "запрещено чинить утеснение гаражанам". Попавшихся с поличным мародеров заковывали в цепи или вешали. Однако многие из мер, предпринимаемых командованием для поддержания дисциплины, оказывались совершенно не эффективными, что ясно доказывают многочисленные свидетельства злоупотреблений и игнорирования законов. К офицерам предъявлялись повышенные требования достойного поведения и соблюдения приказов начальства. Нельзя говорить о всеобщем падении дисциплины в армиях Тридцателетней войны, так как их боеспособность была достаточно велика. Как отмечает Б.Ф.Поршнев, "дисциплина действительна в среднем стояла на довольно высоком уровне"(3). Однако это не мешало, с одной стороны, проявляться мародерству, и, с другой стороны, проведению политики "выжженной земли".
Происхождение мародерства
Конечно, и до Тридцатилетней войны солдаты занимались обиранием павших воинов и грабежами мирного населения. Но только в эту войну в Европе мародерство достигло таких размеров, что превратилось в стиль жизни и профессию широких слоев населения. Само слово "мародер" появилось во время Тридцатилетней войны как шутливое прозвище тех солдат, кто всячески стремился избежать выполнения служебных обязанностей, однако исправно получал жалование и был не прочь поживиться добром мирного люда. Прозвище "брат-меродер" (нем. Merodebruder), постепенно перешедшее в нарицательное имя "мародер", происходит от фамилии одного командующего, чьи солдаты "были так слабы, что едва держались на ногах, так что не могли выдержать ни маршей, ни иных тягот... Отсюда и повелось, что под конец всех, будь кто болен или здоров, ранен или целехонек, ежели только отбился от походной колонны и не залег на бивуаке вместе со своим полком, стали звать братьями меродерами, каковых молодцов прежде прозывали кабанниками да медорезами". Согласно современным данным, происхождение термина "мародер" связывается с именем одного из двух известных командиров, носивших фамилию Мероде и принимавших участие в Тридцатилетней войне: это немец генерал граф Иоганн Мероде или швед полковник Вернер фон Мероде. В "меродеров" превращались раненые мушкетеры, рейтары, лишившиеся коня (именно по этой причине пришлось примкнуть к "братству меродеров" Симплициссимусу), обремененные большим семейством солдаты и подобные им личности, причем зачастую мародерство становилось для них единственным средством к существованию. Но, несмотря на этот факт, отношение к мародерам в армии было резко отрицательное, т.к. "они не несли караулов, не рыли шанцев, не ходили на приступы и не становились ни в какие боевые порядки", при этом получая жалование наравне с остальными. В представлении Гриммельсгаузена мародеры есть "та самая сволочь, которую ни с чем лучше нельзя сравнить, как с цыганами, ибо они не только по своей воле шатаются всюду в армии и вокруг нее, но еще и схожи с ними своими нравами и повадками. Вот они целым выводком посиживают друг против друга (как рябчики зимою) где-нибудь под забором в холодке или по своему обыкновению на солнышке или разлеглись у костра, покуривают трубочки, лодырничают, когда заправский солдат где-либо в ином месте претерпевает жару, жажду, голод, мороз и всевозможные напасти" (4,13).
Мирные жители относились к "братьям-меродерам" еще хуже, чем ландскнехты, потому что они "рыщут повсюду, тащат все, что подвернется впереди, вокруг и позади войска, а чем не могут попользоваться, то портят", т.е. мародеры без зазрения совести обирали население тех земель, по которым проходило войско. Гриммельсгаузен также замечает, что никому не известно, "сколько деревень было ими спалено как от нерадения, так и с умыслом". Крестьяне, как могли, сопротивлялись частым нашествиям мародеров: "Кое-где им крепко дают по рукам мужики, по каковой причине армия редеет". Именно из-за мародеров народ начинал ненавидеть и всех ландскнехтов в целом.
В армии пытались бороться с мародерством. Начальники караулов ловили "чересчур разбушевавшихся" мародеров, "накладывали им на руки и на ноги железные оковы, а то и жаловали их пеньковым воротником, да приказывали вздернуть за разлюбезную шею". Если мародеру и удавалось избежать виселицы, его судьба все равно была,как правило, печальна: плетущихся в арьергарде армии пеших деморализованных солдат легко было взять в плен. Именно эта участь постигла многострадального Симплициссимуса: его захватили веймарцы.
Жестокость и насилие
Одно из худших качеств homo sapiens, жестокость, которое прячется в благополучные времена где-то глубоко в сознании человека, выплескивается наружу при возникновении какого-либо конфликта, и, чем определеннее и серьезнее его причины, тем труднее сдерживать жестокость внутри себя. Именно поэтому бесчеловечность и жестокость ярче всего проявляются в тяжелые военные времена, предоставляющие множество возможностей практически безнаказанно творить бесчинства, мучить и лишать жизни невинных людей. Особенно страшны моменты, когда ненависть, порождающая жестокость, теряет свою рациональную основу, и истязания и пытки применяются к подвернувшейся под руку жертве по не объяснимым трезвым умом причинам,когда не обоснованная моралью жестокость переходит в откровенный садизм, когда убийства совершаются не во имя высоких идей, а ради процесса лишения человека жизни, для ублажения развращенных душ убийц предсмертной агонией умирающего. Источники по истории Тридцатилетней войны содержат массу упоминаний о подобных зверствах солдат по отношению как к пленным, так (причем это встречается гораздо чаще) и к мирному населению. Симплиций описывает ряд случаев столкновений ландскнехтов с мирными жителями, пытающимися защитить свое хозяйство от разорения. Исход такой борьбы для последних был, как правило, плачевен: "Когда я пришел туда (в деревню), то увидел, что она охвачена пламенем, ибо в самое то время ватага всадников разграбила ее и подожгла, крестьян же частью порубили, многих прогнали, а частью забрали в плен".
Вполне объяснимые попытки крестьян отстоять с оружием в руках свой кров только еще больше разъяряли солдат, начинавших беспощадно убивать всех, кто попадется под горячую руку: "[Когда] отряд пеших солдат пересек лес, они повстречали помянутых (убежавших из сожженной деревни) мужиков и пятерых захватили в плен, остальных же застрелили". Не пощадили солдаты и пленных крестьян, подвергнув их изуверской казни: "Они привязали их за руки и за ноги к повалившемуся дереву так ловко, что задницы как раз торчали кверху, после чего содрали с них штаны и, взяв несколько клафтеров твердого фитиля, насадили на него пуговицы и зачали пилить им задницы... Мужики, правда, вопили прежалостно, однако ж не было им милости, а солдатам одна потеха, ибо они не переставали пилить, пока кожа и мясо не сошли с костей".
В романе "Симплициссимус" одной из самых известных и часто приводимых в исторических сочинениях сцен, демонстрирующих безмерную жестокость солдат Тридцатилетней войны, является эпизод разорения кроатами (хорватскими войсками Габсбургов) родного дома Симплиция. Завидев приближающийся отряд кирасир, крестьяне начали разбегаться из деревни. Подъехав к дому приемных родителей Симплиция, солдаты стали заниматься своим привычным делом. "Первое, что учинили и предприняли те всадники в расписанных копотью покоях моего батьки, было то, что они поставили там лошадей, после чего всяк приступил к особливым трудам, кои все означали сущую погибель и разорение. Ибо в то время как некоторые из них принялись бить скотину, варить и жарить, так что казалось, будто готовится здесь веселая пирушка, другие свирепствовали во всем доме и перешарили его сверху донизу... Другие увязывали в большие узлы сукна, платья и всяческую рухлядь, как если бы они собирались открыть ветошный ряд, а что они не положили взять с собою, то разламывали и разоряли до основания. Иные кололи шпагами стога соломы и сена, как будто мало им было переколоть овец и свиней, иные вытряхивали пух из перин и совали туда сало, сушеное мясо, а также утварь, как будто оттого будет мягче спать. Другие сокрушали окна и печи, как если бы их приход возвещал нескончаемое лето, сминали медную и оловянную посуду, после чего укладывали ее погнутой и покореженной. Кровати, столы, стулья и скамьи они все пожгли, хотя на дворе лежало сухих дров довольно. Напоследок побили все горшки и миски...
Со служанкой нашей в хлеву поступили таким родом, что она не могла уже оттуда выйти, о чем, по правде, и объявлять зазорно. А работника они связали и положили на землю, всунули ему в рот деревянную пялю, да влили ему в рот полный подойник навозной жижи, кою называли они шведский напиток, что, однако ж, не пришло ему по вкусу и произвело на лице его удивительные кривляния, через то принудили они его свезти некоторых из них в иное место, где они взяли людей и скот и пригнали на наш двор, а были там посреди других мой батька, моя матка и наша Урселе (дочь приемных родителей Симплиция.
Тут стали они отвинчивать кремни от пистолетов и на их место ввертывать пальцы мужиков и так пытали бедняг, как если бы они хотели сжечь ведьму, понеже одного из тех пойманных мужиков уже засовали в печь и развели под ним огонь, хотя он им еще ни в чем не признался. Другому обвязали они голову веревкой и так зачали крутить палкой ту веревку, что у него изо рта, носа и ушей кровь захлестала. Одним словом, у каждого из них была своя хитрость, как мучить крестьян, и каждый мужик имел свою отличную от других муку".
На этом Симплиций не останавливается и продолжает рассказывать, как пытали ландскнехты его приемного отца, как насиловали женщин и т.д. При этом он не приводит никаких причин, почему кирасиры так обращались с крестьянами. Перед нами страшная картина ничем не объяснимой жестокости солдат по отношению к мирному населению, бессмысленного погрома, уничтожения и мучительства "без утилитарной цели". Приведенный выше эпизод романа относится, по-видимому, к 1635 г., а это значит, что "солдаты Тридцатилетней войны к этому времени прошли уже немалую школу "воспитания", вернее - развращения, поощрения в них самых кровожадных и бесчеловечных желаний,- хотя, разумеется, они могли при этом вовсе не отдавать себе отчета в социально-политическом смысле своих действий", поэтому "разрушение превосходит грабеж, утонченное мучительство превосходит пытку, которая служила бы целям вымогательства" (Поршнев).
Зачастую такие действия солдат оправдывались командованием, ибо официально они назывались "фуражировкой". Находясь в плену у кроатов, Симплициссимус часто отправлялся на фуражировку. Он честно признает, что "фуражировать же означало не что иное, как с великим трудом и заботами, а частенько с опасностью для жизни и здравия рыскать по деревням, молотить, молоть, печь, красть и брать все, что сыщешь, пытать и разорять мужиков, позорить их служанок, жен и дочерей". Если же высшие власти запрещали грабить население, то их легко было подкупить взяткой, как и делал одно время Симплиций со своим отрядом: "Принялся я грабить, как богемец, а когда подцеплю что-либо стоящее, то уделял своим офицерам на их долю столь жирный кусок, что мог заниматься оным ремеслом даже там, где это было запрещено строго-настрого, ибо мне везде была потачка".
Населению городов, которые оказались захваченными армией противника, приходилось не лучше, чем крестьянам. Разница была лишь в том, что в деревнях мародерствовали небольшие отряды ландскнехтов, а в городах - целые полки разъяренных тяжелой военной жизнью солдат вымещали свою злобу на мирных жителях, от этого и картина разрушений тут была еще страшнее и грандиозней. Придя в город Гельнгаузен, который является родиной автора романа, Симплициссимус "нашел врата его открытыми, частию погоревшими и... прошел их, но нигде не приметил ни единой живой души, напротив того, улочки всюду были усеяны мертвыми телами, причем некоторые были догола раздеты". Вскоре он узнал, что "имперские войска захватили врасплох веймарских и столь жестоко их отделали", причем, как мы видим, вместе с гарнизоном Гельнгаузена были уничтожены и все горожане.
Творя такие бесчинства, ландскнехты не испытывали душевных мучений. Они даже находили возможность хвастать своими зверствами перед друзьями: "Тьфу! Провал возьми! Как мы этих плутов мужиков помучали!", "Дьявола в печень! То-то была потеха с бабами да девками!", "Я его так пытал, что он кровью захаркал!"
Война всегда крайне неблагоприятно отражается на психике людей, затушевывая в их душах лучшие человеческие качества. Те переходящие границы объяснимого зверства, что творились с поражающей воображение жестокостью во время Тридцатилетней войны, отчасти могут быть объяснены ее длительностью, ведь эта страшная по своим масштабам война не только успела перевоспитать тех, кто родился еще в мирное время, но и взрастила новое поколение людей, для которых жестокость и насилие не были какими-либо незаурядными явлениями, которые с рождения видели смерть и учились искусству убивать изощренно.
Религиозность
Основной идеологической подоплекой Тридцатилетней войны была религиозная рознь между католиками и протестантами, однако "никакого религиозного фанатизма нет и следа в кровавых оргиях Тридцатилетней войны, современники в очень слабой степени чувствовали и сознавали ее как войну религиозную, да она таковой и не была уже с 30-х годов" (Поршнев). Не следует думать, что ландскнехты сражались друг с другом по религиозным убеждениям. Поскольку за военную службу они получали жалование, то вполне логично было воевать на стороне того, кто больше платит. Поэтому ландскнехты часто переходили на службу к противнику, что должно было бы привести их и к перемене вероисповедания. Плен часто приводил солдата к переходу на сторону вражеской армии, победители почти тотчас же включали пленных в свои войска. Возмем пример самого Симплици: его семью вырезали кроаты, сражавшиеся на стороне Габсбургов. Он долгое время был у них в плену, и в результате стал сам солдатом и офицером Габсбургской, имперской армии. Но ему пришлось, попав в плен, сражаться под командованием полковника Хаттштейна на стороне веймарцев, и не испуытвал особенных угрызений совети по этому поводу. Такова была мораль ландскнехта: ни национальная принадлежность, ни смерть семьи, ни боевое братство никак не влияли на то, чью сторону он примет в той или иной ситуации. Однако у ландскнехтов все-таки "выработался своеобразный "кодекс чести", солдатского слова". Например, тот же Симплициссимус, в другой раз попав в плен, к шведам, отказался перейти на их сторону, мотивируя это тем, что он "учинил присягу августейшему императору", и ему "подобает ее хранить", с чем вражеский комендант согласился. Когда же на допросе у Симплиция попытались узнать об обстановке в городе Зусте, в гарнизоне которого он служил, он "отвечал на все скоро, коротко и внятно, а о Зусте и его гарнизоне ровно столько, чтобы за это не быть в ответе". Но о "кодексе" ландскнехт помнил ровно столько, сколько ему это было выгодно.
Несмотря на наличие такого "кодекса чести", у ландскнехтов все же не было "особых убеждений, религиозных или политических... да их и не требовали. Многие ландскнехты не знали азов вероучения, к которому они формально принадлежали" (Поршнев). На этой почве процветали различные суеверия, искренняя убежденность в существовании дьявола и вера в магию, дурной глаз и заговоры. В одном из эпизодов романа виновный в краже, произошедшей в армии, вполне официально (!) определяется посредством загадочных магических действий, проводимых полковым экзекутором, колдуном по совместительству, после коих "не только полковник, но и все совокупное общество уверилось, что никто иной, как юный Херцбрудер (друг Симплиция) и похитил кубок". Подобные суеверия доказывают поверхностное отношение ландскнехтов к религии.
Узнать, какое понятие солдаты имели о вероучении, к которому они принадлежали, можно из следующего эпизода. Солдат-католик одного пленного крестьянина "отвел... в сторону и сказал ему: "Ежели ты отречешься от [своего] бога и всех святых его, то я отпущу тебя, куда захочешь". На что мужик отвечал, что он всю свою жизнь не якшался со святыми, да и не водил особого знакомства с богом и поклялся в том soleniter, что знать не знает бога и не желает царствия небесного... Тут солдат выхватил палаш и сказал: "Ага, так вот ты какого разбору! Я обещал пустить тебя, куда ты захочешь, смотри, как я посылаю тебя в ад, когда ты не пожелал в рай", и с теми словами рассек ему голову до зубов". Ландскнехт в этом отрывке пытается мотивировать убийство тем, что он отправляет на тот свет протестанта, т.е. неверного, но из диалога убийцы и жертвы следует, что оба они весьма смутно представляют себе разницу их конфессий.
Не вызывали уважения у солдат служители церкви, с которыми они позволяли себе обращаться так же жестоко, как и с крестьянами: "Всадники как раз уезжали и уводили священника на веревке. Многие кричали: "Пристрелим плута!" Другие же хотели получить от него деньги. Он же простирал руки и молил о пощаде и христианском милосердии, заклиная Страшным судом, однако напрасно, ибо один из них, наскочив, поверг его наземь и вписал ему такой параграфум в голову, что из нее тотчас пошел красный сок, и он упал наземь и распростерся, вручая душу свою богу". Ни обращение к Страшному суду, ни сама личность священника не остановили солдат - перед жаждой денег и убийств религиозые убеждения отошли на второй план, как мешающие совершать преступления. Когда юный Симплиций "пускался по своему обыкновению увещевать священным писанием или чистосердечно отговаривать [солдат] от таких поступков", то окружающие почитали его "за сущего дурня и сумасброда".
Из вышесказанного можно сделать вывод, что о боге ландскнехты вспоминали, лишь когда им это было нужно, когда это могло хоть как-то оправдать их гнусные деяния. Поэтому в обычай у них вошло говорить: "Идем с богом в набег, грабить, разорять, убивать, повергать, нападать, поджигать, в полон брать!" При этом они верили в колдовство, ведьм и прочие предрассудки, что ясно говорит о низком уровне религиозной грамотности, о поверхностном отношении к исповедуемому вероучению. Все это в полной мере подтверждает общий низкий уровень нравственности солдат Тридцатилетней войны.
Мирное населенне
Даже война на способна целиком изменить привычный образ жизни крестьтянина или горожанина. Частые опустошительные набеги ландскнехтов на деревни вынудили крестьян принимать должные меры по отражению таких нашествий. Учитывая, какие бесчинства творили солдаты в деревнях, какой непоправимый ущерб наносили они крестьянскому хозяйству, угоняя скот, сжигая селения, портя инвентарь и физически уничтожая жителей целыми семьями, можно понять, почему сельское население стояло насмерть против армий ландскнехтов. В связи с этим Б.Ф.Поршнев даже нашел возможным заявить, что "объективно Тридцатилетнюю войну можно рассматривать в известной мере как карательную экспедицию против немецких крестьян". Мужественное сопротивление отрядам мародеров не могло не вызвать гнева солдат, которые жестоко наказывали недовольных крестьян,поэтому, "когда бедные мужики показывали свое неудовольствие или же набирались такой дерзости, что тому или иному фуражиру, захватив посреди таких его трудов, возьмут, да и пообломают лапы, что в те времена в Гессене с такими гостями случалось нередко, то зарубали тех мужиков насмерть, как только они попадутся, или же по крайности пускали на дым их хижины".
Не имея возможности превратить свои села в неприступные крепости и получить в свое распоряжение огнестрельное оружие иначе, как отобрав у плененных или убитых солдат, крестьяне вооружались, кто чем мог. На выстрелы мушкетеров деревенские мужики "ответствовали им из пищалей". Худшее, чем у ландскнехтов, вооружение крестьян компенсировалось их смелостью и готовностью отдать жизнь за родной дом. Вот как описывает Симплициссимус столкновение конного отряда солдат с вооруженными сельскими жителями: "Когда же казалось, что всадники в своей тиранической свирепости вовсе лишились рассудка, поднялась из лесу такая туча ополчившихся крестьян, как если бы кто разорил осиное гнездо. Тут зачали они столь гнусно вопить, столь люто разить и палить, что все власы мои ощетинились, понеже на такой ярмарке я еще не бывал ни разу, ибо мужики из Шпессерта и Фогельсберга, подобно гессенцам, зауерландцам и шварвальдцам, мало охочи допускать кого глумиться над их навозом". Эта битва закончилась убедительной победой крестьян: "Оттого-то всадники и дали тягу, не только оставив захваченную скотину, но и побросав все мешки и узлы, пустив таким образом по ветру свою добычу, чтобы самим не стать добычею мужиков. Однако часть их попала к ним в лапы и с ними обошлись весьма худо". По всей видимости, в таких стычках победа крестьян не была особо редким явлением. В романе "Симплициссимус" губернатор рассказывает о другом конном отряде, который "был рассеян в Шпессерте крестьянами". Не случайно один из военачальников Тридцатилетней войны призывал солдат остерегаться не только "противника в поле", но и "мужиков в лесу" (Wallhausen).
Жестокость солдат по отношению к мирному населению не могла не вызвать ответную жестокость. Над попавшими в плен ландскнехтами крестьяне издевались не менее изощренно, чем солдаты над мирным населением. Вот характерный пример из романа: "[Мушкетер] поведал, что во вчерашний день, когда несколько солдат из его полка добывали фураж, мужики захватили в полон шестерых из них и не далее, как час тому назад, поставив их в затылок, пятерых застрелили, а так как он стоял шестым и последним, то пуля его не достигла, ибо раньше прошла пять туловищ, а посему они отрезали ему уши и нос... А когда он узрел себя в таком поношении от тех, забывших бога и честь плутов, то, хотя они и были в намерении оставить ему жизнь, осыпал он их самыми наинепотребными словами, какие только мог измыслить, в надежде, что хоть один из них в нетерпеливом гневе наградит его пулею. Но все напрасно, однако когда он их сильно ожесточил, то запихали они его в бочку и так похоронили заживо, приговаривая, что коли он столь усердно домогается смерти, то желают они, потехи ради, его в том не удовольствовать".
Таким образом война двух враждебных коалиций постепенно сводилась к войне этих коалиций против мирных жителей. Тридцатилетняя война приобрела "тот специфический стиль не только войны, но одновременно и чудовищной карательной экспедиции, жестокой расправы с мирным населением, физического и психического террора, который так ошеломил сознание современников" (Поршнев), в т.ч. и сознание Г.Гриммельсгаузена.
Применительно к людям, втянутым в Тридцатилетнюю войну и пережившим ее, можно говорить о коренном переломе в их психике. Эти люди перестали ужасаться суровым будням военного времени, насилие воспринималось ими как обыденное явление. Как отмечает Б.Ф.Поршнев, "если, с одной стороны, характерной чертой массовой психологии стала жестокость, то с другой, оборотной, стороны,- нерассуждающая покорность. Ужасы войны не столько своей суровостью, сколько своей полной неоправданностью, иррациональностью сокрушили все нормы прежнего морального и общественного мышления рядового немца. Теперь он научился бояться - не наказания за что либо, не загробного суда, а бояться вообще, бояться силы и унижаться перед ней... Это гигантская психологическая катастрофа".
Из приведенных примеров видно, что грань между солдатом и мирным жителем становилась в ходе затянувшейся войны все более призрачной. Население спаленных деревень и разрушенных городов превращалось в ландскнехтов в прямом и переносном смысле.
Тридцатилетняя война существенно изменила жизнь людей, вторгшись во все ее сферы. Война сделала невозможным их привычное существование. Для того, чтобы прокормить себя и свою семью, мужчинам приходилось становиться наемными солдатами - ландскнехтами, после чего война превращалась для них в привычную будничную работу, которую нельзя назвать легкой: ландскнехты жили и сражались в суровых условиях. У Гриммельсгаузена образ жизни солдата выражен в следующем четверостишье:
Холод и зной, бедность и труд,
Голод терпят, от жажды мрут,
Грабят, насилуют, жгут -
Вот как ландскнехты живут!
Ландскнехты были профессиональными воинами, и только война могла обеспечить их средствами к существованию, они уже успели забыть мирную жизнь и, видимо, разучились вести крестьянское (или городское) хозяйство, от которого их оторвал приход войны.
Тридцатилетняя война изменила привычную для мирной жизни систему ценностей. Потребности человека уменьшились, уровень нравственности значительно снизился. Не имея возможности прожить на одно жалование, солдаты были вынуждены идти на всевозможные преступления, от обмана до убийства. Военное командование делало попытки остановить волну насилия и грубости внутри армии, но в основном они были тщетны, а это развязывало руки ландскнехтам, которые осознавали свою силу и немилосердно грабили мирных жителей. Безнаказанность преступлений порождала чудовищную жестокость, которая воспитывалась с детства в людях, привыкших видеть чужую смерть. Такие люди не испытывали потребности в каком-либо вероучении. Религию подменяли суеверные страхи и вера в колдовство.
Мирное население в результате постоянных стокновений с мародерствующей армией само было вынужденно вооружаться, что стирало грань между мирным жителем и солдатом - и тот, и другой зачастую вели схожий образ жизни. Их образом жизни стала война, без которой они уже навряд ли могли помыслить свое существование.
Библиография
Гриммельсгаузен Г.Я.К. Симплициссимус. Л., 1967.
Гриммельсгаузен Г.Я.К. Симплициссимус. М., 1976.
Морозов А.А. "Симплициссимус" и его автор. Л., 1984.
Поршнев Б.Ф. Тридцатилетняя война и вступление в нее Швеции и Московского государства. М., 1976.
Пуришев П. Очерки немецкой литературы. М., 1955.
Adam Junghans von der Olnitz. Kriegsordnung.
Johan Jacob Wallhausen. Kriegskunst.
http://www.fido.sakhalin.ru/wayofsword/projects/europe/landsknechte/30war.htm
Тотальная война 1618-1648: насилие и выжженная земля
Н.Пегасов
Статья взята с портала ROLEMANCER с разрешения автора.
Тридцатилетняя война (1618-1648) стала первой общеевропейской войной, в которую оказалось втянуто большинство народов и государств, расположенных от габсбургской Испании на западе до Московского государства на востоке. Несмотря на то, что война велась под религиозными лозунгами, ей, как и любой другой из войн, сопутствовали разбой, насилие, мародерство, бесчеловечность и жестокость по отношению к противнику, военнопленным и мирному населению. Все худшие черты человеческой натуры проявились и получили развитие в годы непрекращающейся войны. За тридцать лет кровавого конфликта двух с ожесточением сражающихся коалиций на смену одному поколению людей пришло другое, воспитанное войною и не познавшее прелестей мирной жизни, чье существование было неразрывно связано с той мрачной окружающей средой, с той атмосферой смерти, которая его породила. Война ломала судьбы миллионов людей, не глядя на их происхождение, материальное состояние или верования, становясь для одних возможностью улучшить условия своего существования, а для большинства - чудовищной трагедией, похоронившей мечты о мире и надежды на счастливое будущее.
В отношении военной тактики и стратегии, численности армии, количества привлеченных к участию в боевых действиях мирных жителей Тридцатилетняя война не имела аналогов во всей предшествующей истории человечества. Поддержанный папой римским Габсбургский блок государств, включавший страны австрийских и испанских Габсбургов, католические германские княжества и Речь Посполитую, воевал против Антигабсбургской коалиции, куда вошли евангелические германские княжества, Швеция, Дания, а позже - и Франция; на стороне коалиции косвенно выступали также Англия, Нидерланды и Россия. Некоторые историки называют Тридцатилетнюю войну настоящей Первой мировой.
Не будем соглашаться с таким мнением или опровеграть его. Отметим только то, что Тридцатилетняя война была первой войной в европейской истории, имевшей тотальный характер. Это означает, что война затронула все слои населения, полностью изменила образ жизни мирных граждан. До Тридцатилетней войны европейские конфликты влияли на жизненный уклад только военной верхушки общества. На простонародье война отражалась лишь в том случае, если деревня или город находились непосредственно в местах ведения боевых действий. Армии не были регулярными, в них воевали по большей части профессиональные наемники. К тому же для локальных внутриевропейских столкновений вполне достаточно было небольших войсковых контингентов. Мирное население по большей части страдало от размещения или прохода войск по их территории, но эти прискорбные события ограничивались необходимостью кормить и размещать воинов на постой.
Средневековому феодалу, борящемуся за обладание очередными селом, городом илии провинцией, незачем было оставлять за собой выжженную землю: хорошее отношение к нему его будущих подданных должно было основываться на справедливом обращении сеньора с ними. Даже во времена Столетней войны одной из самых страшных бед, которые могли постичь пахаря, были вытоптанные поля и сожженные стога. Армия в 8000 человек (десант Черного Принца во Франции, к примеру) физически не могла причинить крестьянству одной провинции серьезного ущерба.
Тридцатилетняя война впервые показала европейцам, что такое широкомасштабные боевые действия, при которых жертвы многочисленны, в том числе и среди мирного населения. Некоторые германские княжества потеряли 80-90 процентов своего довоенного населения!
В этой статье вы не найдете точных цифр или описания того, как именно осуществлялись тактические перемещения крупных групп войск. Цель статьи - передать дух войны на уничтожение в средневековом окружении. В статье часто звучит тезис "война - это образ жизни", который относится не только к солдатам-ландскнехтам, но и к мирным жителям.
Поэтому и основным источником, использованным в статье, является не мемуар полководца, а художественное произведение. Это известнейший роман немецкого писателя Ганса Якоба Кристофа Гриммельсгаузена (ок.1621-1676) "Симплициссимус", который вышел в свет в 1668 г. Сюжетная канва произведения напоминает о традициях плутовского романа, например, повествование в нем ведется от первого лица; характерен в этом отношении и образ главного героя - Симплиция Симплициссимуса. Сопровождающиеся многочисленными приключениями похождения Симплиция происходят в эпоху разгара Тридцатилетней войны, в событиях и эпизодах которой он непосредственно участвует. Автор "Симплициссимуса" сам пережил Тридцатилетнюю войну, успев побывать беженцем, солдатом, военнопленным, писарем при коменданте города, воюя на стороне имперской армии, поэтому следует полагать, что роман написан Гриммельсгаузеном на автобиографическом материале, на собственных впечатлениях, оставшихся от военной поры. Этим и ценен "Симплициссимус" как исторический источник.
"Симплициссимус" был написан в период господства стиля барокко в различных видах искусства, в том числе в литературе. Поэтому в его тексте легко обнаружить свойственные этому стилю элементы: риторические приемы, патетичность, показная ученость, морализаторство с ссылками на примеры древних и т.п. Но и за этим антуражем прекрасно видно живое время XVII века.
Помимо этого романа, в статье есть ссылки и на другие произведения той поры.
Ландскнехты
Во время Тридцатилетней войны обе враждующие стороны, Протестантская уния и Католическая лига, в качестве своей основной силы использовали массы солдат-наемников, ландскнехтов. Ландскнехты представляли собой довольно разношерстную толпу: среди них можно было найти бывших крестьян, ремесленников, купцов, дворян и т.д., которые в результате разразившейся войны вынуждены были превратиться в бродяг и по разным причинам попасть в число вольнонаемных солдат. Одни шли в ландскнехты, чтобы хоть как-то прокормить себя и свою семью, другие жаждали путем мародерства нажить определенное состояние, третьи собирались сделать карьеру на военной службе. Вместе они составляли "свору отъявленных негодяев всех наций и всякий диковинный сброд, с женщинами и детьми, покинувший свои промыслы и все прочее, чтобы последовать за войной". Ландскнехты получали жалование за военную службу. Война для них стала профессией. Часто бывало и так, что ландскнехты жили впроголодь, жалование не выплачивалось им долгими месяцами. Иногда нечестные офицеры сокращали паек, выдаваемый солдатам. Симплицию довелось служить в отряде, где командиром "был скряга и солдатский паек страх как мал". Это вынуждало солдат, особенно тех, чьи семьи жили вместе с ними и двигались в обозе армии, искать возможности дополнительного заработка. При этом ландскнехты не гнушались идти на различные преступления ради денег. Симплициссимус подробным образом описывает занятия ландскнехтов, различными путями пытающихся облегчить свое существование и получить денег: "Некоторые в такой беде брали себе жен (хотя бы то были отставные потаскухи) затем только, чтобы они могли их прокормить шитьем, стиркой, прядением либо мелочной торговлей, плутнями, а то и воровством. Там среди баб была одна фендрикша, которая получала жалование как гефрейтер; другая была повитуха и своим ремеслом доставляла себе и мужу изрядное угощение. А другие умели стирать и крахмалить... Иные продавали табак и набивали молодчикам трубки... А другие торговали водкой, и шла слава, что они разбавляют ее водой... А иные умели шить и выделывали всякие стежки... А были и такие, которые кормились на поле: зимой выкапывали улиток, весной сеяли салат, летом обирали птичьи гнезда, осенью же умели добывать всякие лакомые кусочки. Некоторые таскали на себе дрова на продажу, как вьючные ослы, а другие промышляли какой ни на есть торговлишкою... Иные молодчики промышляли игрой... А другие рыли шанцы и ломили, как лошади... А еще другие занимались всякими ремеслами...Некоторые несли караульную службу за других и день и ночь не отлучались с караулов... А иные перебивались тем, что участвовали в разъездах... Были такие, что умели подстерегать добычу лучше кошки".
Иногда все полученные ландскнехтом деньги уходили на еду, одежду, вооружение, ведь "солдат фортуны" экипировал и кормил себя сам"(2).
Часто ландскнехта представляют себе разгильдяем, не умеющим держать в руках оружие и все вреям проводящим в попойках и азартных играх. Однако строгая дисциплина - необходимое условие боеспособности армии. В романе "Симплициссимус" можно найти примеры, свидетельствующие о том, насколько жестки были дисциплинарные нормы во время Тридцатилетней войны. Военное руководство следило за поведением подчиненных. Симплициссимус отмечает, что "всякие дуэли были запрещены под страхом телесного наказания и даже смертной казни". Также карался не согласованный с начальством грабеж мирного населения. Симплиций упоминает, что было "запрещено чинить утеснение гаражанам". Попавшихся с поличным мародеров заковывали в цепи или вешали. Однако многие из мер, предпринимаемых командованием для поддержания дисциплины, оказывались совершенно не эффективными, что ясно доказывают многочисленные свидетельства злоупотреблений и игнорирования законов. К офицерам предъявлялись повышенные требования достойного поведения и соблюдения приказов начальства. Нельзя говорить о всеобщем падении дисциплины в армиях Тридцателетней войны, так как их боеспособность была достаточно велика. Как отмечает Б.Ф.Поршнев, "дисциплина действительна в среднем стояла на довольно высоком уровне"(3). Однако это не мешало, с одной стороны, проявляться мародерству, и, с другой стороны, проведению политики "выжженной земли".
Происхождение мародерства
Конечно, и до Тридцатилетней войны солдаты занимались обиранием павших воинов и грабежами мирного населения. Но только в эту войну в Европе мародерство достигло таких размеров, что превратилось в стиль жизни и профессию широких слоев населения. Само слово "мародер" появилось во время Тридцатилетней войны как шутливое прозвище тех солдат, кто всячески стремился избежать выполнения служебных обязанностей, однако исправно получал жалование и был не прочь поживиться добром мирного люда. Прозвище "брат-меродер" (нем. Merodebruder), постепенно перешедшее в нарицательное имя "мародер", происходит от фамилии одного командующего, чьи солдаты "были так слабы, что едва держались на ногах, так что не могли выдержать ни маршей, ни иных тягот... Отсюда и повелось, что под конец всех, будь кто болен или здоров, ранен или целехонек, ежели только отбился от походной колонны и не залег на бивуаке вместе со своим полком, стали звать братьями меродерами, каковых молодцов прежде прозывали кабанниками да медорезами". Согласно современным данным, происхождение термина "мародер" связывается с именем одного из двух известных командиров, носивших фамилию Мероде и принимавших участие в Тридцатилетней войне: это немец генерал граф Иоганн Мероде или швед полковник Вернер фон Мероде. В "меродеров" превращались раненые мушкетеры, рейтары, лишившиеся коня (именно по этой причине пришлось примкнуть к "братству меродеров" Симплициссимусу), обремененные большим семейством солдаты и подобные им личности, причем зачастую мародерство становилось для них единственным средством к существованию. Но, несмотря на этот факт, отношение к мародерам в армии было резко отрицательное, т.к. "они не несли караулов, не рыли шанцев, не ходили на приступы и не становились ни в какие боевые порядки", при этом получая жалование наравне с остальными. В представлении Гриммельсгаузена мародеры есть "та самая сволочь, которую ни с чем лучше нельзя сравнить, как с цыганами, ибо они не только по своей воле шатаются всюду в армии и вокруг нее, но еще и схожи с ними своими нравами и повадками. Вот они целым выводком посиживают друг против друга (как рябчики зимою) где-нибудь под забором в холодке или по своему обыкновению на солнышке или разлеглись у костра, покуривают трубочки, лодырничают, когда заправский солдат где-либо в ином месте претерпевает жару, жажду, голод, мороз и всевозможные напасти" (4,13).
Мирные жители относились к "братьям-меродерам" еще хуже, чем ландскнехты, потому что они "рыщут повсюду, тащат все, что подвернется впереди, вокруг и позади войска, а чем не могут попользоваться, то портят", т.е. мародеры без зазрения совести обирали население тех земель, по которым проходило войско. Гриммельсгаузен также замечает, что никому не известно, "сколько деревень было ими спалено как от нерадения, так и с умыслом". Крестьяне, как могли, сопротивлялись частым нашествиям мародеров: "Кое-где им крепко дают по рукам мужики, по каковой причине армия редеет". Именно из-за мародеров народ начинал ненавидеть и всех ландскнехтов в целом.
В армии пытались бороться с мародерством. Начальники караулов ловили "чересчур разбушевавшихся" мародеров, "накладывали им на руки и на ноги железные оковы, а то и жаловали их пеньковым воротником, да приказывали вздернуть за разлюбезную шею". Если мародеру и удавалось избежать виселицы, его судьба все равно была,как правило, печальна: плетущихся в арьергарде армии пеших деморализованных солдат легко было взять в плен. Именно эта участь постигла многострадального Симплициссимуса: его захватили веймарцы.
Жестокость и насилие
Одно из худших качеств homo sapiens, жестокость, которое прячется в благополучные времена где-то глубоко в сознании человека, выплескивается наружу при возникновении какого-либо конфликта, и, чем определеннее и серьезнее его причины, тем труднее сдерживать жестокость внутри себя. Именно поэтому бесчеловечность и жестокость ярче всего проявляются в тяжелые военные времена, предоставляющие множество возможностей практически безнаказанно творить бесчинства, мучить и лишать жизни невинных людей. Особенно страшны моменты, когда ненависть, порождающая жестокость, теряет свою рациональную основу, и истязания и пытки применяются к подвернувшейся под руку жертве по не объяснимым трезвым умом причинам,когда не обоснованная моралью жестокость переходит в откровенный садизм, когда убийства совершаются не во имя высоких идей, а ради процесса лишения человека жизни, для ублажения развращенных душ убийц предсмертной агонией умирающего. Источники по истории Тридцатилетней войны содержат массу упоминаний о подобных зверствах солдат по отношению как к пленным, так (причем это встречается гораздо чаще) и к мирному населению. Симплиций описывает ряд случаев столкновений ландскнехтов с мирными жителями, пытающимися защитить свое хозяйство от разорения. Исход такой борьбы для последних был, как правило, плачевен: "Когда я пришел туда (в деревню), то увидел, что она охвачена пламенем, ибо в самое то время ватага всадников разграбила ее и подожгла, крестьян же частью порубили, многих прогнали, а частью забрали в плен".
Вполне объяснимые попытки крестьян отстоять с оружием в руках свой кров только еще больше разъяряли солдат, начинавших беспощадно убивать всех, кто попадется под горячую руку: "[Когда] отряд пеших солдат пересек лес, они повстречали помянутых (убежавших из сожженной деревни) мужиков и пятерых захватили в плен, остальных же застрелили". Не пощадили солдаты и пленных крестьян, подвергнув их изуверской казни: "Они привязали их за руки и за ноги к повалившемуся дереву так ловко, что задницы как раз торчали кверху, после чего содрали с них штаны и, взяв несколько клафтеров твердого фитиля, насадили на него пуговицы и зачали пилить им задницы... Мужики, правда, вопили прежалостно, однако ж не было им милости, а солдатам одна потеха, ибо они не переставали пилить, пока кожа и мясо не сошли с костей".
В романе "Симплициссимус" одной из самых известных и часто приводимых в исторических сочинениях сцен, демонстрирующих безмерную жестокость солдат Тридцатилетней войны, является эпизод разорения кроатами (хорватскими войсками Габсбургов) родного дома Симплиция. Завидев приближающийся отряд кирасир, крестьяне начали разбегаться из деревни. Подъехав к дому приемных родителей Симплиция, солдаты стали заниматься своим привычным делом. "Первое, что учинили и предприняли те всадники в расписанных копотью покоях моего батьки, было то, что они поставили там лошадей, после чего всяк приступил к особливым трудам, кои все означали сущую погибель и разорение. Ибо в то время как некоторые из них принялись бить скотину, варить и жарить, так что казалось, будто готовится здесь веселая пирушка, другие свирепствовали во всем доме и перешарили его сверху донизу... Другие увязывали в большие узлы сукна, платья и всяческую рухлядь, как если бы они собирались открыть ветошный ряд, а что они не положили взять с собою, то разламывали и разоряли до основания. Иные кололи шпагами стога соломы и сена, как будто мало им было переколоть овец и свиней, иные вытряхивали пух из перин и совали туда сало, сушеное мясо, а также утварь, как будто оттого будет мягче спать. Другие сокрушали окна и печи, как если бы их приход возвещал нескончаемое лето, сминали медную и оловянную посуду, после чего укладывали ее погнутой и покореженной. Кровати, столы, стулья и скамьи они все пожгли, хотя на дворе лежало сухих дров довольно. Напоследок побили все горшки и миски...
Со служанкой нашей в хлеву поступили таким родом, что она не могла уже оттуда выйти, о чем, по правде, и объявлять зазорно. А работника они связали и положили на землю, всунули ему в рот деревянную пялю, да влили ему в рот полный подойник навозной жижи, кою называли они шведский напиток, что, однако ж, не пришло ему по вкусу и произвело на лице его удивительные кривляния, через то принудили они его свезти некоторых из них в иное место, где они взяли людей и скот и пригнали на наш двор, а были там посреди других мой батька, моя матка и наша Урселе (дочь приемных родителей Симплиция.
Тут стали они отвинчивать кремни от пистолетов и на их место ввертывать пальцы мужиков и так пытали бедняг, как если бы они хотели сжечь ведьму, понеже одного из тех пойманных мужиков уже засовали в печь и развели под ним огонь, хотя он им еще ни в чем не признался. Другому обвязали они голову веревкой и так зачали крутить палкой ту веревку, что у него изо рта, носа и ушей кровь захлестала. Одним словом, у каждого из них была своя хитрость, как мучить крестьян, и каждый мужик имел свою отличную от других муку".
На этом Симплиций не останавливается и продолжает рассказывать, как пытали ландскнехты его приемного отца, как насиловали женщин и т.д. При этом он не приводит никаких причин, почему кирасиры так обращались с крестьянами. Перед нами страшная картина ничем не объяснимой жестокости солдат по отношению к мирному населению, бессмысленного погрома, уничтожения и мучительства "без утилитарной цели". Приведенный выше эпизод романа относится, по-видимому, к 1635 г., а это значит, что "солдаты Тридцатилетней войны к этому времени прошли уже немалую школу "воспитания", вернее - развращения, поощрения в них самых кровожадных и бесчеловечных желаний,- хотя, разумеется, они могли при этом вовсе не отдавать себе отчета в социально-политическом смысле своих действий", поэтому "разрушение превосходит грабеж, утонченное мучительство превосходит пытку, которая служила бы целям вымогательства" (Поршнев).
Зачастую такие действия солдат оправдывались командованием, ибо официально они назывались "фуражировкой". Находясь в плену у кроатов, Симплициссимус часто отправлялся на фуражировку. Он честно признает, что "фуражировать же означало не что иное, как с великим трудом и заботами, а частенько с опасностью для жизни и здравия рыскать по деревням, молотить, молоть, печь, красть и брать все, что сыщешь, пытать и разорять мужиков, позорить их служанок, жен и дочерей". Если же высшие власти запрещали грабить население, то их легко было подкупить взяткой, как и делал одно время Симплиций со своим отрядом: "Принялся я грабить, как богемец, а когда подцеплю что-либо стоящее, то уделял своим офицерам на их долю столь жирный кусок, что мог заниматься оным ремеслом даже там, где это было запрещено строго-настрого, ибо мне везде была потачка".
Населению городов, которые оказались захваченными армией противника, приходилось не лучше, чем крестьянам. Разница была лишь в том, что в деревнях мародерствовали небольшие отряды ландскнехтов, а в городах - целые полки разъяренных тяжелой военной жизнью солдат вымещали свою злобу на мирных жителях, от этого и картина разрушений тут была еще страшнее и грандиозней. Придя в город Гельнгаузен, который является родиной автора романа, Симплициссимус "нашел врата его открытыми, частию погоревшими и... прошел их, но нигде не приметил ни единой живой души, напротив того, улочки всюду были усеяны мертвыми телами, причем некоторые были догола раздеты". Вскоре он узнал, что "имперские войска захватили врасплох веймарских и столь жестоко их отделали", причем, как мы видим, вместе с гарнизоном Гельнгаузена были уничтожены и все горожане.
Творя такие бесчинства, ландскнехты не испытывали душевных мучений. Они даже находили возможность хвастать своими зверствами перед друзьями: "Тьфу! Провал возьми! Как мы этих плутов мужиков помучали!", "Дьявола в печень! То-то была потеха с бабами да девками!", "Я его так пытал, что он кровью захаркал!"
Война всегда крайне неблагоприятно отражается на психике людей, затушевывая в их душах лучшие человеческие качества. Те переходящие границы объяснимого зверства, что творились с поражающей воображение жестокостью во время Тридцатилетней войны, отчасти могут быть объяснены ее длительностью, ведь эта страшная по своим масштабам война не только успела перевоспитать тех, кто родился еще в мирное время, но и взрастила новое поколение людей, для которых жестокость и насилие не были какими-либо незаурядными явлениями, которые с рождения видели смерть и учились искусству убивать изощренно.
Религиозность
Основной идеологической подоплекой Тридцатилетней войны была религиозная рознь между католиками и протестантами, однако "никакого религиозного фанатизма нет и следа в кровавых оргиях Тридцатилетней войны, современники в очень слабой степени чувствовали и сознавали ее как войну религиозную, да она таковой и не была уже с 30-х годов" (Поршнев). Не следует думать, что ландскнехты сражались друг с другом по религиозным убеждениям. Поскольку за военную службу они получали жалование, то вполне логично было воевать на стороне того, кто больше платит. Поэтому ландскнехты часто переходили на службу к противнику, что должно было бы привести их и к перемене вероисповедания. Плен часто приводил солдата к переходу на сторону вражеской армии, победители почти тотчас же включали пленных в свои войска. Возмем пример самого Симплици: его семью вырезали кроаты, сражавшиеся на стороне Габсбургов. Он долгое время был у них в плену, и в результате стал сам солдатом и офицером Габсбургской, имперской армии. Но ему пришлось, попав в плен, сражаться под командованием полковника Хаттштейна на стороне веймарцев, и не испуытвал особенных угрызений совети по этому поводу. Такова была мораль ландскнехта: ни национальная принадлежность, ни смерть семьи, ни боевое братство никак не влияли на то, чью сторону он примет в той или иной ситуации. Однако у ландскнехтов все-таки "выработался своеобразный "кодекс чести", солдатского слова". Например, тот же Симплициссимус, в другой раз попав в плен, к шведам, отказался перейти на их сторону, мотивируя это тем, что он "учинил присягу августейшему императору", и ему "подобает ее хранить", с чем вражеский комендант согласился. Когда же на допросе у Симплиция попытались узнать об обстановке в городе Зусте, в гарнизоне которого он служил, он "отвечал на все скоро, коротко и внятно, а о Зусте и его гарнизоне ровно столько, чтобы за это не быть в ответе". Но о "кодексе" ландскнехт помнил ровно столько, сколько ему это было выгодно.
Несмотря на наличие такого "кодекса чести", у ландскнехтов все же не было "особых убеждений, религиозных или политических... да их и не требовали. Многие ландскнехты не знали азов вероучения, к которому они формально принадлежали" (Поршнев). На этой почве процветали различные суеверия, искренняя убежденность в существовании дьявола и вера в магию, дурной глаз и заговоры. В одном из эпизодов романа виновный в краже, произошедшей в армии, вполне официально (!) определяется посредством загадочных магических действий, проводимых полковым экзекутором, колдуном по совместительству, после коих "не только полковник, но и все совокупное общество уверилось, что никто иной, как юный Херцбрудер (друг Симплиция) и похитил кубок". Подобные суеверия доказывают поверхностное отношение ландскнехтов к религии.
Узнать, какое понятие солдаты имели о вероучении, к которому они принадлежали, можно из следующего эпизода. Солдат-католик одного пленного крестьянина "отвел... в сторону и сказал ему: "Ежели ты отречешься от [своего] бога и всех святых его, то я отпущу тебя, куда захочешь". На что мужик отвечал, что он всю свою жизнь не якшался со святыми, да и не водил особого знакомства с богом и поклялся в том soleniter, что знать не знает бога и не желает царствия небесного... Тут солдат выхватил палаш и сказал: "Ага, так вот ты какого разбору! Я обещал пустить тебя, куда ты захочешь, смотри, как я посылаю тебя в ад, когда ты не пожелал в рай", и с теми словами рассек ему голову до зубов". Ландскнехт в этом отрывке пытается мотивировать убийство тем, что он отправляет на тот свет протестанта, т.е. неверного, но из диалога убийцы и жертвы следует, что оба они весьма смутно представляют себе разницу их конфессий.
Не вызывали уважения у солдат служители церкви, с которыми они позволяли себе обращаться так же жестоко, как и с крестьянами: "Всадники как раз уезжали и уводили священника на веревке. Многие кричали: "Пристрелим плута!" Другие же хотели получить от него деньги. Он же простирал руки и молил о пощаде и христианском милосердии, заклиная Страшным судом, однако напрасно, ибо один из них, наскочив, поверг его наземь и вписал ему такой параграфум в голову, что из нее тотчас пошел красный сок, и он упал наземь и распростерся, вручая душу свою богу". Ни обращение к Страшному суду, ни сама личность священника не остановили солдат - перед жаждой денег и убийств религиозые убеждения отошли на второй план, как мешающие совершать преступления. Когда юный Симплиций "пускался по своему обыкновению увещевать священным писанием или чистосердечно отговаривать [солдат] от таких поступков", то окружающие почитали его "за сущего дурня и сумасброда".
Из вышесказанного можно сделать вывод, что о боге ландскнехты вспоминали, лишь когда им это было нужно, когда это могло хоть как-то оправдать их гнусные деяния. Поэтому в обычай у них вошло говорить: "Идем с богом в набег, грабить, разорять, убивать, повергать, нападать, поджигать, в полон брать!" При этом они верили в колдовство, ведьм и прочие предрассудки, что ясно говорит о низком уровне религиозной грамотности, о поверхностном отношении к исповедуемому вероучению. Все это в полной мере подтверждает общий низкий уровень нравственности солдат Тридцатилетней войны.
Мирное населенне
Даже война на способна целиком изменить привычный образ жизни крестьтянина или горожанина. Частые опустошительные набеги ландскнехтов на деревни вынудили крестьян принимать должные меры по отражению таких нашествий. Учитывая, какие бесчинства творили солдаты в деревнях, какой непоправимый ущерб наносили они крестьянскому хозяйству, угоняя скот, сжигая селения, портя инвентарь и физически уничтожая жителей целыми семьями, можно понять, почему сельское население стояло насмерть против армий ландскнехтов. В связи с этим Б.Ф.Поршнев даже нашел возможным заявить, что "объективно Тридцатилетнюю войну можно рассматривать в известной мере как карательную экспедицию против немецких крестьян". Мужественное сопротивление отрядам мародеров не могло не вызвать гнева солдат, которые жестоко наказывали недовольных крестьян,поэтому, "когда бедные мужики показывали свое неудовольствие или же набирались такой дерзости, что тому или иному фуражиру, захватив посреди таких его трудов, возьмут, да и пообломают лапы, что в те времена в Гессене с такими гостями случалось нередко, то зарубали тех мужиков насмерть, как только они попадутся, или же по крайности пускали на дым их хижины".
Не имея возможности превратить свои села в неприступные крепости и получить в свое распоряжение огнестрельное оружие иначе, как отобрав у плененных или убитых солдат, крестьяне вооружались, кто чем мог. На выстрелы мушкетеров деревенские мужики "ответствовали им из пищалей". Худшее, чем у ландскнехтов, вооружение крестьян компенсировалось их смелостью и готовностью отдать жизнь за родной дом. Вот как описывает Симплициссимус столкновение конного отряда солдат с вооруженными сельскими жителями: "Когда же казалось, что всадники в своей тиранической свирепости вовсе лишились рассудка, поднялась из лесу такая туча ополчившихся крестьян, как если бы кто разорил осиное гнездо. Тут зачали они столь гнусно вопить, столь люто разить и палить, что все власы мои ощетинились, понеже на такой ярмарке я еще не бывал ни разу, ибо мужики из Шпессерта и Фогельсберга, подобно гессенцам, зауерландцам и шварвальдцам, мало охочи допускать кого глумиться над их навозом". Эта битва закончилась убедительной победой крестьян: "Оттого-то всадники и дали тягу, не только оставив захваченную скотину, но и побросав все мешки и узлы, пустив таким образом по ветру свою добычу, чтобы самим не стать добычею мужиков. Однако часть их попала к ним в лапы и с ними обошлись весьма худо". По всей видимости, в таких стычках победа крестьян не была особо редким явлением. В романе "Симплициссимус" губернатор рассказывает о другом конном отряде, который "был рассеян в Шпессерте крестьянами". Не случайно один из военачальников Тридцатилетней войны призывал солдат остерегаться не только "противника в поле", но и "мужиков в лесу" (Wallhausen).
Жестокость солдат по отношению к мирному населению не могла не вызвать ответную жестокость. Над попавшими в плен ландскнехтами крестьяне издевались не менее изощренно, чем солдаты над мирным населением. Вот характерный пример из романа: "[Мушкетер] поведал, что во вчерашний день, когда несколько солдат из его полка добывали фураж, мужики захватили в полон шестерых из них и не далее, как час тому назад, поставив их в затылок, пятерых застрелили, а так как он стоял шестым и последним, то пуля его не достигла, ибо раньше прошла пять туловищ, а посему они отрезали ему уши и нос... А когда он узрел себя в таком поношении от тех, забывших бога и честь плутов, то, хотя они и были в намерении оставить ему жизнь, осыпал он их самыми наинепотребными словами, какие только мог измыслить, в надежде, что хоть один из них в нетерпеливом гневе наградит его пулею. Но все напрасно, однако когда он их сильно ожесточил, то запихали они его в бочку и так похоронили заживо, приговаривая, что коли он столь усердно домогается смерти, то желают они, потехи ради, его в том не удовольствовать".
Таким образом война двух враждебных коалиций постепенно сводилась к войне этих коалиций против мирных жителей. Тридцатилетняя война приобрела "тот специфический стиль не только войны, но одновременно и чудовищной карательной экспедиции, жестокой расправы с мирным населением, физического и психического террора, который так ошеломил сознание современников" (Поршнев), в т.ч. и сознание Г.Гриммельсгаузена.
Применительно к людям, втянутым в Тридцатилетнюю войну и пережившим ее, можно говорить о коренном переломе в их психике. Эти люди перестали ужасаться суровым будням военного времени, насилие воспринималось ими как обыденное явление. Как отмечает Б.Ф.Поршнев, "если, с одной стороны, характерной чертой массовой психологии стала жестокость, то с другой, оборотной, стороны,- нерассуждающая покорность. Ужасы войны не столько своей суровостью, сколько своей полной неоправданностью, иррациональностью сокрушили все нормы прежнего морального и общественного мышления рядового немца. Теперь он научился бояться - не наказания за что либо, не загробного суда, а бояться вообще, бояться силы и унижаться перед ней... Это гигантская психологическая катастрофа".
Из приведенных примеров видно, что грань между солдатом и мирным жителем становилась в ходе затянувшейся войны все более призрачной. Население спаленных деревень и разрушенных городов превращалось в ландскнехтов в прямом и переносном смысле.
Тридцатилетняя война существенно изменила жизнь людей, вторгшись во все ее сферы. Война сделала невозможным их привычное существование. Для того, чтобы прокормить себя и свою семью, мужчинам приходилось становиться наемными солдатами - ландскнехтами, после чего война превращалась для них в привычную будничную работу, которую нельзя назвать легкой: ландскнехты жили и сражались в суровых условиях. У Гриммельсгаузена образ жизни солдата выражен в следующем четверостишье:
Холод и зной, бедность и труд,
Голод терпят, от жажды мрут,
Грабят, насилуют, жгут -
Вот как ландскнехты живут!
Ландскнехты были профессиональными воинами, и только война могла обеспечить их средствами к существованию, они уже успели забыть мирную жизнь и, видимо, разучились вести крестьянское (или городское) хозяйство, от которого их оторвал приход войны.
Тридцатилетняя война изменила привычную для мирной жизни систему ценностей. Потребности человека уменьшились, уровень нравственности значительно снизился. Не имея возможности прожить на одно жалование, солдаты были вынуждены идти на всевозможные преступления, от обмана до убийства. Военное командование делало попытки остановить волну насилия и грубости внутри армии, но в основном они были тщетны, а это развязывало руки ландскнехтам, которые осознавали свою силу и немилосердно грабили мирных жителей. Безнаказанность преступлений порождала чудовищную жестокость, которая воспитывалась с детства в людях, привыкших видеть чужую смерть. Такие люди не испытывали потребности в каком-либо вероучении. Религию подменяли суеверные страхи и вера в колдовство.
Мирное население в результате постоянных стокновений с мародерствующей армией само было вынужденно вооружаться, что стирало грань между мирным жителем и солдатом - и тот, и другой зачастую вели схожий образ жизни. Их образом жизни стала война, без которой они уже навряд ли могли помыслить свое существование.
Библиография
Гриммельсгаузен Г.Я.К. Симплициссимус. Л., 1967.
Гриммельсгаузен Г.Я.К. Симплициссимус. М., 1976.
Морозов А.А. "Симплициссимус" и его автор. Л., 1984.
Поршнев Б.Ф. Тридцатилетняя война и вступление в нее Швеции и Московского государства. М., 1976.
Пуришев П. Очерки немецкой литературы. М., 1955.
Adam Junghans von der Olnitz. Kriegsordnung.
Johan Jacob Wallhausen. Kriegskunst.
No comments:
Post a Comment