3.04.2013

რომან ნუტრიხინის მოტივებზე, დაკარგული კავკასიური სამოთხე:

გავერანებული კავკასია - ჩერქეზული და კავკასიური ბაღები.

აიეტის და მედეას ბაღების
მშვენება-კოლხიკუმი-კოლხურა
რომან ნუტრიხინი, დაკარგული სამოთხე:
ძველი ჩერქეზული ბაღები ერთ-ერთი უდიდესი გამოცანაა ჩრდილოეთი კავკასიის ისტორიაში.

იქ სადაც ოდესღაც ცხოვრობდნენ ჩერქეზ-ადიღები,პირდაპირ ტყეებში გვხდება ხოლმე ვაშლის, მსხლის, კომშის, ალუჩას, თხილის ნარგავები... თანამედროვე აგრონომების შეფასებით ისინი საკვირველად ოსტატურადაა დამყნობილი და თავისი ზღაპრული სიძველის მიუხედავად დღესაც ისხავენ ნაყოფს.

ვინ, და, რაც მთავარია, რატომ აშენებდა ამ ტყეებში ამ ხილის ამ საოცარ პლანტაციებს?

გაველურებული ედემის მხარეში:
კავკასიის რუსეთთან შეერთების შემდეგ ამ მხარეში ნამყოფი მრავალი მოგზაური გაკვირვებით ათვარიელებდა ადიღთა მთლად გავერანებული ძველი ბაღების სიმრავლეს. მიუხედავად გავერანებისა ეს ბაღები ისევ აოცებდნენ მნახველს თავისი სიდიდით, ნაყოფიერებით და აგრონომიული კულტურის დონით.

მოსკოვის არქეოლოგიური საზოგადოების პრეზიდენტი გრაფინია პრასკოვია უვაროვა 1886 წლის კავკასიის ექსპედიციის დროს სიმწარით აღნიშნავდა ყველგან ნანახ ამ სამწუხარო სურათს:
«მრავალ მინდორზე ვხედავთ უპატრონოდ დარჩენილ ჩერქეზულ ბაღებს ეხლა გაველურებული ხილის მრავალი ხით». ლაპარაკია ხეხილის მთელ იმპერიაზე და არა ცალკეულ ნარგავებზე...


ამ მიწის ძველ პატრონთა ბაღები ვრცელდებოდა მრავალ ათეულ ვერსტზე. ისინი მთლიანად ფარავდნენ ძველ დაბლობებს,

მაღლდებოდნენ მთის ფერდობებზეც, პირველყოფილ ტყეში, ქმნიდნენ გრანდიოზულ სელექციურ გალაქტიკას.ის ანათებდა კავკასიონის ჩრდილოეთ ფერდობებს გაზაფხულის სურნელოვანი ფერადოვნების დამაბრმავებელი ელვარებით,შემოდგომით კი ამ მხარეს ავსებდა მწიფე ნაყოფის უზომო ვარსკვლავთცვენით.

უკვე XX საუკუნეში აკადემიკოსმა მიჩურინმა დაწერა წერილი «ჩერქეზული ბაღები ელის თავის სელექციონერებს»: «ე.წ. ძველი ჩერქეზული ბაღების საოცარ სიმდიდრეზე მე დიდი ხნის წინ გავიგე,წერდა მიჩურინი. ადიღეის ხილ-კენკროვან მცენარეთა ველური ნარგავები უძვირფასსესი საწყისი მასალაა კავკასიის სელექციონერებისთვის».

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს რომ ეს «ველური მცენარეულობა» არის მთელს ჩრდილოეთ კავკასიაში გაშლილი ძველი ადიღური ბაღების მრავალრიცხოვანი ნაშთი.

საბჭოთა სელექციური მეცნიერების კიდევ ერთი წამომწყები აკადემიკოსი ჟუკოვსკი ნიკოლაი ვავილოვის მასწავლებელი, მრავალი წლის მანძილზე იკვლევდა ადიღთა მებაღეობა-მეხილეობის მემკვიდრეობას და დაასკვნა რომ სწორედ აქ იყო ევრაზიის ძირითადი ხეხილის კულტურის პრასამშობლო. 

აი რას წერდა ჟუკოვსკი, მაგალითად, ევროპაში შინაური მსხლის გაჩენის შესახებ: «ხმელთაშუაზღვისპირეთს ალბათ არა აქვს პრიორიტეტი მსხლის კულტურული ფორმის წარმოშობაში; პირიქით, ყველაფერი იმაზე მიუთითებს რომ სწორედ კავკასია იყო როგორც ველური ისე კულტურული მსხლის ევოლუციის არე...საბერძნეთის ხალხების სიძველეც და მსხლის მისი რესურსებიც ახლოსაც ვერ მივა კავკასიის ხალხთა სიძველესთან და მსხლის რესურსებთან... დამყნობა ელინებზე ადრე ბასკებმა იცოდნენ და ბასკებმა ასწავლეს ის იბერებს. მაგრამ ბასკები ფესვებით ალბათ კავკასიათან არიან დაკავშირებულნი და კავკასიიდან იწავლეს დამყნობა. დამყნობის სამშობლო კავკასიაა.»

აკადემიკოსმა ჟუკოვკიმ იგივე დაასკვნა ვაშლის, კომშის, ალუჩის, თხილნარის ,ქლიავის, ბალის, შვინდის, წაბლის, კვრინჩხის...თაობაზე. მისი დამაჯერებელი მეცნიერული არგუმენტების თანახმად ევრაზიის ყველა ყველაზე გავრცელებული ველური და შინაური ხილის გენეზისი ოდესღაც სწორედ კავკასიაში ხდებოდა. 

თუ კი ჩრდილოეთ კავკასიის მთიელთა წინაპრები მებაღეობას ძველ ელინებსაც კი ასწავლიდნენ სულაც არაა გასაკვირი ის რომ ამ ადგილთა მკვიდრი მოსახლეობა XIX საუკუნებმდე ფლობდა ხეხილის კულტურების სელექციის დედამიწაზე თითქმის ყველაზე სრულყოფილ ტექნოლოგიას.

და კავკასიელი ხალხები თავის ნაყოფიერ მიწას აქცევდნენ მთლიან დიდებულ და მშვენიერ ბაღად.

ძველი კავკასიური სელექციის საიდუმლოებები:
ძველი ადიღური ბაღების ნაშთები გვხვდება ყველგან სადაც ოდესღაც ცხოვრობდნენ ჩერქეზები და მათი ნათესავი ხალხები. აფხაზეთში, ადიღეაში, ყარაჩაი-ჩერქეზეთში და ჩრდილო კავკასიის სხვა ადგილებში ისევ ყვავის პატრიარქალური ხეხილი რომელთაგანაც ზოგი ისევ იძლევა ფენომენალურ მოსავალს.

«ისინი, ვისაც კავკასიის მკვიდრთა შორის კავკასიელები, საკუთრივ კავკასიელები, ან უფრო ზუსტად პალეოკავკასიელები უნდა ვუწოდოთ, რომელთა ანსამბლი კონკრეტიზდება ლეკთა, ჩერქეზთა, ქართველთა და ვაინახთა ირგვლივ, ეთნოლოგში ღრმა პატივისცემას იწვევენ. ისინი ბასკებთან და, შეიძლება, გამქრალ ეტრუსკებთან ერთად წარმოადგენენ ნაშთს ძველი და დიდი ეთნიკური ოჯახისა რომელიც ცხოვრობდა ევროპაში დიდი ინდოევროპული ოჯახის (ინდო-ირანელები, სომხები, ალბანელები, ბერძენ-ლათინები, კელტები, გერმანელები, სლავები, ბალტები) ევროპაში დამკვიდრებამდე. " (ანტროპოლოგიის სკოლის ეთნოლოგიის პროფესორი ჟორჟ მონტანდონ, წინასიტყვაობა ჰამბურგის მუზეუმის კონსერვატორი არტურ ბიჰანის წიგნისა «კავკასიური ცივილიზაცია», პარიზი, პაიო, 1936, გვ.7).

ასე რომ ადიღ-ჩერქეზთა ნათესავები ქართველებიც არიან და ეს უძველესი კავკასიური კულტურა ქართველებისთვისაც დიდად საინტერესო არის (გ.მ.).

იგივე აკადემიკოსი ჟუკოვსკი წერდა რომ შავი ზღვის სანაპიროზე «ძველ ჩერქეზულ ბაღში ნაპოვნი კომშის ძველი სახეობა იძლევა ნაყოფს რომლის წონაც სამ კილოს აღწევს»!

როგორ მოახერხეს ამ მიწათა მკვიდრმა მცხოვრებლებმა თვითმყოფადი მებაღეობის ესოდენ მაღალი კულტურის მიღწევა? მას ალბათ ხელი შეუწყო იმან რომ ადიღები აგრძელებენ მათი წინაპრების სელექციის მრავალსაუკუნოვან ტრადიციას.

ძველი ადიღური მულტიეთნოსის წარმომადგენლები ბაღებს აშენებდნენ არა მარტო ღია სივრცეში. ისინი ახლომდებარე მთების ტყეებსაც აქცევდნენ ე;წ. თყებაღებად.

შაფსუღებში, მაგალითად,ყოველი სოფლელი გაზაფხულზე უნდა წასულიყო ტყეში და მას ველურ ხეზე უნდა დაემყნო თავისი ბაღის თუნდაც ერთი მცენარე. ზოგი მთიელი ირგვლივ ტყეებს რამოდენიმე ასეულ ახალ ხილის ხეს უტოვებდა!

ღევოლუციამდელი რუსი ეთნოგრაფების თქმით ადიღი ვერც კი გაიფიქრებდა ტყეში წასვლას თან რაღაც ნაყოფიერი კულტურის წაუღებლად.

ტრადიციული ჩრდილოკავკასიური სელექციის ეს და მრავალი სხვა თავისებურება დაწვრილებით აღწერა ისტორიკოსმა სამირ ხატკომ მის ორტომეულში «ჩერქეზული ბაღები».

ქაური მებაღეობის ცივილიზაციის მიღწევებზე დაუფარავი აღფრთოვანებით თავის დროზე წერდა გრაფინია უვაროვაც:

«მთიელების არანაკლებ სანაქებო ჩვეულება ისაა რომ მოხუცებმა რომელთაც სხვა რამის კეთება აღარ შეუძლიათ შეძლებისდაგვარად უნდა უარონ ხეებს. მოხუცების ზრუნვის კვალი ეხლაც ეტყობა განსაკუთრებით ეტყობა გარგარის (აბრიკოს) ხეებს. ესაა მაღალგანვითარებული ხალხის ზრუნვა რომელიც ყოველ მოქალაქეს შეახსენებს მის მოვალეობებს საზოგადოების და სახელმწიფოს მიმართ.»

რა უბიძგებდა ადიღებს თავის მიწებზე უსაზღვრო ბაღების ესოდენ დაჟინებით გაშენებისკენ?

საქმე იმაშია რომ ადიღების მითოლოგიურ წარმოდგენებში მთავარი ადგილი ეკავა ხეს. გამჟღავნებული სამყარო მთელი მატერიალური მოწყობა - ადამიანის სხეულის ელემენტებიდან დედამიწის სტრუქტურულ ემადგენელ ელემენტებამდე კავკასიურ მითოლოგიაში განსახიერდება «სიცოცხლის ხით».

ტრადიციულ აფხაზურ სუფრაზე ხშირად ცალკე ადღეგრძელებენ «სიცოცხლის ხეს».
ამას გარდა სამი აბრაამული რელიგიის წმინდა წიგნებში ბაღი არის, მიწიერი და ციური სამოთხის სიმბოლო. ყურანში ნათქვამია: «ალაჰი მორწმუნე მამაკაცებს და ქალებს დაპირდა ბაღებს, სადაც ქვევით დის მდინარეები-იქ მარადიულად საცხოვრებლად-და კარგ საცხოვრებლებს მარადისობის ბაღებში»( 9:72).

სხვა სიტყვებით ადიღები საუკუნეების მანძილზე ბაღების გაშენებით გამოხატავდნენ მთელი კაცობრიობის ოცნებას დაკარგული სამოთხის დაბრუნების შესახებ.


ქედან გამომდინარეობს მთელს კავკასიაში საკმაოდ გავრცელებული წმინდა ჭალების და ტყეების კულტი. ჩერქეზები, აბხაზები, უბიხები და ადიღური მულტიეთნოსის სხვა წარმომადგებლები ისლამის გავრცელებამდე სწირავდნენ მსხვერპლს ამ ჭალებში და ლოცულობდნენ. ამ ხეების ქვეშ განამტკიცებდნენ ისინი ფიცით თავის დაპირებებს.

ჩრდილოეთ კავკასიაში მისული რუსეთის ჯარები დიდად გააკვირვა ადიღების მიერ მათი წმინდა ჭალების თავგანწირულმა დაცვამ. უფრო ძლიერი მტრის სეხვედრისას ისინი დაუყოვნებლივ სტოვებდნენ მთელ სოფელს და მთებში მიდიოდნენ, მაგრამ მათ არც ერთხელ არ მიუტოვებიათ მათი ძვირფასი ტყეები. ყველა როგორც ერთი სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე იცავდა რელიგიის მიერ ნაკურთხ ხეებს.

ღვთაებრივი მებაღის მემკვიდრეობა:
წმინდა ჭალების და ტყეების კავკასიურ კულტს, ისევე როგორც მასთან დაკავშირებულ ადიღური მებაღეობის საკრალურ ხელოვნებას აქვს ძალიან ძალიან ძველი ფესვები.

ვრაზიულ მითებში ლაპარაკია იმაზე რომ მიწათმოქმედების და მებაღეობის წამოწყები იყო ვიღაც ღვთაებრივი ცივილიზატორი, მოხეტიალე გმირი, კულტურული კაცობრიობის პირველი მეფე. სწორედ მან ასწავლა უხსოვარ დროს ადამიანებს პურის მოყვანა, ყურძნის გახარება და ველური ხეების შინაურ ნაყოფიერ ხეებად გადაქცევა.

ეგვიპტელები , მას უძახოდნენ ოსირისს, ბერძნები დიონისეს, რომაელები ბახუსს. 

საკვირველია მაგრამ ყველა ანტიკურ თქმულებაში კულტურული მებაღეობის ამ დამფუძნებლის შესახებ ასე თუ ისე ნახსენებია ჩრდილო კავკასია. 

ბერძენი ავტორების თანახმად დიონისემ მისი ეპიკური ლაშქრობისას ეგვიპტიდან ინდოეთში გაიარა კავკასია სადაც დააარსა 8 ქალაქი, გააშენა პირველი ბაღები და ვენახები,კავკასიელ მთიელებს ასწავლა მიწათმოქმედების საიდუმლოებები.

კიდევ უფრო საკვირველი ისაა რომ ჩრდილოეთი კავკასიის მითოლოგიამ შემოინახა მოგონება ამ «ღვთაებრივი პიონერის» შესახებ. 

ამასთან ადიღები თითქმის ისევე როგორც ეგვიპტელები მას უძახოდნენ სოზერისს. დეკემბრის ბოლოს ადიღები იხდიდნენ მის სამახსოვრო დღესასწაულს. 

საინტერესოა რომ იმავე დროს ძველი რომაელები ზეიმობდნენ დიონისეს მისტერიებს, ქრისტიანები კი დღესაც აღნიშნავენ ამავე დღეს შობას და ამკობენ ნაძვს-წმინდა ხის დასავლურ ექვივალენტს. ასეთი კულტი იყო ადიღებშიც ბევრად ადრე მათში ქრისტიანობის შეღწევამდე.

ისტორიკოსი ტატიანა ფადეევას თქმით «კავკასიელი ხალხების მეხსიერებამ შეინახა სახელი სოზერისი. ჩერქეზები, ოსები, სვანები ყოველ წელს აღნიშნავენ აბორიგენების რელიგიებისთვის უცხო ღვთაება სოზერისის დღესასწაულს. მათი თქმით სოზერისი იყო დიდი მეფე-მოგზაური რომელმაც ადამიანებს ასწავლა სასარგებლო ხელოვნებები...

ჩერქეზები პატივს მიაგებდნენ სოზერისს არქაული ჩვეულების თანახმად: მისი სიმბოლოა მსხლის ხე, ალბათ «მსოფლიო ხის» სახე, მას ამკობენ ანთებული სანთლებით რომლებიც წარმოადგენენ მნათობების სიმბოლოებს. ეს აღწერა მოგზაურმა დიუბუა დე მონპერემ».

rai2

დეკემბრის ბოლოს ლამპრებით შემკული წმინდა მსხლის ქვეშ შეკრებილი ჩერქეზები რევოლუციამდელი ეთნოგრაფი დუბროვინის თქმით წარმოტქვამდნენ შემდეგ ძველ ლოცვას: «სოზერის, მადლობას გიხდით წლევანდელი ზაფხულის მოსავლისთვის, გთხოვთ დაიცვა ჩვენი პური ქურდებისგან, ჩვენი ბეღელი ხანძრისგან».

საბჭოთა სელექციონერი ჟუკოვსკის მტკიცებით კულტურული მსხალი პირველად გაჩნდა სწორედ კავკასიაში და იქიდან მოხვდა საბერძნეთში და ანტიკური ხმელთაშუაზღვისპირეთის სხვა ქვეყნებში. და ამის შემდეგ განა გასაოცარია ის ფაქტი რომ ძველი ელინები დიონისეს კულტს აკავშირებდნენ ჩრდილოეთ კავკასიასთან და ჩრდილოეთ კავკასიას თვლიდნენ მისი არქაული მებაღეობის გმირობათა ადგილად?

მევენახეობა, სხვათა შორის, იყო მებაღეობის ძველი ჩერქეზული კულტურის გქნუყოფელი ნქწილი. ვაზი ადიღებში იზრდებოდა პირდაპირ ბაღებში,ეხვეოდა ხილის ხეებს და იძლეოდა არაჩვეულებრივ მოსავალს. ადიღური მეღვინეობის ტრადიციის ფესვები შორეულ წარსულშია და ის ვერ ამოძირკვა ადიღების გამაჰმადიანებამაც...

ლეგენდის თანახმად ჩერქეზებში იყო ღმერთი დიონისეს თაყვანისმცემელი ალექსანდრე მაკედონელის მიერ დარგული ხეები. მე-17 საუკუნეში თურქმა მოგზაურმა ევლია ჩელებიმ ადიღებთან ნახა უზარმაზარი წმინდა ხე რომელსაც ხელს აწვდენდა 22 კაცი, ამ ციკლოპური ხის ქვეშ ეტეოდა 1000 ცხვარი.

ევლიას თქმით ამ ხის ნერგი აღებული იყო სამოთხის ბაღიდან და ის ალაჰმა აჩუქა ისკანდერ ზულკარნაინს //ალექსანდრე მაკედონელს// როდესაც მან ააგო იაჯუჯი მაჯუჯების კედელი //იაჯუჯი მაჯუჯები, იგივე გოგი და მაგოგი - კავკასიონის ჩრდილოეთით ევრაზიის ტრამალებში მოხეტიალე ძველი ცივილიზაციების მტერი ავი ძალები რომლებისგანაც ამ ცივილიზაციების დასაცავად ალექსანდრე მაკედონელმა ააგო დარუბანდის კედელი. იგივე ფუნქციას ასრულებდა დარიალის კარი, გ.მ.//.

ევლიას თქმით ალექსანდრემ მარტო დაბარა მიწა ხის დასარგავად, ხე კი დარგა ხიზრმა.

ცერქეზული ბაღების სიძველეს აღნიშნავდნენ ძველი ბერძნებიც. ეს ტრადიცია დაკავშირებული ძველი ეგვიპტელების ეპოსთანაც, ევრაზიის მრავალი ძირეული ტომის მითოლოგიასთან.

აბრაამული რელიგიების შუქზე ის გადაიქცა ოცნებად მიწიერ სამოთხეზე,რომლის ცოცხალ მსგავსებასაც შრომისმოყვარე ადიღები საუკუნეების მანძილზე ქმნიდნენ თავის მიწაზე.

ეს დიდი საგა სამწუხაროდ მეტყველებს დაკარგულ სამოთხეზეც იმიტომ რომ რომანოვთა იმპერიის მიერ ჩერქეზების და მათი ნათესავი ხალხების გაძევების შემდეგ კავკასიელთა უთვალავი თაობების მიერ შექმნილი სამოთხე მთლიანად აოხრდა და გავერანდა. რომანოვების აგრესიამ დაღუპვის პირას დააყენა ადიღთა მებაღეობის საოცარი ხელოვნება.

მისი აღორძინება ყველა ნორმალური ადამიანის ვალია.

მებაღეობა-მევენახეობა და მიწათმოქმედება უძველესი კავკასიური, პალეოკავკასიური, იბერიულ-კავკასიური ტრადიციაა.

ძველი ბერძნული მითოლოგიის თანახმად კოლხეთის მეფე აიეტის ზღაპრულ ბაღებში იზრდებოდა სამკურნალო და შხამიანი მცენარეები. მაღალი კედლებით დაცულ ბაღებს იცავდნენ ძაღლები ელვარე თვალებით.

სწორედ კოლხეთიდან მოხვდა საბერძნეთში სანკურნალო მცენარეები და მათი მოშენების კულტურა.

სამკურნალო და შხამიანი ბალახების დიდი მცოდნის სახელი ჰქონდა აიეტის ასულ ჯადოსან მედეას

ასეთივე ბაღები იყო იბერიაში და თესალიაში.

ამ კულტურის ნაშთი უნდა იყოს თანამედროვე ევროპაში მცენარე Colchicum-kolxura, ოჯახი ლილიასებრნი (Liliaceae).

მცენარის ლათინური სახელი მომდინარეობს დასავლეთი საქართველოს ოლქიდან
//კოლხეთი// სადაც ხარობს ამ მცენარის ზოგი სახეობები. რუსული სახელი ბეზვრემენნიკ დაკავშირებულია იმასთან რომ მრავალი სახეობა იფურჩქნება და ყვავის გვიან შემოდგომაზე, ნაყოფს კი იღებს მომდევნო გაზაფხულზე.  შუა საუკუნეებში მას ლათინურად უძახოდნენ  Filius ante patrem-შვილი მამაზე ადრე.

Безвременник (Колхиум) осенний70-ოდე სახეობის მქონე მცენარე გავრცელებულია ევროპაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, დასავლეთ და ცენტრალურ აზიაში...

   შემოდგომის კოლხიკუმი-კოლხურა //Colchicum autumnale//-საშუალო ევროპა, ჩრდილოეთი აფრიკა. ყვავის შემოდგომით 24-30 დღე. იძლევა ნაყოფს. თესლი მწიფდება შემდეგ გაზაფხულზე. კულტურაშია 1561 წლიდან. იყენებენ რუსეთის ზომიერი ზონის გასამწვანებლად.

ყველაზე გავრცელებული ბაღის ფორმები:
Б. შემოდგომის თეთრი (Сolchicum autumnale f. album)
встречается наиболее часто. Цветки длиной 15 см, по 5-7 из каждой клубнелуковицы, околоцветник снежно-белый с желтоватым центром. Зацветает во второй половине сентября. Клубнелуковица диаметром 5 см, высотой до 9 см, весом 80 г. Листья в количестве четырех, длиной около 35 см и шириной 7 см.
Б. осенний махровый (Сolchicum autumnale f. plenum)

Колхиум великолепныйБ. осенний белый махровый (Сolchicum autumnale f. album plenum)
- форма с белым махровым (до 45 лепестков) околоцветником диаметром 6 см. Зацветает во второй половине сентября. Клубнелуковица весом 40 г. Листья темно-зеленые, желобчатые, до 30 см длиной и 5 см шириной.


კოლხიკუმ ბრწყინვალე- Сolchicum speciosum Stev.სამშობლო დასავლეთი და აღმოსავლეთი ამიერკავკასია, თურქეთი, ჩრდილოეთი ირანი. ფორმებისა და სახეობათა უმრავლესობის წინაპარი.

ანკარას კოლხიკუმი - Сolchicum ancyrenseჩრდილო-დასავლეთი შავიზღვისპირეთის ტრამალების იშვიათი მცენარე.


ბორნმიულერის კოლხიკუმი - Сolchicum bornmuelleri Freyn ველურად იზრდება მცირე აზიაში სირიაში, ირანში.

ბიზანტიური კოლხიკუმი  - Сolchicum byzantinum, ეს ძალიან დეკორატიული სახეობა დიდი ხანია რაც შემოყვანილია კულტურაში,მაგრამ მცირედაა გავრცელებული.

Добавьте подпись
ყვითელი კოლხიკუმი - Сolchicum luteum,ეს გაზაფხულზე აყვავებული სახეობა გვხვდება ტიან-შანის,პამირ-ალტაის,ტიბეტის,ჰიმალაების ყინულების ქვის ნაპირებზე. კულტურაში შეყვანილია 1882 წელს სანკტ-პეტერბურგის ბოტანიკურ ბაღში.
   არი ნეაპოლის კოლხიკუმიც  - Сolchicum neapolitanum
С конца августа украшен лилово- розоватыми цветками с белой каймой и заостренными лепестками.

სოვიჩის კოლხიკუმი - Сolchicum szovitsii Fritsch et Mey. იზრდება კავკასიის,ირანის მთებში.

ფომინის კოლხიკუმი - Сolchicum fominii, ბოტანიკოსებმა 1930-ანი წლების შუა ხანებში აღმოაჩინეს ოდესის ოლქში. თითქმის ნახევარი საუკუნის შემდეგ იპოვეს მოლდავეთში და ოდესის ოლქის დუნაისპირა რაიონებში. 1984 წელს შეიტანეს საბჭოთა კავშირის წითელ წიგნში.
და ა.შ. და ა.შ.

მოწამლვის ნიშნები:
ალკალოიდი კოლხიცინი აზიანებს უჯრედების მიკრომილაკურ აპარატს,წყვეტს მათ გამრავლებას. ასევე აზიანებს ნერვებს //წყდება ნივთიერებათა გადატანა ნერვული დაბოლოებებით// და სისხლძარღვებს. იმიური სახელწოდება - აცეტილტრიმეტილენოკოლხიცინური მჟავა.

უკვე დიოსკორიდმა მიაქცია ყურადღება იმას რომ ესაა ძალიან შხამიანი მცენარეები. მოწამლვები შეიძლება ძალიან ძლიერი იყოს. რამოდენიმე საათში ჩნდება წვა ყელში,თავბრუსხვევა და გულისრევა, რომელიც შემდეგ შეიძლება გადაიზარდოს კოლიკებში, პარალიჩში და კოლაფსში. მცენარის ყველა ნაწილი და წყალი რომელშიც იდგა ყვავილი  შხამიანია და ამიტომ კოლხიკუმს უნდა მოექცეთ ფრთხილად,იმუშავოთ ხელთათმანებით.

მაგრამ კოლხმა მედეამ და მისმა მიმდევრებმა იცოდნენ მკვლელი შხამის გადაქცევა მკურნალ წამლად.

კოლხიკუმს იყენებენ პოდაგრის სამკურნალოდ.კოლხამინს//ომაინს// კი სისხლის ზოგი დაავადების და ავთვისებიანი ახალწარმონაქმნების და სხვა დაავადებების  ასამკურნალოდ.
---------------------------------------------------------------------

екарственные травы в мифах древних греков

Упоминаются лекарственные травы и в мифах древних греков. Интересно, что греки свое знакомство с лекарственными растениями связывали с Кавказом, где, якобы, под покровительством богини Артемиды находился волшебный сад ядовитых и лекарственных растений, откуда эти растения и были вывезены в Грецию. Эта легенда, по-видимому, связана с действительно имевшим место вывозом в Грецию с Кавказа (из Колхиды) некоторых растений.

Греки, как и многие другие народы, связывали целебное действие растений со сверхъестественными свойствами, данными им богами, поэтому сведения о лекарственных травах богато представлены в легендах и мифах. По преданиям, на Кавказе (Колхиде) под покровительством богини Артемиды находился волшебный сад ядовитых и лекарственных растений, откуда эти растения попали в Грецию.
достижениях здешней садоводческой цивилизации с нескрываемым восхищением в свое время писала и графиня Уварова: «Другой, не менее похвальный обычай горцев, о котором хочется напомнить, состоял в том, что все престарелые люди, не могущие больше работать и не бывшие в состоянии нести остальных обязанностей, возлагаемых на граждан всяким обществом, должны были делать известное число прищепов на фруктовых деревьях. Следы этих забот видны еще и теперь, в особенности на абрикосовых деревьях – заботы, достойные высокоразвитого народа, напоминающего обязанности каждого отдельного гражданина по отношению к обществу и государству».

Безвременник - Colchicum-kolxura L.

Сем. Лилейные (Liliaceae).
Латинское название происходит от греческого названия области в Западной Грузии (Колхида), где обитают некоторые виды этого рода. Русское название Безвременник связано с особенностью многих видов цвести поздней осенью, плоды же (корбочки) приносить следующей весной. А в средние века по-латыни его называли "Filius ante patrem", что в переводе означает "сын раньше отца".
Внешний вид.
Род насчитывает около 70 видов клубнелуковичных многолетников, распространенных в Европе, Северной Африке, Западной и Центральной Азии. Рано весной растения обычно развивают крупные, удлиненно-ланцетные листья, которые к началу лета отмирают. Цветение происходит в основном осенью, из земли поднимаются только одиночные воронковидные цветки различной окраски. Цветки безвременников достигают 20 см в высоту, если считать сросшийся в узкую трубку околоцветник, большая часть которого находится в земле. Плод - низко расположенная трехгнездная коробочка с круглыми семенами.В культуре с 1561 года. Широко используется в озеленении умеренной зоны России.Растение ядовито.
КолхицинЯд.
Из безвременника осеннего (Colсhicinum Autumnale) и королевской лилии (Gloriosa Superba) добывают алкалоид колхицин. В одном цветке безвременника осеннего его 12mg. 20 грамм клубней королевской лилии содержат 60mg, а одно семя - 3.5mg. Его используют в генетике и медицине. А также алкалоид колхамин (омаин), который применяют для лечения некоторых эаболеваний крови и ряда элокачественных новообразований.

Безвременник (Колхиум) осеннийБезвременник (колхикум) осенний - Сolchicum autumnale L. Родина - Средняя Европа, Северная Африка. Растение в вегетативном состоянии до 40 см высотой. Клубнелуковицы до 4 см в диаметре, с черно-бурыми чешуями, которые переходят в длинную шейку. Листья развиваются весной и к лету отмирают, продолговатые, плоские, прямостоячие, до 30 см длиной. Цветки до 7 см в диаметре, в количестве 1-4 из одной клубнелуковицы, светло-сиреневые или белые. Доли околоцветника эллиптические, внутри опушенные. Цветет осенью 24-30 дней. Плодоносит. Семена созревают следующей весной. В культуре с 1561 года. Широко используется в озеленении умеренной зоны России.
Наиболее распространенные садовые формы:
Б. осенний белый (Сolchicum autumnale f. album)
встречается наиболее часто. Цветки длиной 15 см, по 5-7 из каждой клубнелуковицы, околоцветник снежно-белый с желтоватым центром. Зацветает во второй половине сентября. Клубнелуковица диаметром 5 см, высотой до 9 см, весом 80 г. Листья в количестве четырех, длиной около 35 см и шириной 7 см.
Б. осенний махровый (Сolchicum autumnale f. plenum)
с цветками длиной 12 см, диаметром 5 см, лиловой окраски и многочисленными (до 35) лепестками. Листья темно-зеленые, длиной 25 см, шириной 4 см. Клубнелуковица - 40 г. Наиболее поздно цветущая форма: с конца октября по начало ноября. При оттепелях цветение продолжается, весной после схода снега растение еще цветет около недели.
Б. осенний белый махровый (Сolchicum autumnale f. album plenum)
- форма с белым махровым (до 45 лепестков) околоцветником диаметром 6 см. Зацветает во второй половине сентября. Клубнелуковица весом 40 г. Листья темно-зеленые, желобчатые, до 30 см длиной и 5 см шириной.

Колхиум великолепныйКолхикум великолепный - Сolchicum speciosum Stev. Родина - Западное и Восточное Закавказье, Турция, север Ирана. Клубнелуковичный многолетник в вегетативном состоянии до 50 см высотой. Клубнелуковица коническая, часто неравнобокая, покрытая темно-коричневыми, перепончатыми чешуями. Листья крупные, до 30 см длиной и б см шириной, ярко-зеленые, со слегка волнистым краем, отмирающие к началу лета. Цветки по 1-3, очень крупные с длинной белой трубкой и сиреневыми или лилово-розовыми долями венчика до 7 см длиной. Цветет в сентябре. Старые группы растений бывают покрыты множеством отдельных цветков. В культуре с 1874 года. Предпочитает открытые солнечные участки с богатой перегноем почвой. В культуре семян не образует. В природе все более редок, используется как промышленное сырье для получения колхамина. Родоначальник большинства форм и сортов.
Имеет много садовых форм:
белую (f. album) - удивительно красивая крупноцветковая садовая форма с молочно-белыми цветками диаметром до 12 см и длиной 14 см. Клубнелуковицы удлиненные, весом до 100 г. Цветет со второй половины сентября.
темно-красную (f. atrorubens);
красную (f. rubrum);
гигантскую (f. giganteum) - характерен очень крупной клубнелуковицей (130 г), дающей до 5 бледно-сиреневых с белым центром цветков. Околоцветник чашевидный с тупыми долями и белой отметиной.
турецкую (f. turkey) - имеет бокаловидные цветки лиловой окраски, с белым основанием. Клубнелуковица до 100 г, диаметром 5 см и высотой 8 см. Цветет со второй половины сентября.
чемерицолистную (f. veratrifolium) - с крупными лиловыми цветками и складчатыми листьями.
Наиболее известные сорта:
'Джайнт' ('The Giant')
'Хакслей' ('Huxley') - цветки лилово-красные с постепенным переходом окраски в ярко-пурпуровую;
'Лайлек Уондер' ('Lilac Wonder') - сорт поздноцветущий, цветки фиолетово-розовые;
'Премьер' ('Premier') - сорт поздноцветущий, цветки яркие, лилово-розовые;
'Уотерлили' ('Waterlily') - цветки махровые, лиловые.

Колхикум Агриппы - C. agrippinum Цветет в конце августа расположенными в шахматном порядке красновато- лиловыми цветками

Колхиум анкарскийКолхикум анкарский - Сolchicum ancyrense Редкое растение степей северо-западного Причерноморья, Молдавии и Крыма. Это один из самых ранних эфемероидов. В отдельные годы он начинает цветение уже в конце декабря, а заканчивает в первых числах апреля. Из одной клубнелуковицы последовательно появляется до 8 цветков.

Колхикум Борнмюллера - Сolchicum bornmuelleri Freyn Дико произрастает в Малой Азии, Сирии, Иране. Цветки крупные, 12-15 см длиной вместе с трубкой и до 8 см в диаметре при полном раскрытии, розовые с пурпуровым основанием. Клубнелуковица 6-8 см длиной и 4-5 см в диаметре, весом до 60 г.. Цветет с первой половины сентября до заморозков. В культуре с 1892 года. Имеет более крупноцветную разновидность с цветками до 10 см в диаметре, розовой окраски, более светлой в зеве и без пурпурового оттенка у основания трубки.

Колхикум византийский - Сolchicum byzantinum
Этот очень декоративный вид давно введен в культуру, но распространен мало. Цветки лилово-розовые, несколько крупнее, чем у безвременника осеннего. Клубнелуковица очень крупная, неправильной формы, диаметром около 7 см, образует до 12 цветков. Листья широколанцетные, складчатые, длиной до 30 см и шириной 10-15 см. Цветет с конца лета и осенью. Период цветения у этого вида безвременника довольно длинный.

Колхиум желтыйКолхикум желтый - Сolchicum luteum
Весеннецветущий вид, встречается по каменистым кромкам ледников Тянь-Шаня, Памиро-Алая, Тибета, Гималаев. Введен в культуру в С.-Петербургском ботаническом саду в 1882 г. Шаровидная клубнелуковица до 2 см в диаметре. Цветки ярко-желтые, до 3 см в диаметре, в наших условиях раскрываются в первых числах апреля.

Колхикум неаполитанский - Сolchicum neapolitanum
С конца августа украшен лилово- розоватыми цветками с белой каймой и заостренными лепестками.

Колхикум пестрый - Сolchicum variegatum
Произрастает па каменистых лугах острова Крит, в Средиземноморье. В культуре - с 1629 г. Цветки диаметром около 5 см, нежно-розовые в белую клеточку По внутренней стороне долей околоцветника проходит белая полоса. Клубнелуковица диаметром до 4 см и массой 40 г. Цветет в конце сентября.

Колхиум весенний (подснежный)Колхикум подснежный, или весенний
Зацветает ранней весной. Широкие линейные листья появляются одновременно с белыми или розовыми воронковидными цветами. Плод - шаровидная коробочка. Семена мелкие, круглые, коричневого цвета. Для срезки безвременник подснежный не пригоден.

Колхикум Совича - Сolchicum szovitsii Fritsch et Mey.
Произрастает в горах Кавказа, Ирана. Листья достигают 20 см длины и 3 см ширины, в числе 2-3, ланцетные, появляются во время цветения. Цветет в первых числах апреля в течение месяца. Из одной клубнелуковицы появляются 1-4 цветка светло-розовой окраски до 5 см в диаметре. Клубнелуковица до 3 см длиной и 2 см в диаметре.

Колхиум теневойКолхикум теневой - Сolchicum umbrosum Stev.
Дико произрастает в Крыму, Предкавказье и Малой Азии. Характерная особенность - ранняя вегетация (начало апреля). Листья линейные, тупые, суженные к основанию, 10-15 см длиной и 2 см шириной, в числе 2-4. Цветки бледно-розовые, 4-5 см в диаметре, 8-10 см длиной, из одной клубнелуковицы появляется 1-3. Клубнелуковица до 3 см длиной и около 2 см в диаметре. Цветет с первой половины августа до конца сентября. В культуре с 1904 года.

Колхикум Фомина - Сolchicum fominii
Впервые был обнаружен ботаниками в середине тридцатых годов в Одесской области и описан как новый эндемичный вид. Долгое время других сведений об этом растении не было, и только спустя почти полвека его вновь нашли в Молдавии и придунайских районах Одесской области. В 1984 г. он был включен в Красную книгу СССР.

Колхикум яркий - Сolchicum laetum Stev.
Родина - юго-восточная часть европейской России. Листья до 10-15 см длиной, 2-3 см шириной, в числе 3-4. Цветки бледно-розовые, слегка лиловые, до 7 см в диаметре, 10-12 см длиной, в числе 1-3 из одной клубнелуковицы. Цветет со второй половины сентября до заморозков, при от-гепелях сформировавшиеся бутоны раскрываются. Клубнелуковица до 4 см длиной и 2 см в диаметре. В культуре с 1897 года.

Признаки отравления:
Алкалоид колхицин повреждает микротрубочный аппарат клеток, и прекращает их деление. Также повреждает нервы (прекращается транспорт веществ по нервным окончаниям) и кровеносные сосуды. Очень красивое химическое название - Ацетилтриметиленоколхициновая кислота.
Уже Диоскорид обратил внимание на то, что это чрезвычайно ядовитые растения. Поврежденные клубнелуковицы выделяют алкалоид колхицин, который может вызвать ожоги на руках. Но не только клубнелуковица, но и надземные органы содержат различные алкалоиды. Отравления могут быть очень сильными: через несколько часов возникает жжение в горле, головокружение и тошнота, которые в дальнейшем могут перейти в колики, паралич и коллапс. Поскольку все части растения, и даже вода, в которой стояли цветы, ядовиты, обращаться с колхикумом следует аккуратно и работать в перчатках.
Применение:
В семенах и клубнелуковицах безвременника содержатся алкалоиды; колхицин используемый в генетике и селекции для искусственного получения полиплоидов и в медицине для лечения подагры, а также - колхамин (омаин), применяемый для лечения некоторых заболеваний крови и ряда злокачественных новообразований.









Еще один зачинатель советской селекционной науки – академик Жуковский, учитель Николая Вавилова – много лет посвятил изучению драгоценного садоводческого наследия адыгов и пришел к выводу о том, что именно здесь находилась древняя прародина основных плодовых культур всей Евразии.
Вот что писал Жуковский, например, о появлении в Европе домашней груши:
«Вряд ли Средиземье имеет приоритет в происхождении культурных форм груши; наоборот, все данные за то, что именно Кавказ явился ареной эволюции груши – как дикой, так и культурной… Ни древность народов Греции, ни ее естественные грушевые ресурсы, ни опыт населения не могут идти даже в отдаленное сравнение с таковыми на Кавказе… В Средиземье баски знали о прививках раньше эллинов и научили им иберов. Но баски, возможно, связаны корнями с Кавказом, откуда и восприняли прививки. Родина прививок – Кавказ».



http://vlast4.ru/index.php





Потерянный рай

Автор Роман Нутрихин
Печать

Древние черкесские сады – одна из величайших загадок в истории Северного Кавказа.
На большом пространстве, где когда-то жили адыги, прямо в лесах то и дело попадаются многокилометровые плодовые насаждения: яблони, груши, айва, алыча, орешник… По оценкам ведущих современных агрономов, они, на удивление, искусно привиты и, несмотря на свою баснословную древность, до сих пор плодоносят.

Кто и, главное, зачем разводил в здешних лесах эти дивные фруктовые плантации?


В КРАЮ ОДИЧАВШЕГО ЭДЕМА
После присоединения Кавказа к России многие путешественники, побывавшие в этих местах, с удивлением наблюдали великое множество старинных адыгских садов, пришедших в полное запустение, но продолжавших поражать своей обширностью, плодовитостью и уровнем агрономической культуры.
Графиня Прасковья Уварова, президент Московского археологического общества, в ходе своей кавказской экспедиции 1886 года с горечью отмечала повсеместность этого печального зрелища: «На многочисленных полянах видим запущенные черкесские сады с множеством фруктовых деревьев, ныне одичалых». Речь идет даже не об отдельных плодовых посадках, а о целой фруктовой империи…
Сады прежних хозяев этой земли простирались на многие десятки верст, сплошь покрывали целые равнины, возвышались даже на горных склонах, среди первозданного леса, образуя грандиозную селекционную галактику. Она озаряла северные склоны Кавказа ослепляющим блеском ароматного весеннего разноцвета, а по осени наполняла сей край несметным звездопадом наливных плодов.
Уже в XX столетии ни кто иной, как сам академик Мичурин, написал статью с красноречивым заглавием «Черкесские сады ждут своих селекционеров». «Об изумительном богатстве так называемых старых черкесских садов, – писал он, – мне известно давно. Дикие заросли плодово-ягодных растений Адыгеи представляют собой ценнейший исходный материал для селекционеров Кавказа». Здесь, правда, требуется одно важное уточнение: это были не просто «дикие заросли», а бесчисленные остатки древних адыгских садов, обильно рассеянные по всему Северному Кавказу.
Еще один зачинатель советской селекционной науки – академик Жуковский, учитель Николая Вавилова – много лет посвятил изучению драгоценного садоводческого наследия адыгов и пришел к выводу о том, что именно здесь находилась древняя прародина основных плодовых культур всей Евразии.
Вот что писал Жуковский, например, о появлении в Европе домашней груши:
«Вряд ли Средиземье имеет приоритет в происхождении культурных форм груши; наоборот, все данные за то, что именно Кавказ явился ареной эволюции груши – как дикой, так и культурной… Ни древность народов Греции, ни ее естественные грушевые ресурсы, ни опыт населения не могут идти даже в отдаленное сравнение с таковыми на Кавказе… В Средиземье баски знали о прививках раньше эллинов и научили им иберов. Но баски, возможно, связаны корнями с Кавказом, откуда и восприняли прививки. Родина прививок – Кавказ».
Аналогичные выводы были сделаны академиком Жуковским относительно яблони, айвы, алычи, орешника, сливы, терна, черешни, кизила, каштана… Согласно его убедительным научным доводам, генезис всех наиболее распространенных дикорастущих и домашних плодовых культур Евразии некогда происходил именно на Кавказе.
Если предки северокавказских горцев обучали садоводству даже античных эллинов, то нечего удивляться и тому бесспорному факту, что вплоть до XIX века коренное население этих мест обладало едва ли не самой совершенной технологией селекции плодово-ягодных культур на планете, методично превращая свою благодатную землю в один сплошной распрекрасный сад…
rai1

СЕКРЕТЫ ДРЕВНЕЙ КАВКАЗСКОЙ СЕЛЕКЦИИ
Остатки старинных адыгских садов по сию пору встречаются там, где когда-то жили черкесы и родственные им народы. В Абхазии, Адыгее, Карачаево-Черкесии и других местах Северного Кавказа продолжают цвести патриархальные плодовые насаждения, некоторые из которых все еще приносят феноменальные урожаи. Тот же академик Жуковский писал, что древний сорт айвы, «найденный в старом черкесском саду на кавказском побережье Черного моря, дает плоды, достигающие трех килограммов веса»!
Каким же образом коренным жителям этих земель удалось достичь столь высокого уровня культуры самобытного садоводства? Этому могла способствовать приверженность адыгов селекционной традиции пращуров, которая на протяжении целых столетий развивалась здесь практически непрерывно.
Представители древнего адыгского мультиэтноса разводили свои сады не только на открытом пространстве, но и сами близлежащие горные леса год за годом превращали в так называемые «лесосады».
У шапсугов, например, был обычай, в соответствии с которым каждый житель аула должен был весной побывать в лесу и привить к дикорастущему дереву хотя бы один черенок из своего сада. Иной из горцев оставлял после себя по окрестным лесам до нескольких сотен новых плодовых деревьев! Как отмечали дореволюционные российские этнографы, в некоторых адыгских селениях никто не смел даже подумать о том, чтобы пойти в лес, не прихватив с собой привоя какой-нибудь плодоносной культуры.
Эти и многие другие особенности традиционной северокавказской селекции подробно описаны историком Самиром Хатко в его хрестоматийном двухтомнике «Старые черкесские сады».
О достижениях здешней садоводческой цивилизации с нескрываемым восхищением в свое время писала и графиня Уварова: «Другой, не менее похвальный обычай горцев, о котором хочется напомнить, состоял в том, что все престарелые люди, не могущие больше работать и не бывшие в состоянии нести остальных обязанностей, возлагаемых на граждан всяким обществом, должны были делать известное число прищепов на фруктовых деревьях. Следы этих забот видны еще и теперь, в особенности на абрикосовых деревьях – заботы, достойные высокоразвитого народа, напоминающего обязанности каждого отдельного гражданина по отношению к обществу и государству».
Что заставляло адыгов с таким упорством заниматься разведением бескрайних садов на своих землях? Дело в том, что в их мифологической картине мира ключевое место занимало как раз таки дерево. Все материальное устройство проявленной вселенной – от элементов человеческого тела до структурных составляющих планеты – олицетворяется в кавказской мифологии «древом жизни». Так, в традиционном абхазском застолье за «древо жизни» часто произносится отдельный тост.
Кроме того, в Священных Книгах трех авраамических религий сад символизирует Рай – Земной и Небесный. В Коране сказано: «Обещал Аллах верующим мужчинам и женщинам сады, где внизу текут реки, – для вечного пребывания там, – и благие жилища в садах вечности» (9:72). Иными словами, в многовековых трудах адыгов по украшению своей родины бесчисленными садами проявилась извечная мечта всего человечества о возвращении на землю некогда утраченного им Рая.
Отсюда проистекает и культ священных рощ, весьма распространенный по всему Кавказу. Еще до проникновения сюда ислама черкесы, абхазцы, убыхи и другие представители адыгского мультиэтноса приносили в этих рощах жертвы и совершали вдохновенные моления. Под деревьями они скрепляли свои обещания нерушимой клятвой.
Когда русские войска пришли на Северный Кавказ, они были удивлены, с какой невиданной самоотверженностью адыги защищали свои священные рощи. Если при виде противника, превосходящего их силой, они могли без промедления покинуть целый аул и удалиться в горы, то эти драгоценные пущи ни разу не были ими оставлены. Все, как один, стояли до последней капли крови, охраняя освященные религией деревья.
rai2

НАСЛЕДИЕ БОЖЕСТВЕННОГО САДОВОДА
Кавказский культ священных рощ имеет чрезвычайно древние корни. Как, впрочем, и тесно связанное с ним сакральное искусство адыгского садоводства. В мифах Евразии говорится о том, что родоначальником земледелия и разведения садов был некий божественный цивилизатор, странствующий герой, первый царь культурного человечества. Он-то во времена незапамятные и научил людей сеять хлеб, выращивать виноград и превращать дикие деревья в домашние, плодоносные.
Египтяне называли его Осирисом, греки – Дионисом, римляне – Вакхом. Удивительно, но во всех античных сказаниях об этом «божественном основоположнике культурного садоводства» так или иначе упомянут Северный Кавказ. Согласно греческим авторам, Дионис, совершая свой эпический военный поход из Египта в Индию, шел именно через Кавказ, где основал восемь городов, насадил первые сады и виноградники, посвятив кавказских горцев в тайны земледельческого мастерства.
Еще более удивителен тот факт, что в мифологии Северного Кавказа об этом «божественном селекционере» также сохранилось прочное воспоминание. При этом адыги именовали его почти так же, как и египтяне, – Созерис. В конце декабря черкесы справляли торжества в его честь. Любопытно, что в то же самое время древние римляне праздновали Мистерии Диониса, а христиане и сегодня отмечают в этот день Рождество и наряжают ель – западный эквивалент «священного дерева». Подобный культ был присущ и адыгам. Причем задолго до проникновения к ним христианства.
«Имя Созерис, – пишет историк Татьяна Фадеева, – сохранилось в памяти народов Кавказа. Горские племена черкесов, осетин, сванов сохраняли обычай ежегодно отмечать праздник Созериса – божества, не принадлежавшего религиям аборигенов. Это, говорили они, – великий царь-путешественник, обошедший мир и научивший людей полезным искусствам… Черкесы почитали Созериса по архаичному обычаю: его символом служил ствол грушевого дерева – вероятно, образа «древа мирового», украшенного зажженными свечами, символизирующими светила. Этим наблюдением мы обязаны замечательному путешественнику Дюбуа де Монпере».
Собираясь на исходе декабря под украшенной лампадками священной грушей, черкесы, согласно наблюдениям дореволюционного этнографа Дубровина, произносили следующую древнюю молитву:
«Созерис, благодарим тебя за урожай нынешнего лета, молим тебя даровать и в будущие годы обильную жатву. Молим тебя, Созерис, охранять наши хлеба от кражи, наш амбар от пожара».
Очевидно, культ грушевого дерева стал известен адыгам уже в весьма отдаленную эпоху. Более того, как доказывал советский селекционер Жуковский, культурная груша впервые появилась именно на Кавказе, а отсюда уже была занесена в Грецию и другие страны античного Средиземноморья. Надо ли после этого удивляться тому факту, что древние эллины связывали с Северным Кавказом сам культ Диониса, определяя сей регион как место его архаичных «садоводческих подвигов»?
Выращивание винограда, кстати говоря, являлось неотъемлемой чертой старинной культуры черкесского садоводства. Виноградные лозы росли у адыгов прямо в садах, оплетая плодовые деревья и давая необыкновенные урожаи. Традиция адыгского виноделия уходит корнями в далекое прошлое. Она не была искоренена даже с принятием адыгами ислама, который, как известно, вина не приветствует.
У черкесов были деревья, посаженные здесь, если верить легенде, почитателем бога Диониса Александром Македонским. Еще в XVII веке турецкий путешественник Эвлия Челеби видел у адыгов громадное священное древо, которое обхватывали двадцать два человека. Под его циклопической кроной могло разместиться стадо в тысячу баранов.
«Согласно древнему преданию, – писал Эвлия, – отросток этого дерева был взят из райского сада и подарен Аллахом Искандеру Зулькарнайну после того, как последний воздвиг Стену Яджудж и Маджудж. Искандер только рыхлил землю для посадки дерева, а посадил его Хызр».
Древность необыкновенных черкесских садов отмечали еще античные греки. Эта восхитительная традиция связана и с эпосом древних египтян, с мифологией многих коренных племен Евразии. В свете авраамических религий она преобразилась в мечту о Земном Рае, живое подобие коего в течение многих веков, если не тысячелетий, трудолюбивые адыги создавали на своей земле.
К сожалению, эта великая сага повествует еще и о Потерянном Рае, потому что после вытеснения черкесов и родственных им народов с обжитых мест цветущую галактику кавказских садов постигла грустная участь полного запустения. Культура изумительного адыгского садоводства оказалась на грани полного краха. Забота о ее возрождении есть священный долг всякого истинного патриота нашей многонациональной России – столь богатой удивительными традициями, но такой, увы, неусердной в их сохранении для потомков…







No comments: