სულ ცოტა რამ ჩინურ ფერწერაზე და კულტურაზე:

გაკვეთილს ატარებს ტ.ნ. ხრამცოვა  http://www.openclass.ru/node/274455 მკვლევარებმა დაადგინეს რომ ჩინეთის მხატვრული კულტურის ფესვები, ისევე როგორც მრავალი აღმოსავლური ცივილიზაციის ფესვები მიდის უხსოვარ წარსულში, ძვ.წ. მეოთხე ათასწლეულში. ესოდენ ხანგრძლივი ისტორიის მანძილზე ჩინელ ხალხს არ დაუკარგავს თვითმყოფადობა და ჩინურმა ხელოვნებამ შეინარჩუნა ძველი ტრადიციების განუმეორებელი კოლორიტი. ეს ტრადიციები დროთა მანძილზე იქცნენ დაკანონებულ წარმოდგენებად მხატვრული შემოქმედების ჟანრებზე, ფორმებზე, სიმბოლოებზე.  ჩინელი ბრძენი ლაო ძის თქმით ძნელია ამოძრობა იმისა რაც ღრმად ჩასვი და დარგე. ძნელია წართმევა იმისა რასაც მაგრა მოეხვიე და ამიტომ შვილებმა და შვილიშვილებმა მუდამ უნდა მიაგონ პატივი წინაპრებს. დღევანდელ გაკვეთილზე ვილაპარაკებთ დიდ ჩინელ ფილოსოფოს კონფუციუსზე, გავიგებთ თუ რაშია მისი მოძღვრების არსი, გავეცნობით მხატვრული კულტურის ისეთ სახეობებს როგორებიცაა ფერწერა და ლიტერატურა. ადამიანის ცხოვრებას ჩინეთში მუდამ უთავსედებდნენ ბუნების ცხოვრებას, მის ციკლებს, რიტმებს. შრომისმოყვარე და პრაქტიკულმა ჩინელებმა სამყარო წარმოიდგინეს ლოღიკურად და საკმაოდ უბრალოდ - ორი საწყისის ჰარმონიის სახით. ერთი საწყისია "ინ" - მიწიერი, ქალური, ბნელი //მიწა//. მეორეა -"იან"- ციური, მამაკაცური, ნათელი //ცა, მზე//. ინი და იანი არ უპირისპირდებიან ერთმანეთს, ისინი ავსებენ ერთმანეთს, სრული თანხმობით ურთიერთქმედებენ და განსაზღვრავენ სამყაროს ყველა კანონს. ჩინური მითოლოგიის თავისებურება ისაა რომ სამყაროს წყობას განსაზღვრავენ არა ღმერთები არამედ აბსტრაქტული ცნებები იან-ინ და ხუთი პირველელემენტი - ცეცხლი, წყალი, ხე, ლითონი, მიწა. ეს პირველემენტები ურთიერთქმედებაში არიან. ადამიანის ხატი განუყოფლად იყო დაკავშირებული ბუნებასთან. ადამიანი თავს თვლიდა კოსმოსის ნაწილად და ამასთან შემოქმედებაში ვლინდებოდა პიროვნული საწყისი. შუა საუკუნეების ჩინეთის კულტურის სახასიათო მოვლენა იყო სიტყვიერი და მხატვრული შემოქმედების, კალიგრაფიის და ფერწერის კავშირი. ჩინური ცხოვრების წესის დამახასიათებელი ნიშანია წინაპრებისა და ტრადიციების პატივისცემა. ჩინური კულტურის განვითარებაზე დიდი გავლენა მოახდინეს რელიგიურ-ფილოსოფიურმა სწავლებებმა და პირველ რიგში კონფუციანელობამ და ბუდიზმმა.
ძველჩინელმა ფილოსოფოსმა კოფუციუსმა //ძვ.წ. დაახლოებით 551-479// შექმნა სწავლება რომლის თანახმადაც ადამიანის ქცევას უნდა განსაზღვრავდეს მისი ადგილი საზოგადოებრივ იერარქიაში. ის თვლიდა რომ ადამიანები უფრო ბედნიერები იქნებიან თუ კი ისინი ნებისმიერ სოციალურ როლში შეინარჩუნებენ საკუთარი ღირსების გრძნობას, პატივს მიაგებენ წინაპრებს და უფროსებს. კონფუციუსის მოძღვრება და მისი ნაშრომები იქცა ჩინეთის ეროვნული მხატვრული კულტურის ნაწილად. ფილოსოფოსის აზრით ხელოვნებამ უნდა აამაღლოს ადამიანები, შეიტანოს მათ ცხოვრებაში ზნეობრივი იდეალები. აღზრდის საშუალებებად ის თვლიდა სამ რამეს: სიმღერას, რიტუალს და მუსიკას. ჩინეთი საკვირველი და არაჩვეულებრივი ქვეყანაა. ის მუდამ იზიდავდა მოგზაურებს და უცხოელებს. ათასობით წლის წინ გაჩენილი ჩინური ხელოვნება ეხლაც ცოცხლობს და ვითარდება. ჩინელებმა ადრე გამოიგონეს ქაღალდი და ისინი იწერდნენ თავის დაკვირვებებს. მათ შეადგინეს ჩინეთის ტერიტორიაზე არსებული ყველა მთის და უდაბნოს კატალოგი. მათ ჩამოთვალეს ქვეყნის განაპირას თუ საზღვარგარეთ არსებული მიწების და ზღვების სახელები. ძველი წიგნებიდან ყველაზე დიდი პატივს სცემენ წიგნებს "ი ძინი" //"ცვლილებათა წიგნი"//, "შუძინი" //"გადმოცემათა წიგნი"//, "შიძინი" //"საგალობელთა წიგნი"//. ხუროთმოძღვრების, ქანდაკების დიდი შედევრების გვერდით აქ გაჩნდნენ ისეთი ლეგენდარული პოეტები როგორებიც არიან ლუ ტანგი, ვან ვეი, ლი ბო, ტაო იუანმინი, დუ ფუ. ჩინური ტრადიციები, მისი კულტურა და ხელოვნება დიდად განსხვავდება დასავლურისგან. ჩინური სურათები არის აკვარელით აბრეშუმზე, ტუშით განსაკუთრებულ ქაღალდზე რომელიც დამზადებულია რბილი, თხელი ბოჭკოსგან. ჩინელი ისტატები დამაჯერებლად გადმოსცემენ ბუნების პოეტურ სილამაზეს, თავის წარმოდგენას სამყაროს დიდებაზე და სრულყოფილ ჰარმონიაზე. ფერწერა ძირითადად წარმოდგენილია აბრეშუმის ან ქაღალდის  ვერტიკალური ან ჰორიზონტალური გრაგნილებით. ვერტიკალურ გრაგნილებს კიდებდნენ კედლებზე და ისინი არ აჭარბებდნენ სამ მეტრს. ჰორიზონტალური გრაგნილები პეიზაჟების, ჟანრული სცენების და ქალაქური ხედების გამოსახულებებით გათვალისწინებული იყო ხანგრძლივი დათვალიერებისთვის და მათი ზომა ზოგჯერ აჭარბებდა რამოდენიმე ათეულ მეტრს. ასეთი გრაგნილის ნელა გახსნისას მაყურებელი თითქოს კითხულობდა მოგზაურობის დიდ წიგნს. ჩინურ ფერწერაში იყენებენ სხვადასხვა ზომის ფუნჯს //5 მილიმეტრიდან 5 სანტიმეტრამდე//. შტრიხი შეიძლება იყოს ღრუბელივით მსუბუქი ან დრაკონივით მძლავრი. ჩინური ფერწერის საფუძველი სულაც არაა ფილოსოფია თუ რელიგია. ჩინური ფერწერის პრინციპია ბუნებით როგორც სრულყოფილი ქმნილებით ტკბობა. ჩინეთში არ არსებობდა ნატურმორტი ჩვეულებრივი გაგებით. უძრავი, სიცოცხლის და დროის მოძრაობის დინამიკას მოკლებული საგნები ჩინელებისთვის მკვდარია. ჩინელის მიერ დახატული ქვის გვერდით მუდამაა მცენარე, ხილი კი მუდამაა ტოტზე. ძველ ჩინეთში გაჩნდა ფერწერის განსაკუთრებული ტექნიკა უ-სინი. უ-სინი არის 5 პირველემენტის //წყალი, ცეცხლი, ხე, მიწა და ლითონი// სისტემა. ამ პირველემენტებს უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება მთელ ტრადიციულ ჩინურ ფილოსოფიაში, მეცნიერებაში და მედიცინაში. მათ ხშირად ახსენებენ ჩინურ ტექსტებში. მათ გარეშე წარმოუდგენელია ჩინური ფოლკლორი და ხელოვნება. ჩინური ფერწერა აბრეშუმზე პირველად გაჩნდა მებრძოლი სამეფოების ხანაში. დღეისთვის ცნობილი ყველაზე ადრეული ნაწარმოებებია სამეფო ჩუს სამარხებში ნაპოვნი გამოსახულებები. ერთ სურათზე გამოსახულია ადამიანის ფიგურები, დრაკონები და ფრინველები ფენიქსი. მეორეზე კი - ადამიანები დრაკონებზე. ცინის და ხანის დინასტიების მეფობაში //ძვ.წ. 221-220// განვითარდა ფრესკული, კედლის მხატვრობა. მოხატული იყო როგორც ტაძრები და სასახლეები ისე აკლდამები. სატაძრო მხატვრობა იფურჩქნება ვეის და ძინის დინასტიების დროს. ჩინური ფერწერა წარმოდგენილია სხვადასხვა ჟანრით - პეიზაჟურით, პორტრეტულით და ისტორიულ-ყოფითით. ჩინურ ფერწერაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა პეიზაჟმა. ჩინური პეიზაჟური მხატვრობა არ გამოირჩევა ფერების სიმდიდრით და მრავალფეროვნებით. ის ხშირად მონოქრომულია, მაგრამ ის ძალიან მდიდარია ნიუანსებით და შეხამებებით. ოსტატები ბრწყინვალედ გადმოსცემდნენ ღრუბლიან ჰაეროვან, ქარით გამსჭვალულ თუ მზით გაჩახჩახებულ სივრცეს. ფერმწერები ლი სისიუნი და ლი ჯაოდაო სარგებლობდნენ დეკორატიული სისტემით და ხატავდნენ სიხარულის განწყობით სავსე, კაშკაშა კოლორიტის სურათებს სასახლეებისა და პერსონაჟების დახვავებით. სხვა მხატვარმა ვან ვეიმ პირველმა დაიწყო ხატვა მხოლოდ შავი ტუშით. პოეტი, მხატვარი და განდეგილი, ის იყო პეიზაჟურ მხატვრობაში ხარისხობრივად ახალი ეტაპის დამწყები. ჩინური ფერწერა ტუშით დღესაცაა პოპულარული. ჩინელი მხატვრების პეიზაჟებში ბევრია ევროპელებისთვის ხშირად გაუგებარი სიმბოლოები. იხვების წყვილი იყო ოჯახური ბედნიერების სიმბოლო. ხოხობი აღნიშნავდა წარმატებულ კარიერას, ლოტოსის ყვავილი იყო სიწმინდის სიმბოლო, მარადმწვანე ფიჭვი იყო დღეგრძელობის სიმბოლო. ჩინური ფერწერის ნამდვილ სიმბოლოდ იქცა ველური ქლიავი მეიხუა, რომლის თეთრ-ვარდისფერი ყვავილებიც იშლება როდესაც ყველგან ჯერ კიდევ დევს თოვლი. აყვავებული ქლიავი არის კეთილშობილების და სიმტკიცის სიმბოლო. განსაკუთრებით საინტერესოა პეიზაჟური ფერწერა რომელშიც გამოყოფენ "მთები-წყალი" "ყვავილები-ფრინველების" ტიპის გამოსახულებებს. მცენარეებში განსაკუთრებული ადგილი ეკავათ ორქიდეებს, ველურ ქლიავ მეიხუას, ლერწამს და ქრიზანტემებს. ჩინური ფერწერის ერთ-ერთი უძველესი პორტრეტული ჟანრი ცნობილია ძვ.წ. მე-5 საუკუნიდან. პორტრეტის დახატვა ჩინელი მხატვრისთვის ნიშნავდა სულის, ჭეშმარიტი ბუნების გამოსახვას. ყველაზე პოპულარული იყო ბუდისტების წმინდანთა, ისტორიულ და სახელმწიფო მოღვაწეთა, სახელგანთქმულ პიროვნებათა პორტრეტები. ჩინური ფერწერა არის მხატვრული შემოქმედების პოეტურთან შეერთება. სურათებს თან ახლდა სურათის არსის ამხსნელი კალიგრაფიული წარწერები. მხატვარს ან მოჰყავდა კლასიკური პოეზიის სტრიქონები, ან თვითონ ის წერდა ლექსებს. პოეზიის და ფერწერის ორგანული შერწყმა აღნიშნა მე-9 საუკუნის კრიტიკოსმა ჩჟან იან-იუანმა: "როდესაც მათ არ შეეძლოთ თავისი აზრის გადმოცემა ფერწერით ისინი წერდნენ იეროგლიფებს, როდესაც მათ არ შეეძლოთ თავისი აზრის გადმოცემა დამწერლობით ისინი ხატავდნენ სურათებს". «Конфуций и его учение. Китайская живопись и литература». Размещено: Таисия Николаевна Храмцова - вт, 21/02/2012 - 23:07 Данные об авторе Автор(ы):  Храмцова Т.Н. Место работы, должность:  Карельский филиал МБОУ Устьинской СОШ, заместитель директора по УВР, учитель МХК. Регион:  Тамбовская область Характеристики урока (занятия) Уровень образования:  основное общее образование Целевая аудитория:  Учащийся (студент) Учитель (преподаватель) Класс(ы):  7 класс Предмет(ы):  Мировая художественная культура Цель урока:          Цель:  Формирование у обучающихся положительного отношения к художественной    культуре Китая. Развитие познавательного интереса, кругозора обучающихся. Воспитание уважения к художественной культуре Китая. Тип урока:  Комбинированный урок Учащихся в классе (аудитории):  13 Используемые учебники и учебные пособия:                     Учебник "Мировая художественная культура",7 класс. изд. «Просвещение». Ю.А. Солодовников, 2009 г. Используемое оборудование:  Обо  Оборудование: компьютер, проектор, презентация к уроку, географическая карта Китая, учебник  для 7 класса «Мировая художественная культура: человек в мировой художественной культуре. Ю.А. Солодовников.- М.: Просвещение, 2009 г. Используемые ЦОР:  Презентация к уроку. Краткое описание:  Обучающиеся знакомятся с учением Конфуция; знакомятся с жанрами китайской живописи, выдающимися мастерами живописи; великими образцами китайской поэзии.                             Ход урока 1. Организационный момент.     Здравствуйте, ребята.  Кто мне напомнит, о чем шла речь на прошлом уроке? Мы начали разговор о художественной культуре Китая. 2. Опрос домашнего задания. 3. Мотивация. Слайды 1. Исследователи установили, что истоки художественной культуры Китая, как и многих других восточных цивилизаций, уходят в глубокую древность, в IV тыс. до н. э. За многовековую историю китайский народ не утерял самобытности, а китайское искусство сохранило неповторимый колорит древних традиций, которые со временем превратились в канонизированные представления о жанрах, формах, символах художественного творчества. Как говорил китайский мудрец Лао Цзы: То, что глубоко посадил, нельзя выдернуть.          То, что крепко обхватил, трудно отнять.          Поэтому нельзя положить конец ритуальным подношениям сыновей и              внуков своим предкам.          Сегодня на уроке мы поговорим о великом китайском философе Конфуции, узнаем, в чем заключается суть его учения, познакомимся с такими видами художественной культуры, как живопись, литература. Слайды 2- 4. 4. Изучение нового материала.           Жизнь человека  в Китае постоянно соизмерялась с жизнью природы, ее циклами, ритмами. Трудолюбивые и практичные китайцы представили Вселенную логично и достаточно просто – в виде гармонии двух начал. Первое начало «инь» - земное, женское, темное (луна, Земля). Второе – «ян» - небесное, мужское, светлое (небо, солнце). Ян и Инь не противопоставлены друг другу, они дополняют друг друга, они взаимодействуют в полном согласии, определяя все законы мироздания. Значительное влияние на развитие китайской культуры оказали религиозно – философские учения, и в первую очередь конфуцианство и буддизм. Древнекитайский философ Конфуций (ок.551 – 479 гг. до н.э.) создал учение, согласно которому поведение человека должно определяться его местом в общественной иерархии. Он полагал, что люди станут счастливее, если в любой социальной роли будут сохранять чувство собственного достоинства, чтить предков, уважать старших. Учение Конфуция и его труды стали достоянием национальной художественной культуры Китая. Философ требовал, чтобы искусство возвышало людей и привносило в их жизнь нравственные идеалы. Средством воспитания он считал три вещи: песню, обряд и музыку. Слайды 5 -10.                Китай — удивительная, необычная страна, она всегда манила к себе странников и чужестранцев. Зародившись тысячелетия назад, искусство Китая процветает и сегодня. Рано изобретя бумагу, китайцы записывали свои наблюдения и составили каталог всех гор и пустынь на территории Китая, перечислили названия земель и морей, находящихся на окраинах или за пределами страны. Из древних книг наиболее почитаемы: «И цзин» («Книга перемен»), «Шуцзин» («Книга преданий»), «Шицзин» («Книга песен»). Слайд 11. Наряду с великими шедеврами архитектуры, скульптуры здесь  родились такие легендарные поэты, как Лу Танг, Ван Вэй, Ли Бо, Тао Юаньмин, Ду Фу. Я предлагаю вам познакомиться с творчеством некоторых их них. Слайды 12 -15.           Обучающиеся вслух читают произведения Ли Бо, Ду Фу. 5. Физкультминутка.          Традиции Китая, его культура и искусство разительно отличаются от западных. Китайские картины — это живопись акварелью по шёлку, тушью на особой бумаге из мягкого тонкого волокна. С необычайной убедительностью китайские мастера сумели передать поэтическую красоту природы, свои представления о совершенной гармонии и величии Вселенной. В основном живопись представлена вертикальными или горизонтальными свитками из шелка или бумаги. Вертикальные свитки развешивались по стенам и не превышали 3 м.  Горизонтальные свитки с изображением пейзажей, жанровых сцен и городских видов предназначались для долгого рассматривания и порой достигали нескольких десятков метров. Медленно разворачивая подобный свиток, зритель как будто читал длинную книгу путешествий. В китайской живописи используются кисти разных размеров, от очень тонких до очень толстых (от 5 миллиметров до 5 сантиметров). Штрих может быть легким как облако или мощным, как дракон.                   Слайд 16. Основа китайской живописи отнюдь не философия или религия, как это может показаться на первый взгляд. Принципы китайской живописи заключаются в любовании природой как совершенным творением.         В Китае не существовало натюрморта в привычном для нас смысле, неподвижные предметы с точки зрения китайцев мертвы без динамики движения жизни и времени. Если рисовали камни или фрукты, то рядом с камнем всегда растение, а фрукты всегда на ветке. В древнем Китае родилась особая техника живописи У-Син. У-Син — это система пяти первоэлементов (вода, огонь, дерево, земля и металл). Этим первоэлементам придается огромное значение во всей традиционной китайской философии, науке и медицине; упоминания о них часто встречаются в китайских текстах; без них не мыслим китайский фольклор и искусство. Слайд 17. Китайская живопись на шелке впервые появилась в эпоху Сражающихся царств. Самыми ранними изделиями, известными на сегодняшний день, являются рисунки на шелке из погребений времен царства Чу; на одном изображены человеческие фигуры, драконы и птицы феникс, на другом — люди верхом на драконах.          В царствование династий Цинь и Хань (221 — 220 вв. до н. э.) получила развитие фресковая живопись. Она была распространена не только во дворцах и храмах, но и при захоронениях. Бурный расцвет храмовой живописи падает на период династий Вэй, Цзинь.        Слайды 18-19. Китайская живопись представлена различными жанрами: пейзажным, портретным и историко-бытовым. Особое значение в китайской живописи приобрел пейзаж. Пейзажная живопись Китая не отличается богатством и разнообразием красок. Зачастую она монохромна (одноцветна), но сколько в ней едва уловимых оттенков и сочетаний! Мастерам блестяще удавалось передать воздушное пространство, кутанное туманными облаками, пронизанное порывистым холодным ветром или залитое ярким солнечным светом.         Живописцы Ли Сысюнь и Ли Чжаодао пользовались особой декоративной системой и писали наполненные ощущением радости, яркие по колориту картины с нагромождением дворцов и персонажей. Слайд 20. Другой художник Ван Вэй первым стал писать только черной тушью с размывом. Поэт, художник и отшельник, он явился родоначальником нового направления, качественно нового этапа в пейзажной живописи. Китайская живопись тушью не теряет своей популярности по сей день. Слайд 21-22. В пейзажах китайских художников много символов, зачастую непонятных европейцу: пара уточек символизировала семейное счастье, фазан – удачную карьеру, цветок лотоса – символ чистоты, вечнозеленая сосна- долголетие. Настоящим символом китайской живописи стала мейхуа, розово-белые цветы которой раскрываются, когда повсюду еще лежит снег. Цветущая слива мейхуа – символ благородства и стойкости. Слайды 23-26.  Особый интерес представляет пейзажная живопись, в которой выделяют изображения типа «горы - вода» и «цветы -птицы». Особое место среди растений занимали орхидеи, дикая слива мейхуа, бамбук и хризантемы. Слайд 27. Жанр портрета – один из древнейших в китайской живописи. Он известен еще с 5в до н.э. и связан с культом предков. Написать портрет для китайского художника означало «выразить душу», «писать образ», «писать истинную природу человека». Наиболее популярны были изображения буддийских святых, исторических и государственных деятелей, знаменитых людей.    Слайд 28. Китайская живопись представляет собой объединение художественного искусства с поэтическим. Нередко картины сопровождались каллиграфическими надписями, поясняющими суть картины.  Художник или цитировал классические строки поэзии, или сам сочинял стихи. Органическое слияние поэзии и живописи отметил Чжан Янь-юань, китайский критик, живший в 9 веке: «Когда они не могли выразить свою мысль живописью, они писали иероглифы, когда они не могли выразить свою мысль через письменность, они писали картины». 6. Закрепление.       Итак, ребята,  о чем же мы говорили на уроке? (Ответы детей). А теперь, я предлагаю вам разгадать этот кроссворд. (На доске – кроссворд).        с в м и п е й з а ж т й о я х ш к о н ф у ц и й а ц з и н ь н Вопросы по горизонтали: 1. Какой жанр в китайской живописи приобрел особое значение? (пейзаж). 2. Древнекитайский мудрец, философ, основоположник  религиозно – философские учения, ставшего достоянием национальной художественной культуры Китая. (Конфуций). 3. Вселенную китайцы представляли в виде гармонии двух начал. Как называется  начало, характеризующее всё земное, женское, темное (луна, Земля)? (инь). Вопросы по вертикали: 1. Рулон из  шелка или бумаги, на котором китайские художники писали свои картины. (Свиток). 2. Как называется  начало, характеризующее небесное, мужское, светлое (небо, солнце)? (Ян). 3. В пейзажах китайских художников много символов. Что является символом благородства и стойкости? (Мейхуа). 4.  Древняя Книга песен. (Шицзин).  И еще несколько вопросов: - В чем заключается суть учения Конфуция? - Каковы принципы китайской живописи? - Что вы можете сказать о китайской поэзии? - Какие жанры китайской живописи вы запомнили? - В чем особенность китайской живописи?         7. Подведение итога урока.        Хорошо, ребята, справились с заданием. К каким же выводам можно прийти, исходя из того материала, с которым вы сегодня познакомились на уроке? (Обучающиеся формулируют свои выводы, вместе с учителем подводят итог урока).  Выводы: 1. Учение Конфуция о человеке содержит общечеловеческие ценности, Поэтому его взгляды интересны и для современности. 2. Особенность древнекитайской мифологии состоит в том, что устройство Вселенной определяют не боги, а абстрактные понятия Ян – Инь и пять взаимодействующих первоэлементов: огонь, вода, дерево, металл, земля. 3. Образ человека был неразрывно связан с природой. Он ощущал ее как часть космоса, при этом в творчестве проявлялось личностное начало. 4. Характерным явлением средневековой культуры Китая было тесное взаимодействие словесного и художественного творчества, каллиграфии и живописи. 5. Почитание предков и традиций – характерная черта китайского образа жизни. 8. Оценки за урок (комментарии учителя). 9. Задание на дом: стр. 69- 73, прочитать и ответить на вопросы в конце параграфа; Творческое задание: представьте себя на месте китайских художников и нарисуйте рисунки в жанрах «горы - вода» и «цветы -птицы» (кому что больше понравилось).