ანდრე მორუა და ლ.ვ.კორნილოვა სენტ ეგზიუპერის შესახებ
"თქვენ გაძღომის ეგოიზმს უძახით სიყვარულს. სიყვარული კი იწყება იქ სადაც არაფერს ელიან სამაგიეროდ".  |
| ეს ანდრე მორუაა |
ანდრე მორუას წიგნი მონტენიდან არაგონამდე:
თავი ანტუან დე სენტ ეგზიუპერი //თარგმანი 1983 წელს გამოცემული რუსული თარგმანიდან, შემოკლებით//:
ავიატორი,სამოქალაქო და სამხედრო მფრინავი,ესეისტი და პოეტი ანტუან დე სენტ ეგზიუპერი ვინის,სტენდალის,ვოვენარგის შემდეგ,მალროსთან.ჟიულ რუასთან და რამოდენიმე ჯარისკაცთან და მეზღვაურთან ერთად ეკუთვნის საფრანგეთის მიერ გაჩენილ მოქმედების ფილოსოფოსთა მცირერიცხოვან ჯგუფს.
კიპლინგისგან განსხვავებით ის არ ყოფილა მარტო აღფრთოვანებული მოქმედების ადამიანებით. კონრადის მსგავსად ის თვითონ მონაწილეობდა საქმეებში რომლებიც აღწერა. ათი წლის მანძილზე ის დაფრინავდა ხან რიო-დე-ოროს,ხან ანდების კორდილიერების თავზე. ის დაიკარგა უდაბნოში და ის გადაარჩინეს ქვიშათა მფლობელებმა. ერთხელ ის ჩავარდა ხმელთაშუა ზღვაში. მეორედ დაეცა გვატემალას მთების ჯაჭვზე.
თავისუფლებისთვის ჰაერში იბრძოდა 1940 წელს და ისევ იბრძოდა 1944 წელს.
მისი მეგობრები იყვნენ სამხრეთ ატლანტიკის დამპყრობლები მერმოზი და გიიომე.
აქედანაა სენტ-ეგზიუპერის ყოველი სიტყვის დამაჯერებლობა.
აქედანვეა ცხოვრებისეული სტოციზმი ვინაიდან მოქმედება ავლენს ადამიანის საუკეთესო თვისებებს.
მაგრამ ლიუკ ესტანი, რომელმაც დაწერა შესანიშნავი წიგნი "სენტ-ეგზიუპერი თავის თავზე" მართალია როდესაც ამბობს რომ მოქმედება არ ყოფილა თვითმიზანი სენტ-ეგზიუპერისთვის.
" თვითმფრინავი საშუალებაა და არა მიზანი. ცხოვრებას საფრთხეში არ აგდებ თვითმფრინავის გულისთვის ისევე როგორც გლეხი არ ხნავს გუთანის გულისთვის".
და ლიუკ ესატანი ამატებს: "ის ხნავს იმიტომ რომ ხნულში დათესოს და არა უბრალოდ ხნულების გავლებისთვის. მოქმედება თვითმფრინავისთვის იგივეა რაც ხვნა გუთნისთვის.
რა მოსავალს გვპირდება ასეთი რამე?" ამაზე შეიძლება პასუხის ასე გაცემა: თესავ ცხოვრების წესებს და მოსავლად იღებ ადამიანებს იმიტომ რომ ადამიანი წვდება მხოლოდ იმას რაშიც თვითონ მიუღია უშუალო მონაწილეობა.
აი რატომ შფოთავდა ჩემს თვალწინ სენტ-ეგზიუპერი ალჟირში 1943 წელს როდესაც მას არ აძლევდნენ ფრენის უფლებას. მას აღარ შეეძლო მიწასთან კონტაქტი მაშინ როდესაც მას არ აძლევდნენ ცაში აფრენის საშუალებას.
შუალედური ეტაპები:
ბევრი თანამედროვე ყვებოდა ამ ხანმოკლე მაგრამ მოვლენებით სავსე ცხოვრებაზე. თავიდან სენტ-ეგზიუპერი იყო "ძლიერი,მხიარული, გახსნილი" ბიჭუნა რომელიც უკვე 12 წლის ასაკში იგონებდა აეროპლან-ველოსიპედს დარომელმაც განაცხადა რომ "აფრინდება ცაში და ხალხი დაიძახებს გაუმარჯოს ანტუან დე სენტ ეგზიუპერის!"
| ესეც ანდრე მორუაა |
სინამდვილეში ის უკვე მაშინ იყო ქედმაღალი და დაბნეული,მაგრამ მუდამ ხალისიანი და უშიშარი პატარა უფლისწული...
მასში არაჩვეულებრივად გამოიკვეთა ავიატორის მოწოდება,მაგრამ მას ძალიან გაუჭირდა ამ მოწოდების განხორციელება.
სამხედრო ავიაციამ ის ჩარიცხა მხოლოდ თადარიგში.
მხოლოს 27 წლის სენტ ეგზიუპერი გახდა სამოქალაქო მფრინავი და შემდეგ მაროკოში აეროდრომის უფროსი.
მაროკოს მაშინ გლეჯდნენ წინააღმდეგობები.
"დიდ უფროსად გადაქცეულმა პატარა უფლისწულმა" გამოაქვეყნა წიგნი "სამხრეთის საფოსტო" და ის ეზიარა ლიტერატურას ისე რომ დარჩა მამაც და ენერგიულ პილოტად და შემდეგ ბუენოს-აირესში კომპანია "აეროპოსტალის" ფილიალის ტექნიკურ დირექტორად.
ბუენოს-აირესში ის მუშაობს მერმოზის და გიიომეს გვერდით. ის ხვდება მრავალ და მძიმე ავარიებში და მხოლოდ სასწაულით რჩება ცოცხალი.
1931 წელს ის ქორწინდება ესპანელი მწერალი გომეს კარილიოს ქვრივზე, წარმოშობით სამხრეთ ამერიკელ კონსუელოზე. ამ ქალის ფანტაზიამ აღაფრთოვანა პატარა უფლისწული.
ავარიები გაგრძელდა. ერთხელ სენტ-ეკზი კინაღამ დაიმტვრა საშინელი დაცემის დროს. მეორედ კი იძულებითი დაჯდომის დროს ის ჩაიკარგა ქვიშებში.
უდაბნოს გულში წყურვილით დატანჯული ის განიცდის "ადამიანთა პლანეტის" ისევ პოვნის მწვავე საჭიროებას.
1939 წ. იფეთა ომმა. ექიმები ამტკიცებდნენ რომ მრავალი გადატეხის და კონტუზიის შედეგად სენტ ეგზიუპერი სრულებით უვარგისია ავიაციისთვის,მაგრამ ის მაინც ახერხებს მზვერავ ავიაჯგუფ 2/33-ში მოხვედრას.
მტრის შემოჭრის დროს რამოდენიმე ბრძოლის შემდეგ ჯგუფს აგზავნიან ალჟირში დაახდენენ მისი პირადი შემადგენლობის დემობილიზაციას.
წლის ბოლოს სენტ-ეკზი ჩავიდა ნიუ იორკში,სადაც ჩვენ შევხვდით ერთმანეთს. იქ მან დაწერა ამერიკაში და მაშინ მტრის მიერ ოკუპირებულ საფრანგეთში დიდად პოპულარული წიგნი "სამხედრო მფრინავი". მე მთელი არსებით მივეჩვიე მას და სიამოვნებით გავიმეორებდი ლეონ-პოლ ფარგის შემდეგ "მე ის ძალიან მიყვარდა და ყოველთვის დავიტირებ მას".
და როგორ შეიძლებოდა არ გყვარებოდა ძლიერი და ნაზი,გონიერი და ძლიერი ინტუიციის მქონე ადამიანი?
მას უყვარდა რიტუალური ცერემონიები,იდუმალების ატმოსფერო. მათემატიკოსის უეჭველი ნიჭი მასში ეხამებოდა თამაშისკენ ბავშვურ მისწრაფებას. მას ან მიჰყავდა საუბარი ან ჩუმდებოდა და თითქოს აზრით მიდიოდა რაღაც უცხო პლანეტაზე.
მე ვყოფილვარ მასთან ლონგ აილენდზე,დიდ სახლში რომელსაც ქირაობდნენ ის და კონსუელო. სენტ-ეგზიუპერი მუშაობდა ღამ-ღამობით. სადილის შემდეგ საუბრობდა,ყვებოდა,აჩვენებდა კარტის ფოკუსებს,შემდეგ შუა ღამისთვის,როცა ყველა წვებოდა დასაძინებლად ის ჯდებოდა საწერ მაგიდასთან.
მე ვიძინებდი. დილის ორი საათისთვის მაღვიძებდა ყვირილი კიბეზე "კონსუელო! კონსუელო!..; მომშივდა... შემიწვი ერბოკვერცხი" . კონსუელო ჩადიოდა თავისი ოთახიდან. მე საბოლოოდ ვიღვიძებდი და ვუერთდებოდი მათ და სენტ-ეგზიუპერი ისევ ლაპარაკობდა,თანაც ლაპარაკობდა ძალიან კარგად. დანაყრების შემდეგ ის ისევ ჯდებოდა სამუშაოდ. ჩვენ ვცდილობდით ისევ დაძინებას. მაგრამ ძილი ხანმოკლე იყო ვინაიდან ორიოდე საათის შემდეგ ისევ ისმოდა ყვირილი "კონსუელო მომეწყინა,მოდი ვითამაშოთ ჭადრაკი". შემდეგ ის გვიკითხავდა ახლად დაწერილ ფურცლებს და კონსუელო, თვითონ პოეტი, კარნახობდა მას ოსტატურად მოგონილ ეპიზოდებს.
როდესაც გენერალ ბეტუარი ჩამოვიდა შეერთებულ შტატებში შეიარაღებისთვის სენტ-ეკზმაც და მეც ვთხოვეთ მას რომ მოეცა ჩვენთვის აფრიკაში ფრანგულ ჯარში სამსახურის უფლება და შესაძლებლობა.
სენტ-ეკზი ჩემზე რამოდენიმე დღით ადრე წავიდა ნიუ იორკიდან და როდესაც მე ჩავფრინდი ალჟერში ის უკვე შემხვდა აეროდრომზე.
მას ჰქონდა უბედური სახე. ანტუანი ხომ მწვავედ განიცდიდა ადამიანთა კავშირს და და მუდამ გრძნობდა რომ გარკვეულად პასუხისმგებელი იყო საფრანგეთის ბედზე.
და ეხლა მან აღმოაჩინა რომ ფრანგები გაყოფილები არიან.
ერთმანეთს უპირისპირდებოდა ორი გენერალური შტაბი. ის ჩარიცხეს მეთაურთა რეზერვში და მან არ იცოდა მისცემდნენ თუ არა მას ფრენის უფლებას. ის უკვე 44 წლის იყო და მაინც ჯიუტად მოითხოვდა რომ მისთვის მიეცათ უფრო ახალგაზრდა გულებისთვის შექმნილი სწრაფი მანქანა პ-38-ის მართვის საშუალება. ბოლოს და ბოლოს რუზველტის ერთ-ერთი შვილის ჩარევის შედეგად სენტ-ეგზიუპერიმ მიიღო თანხმობა.
მოლოდინში კი ის მუშაობდა ახალ წიგნზე //თუ პოემაზე// რომელსაც მოგვიანებით დაარქვეს "ციტადელი".
მაიორად გამხდარი სენტ-ეგზიუპერი შეუერთდა მზვერავთა მისთვის ძვირფას ჯგუფ 2/33-ს, "სამხედრო მფრინავის" ჯგუფს.
უფროსები ღელავდნენ მის სიცოცხლეზე და ამიტომ უხალისოდ აძლევდნენ მას ფრენის უფლებას. მას დაპირდნენ ხუთ გაფრენას, მან მიიღო თანხმობა კიდევ სამ გაფრენაზე.
მაშინ ოკუპირებული საფრანგეთის თავზე მერვე გაფრენიდან ის არ დაბრუნდა. ის გაფრინდა დილის ცხრის ნახევარზე და ორის ნახევრისთვის ის არ იყო დაბრუნებული.
ოფიცერთა სასადილოში შეკრებილი მისი ამხანაგები წამდაუწუმ იყურებოდნენ საათზე. ეხლა მას საწვავი რჩებოდა მხოლოდ ერთი საათისთვის.
სამის ნახევრისთვის აღარ დარჩა არავითარი იმედი. ყველა დიდხანს დუმდა. შემდეგ ესკადრილიის უფროსმა უთხრა ერთ-ერთ მფრინავს:
"თქვენ შეასრულებთ მაიორ სენტ-ეგზიუპერისთვის მიცემულ დავალებას".
ყველაფერი დამთავრდა ისე როგორც სენტ-ეკზის რომანში და შეიძლება წარმოვიდგინოთ რომ როდესაც მას აღარ დარჩა საწვავი და,ალბათ,იმედიც,მან მიმართა თვითმფრინავი ზევით,ვარსკვლავებით მოფენილი ცისკენ.
II. მოქმედების კანონები:
გმირული სამყაროს კანონები მუდმივია და ჩვენ მათ ვხედავთ როგორც ეგზიუპერის ისე კიპლინგის ნაწარმოებებში.
მოქმედების პირველი კანონია დისციპლინა.
დისციპლინა მოითხოვს რომ ქვეშევრდომი პატივს სცემდეს თავის უფროსს მაგრამ იმასაც რომ უფროსი უნდა იყოს პატივისცემის ღირსი და ის თავის მხრივ პატივს სცემდეს კანონებს.
არაა იოლი, სულაც არაა იოლი უფროსობა! "ო უფალო,მე ვცხოვრობდი ძლიერი,მარტო!"-ამბობს მოსე დე ვინისთან. მფრინავთა უფროსი რივიერი "ღამის ფრენაში" ნებაყოფლობით იკეტება მარტოობაში. მას უყვარს თავისი ქვეშევრდომები. რაღაც ბნელ სინაზეს განიცდის მათ მიმართ. მაგრამ როგორ უნდა იყოს ის ღიად მათი მეგობარი როდესაც ის უნდა იყოს მკაცრი,მომთხოვნი,დაუნდობელი?
მას უჭირს დასჯა,მეტიც,მან შესანიშნავად იცის რომ დასჯა ზოგჯერ უსამართლოა,რომ ადამიანს არ შეეძლო სხვანაირად ქცევა. მაგრამ მხოლოდ უმკაცრესი დისციპლინა იცავს დანარჩენ მფრინავთა სიცოცხლეს და უზრუნველყოფს წესიერ სამსახურს.
"წესები,-წერს სენტ-ეგზიუპერი,-გვანან რელიგიურ რიტუალებს. ისინი უაზროდ ჩანან,მაგრამ ისინი ზრდიან ადამიანებს".
ზოგჯერ სხვათა გადასარჩენად საჭიროა ერთი ადამიანის თავგანწირვა და უფროსის ბეჭებს აწვება საშინელი პასუხისმგებლობა-მან უნდა შეარჩიოს მსხვერპლი. შეიძლება აუცილებელი გახდეს მეგობრის გაწირვა,მაგრამ მას არა აქვს თავისი შფოთის გამოხატვის უფლება:
"გიყვარდეთ ხელქვეითები, მაგრამ არ უთხრათ მათ ამის შესახებ".
რას აძლევს უფროსი თავის ხალხს მორჩილების სანაცვლოდ ? ის აძლევს "დირექტივებს".
უფროსი თავისი ხალხისთვის ჰგავს შუქურას რომელიც ღამით მფრინავს უჩვენებს გზას.
ცხოვრება ქარიშხალია,ცხოვრება ჯუნგლებია. ადამიანი იღუპება თუ კი ის არ ებრძვის ტალღებს,ლიანების ხშირ ხლართს.
უფროსის მტკიცე ნებით მუდამ წაქეზებული ადამიანი ამარცხებს ჯუნგლებს.
ის ვინც ემორჩილება კანონიერად თვლის მეთაურის სიმკაცრეს თუ კი სიმკაცრე იცავს მის სიცოცხლეს.
"ამ ხალხს უყვარს თავისი საქმე იმიტომ რომ მკაცრი ვარ",-ამბობს რივიერი.
რას აძლევს უფროსი კიდევ თავის ხელქვეითებს?
ის აძლევს გამარჯვებას,ხანგრძლივ სიცოცხლეს თანამედროვეთა გულში.
ინკების ცივილიზაციიდანგადარჩა მხოლოდ მთაზე მდგომი ტაძარი და მისი ჭვრეტისას როვიერი ეკითხება თავის თავს:
"რა სასისტიკი აუცილებლობისთვის ან რა უცნაური სიყვარულის გულისთვის აიძულა ძველი ხალხების ბელადმა თავის ქვეშევრდომთა ბრბოები მწვერვალზე ამ ტაძრის და ამით თვითონ მათთვის მარადიული ძეგლის აგება?"
ვიღაც კეთილგანწყობილი ადამიანი ამაზე უეჭველად უპასუხებდა:
"განა არ აჯობებდა არ აეშენებინათ ეს ტაძარი,და არ ეტანჯათ არავინ მისი მშენებლობით?"
მაგრამ ადამიანი კთილშობილი არსებაა და მას კომფორტზე.ბედნიერებაზე მეტად უყვარს სიდიადე.
მაგრამ ბრძანება გაცემულია და ადამიანები იწყებენ მოქმედებას და მაშინ გმირული სამყაროს კანონებით მოქმედებას იწყებს თანაამხანაგთა,თანამშრომელთა მეგობრობა.
ამ გრძნობას,მეგობრობის გრძნობას აჩენენ და ამტკიცებენ საერთო საშიშროების,საერთო თავგანწირულობის,საერთო ტექნიკური საშუალებების კავშირები.
ასეთი გაკვეთილები მოგვცეს მერმოზმა და სხვა ჩვენმა ამხანაგებმა.
ყოველი ხელობის სიდია უწინარეს ყოვლისა ალბათ იმაშია რომ ის აერთიანებს, ერთმანეთთან აკავშირებს ადამიანებს. არაფერია ადამიანთა კავშირზე,თანადგომაზე უფრო ძვირფასი".
მუშაობა მატერიალური კეთილდღეობისთვის? რა თვითმოტყუებაა! ამ გზითადამიანი იძენს მხოლო ნაცარს და ფერფლს და ამას არ მოაქვს არაფერი რისთვისაც ღირს ცხოვრება.
"მე ვიხსენებ დაუვიწყარ ამბებს,ვაჯამებ ყველაზე მნიშვნელოვანს განცდილისგან-დიახ,ყველაზე მნიშვნელოვანი,ყველაზე წონადი იყო ის საათები რომლებსაც ვერ მომცემდა მთელი მსოფლიოს ოქროც".
მდიდარს ჰყავს თანამესუფრე-თანამეინახეები და ხელებში შემაცქერლები, ძლიერს-კარისკაცები,მოქმედს-ამხანაგები-მეგობრები.
" ჩვენ.ისე როგორც ნადიმზე,ცოტათი აღგზნებულები ვიყავით,თუმცა არაფერი გვქონია. მხოლოდ ქარი,ქვიშა და ვარსკვლავები ტრაპისტების სულისკვეთებით. მაგრამ ამ სუსტად განათებულ მაგიდასთან რამოდენიმე ადამიანი,ვისაც არაფერი დარჩა მოგონებათა გარდა,ერთმანეთს უზიარებდა უხილავ განძს.
როგორც იქნა შევხვდით. ხდება ხოლმე რომ მდუმარე ან უმნიშვნელო სიტყვების თქმით მიეხეტები სხვათა გვერდით. მაგრამ მოდის საფრთხე და მაშინ ჩვენ ერთმანეთისთვის საყრდენები ვართ. მაშინ აღმოჩნდება რომ ჩვენ ვართ ერთი ძმობის წევრები. ეზიარები ამხანაგთა ფიქრებს და მდიდრდები. ჩვენ ვუღიმით ერთმანეთს. ასეა ბედნიერი ზღვის უსაზღვროებით განთავისუფლებული ადამიანი".
ესკადრილიაში,ჯარში,ქარხანაში თუ სპორტულ გუნდში სხვა ადამიანების გვერდით ყოფნით ადამიანი საკუთარი თავის დავიწყებით პოულობს საკუთარ თავს
"ჩვენ სავსე მკერდით ვსუნთქავთ მხოლოდ მაშინ როდესაც დაკავშირებული ვართ ძმებთან და გვაქვს საერთო მიზანი.
ჩვენ გამოცდილებით ვიცით რომ სიყვარული არაა ერთმანეთს მიშტერება. სიყვარული არის ერთი მიმართულებით ერთად ყურება.
ამხანაგები არიან მხოლოდ ისინი ვინც ალპინისტების მსგავსად გადაბმულები ადიან ერთმწვერვალზე".
საერთო საქმით გაერთიანებულები ანდობიან ადამიანს და მას უნდა რომ იყოს მათი ნდობის ღირსი. ამიტომ ის ხდება ადამიანად ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით.
თავისი რაზმიდან შორს მყოფიც ის დაიცავს გულში თავისი ამხანაგების გაგების და მოწონების ამ მოთხოვნილებას.
თოვლში დაკარგულ,ილაჯგაწყვეტილ გიიომეს მტანჯველად უნდოდა მიწაზე დაწოლა და უკანასკნელი ძილით დაძინება:
"ამხანაგებს სჯერათ რომ მივდივარ. მათ სჯერათ ჩემი. არაკაცი ვიქნები თუ გავჩერდები..."
თუმცა ეს მამაკაცური მეგობრობა, ეს ამხანაგობა გამოირჩევა სიმკაცრით:
"ამხანაგის სიკვდილი არ აკვირვებს არავის-ასეთია ჩვენი ხელობა".
და მაინც ვერც ერთი ახალშეძენილი მეგობარი ვერ შეცვლის დაღუპულ ამხანაგს.
"ძველ მეგობრებს სასწრაფოდ ვერ შექმნი".
რა როლს ასრულებს ამ გმირულ სამყაროში ქალი ?
კიპლინგის ქმნილებებშუ ქალი ან მეგობარია საფრთხეებში და შრომაში ან მაცდურის რომელიც ადამიანს აშორებს მისი მოწოდებისგან.
სენტ-ეგზიუპერის რომანებში უკანა პლანზე ზოგჯერ ჩანან მფრინავთა ნაზი,ყოველ დღე სიკვდილის თვალებში მაცქერალი ქმრების მორჩილად მომლოდინე ცოლები.
ძველად მოქმედების ადამიანი აიდეალებდა რომლისგანაც ჩამოშორებული იყო.
ჯვაროსნულმა ომებმა გამოიხმეს მშვენიერი მანდილოსნები,შუა საუკუნეების გმირული საგალობლების წარჩინებული მანდილოსნები.
როდესაც აკვირდები სენტ-ეგზიუპერის გმირებს გეჩვენება რომ მფრინავს გაცილებით უფრო ნაკლები დრო აქვს შორს მყოფ შეყვარებულზე ოცნებისთვის ვიდრე ჯარისკაცს ან მეზღვაურს.
მფრინავისთვის საფრთხე უფრო მუდმივია. ძრავის ჩაქრობა სიკვდილია. თუ კი ფრენის დროს დიდ სიმაღლეზე დაბინძურდება ბალონი ჟანგბადით მფრინავი იძინებს სამარადისო ძილით.
რა არის ასეთი ადამიანისთვის შორს მყოფი ქალაქები და ქალები? მხოლოდ შეჩერება გზაში. გაკვრით ნანახი ახალგაზრდა ქალიშვილი აღელვებს გმირს თავისი მკაცრი სილამაზით მაგრამ რა ქნას გმირმა? ის ისევ უნდა გაფრინდეს.
მფრინავი მოქმედების სხვა ადამიანებისგან განსხვავდება იმითაც რომ მისი სამყარო არაჩვეულებრივად აბსტრაქტულია. როდესაც დედამიწას უყურებ უზარმაზარი სიმაღლიდან ის გეჩვენება ცარიელად. ათი საათიდან 9 საათი თვითმფრინავი დაფრინავს ოკეანის,უდაბნოს ან ჯუნგლების თავზე.
მარაკეშსა და დაკარს შორის ადამიანები იმდენად ცოტანი არიან რომ გეჩვენება რომ ისინი ჯერ სავსებით არ დამკვიდრებულან მიწაზე.
დაკარსა და ბრაზილიას შორის საერთოდ არაა ადამიანის კვალი და თვითონ ბრაზილიაში უამრავი ისეთი ჭაობი და ტყეა სადაც ადამიანს ფეხი არ დაუდგავს.
საჰაერო მოგაზაურისთვის ჰავა და წელიწადის დროები არამყარი ცნებებია, ის გადადის გაზაფხულიდან ზამთარში და რამოდენიმე საათში ბრუნდება ზაფხულში. ცხოვრება მისთვის ნამდვილი სიზმარია. მას ახასიათებს სიზმრებისთვის სახასიათო უგონობა და მოულოდნელი ცვლილებები.
სენტ-ეგზიუპერი ყვება რომ როდესაც პირველად დაჯდა აფრიკის მიწაზე,იქ დაჰყო მხოლოდ 30 წამი. ის სასწრაფოდ მივიდა თვითმფრინავთან რომელიც ელოდა მას. "თქვენ ეხლავე წახვალთ ფოსტით საფრანგეთში",უთხრა მას უფროსმა და ეგზიუპერიც მაშინვე გაფრინდა.
განა აფრიკა შეიძლება იგივე იყოს მფრინავისთვის რაც იყო სპაგისთვის ან კოლონიური ჯარების მსროლელისთვის? მფრინავისთვის ბევრი ქალაქი მხოლოდ ასაფრენი ბილიკია,დაჯდომის ადგილი.
სადაც არ უნდა ყოფილიყო -მელბურნში,ჩუნცინში,კალკუტაში,ნიუ იორკში,ტუნისში თუ რიო დე ოროში, ის დაინახავდა მხოლოდ ასაფრენ ბილიკებს, ანგარებს, ბენზინმზიდებს, ქვიშას,დატკეპნილ ნიადაგს, და კიდევ, შეიძლება,შორს მდგარ რამოდენიმე ხეს.
სინამდვილე მისთვის სხვაგანაა.
ადამიანური საზოგადოების რეალობა ესკადრილიაა, საჰაერო ხაზის ამხანაგები. რაც შეეხება ბუნების რეალობას,ის მას იცნობს თვითმფრინავის მრშვეობით. ის მას იცნობს როგორც გლეხი
"მიწა ყველანაირ წიგნზე უკეთესად გვაძლევს საკუთარი თავის გაცნობის საშუალებას ვინაიდან მიწა გვეწინააღმდეგება. ადამიანი საკუთარ თავს შეიცნობს წინააღმდეგობებთან ბრძოლისას. მაგრამ ამისთვის საჭიროა იარაღი. საჭიროა შალაშინი ან გუთანი.
გლეხი თავისი მიწის დამუშავებისას თანდათანობით იგებს ბუნების საიდუმლოებებს და საყოველთაო ჭეშმარიტებას.
ასევეა თვითმფრინავი, საჰაერო გზების გამყვანი იაღაღი რომელიც ადამიანს აზიარებს მარადიულ საკითხებს."
ზღვაოსანმა უნდა იფიქროს თავის გემის ხის ან ლითონის კორპუსის გადარჩენაზე და ამიტომა მას ესმის ზღვის მდგომარეობა,ზღვის დინებები,ქარიშხლების მომასწავებელი ნიშნები,ცარგვალის სიმკაფიოე.
მფრინავი კი ესაუბრება ღრუბლებს, ორმოებს საჰაერო გზებზე და ნიადაგის უსწორმასწორობებს.
მიაქციეთ ყურადღება იმას თუ როგორ აღუწერს თავის ამხანაგს, დამწყებ მფრინავს ესპანეთს გამოცდილი მფრინავი // "ადამიანთა პლანეტა"// . ის არ ლაპარაკობს ქალაქებზე და ადამიანებზე. ის ლაპარაკობს რაღაც წყაროზე რომელიც ვერაგულად ალბობს მინდორს,ფორთოხლის სამ ხეზე რომლებიც ხელს უშლიან მიწაზე დაჯდომას,ცხვრების ფარაზე რომელიც საშიშია გაცხარებისას.
გადაიკითხეთ სტრიქონები 1940 წლის უკანდახევის შესახებ: აი როგორ გამოიყურებოდა ის ზევიდან:
"და მე მივფრინავ გზების თავზე და გზებზე მიედინება შავი მასა". როდესაც მწერალი ლაპარაკობს ადამიანთა მდინარეზე ეს მისთვის არაა პოეტური ხატი. ესაა ზუსტი და ნამდვილი აღწერა იმისა რასაც ხედავს. ნებისმიერო აღწერა აზრს იძენს მხოლოდ მაშინ როდესაც ადამიანი უყურებს თავისი პროფესიის პრიზმით.
მფრინავი აზროვნებს თანავარსკვლავედთა და კონტინენტების მასშტაბით და რისი ცოდნა შეუძლია სამყაროზე, ვთქვათ, ჩინოვნიკს?
"ბებერო ჩინოვნიკო მოხელევმავტობუსში ჩემო მეზობელო,არავინ დაგხმარებია გაქცევით თავის შველაში და ეს არაა შენი ბრალი. შენ ააგე შენი წყნარი პატარა სამყარო, ამოაშენე სინათლისკენ მიმავალი ყველა ხვრელი ისე როგორც აკეთებენ ტერმიტენი. მოკალათდი და დაიმალე შენს ობივატელურ კეთილდღეობაში, ძველ ჩვევებში, ჩახუთულ პროვინციულ წყობაში.
შენ ააგე შენი ბეჩავი თავშესაფარი და დაემალე ქარს,ზღვის მოქცევას და ვარსკვალვებს. შენ არ გინდა შენი თავის დატვირთვა დიდი ამოცანებით,შენ ძლივს დაივიწყე რომ ხარ ადამიანი.
შენა არ სვამ უპასუხო კითხვებს. შენ არა ხარ სივრცეში მქროლავი პლანეტის მკვიდრი. შენ ხარ ქალაქი ტულუზას უბრალო ობივატელი.
ვერვინ გტაცა ხელი და გაგაჩერა,ეხლა კი მეტისმეტად გვიანაა.
თიხა რომლისგანაც გამოძერწილი ხარ გახმა და გამაგრდა და ვეღარაფერი გააღვიძებს შენში ჩაძინებულ მუსიკოსს ან პოეტს,ან ასტრონომს რომელიც შეიძლება შენში ცხოვრობდა ოდესღაც.
მე აღარა მწყინს წვიმისა რომელიც ასხამს ფანჯარაში. ჩემი ხელობის ჯადოსნური ძალა ჩემს წინ ხსნის სხვა სამყაროს- არ გავა 2 საათი და მე უკვე შევებრძოლები შავ დრაკონებს და ლურჯი ელვების ფაფრით დაგვირგვინებულ მთებს და, ღამის დადგომისას,თავისუფლებაში გაჭრილი,ჩემს გზას მოვნახავ ვარსკვლავებით".
მოქმედების ადამიანი პოეტია ამ სიტყვის უმაღლესი მნიშვნელობით, ვინაიდან ისაა ის ვინც ქმნის,შემოქმედი.
მე მიყვარდა რაღაც მოვლენის აღმწერი სენტ-ეგზიუპერის მოსმენა//ვლაპარაკობ ადამიანზე და არა მწერალზე//.
ხანდახან მეგობრებში ყოფნისასაც ის დიდხანს დუმდა, მაგრამ როდესაც ვინმე შეეხებოდა მისთვის საინტერსო თემას ის მოულოდნელად ცოცხლდებოდა და სწრაფად ერთვებოდა საუბარში.
სტრატეგიის,მეტიც,პოლიტიკის რაღაც პრობლემის განხილვისას ის ძალიან ნათელს და მარტივს ხდიდა მას იმიტომ რომ ყველაფერს თითქოს ზევიდან ხედავდა.
ის იყენებდა ყველაზე ზუსტ სიტყვებს და უეჭველ არგუმენტებს და ლაპარაკობდა როგორც სწავლული,მაგრამ ამავე დროს ის ლაპარაკობდა როგორც პოეტი.
მის სიტყვებში თითქოს ცოცხლდებიან ადამიანები და უსულო საგნებიც კი. ფრაზა მიედინება თავისუფლად,ის არასოდეს ჰგავს ორატორულ ხვეულს,ის ჟესტის მსგავსად ადასტურებს აზრს.
ხატები გვაოცებენ სიახლით და მოულოდნელობით. მათი საწყისი ხშირად არის მის პროფესიაში.
ირგვლივ მყოფები აღფრთოვანებით უსმენდნენ მას სანამ პოემის თუ მტკიცებათა ჯაჭვის დასრულების შემდეგ სენტ-ეკზი ისევ ჩუმდებოდა და იწყებდა კარტის ფოკუსების ჩვენებას ან სიმღერას.
არსებობს გმირული მოქმედების კიდევ ერთი კანონი:
ის აჩენს ადამიანებს რომლებსაც ძალიან უჭირთ საზოგადოებრივ და სოციალურ პირობითობებთან შეგუება.
III. შემოქმედება
განა შეიძლება მის წიგნებს რომანები ვუწოდოთ ალბათ არა. ნაწარმოებიდან ნაწარმოებისკენ გამონაგონი ელემენტი მათში მცირდება. ყველაზე უფრო ესაა ნარკვევები, ესეები ქმედებაზე,ადამიანებზე, მიწაზე, სიცოცხლეზე.
დეკორაცია თითქმის ყოველთვის გამოსახავს საფრენ მინდორს.
საქმე არაა იმაში რომ მწერალს უნდა რომ ცნობილი იყოს როგორც სპეციალისტი. ის მიისწრაფის გულწრფელობისკენ. სწორედ ასე ცხოვრობს და აზროვნებს ავტორი. და რატომ არ აუნდა აღწეროს მან სამყარო თავისი პროფესიის პრიზმით თუ კი როგორც ყოველი მფრინავი სწორედ ასე ამყარებს კონტაქტს გარემომცველ სამყაროსთან.
სენტ-ეგზიუპერის ყველაზე რომანტიული წიგნია "სამხრეთის საფოსტო".
კომპანია "აეროპოსტალის" პილოტი ჟაკ ბერნისი ბრუნდება პარიზში და იქ ხვდება ბავშვობის მეგობარ ჟენევიევა არლენს. მას ჰყავს უსახური ქმარი,მას უკვდება ბავშვი,მას უყვარს ბერნისი და თანხმდება მასთან ერთად წასვლაზე. მაგრამ ჟაკი თითქმის მაშინვე ხვდება რომ ისინი არ არიან შექმნილნი ერთმანეთისთვის.
რას ეძებს ის ცხოვრებაში "განძს" რომელშიც არის ჭეშმარიტება, სიცოცხლის საიდუმლოს გასაღები. თავიდან ის ამ გასაღებს ამაოდ ეძებდა ქალში. შემდეგ,კლოდელის მსგავსად იმედოვნებდა მის პოვნას პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში სადაც ბერნისი შევიდა იმიტომ რომ თავს მეტისმეტად უბედურად გრძნობდა. მაგრამ ეს იმედიც გაუცრუვდა. იქნებ გასაღები ხელობაშია ბერნისს ვაჟკაცირად და ჯიუტად მიაქვს ფოსტა დაკარში და გადაუფრენს რიო დე ოროს. ერთხელ ავტორი პოულობს ბერნისის გვამს. ის მოკლა არაბთა ტყვიამ. მაგრამ ფოსტა გადარცა და მას დროულად ჩაიტანენ დაკარში.
"ღამის ფრენა" ეკუთვნის სენტ-ეგზიუპერის ცხოვრების სამხრეთამერიკულ პერიოდს. პატაგონიიდან,ჩილიდან,პარაგვაიდან მიღებული ფოსტის ბუენოს-აირესში დროულად ჩასატანად კომპანია "აეროპოსტალის" მფრინავებს უხდებათ ღამით ფრენა დაუსრულებელი მთის ქედების თავზე. თუ კი ისინი მოხვდებიან ქარიშხალში,თუ კი ისინი გზას ასცდებიან ისინი განწირულები არიან.
მაგრამ მათმა უფროსმა რივიერმა იცის რომ ეს აუცილებელი რისკია.
რივიერთან,ერთ-ერთ ინსპექტორთან,რობინოსთან, მფრინავი ფაბიანის მეუღლესთან ერთად ჩვენ თვალყურს ვადევნებთ სამი თვითმფრინავის ფრენას ავდარში.
ერთ-ერთი მათგანი, ფაბიანის თვითმფრინავი სცდება გზას. მის წინაშე თითქოს იკეტება კორდილიერთა ჯაჭვი. მფრინავს რჩება მხოლოდ ნახევარი საათის საკმარისი საწვავი. მას ესმის რომ იმედი აღარაა.
და მაშინ ის მიფრინავს ვარსკვლავებისკენ სადაც არაა არც ერთი ცოცხალი არსება მის გარდა.
ლეგენდარული განძის დამპყრობელი ფაბიანი იღუპება. ახალგაზრდა ქალი,ანთებული ნათურა,მომზადებული სადილი ამაოდ დაელოდება მას.
მიუხედავად ამისა რივიერი რომელსაც თავისებურად უყვარდა ფაბიანი ცივი განწირულობით აგზავნის ფოსტას ევროპაში. რივიერი უსმენს იმა თუ როგორ გამოჩნდება, გაირუხუნებს და გაქრება ვარსკვლავებს შორის მოძრავი მრისხანე არმიის მსგავსად ტრანსატლანტური თვითმფრინავი.
ფანჯრის წინ მდგომი რივიერი ფიქრობს:
"გამარჯვება... დამარცხება... ეს მაღალი სიტყვები უაზროა...
გამარჯვება ასუსტებს ხალხს, დამარცხება აღვიძებს მასში ახალ ძალებს... ანგარიში უნდა გაეწიოს მხოლოდ მოვლენათა მსვლელობას.
5 წუთის შემდეგ რადისტები ფეხზე დააყენებენ აეროდრომებს. ყველა 15 ათასი კილომეტრი იგრძნიბს სიცოცხლის ფეთქვა ამაშია ყველა ამოცანის გადაწყვეტა.
უკვე, იფრინავს ცისკენ ორღანოს მელოდია-თვითმფრინავი.
მოკაკული მდივნების გვერდით მიმავალი მკაცრი რივიერი უბრუნდება თავის სამუშაოს. რივიერ დიდი,რივიერ გამარჯვებული ზიდავს თავისი ძნელი გამარჯვების ტვირთს".
"ადამიანთა პლანეტა " არის ესეების მშვენიერი კრებული. ზოგ მათგანს აქვს ნოველას ფორმა. მოთხრობა პირენეებზე პირველი გაფრენის შესახებ,იმაზე თუ როგორ ასწავლიან ხელობას ახალბედებს ძველი და გამოცდილი მფრინავები,იმაზე თუ როგორ ხდება ბრძოლა ფრენის დროს "სამ საწყის ღვთაებებთან-მთებთან,ზღვასთან და ქარიშხალთან".
ავტორის მეგობართა პორტრეტები: მერმოზი გაქრა ოკეანეში,გიომე ვაჟკაცობამ და ქედუხრელობამ გადაარჩინა ანდებში... ესე "თვითმფრინავზე და პლანეტაზე",ცის პეიზაჟები,ოაზისები,დაჯდომა უდაბნოში,მავრების ბანაკის შუაგულში და მოთხრობა დღეზე როდესაც ლიბიის ქვიშებში დაკარგული მფრინავი კინაღამ მოკლა წყურვილმა
მაგრამ სიუჟეტები თავისთავად ბევრს არაფერს ნიშნავს. უფრო მნიშვნელოვანი ისაა რომ ამ სიმაღლიდან დედამიწის მჭვრეტელმა ადამიანმა იცის:
"ადამიანს ქმნის მხოლოდ სული თიხის შეხებისას".
ბოლო 20 წელი მეტისმეტად ბევრმა მწერალმა მოგვაბეზრა თავი ადამიანის სისუსტეებზე ლაპარაკით და ბოლოს და ბოლოს გამოჩნდა კაცი რომელიც გველაპარაკება ადამიანის სიდიადეზე.
"ღმერთმანი ის მოვახერხე რაც არც ერთ მხეცს არ შეუძლია!",ამბობს გიომე.
დაბოლოს,"სამხედრო მფრინავი", ეს წიგნი ეგზიუპერიმ დაწერა 1940 წლის მოკლე კამპანიისა და დამარცხების შემდეგ...გერმანელების შეტევის დროს მაიორი ალიასი კაპიტან დე სენტ-ეგზიუპერის და თვითმფრინავის ეკიპაჟს ავალებს არასის თავზე ფრენას დაზვერვის მიზნით.
სრულებით შესაძლებელია დაღუპვა,თანაც უაზროდ დაღუპვა იმიტომ რომ მათ მიერ შეკრებილი ცნობების გადაცემა შეუძლებელი გახდება. გზები გადაჭედილი იქნება, სატელეფონო კავშირი გაწყდება და გენერალური შტაბი სხვა ადგილას გადავა.
ბრძანების გაცემისას მაიორმა ალიასმა თვითონაც იცის რომ ეს ბრძანება უაზროა. მაგრამ რისი თქმა შეიძლება? ხელქვეითი პასუხობს: "არის ბატონო მაიორო..." "სწორედ ასე ბატონო მაიორო..." და ეკიპაჟი მიდის აზრდაკარგული ბრძანების შესასრულებლად.
წიგნი შედგება დავალების შემსრულებელი მფრინავის აზრებისგან. მის ირგვლივ ფეთქდება მტრების მიერ ნასრული ჭურვები და მის თავზე კიდია მტრის გამანადგურებლები. ეს ფიქრების ამაღლებულია:
"არის ბატონო მაიორო..." რატომ აგზავნის უაზრო სიკვდილზე მაიორი ალიასი თავის ხელქვეითებს რომლებიც ამავე დროს მისი მეგობრები არიან? რატომ თანხმდება ათაობით ახალგაზრდობა დაღუპვას ბრძოლაში რომელიც ყველაფრის თანახმად უკვე წაგებულია? იმიტომ რომ მათ ესმით რომ ამ უაზრო ბრძოლაში მონაწილეობით ისინი განამტკიცებენ ჯარის დისციპლინას და საფრანგეთის ერთიანობას.
მათ კარგად იციან რომ რამოდენიმე წუთში,რამოდენიმე გმირობის ჩადენით,რამოდენიმე სიცოცხლის გაწირვით ისინი ვერ გადააქცევენ დამარცხებულებს გამარჯვებულებლად.
მაგრამ მათ ამავე დროს იციან რომ შეიძლება დამარცხების გადაქცევა ერის აღორძინების საწყის წერტილად.
რატომ იბრძვიან? რა ამოძრავებს მათ? სასწორაკვეთილება? სულაც არა.
არის გონების ყველა არგუმენტზე უფრო მაღალი ჭეშმარიტება. რაღაც აღწევს ჩვენში და გვმართავს ჩვენ. ამ რაღაცას ვემორჩილები მაგრამ ჯერ ვიაზრებ.
ხეს არა აქვს ენა. ჩვენ ვართ ხის ტოტები.
არის ცხადი ჭეშმარიტებები რომელთაც ვერ გადმოსცემ სიტყვებით.
"მე არ ვკვდები თავდამსხმელთა შესაჩერებლად იმიტომ რომ არ არსებობს ისეთი სიმაგრე რომელშიც მე შევძლებდი წინააღმდეგობის გაწევას იმათთან ერთად ვინც მიყვარს. მე არ ვკვდები ღირსების გადასარჩენად იმიტომ რომ არ ვთვლი რომ შელახულია ვიღაცის ღირსება-მე უარვყოფ მოსამართლეებს.
და მე არ ვკვდები სასოწარკვეთილების გამო. მე მაინც ვიცი რომ დიუტერტრი რომელიც ეხლა რუკას უყურებს გათვლის რომ არასი არის სადღაც იქ კურსის 175 გრადუსის კუთხეზე და ნახევარ წუთში მეტყვის: - კურსი 175 ბატონო კაპიტანო... და მე დავადგები ამ კურსს".
ასე ფიქრობდა ალმოდებული არასის თავზე სიკვდილის მომლოდინე ფრანგი მფრინავი და ფრანგული ცივილიზაცია აე დაიღუპება მანამდე ვიდრე ასეთ ასეთ ადამიანებს ექნებათ ასეთი აზრები და ისინი შესძლებენ ამ აზრების ესოდენ ამაღლებულად გადმოცემას.
"არის ბატონო მაიორო..."
ბოლო 20 წელი მეტისმეტად ბევრმა მწერალმა მოგვაბეზრა თავი ადამიანის სისუსტეებზე ლაპარაკით და ბოლოს და ბოლოს გამოჩნდა კაცი რომელიც გველაპარაკება ადამიანის სიდიადეზე.
"ღმერთმანი ის მოვახერხე რაც არც ერთ მხეცს არ შეუძლია!",ამბობს გიომე.
დაბოლოს,"სამხედრო მფრინავი", ეს წიგნი ეგზიუპერიმ დაწერა 1940 წლის მოკლე კამპანიისა და დამარცხების შემდეგ...გერმანელების შეტევის დროს მაიორი ალიასი კაპიტან დე სენტ-ეგზიუპერის და თვითმფრინავის ეკიპაჟს ავალებს არასის თავზე ფრენას დაზვერვის მიზნით.
სრულებით შესაძლებელია დაღუპვა,თანაც უაზროდ დაღუპვა იმიტომ რომ მათ მიერ შეკრებილი ცნობების გადაცემა შეუძლებელი გახდება. გზები გადაჭედილი იქნება, სატელეფონო კავშირი გაწყდება და გენერალური შტაბი სხვა ადგილას გადავა.
ბრძანების გაცემისას მაიორმა ალიასმა თვითონაც იცის რომ ეს ბრძანება უაზროა. მაგრამ რისი თქმა შეიძლება? ხელქვეითი პასუხობს: "არის ბატონო მაიორო..." "სწორედ ასე ბატონო მაიორო..." და ეკიპაჟი მიდის აზრდაკარგული ბრძანების შესასრულებლად.
წიგნი შედგება დავალების შემსრულებელი მფრინავის აზრებისგან. მის ირგვლივ ფეთქდება მტრების მიერ ნასრული ჭურვები და მის თავზე კიდია მტრის გამანადგურებლები. ეს ფიქრების ამაღლებულია:
"არის ბატონო მაიორო..." რატომ აგზავნის უაზრო სიკვდილზე მაიორი ალიასი თავის ხელქვეითებს რომლებიც ამავე დროს მისი მეგობრები არიან? რატომ თანხმდება ათაობით ახალგაზრდობა დაღუპვას ბრძოლაში რომელიც ყველაფრის თანახმად უკვე წაგებულია? იმიტომ რომ მათ ესმით რომ ამ უაზრო ბრძოლაში მონაწილეობით ისინი განამტკიცებენ ჯარის დისციპლინას და საფრანგეთის ერთიანობას.
მათ კარგად იციან რომ რამოდენიმე წუთში,რამოდენიმე გმირობის ჩადენით,რამოდენიმე სიცოცხლის გაწირვით ისინი ვერ გადააქცევენ დამარცხებულებს გამარჯვებულებლად.
მაგრამ მათ ამავე დროს იციან რომ შეიძლება დამარცხების გადაქცევა ერის აღორძინების საწყის წერტილად.
რატომ იბრძვიან? რა ამოძრავებს მათ? სასწორაკვეთილება? სულაც არა.
არის გონების ყველა არგუმენტზე უფრო მაღალი ჭეშმარიტება. რაღაც აღწევს ჩვენში და გვმართავს ჩვენ. ამ რაღაცას ვემორჩილები მაგრამ ჯერ ვიაზრებ.
ხეს არა აქვს ენა. ჩვენ ვართ ხის ტოტები.
არის ცხადი ჭეშმარიტებები რომელთაც ვერ გადმოსცემ სიტყვებით.
"მე არ ვკვდები თავდამსხმელთა შესაჩერებლად იმიტომ რომ არ არსებობს ისეთი სიმაგრე რომელშიც მე შევძლებდი წინააღმდეგობის გაწევას იმათთან ერთად ვინც მიყვარს. მე არ ვკვდები ღირსების გადასარჩენად იმიტომ რომ არ ვთვლი რომ შელახულია ვიღაცის ღირსება-მე უარვყოფ მოსამართლეებს.
და მე არ ვკვდები სასოწარკვეთილების გამო. მე მაინც ვიცი რომ დიუტერტრი რომელიც ეხლა რუკას უყურებს გათვლის რომ არასი არის სადღაც იქ კურსის 175 გრადუსის კუთხეზე და ნახევარ წუთში მეტყვის: - კურსი 175 ბატონო კაპიტანო... და მე დავადგები ამ კურსს".
ასე ფიქრობდა ალმოდებული არასის თავზე სიკვდილის მომლოდინე ფრანგი მფრინავი და ფრანგული ცივილიზაცია აე დაიღუპება მანამდე ვიდრე ასეთ ასეთ ადამიანებს ექნებათ ასეთი აზრები და ისინი შესძლებენ ამ აზრების ესოდენ ამაღლებულად გადმოცემას.
"არის ბატონო მაიორო..."
სენტ-ეკზი და მისი ამხანაგები არ იტყვიან სხვა რამეს.
"ხვალე ჩვენც არაფერს ვიტყვით. ხვალე მოწმეებისთვის დამარცხებულები ვიქნებით და დამარცხებულები მარცვლებივით ჩუმად უნდა იყვნენ."
ეს წიგნი იძლევა საფრანგეთის მომავლის უდიდეს რწმენას.
"დამარცხება... გამარჯვება...//იმეორებს ავტორი რივიერის შემდეგ//. მე ცუდად ვერკვევი ამ ფორმულებში.
არის გამამხნევებელი გამარჯვებები, არის დამამცირებელი გამარჯვებები.
ზოგ დამარცხებას მოაქვს სიკვდილი და ზოგი აძლიერებს სიცოცხლის წყურვილს.
სიცოცხლე არ ვლინდება ქმედებებში და არა მდგომარეობებში.
ჩემთვის უეჭველი გამარჯვება არის მარცვლის,თესლის ძალაში.
შავ მიწაში ჩაგდებულმა მარცვალმა,თესლმა, უკვე გაიმარჯვა. მაგრამ მომწიფებულ თავთავში ზეიმისთვის დრო უნდა გავიდეს".
ფრანგული მარცვლები გაიზრდება. მათ უკვე ამოუშვეს ყლორტები მას შემდეგ რაც დაიწერა სამხედრო მფრინავი. და ახალი მკა ახლოვდება.
პირველი გაზაფხულის მოთმინებით მომლოდინე დიდხანს ტანჯული საფრანგეთი მადლობას ეუბნება სენტ-ეგზიუპერის იმიტომ რომ მას არ უთქვამს უარი მასზე.
"რადგანაც განუყოფელი ვარ ჩემიანებისგან მე არასოდეს ვიტყვი მათზე უარს რაც არ უნდა ჩაიდინონ მათ. მე არასოდეს დავდებ მათ ბრალს უცხოების წინაშე და თუ კი შევძლებ მათ დაცვას,დავიცავ. თუ კი ისინი შემარცხვენენ მე დავიმარხავ ამ სირცხვილს გულში და ჩუმად ვიქნები. რასაც არ უნდა ვფიქრობდე მათზე მე არ გავხდები ბრალდების მოწმე.
აი ამიტომ არ ვიხსნი პასუხისმგებლობას იმ დამარცხების გამო რომლის გამოც მე ბევრჯერ ვიგრძნობ დამცირებას.
მე განუყოფელი ვარ საფრანგეთისგან.
საფრანგეთმა აღზარდა რენუარები, პასკალები, პასტერები, გიიომე, ოშედე.
საფრანგეთმა აღზარდა დებილებიც,პოლიტიკანებიც და მამაძაღლებიც.
სოლიდარობა გამოუცხადო ერთ მხარეს და უარყო ყოველგვარი ნათესაობა მეორესთან მეტისმეტად მოხერხებულია.
დამარცხება ანგრევს აგებულ ერთიანობას. ჩვენ ეს სიკვდილით გვემუქრება.
მე არ შევუწყობ ხელს ამ ნგრევას და განხეთქილებას იმით რომ კატასტროფაზე პასუხისმგებლობას დავაკისრებ იმათ ვინც ჩემგან განსხვავებულად ფიქრობს.
"ხვალე ჩვენც არაფერს ვიტყვით. ხვალე მოწმეებისთვის დამარცხებულები ვიქნებით და დამარცხებულები მარცვლებივით ჩუმად უნდა იყვნენ."
ეს წიგნი იძლევა საფრანგეთის მომავლის უდიდეს რწმენას.
"დამარცხება... გამარჯვება...//იმეორებს ავტორი რივიერის შემდეგ//. მე ცუდად ვერკვევი ამ ფორმულებში.
არის გამამხნევებელი გამარჯვებები, არის დამამცირებელი გამარჯვებები.
ზოგ დამარცხებას მოაქვს სიკვდილი და ზოგი აძლიერებს სიცოცხლის წყურვილს.
სიცოცხლე არ ვლინდება ქმედებებში და არა მდგომარეობებში.
ჩემთვის უეჭველი გამარჯვება არის მარცვლის,თესლის ძალაში.
შავ მიწაში ჩაგდებულმა მარცვალმა,თესლმა, უკვე გაიმარჯვა. მაგრამ მომწიფებულ თავთავში ზეიმისთვის დრო უნდა გავიდეს".
ფრანგული მარცვლები გაიზრდება. მათ უკვე ამოუშვეს ყლორტები მას შემდეგ რაც დაიწერა სამხედრო მფრინავი. და ახალი მკა ახლოვდება.
პირველი გაზაფხულის მოთმინებით მომლოდინე დიდხანს ტანჯული საფრანგეთი მადლობას ეუბნება სენტ-ეგზიუპერის იმიტომ რომ მას არ უთქვამს უარი მასზე.
"რადგანაც განუყოფელი ვარ ჩემიანებისგან მე არასოდეს ვიტყვი მათზე უარს რაც არ უნდა ჩაიდინონ მათ. მე არასოდეს დავდებ მათ ბრალს უცხოების წინაშე და თუ კი შევძლებ მათ დაცვას,დავიცავ. თუ კი ისინი შემარცხვენენ მე დავიმარხავ ამ სირცხვილს გულში და ჩუმად ვიქნები. რასაც არ უნდა ვფიქრობდე მათზე მე არ გავხდები ბრალდების მოწმე.
აი ამიტომ არ ვიხსნი პასუხისმგებლობას იმ დამარცხების გამო რომლის გამოც მე ბევრჯერ ვიგრძნობ დამცირებას.
მე განუყოფელი ვარ საფრანგეთისგან.
საფრანგეთმა აღზარდა რენუარები, პასკალები, პასტერები, გიიომე, ოშედე.
საფრანგეთმა აღზარდა დებილებიც,პოლიტიკანებიც და მამაძაღლებიც.
სოლიდარობა გამოუცხადო ერთ მხარეს და უარყო ყოველგვარი ნათესაობა მეორესთან მეტისმეტად მოხერხებულია.
დამარცხება ანგრევს აგებულ ერთიანობას. ჩვენ ეს სიკვდილით გვემუქრება.
მე არ შევუწყობ ხელს ამ ნგრევას და განხეთქილებას იმით რომ კატასტროფაზე პასუხისმგებლობას დავაკისრებ იმათ ვინც ჩემგან განსხვავებულად ფიქრობს.
ასეთი კამათები მოსამართლეთა გარეშე უნაყოფოა. დავმარცხდით ყველა...
დამარცხებაზე მარტო სხვის კი არა საკუთარი პასუხისმგებლობის აღიარებაც სამართლიანობაა. მოწოდება ფრანგების ერთიანობისკენ რაც შესაძლებელს გახდის მომავალ დიდებას პატრიოტიზმია.
სამხედრო მფრინავი ფრანგულ ლიტერატურაში დარჩება დიდად მნიშვნელოვან წიგნად.
რა თქმა უნდა არც კი ვეცდები "პატარა უფლისწულის" ახსნას. ეს "საბავშვო წიგნი" დიდებისთვის სავსეა მშვენიერი სი,ერთდროულად გამჭვირვალე და ჰუმანური სიმბოლოებით. ხელოვნების ნაწარმოების მთავარი ღირსება ისაა რომ ის გამოხატავს თავისთავად,აბსტრაქტული კონცეფციებისგან დამოუკიდებლად.
არც კათედრალურ ტაძარს და არც ვარსკვლავებით მოჭედილ ცას არ სჭირდება კომენტარები.
მე ვუშვებ რომ "პატარა უფლისწული" არის ტონიო ბავშვის რაღაც განხორციელება. მაგრამ ისევე როგორც ა"ლისა სასწაულთა ქვეყანაში" იყო იყო როგორც ზღაპარი გოგონებისთვის ისე სატირა ვიქტორიანულ საზოგადოებაზე პატარა უფლისწულის პოეტური მელანქოლია შეიცავს მთელ ფილოსოფიას.
" მეფეს აქ უსმენენ მხოლოდ იმ შემთხვევაში როდესაც ის ბრძანებს იმის გაკეთებას რაც უმისოდაც გაკეთდებოდა. მეფანრეს პატივს მიაგებენ იმიტომ რომ ის დაკავებულია საქმით და არა საკუთარი თავით. საქმოსან ბიზნესმენს აქ დასცინიან იმიტომ რომ მისი აზრით შეიძლება ვარსკვლავების და ყვავილების ხელში ჩაგდება. მელა აქ თანხმდება მოთვინიერებაზე იმიტომ რომ პატრონის ნაბიჯები გამოარჩიოს სხვა ხმაურებისგან.
"შეიცნობ მხოლოდ იმას რასაც მოათვინიერებ.ამბობს მელა-ადამიანები მზა საგნებს ყიდულობენ მაღაზიებში მაგრამ არაა მაღაზიები სადაც ყიდიან მეგობრებს და ამიტომ ადამიანებს აღარ ჰყავთ მეგობრები".
"პატარა უფლისწული" არის ბევრი მეგობრის მყოლი ბრძენი და ნაზი გმირის ქმნილება.
ეხლა ვილაპარაკოთ სენტ-ეგზიუპერის სიკვდილის შემდეგ გამოცემულ წიგნზე "ციტადელი".
სენტ-ეგზიუპერიმ დატოვა მრავალი შენიშვნა და შავი ჩანაწერი მაგრამ მას არ ეყო დრო მის კომპოზიციაზე სამუშაოდ. ამიტომ ძალიან ძნელია ამ წიგნზე მსჯელობა.
უეჭველია რომ ავტორი ციტადელს აძლევდა დიდ მნიშვნელობას.
ეს თითქოს იყო შეჯამება, მიმართვა, ანდერძი.
ალჟიეში სენტ-ეკზის ახლო მეგობარი ჟორჟ პელისიეს მტკიცებით ამ თხზულებაში უნდა დავინახოთ მწერლის აზრების კვინტესენცია.
ის გვეუბნება რომ პირველ ვარიანტს ერქვა "ბერბერთა მბრძანებელი" და ერთ დროს ეგზიუპერის უნდოდა მისთვის დაერქვა "კაიდი".მაგრამ დაუბრუნდა თხზულების თავდაპირველ ვარიანტს "ციტადელი ".
მწერლის კიდევ ერთი მეგობარი ლეონ ვერტი წერს: "ციტადელის" ტექსტი მხოლოდ გარსია,და ყველაზე გარე. ესაა დიქტოფონის მეშვეობით ჩაწერილი სწრაფი შენიშვნების კრებული... "ციტადელი" არის იმპროვიზაცია".
სხვები უფრო თავშეკავებულად ლაპარაკობდნენ. სენტ-ეგზიუპერით საერთოდ დიდად აღფრთოვანებულ ლიუკ ესტანი აღიარებს რომ არ იღებს "აღმოსავლეთის მბრძანებელი პატრიარქის ამ მონოტონურ რეჩიტატივს".
არადა ეს "მონოტონური რეჩიტატივი" ავსებს ასობით ფურცელს...
მაგრამ მართალია ისიც რომ თვითონ თხზულების ბუნებაში არის საფრთხე.
რაღაც ხელოვნური არის იმაში რომ ჩვენი თანამედროვე ევროპელი ითვისებს იობის წიგნის ტონს.
სახარების იგავები ამაღლებულია,მაგრამ ისინი ლაკონურების და სავსეა იდუმალებით,მაშინ როდესაც "ციტადელი" გაწელილია და დიდაქტიკური.
ამ წიგნში არის რაღაც "ზარატუსტრადან" და ლამენეს "მორწმუნის სიტყვებიდან",მისი ფილოსოფია რჩება "სამხედრო მფრინავის" ფილოსოფიად,მაგრამ მასში არაა ცხოვრებისეული ღერძი.
მაგრამ ამ წიგნში არის ნამდვილი ოქრო. მისი თემა უაღრესად დამახასიათებელია სენტ-ეგზიუპერისთვის.
ოდესღაც მომთაბარე,მაგრამ ეხლა უდაბნოს მოხუცი ბრძანებელი გადასცემს თავის გამოცდილებას და სიბრძნეს.
ეს მომთაბარე მიხვდა რომ ადამიანი მშვიდობას მოიპოვებს მხოლოდ მაშინ თუ კი ააგებს თავის ციტადელს.
ადამიანს სჭირდება თავისი თავშესაფარი,თავისი ველი,თავისი ქვეყანა რომლის შეყვარებაც მას შეუძლია.
აგურების და ქვების გროვა ჯერ არაფერია,მას აკლია ხუროთმოძღვრის სული.
ციტადელი უპირველეს ყოვლისა ჩნდება ადამიანის გულში.
ის ნაქსოვია გახსენებებისგან და რიტუალებისგან და ყველაზე მთავარია ერთგულება ამ ციტადელისადმი.
"ვინაიდან მე ვერასოდეს დავამშვენებ ტაძარს თუ კი ყოველ წუთში მე თავიდან ვიწყებ მის მშენებლობას". თუ თავისუფლების მსურველი ადამიანი ანგრევს კედლებს თვითონ ის ემსგავსება ნახევრად დანგრეულ სიმაგრეს".
და მაშინ მას იპყრობს შფოთი იმიტომ რომ ვეღარ გრძნობს თავის რეალურ არსებობას.
" ჩემი სამფლობელოები არაა ჯოგები და ველ-მინდვრები,არაა სახლები და მთები,ესაა სულ სხვა რაღაცა,ესა ის რაც ბატონობს მათზე და კრავს მათ ერთმთლიანობად".
ციტადელი და საცხოვრებელი გარკვეული ურთიერთობებითაა დაკავშირებული და "რიტუალებს დროში უკავიათ იგივე ადგილი რაც საცხოვრებელს უკავია სივრცეში".
კარგია როდესაც დროც წარმოადგენს ერთგვარ ნაგებობას და ადამიანი თანდათანობით გადადის დღესასწაულიდან დღესასწაულზე,წლისთავიდან წლისთავზე, ერთი რთველიდან მეორეზე.
უკვე ოგიუსტ კონტი და შემდეგ ალენი ხაზს უსვამდნენ ცერემონიების და საზეიმო რიტუალების მნიშვნელობას ვინაიდან მათი აზრით ცერემონიების და საეიმო რიტუალების გარეშე ადამიანთა საზოგადოებას არსებობა არ შეუძლია.
"მე ხელახლა ვაწესებ იერარქიას-ამბობს უდაბნოს მბრძანებელი.
დღევანდელ უსამართლობას გარდავქმნი ხვალინდელ სამართლიანობად და ამით ვაკეთილშობილებ ჩემს სამეფოს".
სენტ-ეგზიუპერი ვალერის მსგავსად აქებს და ადიდებს პირობითობებს.
პირობითობების მოსპობის და დავიწყების შემდეგ ადამიანი ისევ ხდება ველური.
"აუტანელი ყბედი" საყვედურობს კედარს რომ ის პალმა არაა.მას მოუნდებოდა ირგვლივ ყველაფრის მოსპობა და მიისწრაფის ქაოსისკენ. "მაგრამ სიცოცხლე ეწინააღმდეგება უწესრიგობს და სტიქიურ მიდრეკილებებს".
ასეთივე სიმკაცრეა სიყვარულის საკითხებშიც.
"მე ვკეტავ ქალს ქორწინებაში და ვბრძანებ მოღალატე ცოლის ქვებით ჩაქოლვას". რა თქმა უნდა მას ესმის რომ ქალი ნაზი და ემოციური არსებაა და ამიტომ ითხოვს სიყვარულს ღამის წყვდიადში. მაგრამ ამაოდ გადავა ის კარავიდან კარავში. ვერც ერთი მამაკაცი ვერ დააკმაყოფილებს მის სურვილებს მთლიანად. და აბა რატომ უნდა მიეცეს მას მეუღლის გამოცვლის უფლება "მე გადავარჩენ მხოლოდ იმ ქალს ვინც არ არღვევს აკრძალვას და თავის გრძნობებს ანთავისუფლებს მხოლოდ ოცნებებში. მე გადავარჩენ მხოლოდ იმას ვისაც არა სიყვარული საერთოდ არამედ მარტო ის კონკრეტული მამაკაცი რომელმაც მისთვის განასახიერა სიყვარული". ქალმაც უნდა ააგოს ციტადელი თავის გულში.
ვინ მბრძანებლობს ასე ? უდაბნოს მბრძანებელი. და ვინ აძლევს ბრძანებებს უდაბნოს მბრძანებელს? ვინ ავალებს მას პირობითობებისთვის და მტკიცე კავშირებისთვის პატივის მიგებას?
"ჯიუტად და შეუპოვრად ავდიოდი ღმერთისკენ რათა მეკითხა მისთვის საგანთა მნიშვნელობის შესახებ. მაგრამ მთის მწვერვალზე მე აღმოვაჩინე მარტო შავი გრანიტის ლოდი და სწორედ ის იყო ღმერთი".
ის შესთხოვს ღმერთს მისთვის ჭკუის სწავლებას. მაგრამ გრანიტის ლოდი შეუვალი რჩება. და ის ასეთიც უნდა იყოს. გულჩვილი ღმერთი აღარაა ღმერთი.
" აღარაა ის ღმერთი მაშინაც როდესაც ყურს უგდებს ლოცვას.
ცხოვრებაში პირველად მივხვდი რომ ლოცვის სიდიადე პირველ რიგში იმაშია რომ ის უპასუხოა,იმაში რომ მორწმუნის და ღმერთის ურთიერთობა არ იბღალება მახინჯი გარიგებით.
დამარცხებაზე მარტო სხვის კი არა საკუთარი პასუხისმგებლობის აღიარებაც სამართლიანობაა. მოწოდება ფრანგების ერთიანობისკენ რაც შესაძლებელს გახდის მომავალ დიდებას პატრიოტიზმია.
სამხედრო მფრინავი ფრანგულ ლიტერატურაში დარჩება დიდად მნიშვნელოვან წიგნად.
რა თქმა უნდა არც კი ვეცდები "პატარა უფლისწულის" ახსნას. ეს "საბავშვო წიგნი" დიდებისთვის სავსეა მშვენიერი სი,ერთდროულად გამჭვირვალე და ჰუმანური სიმბოლოებით. ხელოვნების ნაწარმოების მთავარი ღირსება ისაა რომ ის გამოხატავს თავისთავად,აბსტრაქტული კონცეფციებისგან დამოუკიდებლად.
არც კათედრალურ ტაძარს და არც ვარსკვლავებით მოჭედილ ცას არ სჭირდება კომენტარები.
მე ვუშვებ რომ "პატარა უფლისწული" არის ტონიო ბავშვის რაღაც განხორციელება. მაგრამ ისევე როგორც ა"ლისა სასწაულთა ქვეყანაში" იყო იყო როგორც ზღაპარი გოგონებისთვის ისე სატირა ვიქტორიანულ საზოგადოებაზე პატარა უფლისწულის პოეტური მელანქოლია შეიცავს მთელ ფილოსოფიას.
" მეფეს აქ უსმენენ მხოლოდ იმ შემთხვევაში როდესაც ის ბრძანებს იმის გაკეთებას რაც უმისოდაც გაკეთდებოდა. მეფანრეს პატივს მიაგებენ იმიტომ რომ ის დაკავებულია საქმით და არა საკუთარი თავით. საქმოსან ბიზნესმენს აქ დასცინიან იმიტომ რომ მისი აზრით შეიძლება ვარსკვლავების და ყვავილების ხელში ჩაგდება. მელა აქ თანხმდება მოთვინიერებაზე იმიტომ რომ პატრონის ნაბიჯები გამოარჩიოს სხვა ხმაურებისგან.
"შეიცნობ მხოლოდ იმას რასაც მოათვინიერებ.ამბობს მელა-ადამიანები მზა საგნებს ყიდულობენ მაღაზიებში მაგრამ არაა მაღაზიები სადაც ყიდიან მეგობრებს და ამიტომ ადამიანებს აღარ ჰყავთ მეგობრები".
"პატარა უფლისწული" არის ბევრი მეგობრის მყოლი ბრძენი და ნაზი გმირის ქმნილება.
ეხლა ვილაპარაკოთ სენტ-ეგზიუპერის სიკვდილის შემდეგ გამოცემულ წიგნზე "ციტადელი".
სენტ-ეგზიუპერიმ დატოვა მრავალი შენიშვნა და შავი ჩანაწერი მაგრამ მას არ ეყო დრო მის კომპოზიციაზე სამუშაოდ. ამიტომ ძალიან ძნელია ამ წიგნზე მსჯელობა.
უეჭველია რომ ავტორი ციტადელს აძლევდა დიდ მნიშვნელობას.
ეს თითქოს იყო შეჯამება, მიმართვა, ანდერძი.
ალჟიეში სენტ-ეკზის ახლო მეგობარი ჟორჟ პელისიეს მტკიცებით ამ თხზულებაში უნდა დავინახოთ მწერლის აზრების კვინტესენცია.
ის გვეუბნება რომ პირველ ვარიანტს ერქვა "ბერბერთა მბრძანებელი" და ერთ დროს ეგზიუპერის უნდოდა მისთვის დაერქვა "კაიდი".მაგრამ დაუბრუნდა თხზულების თავდაპირველ ვარიანტს "ციტადელი ".
მწერლის კიდევ ერთი მეგობარი ლეონ ვერტი წერს: "ციტადელის" ტექსტი მხოლოდ გარსია,და ყველაზე გარე. ესაა დიქტოფონის მეშვეობით ჩაწერილი სწრაფი შენიშვნების კრებული... "ციტადელი" არის იმპროვიზაცია".
სხვები უფრო თავშეკავებულად ლაპარაკობდნენ. სენტ-ეგზიუპერით საერთოდ დიდად აღფრთოვანებულ ლიუკ ესტანი აღიარებს რომ არ იღებს "აღმოსავლეთის მბრძანებელი პატრიარქის ამ მონოტონურ რეჩიტატივს".
არადა ეს "მონოტონური რეჩიტატივი" ავსებს ასობით ფურცელს...
მაგრამ მართალია ისიც რომ თვითონ თხზულების ბუნებაში არის საფრთხე.
რაღაც ხელოვნური არის იმაში რომ ჩვენი თანამედროვე ევროპელი ითვისებს იობის წიგნის ტონს.
სახარების იგავები ამაღლებულია,მაგრამ ისინი ლაკონურების და სავსეა იდუმალებით,მაშინ როდესაც "ციტადელი" გაწელილია და დიდაქტიკური.
ამ წიგნში არის რაღაც "ზარატუსტრადან" და ლამენეს "მორწმუნის სიტყვებიდან",მისი ფილოსოფია რჩება "სამხედრო მფრინავის" ფილოსოფიად,მაგრამ მასში არაა ცხოვრებისეული ღერძი.
მაგრამ ამ წიგნში არის ნამდვილი ოქრო. მისი თემა უაღრესად დამახასიათებელია სენტ-ეგზიუპერისთვის.
ოდესღაც მომთაბარე,მაგრამ ეხლა უდაბნოს მოხუცი ბრძანებელი გადასცემს თავის გამოცდილებას და სიბრძნეს.
ეს მომთაბარე მიხვდა რომ ადამიანი მშვიდობას მოიპოვებს მხოლოდ მაშინ თუ კი ააგებს თავის ციტადელს.
ადამიანს სჭირდება თავისი თავშესაფარი,თავისი ველი,თავისი ქვეყანა რომლის შეყვარებაც მას შეუძლია.
აგურების და ქვების გროვა ჯერ არაფერია,მას აკლია ხუროთმოძღვრის სული.
ციტადელი უპირველეს ყოვლისა ჩნდება ადამიანის გულში.
ის ნაქსოვია გახსენებებისგან და რიტუალებისგან და ყველაზე მთავარია ერთგულება ამ ციტადელისადმი.
"ვინაიდან მე ვერასოდეს დავამშვენებ ტაძარს თუ კი ყოველ წუთში მე თავიდან ვიწყებ მის მშენებლობას". თუ თავისუფლების მსურველი ადამიანი ანგრევს კედლებს თვითონ ის ემსგავსება ნახევრად დანგრეულ სიმაგრეს".
და მაშინ მას იპყრობს შფოთი იმიტომ რომ ვეღარ გრძნობს თავის რეალურ არსებობას.
" ჩემი სამფლობელოები არაა ჯოგები და ველ-მინდვრები,არაა სახლები და მთები,ესაა სულ სხვა რაღაცა,ესა ის რაც ბატონობს მათზე და კრავს მათ ერთმთლიანობად".
ციტადელი და საცხოვრებელი გარკვეული ურთიერთობებითაა დაკავშირებული და "რიტუალებს დროში უკავიათ იგივე ადგილი რაც საცხოვრებელს უკავია სივრცეში".
კარგია როდესაც დროც წარმოადგენს ერთგვარ ნაგებობას და ადამიანი თანდათანობით გადადის დღესასწაულიდან დღესასწაულზე,წლისთავიდან წლისთავზე, ერთი რთველიდან მეორეზე.
უკვე ოგიუსტ კონტი და შემდეგ ალენი ხაზს უსვამდნენ ცერემონიების და საზეიმო რიტუალების მნიშვნელობას ვინაიდან მათი აზრით ცერემონიების და საეიმო რიტუალების გარეშე ადამიანთა საზოგადოებას არსებობა არ შეუძლია.
"მე ხელახლა ვაწესებ იერარქიას-ამბობს უდაბნოს მბრძანებელი.
დღევანდელ უსამართლობას გარდავქმნი ხვალინდელ სამართლიანობად და ამით ვაკეთილშობილებ ჩემს სამეფოს".
სენტ-ეგზიუპერი ვალერის მსგავსად აქებს და ადიდებს პირობითობებს.
პირობითობების მოსპობის და დავიწყების შემდეგ ადამიანი ისევ ხდება ველური.
"აუტანელი ყბედი" საყვედურობს კედარს რომ ის პალმა არაა.მას მოუნდებოდა ირგვლივ ყველაფრის მოსპობა და მიისწრაფის ქაოსისკენ. "მაგრამ სიცოცხლე ეწინააღმდეგება უწესრიგობს და სტიქიურ მიდრეკილებებს".
ასეთივე სიმკაცრეა სიყვარულის საკითხებშიც.
"მე ვკეტავ ქალს ქორწინებაში და ვბრძანებ მოღალატე ცოლის ქვებით ჩაქოლვას". რა თქმა უნდა მას ესმის რომ ქალი ნაზი და ემოციური არსებაა და ამიტომ ითხოვს სიყვარულს ღამის წყვდიადში. მაგრამ ამაოდ გადავა ის კარავიდან კარავში. ვერც ერთი მამაკაცი ვერ დააკმაყოფილებს მის სურვილებს მთლიანად. და აბა რატომ უნდა მიეცეს მას მეუღლის გამოცვლის უფლება "მე გადავარჩენ მხოლოდ იმ ქალს ვინც არ არღვევს აკრძალვას და თავის გრძნობებს ანთავისუფლებს მხოლოდ ოცნებებში. მე გადავარჩენ მხოლოდ იმას ვისაც არა სიყვარული საერთოდ არამედ მარტო ის კონკრეტული მამაკაცი რომელმაც მისთვის განასახიერა სიყვარული". ქალმაც უნდა ააგოს ციტადელი თავის გულში.
ვინ მბრძანებლობს ასე ? უდაბნოს მბრძანებელი. და ვინ აძლევს ბრძანებებს უდაბნოს მბრძანებელს? ვინ ავალებს მას პირობითობებისთვის და მტკიცე კავშირებისთვის პატივის მიგებას?
"ჯიუტად და შეუპოვრად ავდიოდი ღმერთისკენ რათა მეკითხა მისთვის საგანთა მნიშვნელობის შესახებ. მაგრამ მთის მწვერვალზე მე აღმოვაჩინე მარტო შავი გრანიტის ლოდი და სწორედ ის იყო ღმერთი".
ის შესთხოვს ღმერთს მისთვის ჭკუის სწავლებას. მაგრამ გრანიტის ლოდი შეუვალი რჩება. და ის ასეთიც უნდა იყოს. გულჩვილი ღმერთი აღარაა ღმერთი.
" აღარაა ის ღმერთი მაშინაც როდესაც ყურს უგდებს ლოცვას.
ცხოვრებაში პირველად მივხვდი რომ ლოცვის სიდიადე პირველ რიგში იმაშია რომ ის უპასუხოა,იმაში რომ მორწმუნის და ღმერთის ურთიერთობა არ იბღალება მახინჯი გარიგებით.
და ლოცვის გაკვეთილი დუმილის გაკვეთილია."
და სიყვარული ჩნდება მხოლოდ მაშინ როდესაც არ ელიან ძღვენს.
" სიყვარული უპირველეს ყოვლისა არის ვარჯიში ლოცვაში და ლოცვა არის ვარჯიში დუმილში".
ასეთია ალბათ მისტიკური გმირობის უკანასკნელი სიტყვა.
IV. ფილოსოფია:
ზოგ ადამიანს ერჩივნა რომ სენტ-ეგზიუპერი დაკმაყოფილებულიყო იმით რომ არის მწერალი,ცის მოგზაური და ისინი ამბობდნენ: "რატომ ცდილობს ის მუდამ ფილოსოფობას როდესაც არაა ფილოსოფოსი".
და სიყვარული ჩნდება მხოლოდ მაშინ როდესაც არ ელიან ძღვენს.
" სიყვარული უპირველეს ყოვლისა არის ვარჯიში ლოცვაში და ლოცვა არის ვარჯიში დუმილში".
ასეთია ალბათ მისტიკური გმირობის უკანასკნელი სიტყვა.
IV. ფილოსოფია:
ზოგ ადამიანს ერჩივნა რომ სენტ-ეგზიუპერი დაკმაყოფილებულიყო იმით რომ არის მწერალი,ცის მოგზაური და ისინი ამბობდნენ: "რატომ ცდილობს ის მუდამ ფილოსოფობას როდესაც არაა ფილოსოფოსი".
მე კი სწორედ ის მომწონს რომ სენტ-ეგზიუპერი ფილოსოფოსობს.
უნდა ვიფიქროთ ხელებით-წერდა ოდესღაც დენი დე რუჟმონი. მფრინავი ფიქრობს თავისი სხეულით და თავისი საფრენი აპარატის მეშვეობით.
სენტ-ეგზიუპერის მიერ შექმნილ სახეებს შორის საუკეთესო,რივიერის სახეზე უკეთესი არის სახე იმდენად უბრალო ვაჟკაცობით სავსე ადამიანისა რომლის ვაჟკაცური ქმედებების შესახებ მოყოლა სასაცილო იქნებოდა.
"ყოფილი სერჟანტი ოშედე,ის ეხლახანს გახადეს უმცროს ლეიტენანტად. მას რა თქმა უნდა არ ყოფნის განათლება. თვითონ ის ვერაფრით ახსნიდა თავის თავს. მაგრამ ის აწყობილია, ის მთლიანია.
ოშედეზე ლაპარაკისას სიტყვა მოვალეობა კარგავს ყოველგვარ მაღალფარდოვნებას. ყველას მოუნდებოდა თავისი მოვალეობის ისე შესრულება როგორც მას ასრულებს ოშედე.
ოშედეზე ფიქრისისას მე ჩემს თავს ვსაყვედურობ ზედაპირულობის, უქნარობის, უგულისყურობის, და, პირველ რიგში, ურწმუნოების წუთების გამო.
და არაა საქმე ჩემს სათნოებაში. მე თეთრი შურით მშურს ოშედესი.
მე მომინდებოდა იმდენადვე არსებობა რამდენადაც არსებობს ოშედე.
მშვენიერია ნიადაგში ღრმად ფესვგამდგარი ხე.
ოშედეში ვერ მოტყუვდები".
ვაჟკაცობა ვერ გაჩნდება ოსტატურად შედგენილი სიტყვიდან, ის ჩნდება ერთგვარი შთაგონებიდან რომელიც გადაიქცევა მოქმედებად.
ვაჟკაცობა რეალური ფაქტია. ხე-რეალური ფაქტია. პეიზაჟი-რეალური ფაქტია.
ჩვენ შეგვიძლია აზრით ამ ცნებების ანალიზი,შემადგენელ ნაწილებად დაშლა,მაგრამ ეს იქნებოდა უაზრო და ამ ცნებებისთვის ზიანის მომტანი მოქმედება. ...
ოშედესთვის მოხალისედ ყოფნა სრულებით ბუნებრივია.
სენტ-ეგზიუპერი არ აფასებს განყენებულ აზროვნებას. მას არ სჯერა სხვადასხვა იდეოლოგიური კონსტრუქციებისა, ის ხალისით იმეორებდა ალენის შემდეგ:
"ჩემთვის ყოველგვარი მტკიცებულება წინასწარ მანკიერია". აბა როგორ შეიცავენ ჭეშმარიტებას ადამიანზე აბსტრაქტული ცნებები?
ჭეშმარიტება არ დევს ზედაპირზე.
თუ კი სწორედ ამ ნიადაგზე და არა სხვაზე აქვთ ძლიერი ფესვები და უხვი ნაყოფი ფორთოხლის ხეებს ესე იგი სწორედ ეს ნიდაგია ჭეშმარიტება ფორთოხლის ხეებისთვის.
"თუ კი სწორედ ეს რელიგია,სწორედ ეს კულტურა,საგანთა სწორედ ეს საზომი და არა სხვა აძლევს ადამიანს სულიერი სისავსის განცდას,ძალას,რომელსაც ის საკუთარ თავში არ გრძნობდა,-ე.ი.საგანთა სწორედ ეს საზომი,სწორედ ეს კულტურა,საქმიანობის სწორედ ეს ფორმა არის ადამიანისთვის ჭეშმარიტება.
და საღი აზრი მისი საქმეა ცხოვრების ახსნა და გამოძვრეს მდგომარეობიდან როგორც შეუძლია... "
მაშ რა არის ჭეშმარიტება? ჭეშმარიტება არაა დოქტრინა და დოგმა. მას ვერ მისწვდები რომელიმე სექტაში,სკოლაში თუ პარტიაში შესვლით.
"ადამიანის ჭეშმარიტება ისაა რაც მას ადამიანად აქცევს".
ადამიანის, მის საჭიროებათა და მისწრაფებათა გასაგებად,მისი არსის წვდომისთვის არაა საჭირო თვალსაჩინო ჭეშმარიტებების დაპირისპირება ერთმანეთთან.
დიახ, თქვენ მართალი ხართ, ყველა თქვენ მართალი ხართ.
ლოღიკურად ნებისმიერი რამის დამტკიცება შეიძლება.
მართალია ისიც ვინც კაცობრიობის ყველა უბედურებაში დამნაშავეებად აცხადებს კუზიანებს.
საკმარისია გამოვუცხადოთ ომი კუზიანებს და ჩვენ შეგვძულდება ისინი. ჩვენ ყოფას ვუტირებთ კუზიანებს მათ მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამო.
და კუზიანებს შორის მართლაც არიან დამნაშავეებიც...
რა საჭიროა იდეოლოგიებზე კამათი ნებისმიერი იდეოლოგიის დამტკიცება შეიძლება და იდეოლოგიები ეწინააღმდეგებიან ერთმანეთს. ამ კამათების გამო გეკარგება ადამიანთა გადარჩენის იმედი.
უნდა ვიფიქროთ ხელებით-წერდა ოდესღაც დენი დე რუჟმონი. მფრინავი ფიქრობს თავისი სხეულით და თავისი საფრენი აპარატის მეშვეობით.
სენტ-ეგზიუპერის მიერ შექმნილ სახეებს შორის საუკეთესო,რივიერის სახეზე უკეთესი არის სახე იმდენად უბრალო ვაჟკაცობით სავსე ადამიანისა რომლის ვაჟკაცური ქმედებების შესახებ მოყოლა სასაცილო იქნებოდა.
"ყოფილი სერჟანტი ოშედე,ის ეხლახანს გახადეს უმცროს ლეიტენანტად. მას რა თქმა უნდა არ ყოფნის განათლება. თვითონ ის ვერაფრით ახსნიდა თავის თავს. მაგრამ ის აწყობილია, ის მთლიანია.
ოშედეზე ლაპარაკისას სიტყვა მოვალეობა კარგავს ყოველგვარ მაღალფარდოვნებას. ყველას მოუნდებოდა თავისი მოვალეობის ისე შესრულება როგორც მას ასრულებს ოშედე.
ოშედეზე ფიქრისისას მე ჩემს თავს ვსაყვედურობ ზედაპირულობის, უქნარობის, უგულისყურობის, და, პირველ რიგში, ურწმუნოების წუთების გამო.
და არაა საქმე ჩემს სათნოებაში. მე თეთრი შურით მშურს ოშედესი.
მე მომინდებოდა იმდენადვე არსებობა რამდენადაც არსებობს ოშედე.
მშვენიერია ნიადაგში ღრმად ფესვგამდგარი ხე.
ოშედეში ვერ მოტყუვდები".
ვაჟკაცობა ვერ გაჩნდება ოსტატურად შედგენილი სიტყვიდან, ის ჩნდება ერთგვარი შთაგონებიდან რომელიც გადაიქცევა მოქმედებად.
ვაჟკაცობა რეალური ფაქტია. ხე-რეალური ფაქტია. პეიზაჟი-რეალური ფაქტია.
ჩვენ შეგვიძლია აზრით ამ ცნებების ანალიზი,შემადგენელ ნაწილებად დაშლა,მაგრამ ეს იქნებოდა უაზრო და ამ ცნებებისთვის ზიანის მომტანი მოქმედება. ...
ოშედესთვის მოხალისედ ყოფნა სრულებით ბუნებრივია.
სენტ-ეგზიუპერი არ აფასებს განყენებულ აზროვნებას. მას არ სჯერა სხვადასხვა იდეოლოგიური კონსტრუქციებისა, ის ხალისით იმეორებდა ალენის შემდეგ:
"ჩემთვის ყოველგვარი მტკიცებულება წინასწარ მანკიერია". აბა როგორ შეიცავენ ჭეშმარიტებას ადამიანზე აბსტრაქტული ცნებები?
ჭეშმარიტება არ დევს ზედაპირზე.
თუ კი სწორედ ამ ნიადაგზე და არა სხვაზე აქვთ ძლიერი ფესვები და უხვი ნაყოფი ფორთოხლის ხეებს ესე იგი სწორედ ეს ნიდაგია ჭეშმარიტება ფორთოხლის ხეებისთვის.
"თუ კი სწორედ ეს რელიგია,სწორედ ეს კულტურა,საგანთა სწორედ ეს საზომი და არა სხვა აძლევს ადამიანს სულიერი სისავსის განცდას,ძალას,რომელსაც ის საკუთარ თავში არ გრძნობდა,-ე.ი.საგანთა სწორედ ეს საზომი,სწორედ ეს კულტურა,საქმიანობის სწორედ ეს ფორმა არის ადამიანისთვის ჭეშმარიტება.
და საღი აზრი მისი საქმეა ცხოვრების ახსნა და გამოძვრეს მდგომარეობიდან როგორც შეუძლია... "
მაშ რა არის ჭეშმარიტება? ჭეშმარიტება არაა დოქტრინა და დოგმა. მას ვერ მისწვდები რომელიმე სექტაში,სკოლაში თუ პარტიაში შესვლით.
"ადამიანის ჭეშმარიტება ისაა რაც მას ადამიანად აქცევს".
ადამიანის, მის საჭიროებათა და მისწრაფებათა გასაგებად,მისი არსის წვდომისთვის არაა საჭირო თვალსაჩინო ჭეშმარიტებების დაპირისპირება ერთმანეთთან.
დიახ, თქვენ მართალი ხართ, ყველა თქვენ მართალი ხართ.
ლოღიკურად ნებისმიერი რამის დამტკიცება შეიძლება.
მართალია ისიც ვინც კაცობრიობის ყველა უბედურებაში დამნაშავეებად აცხადებს კუზიანებს.
საკმარისია გამოვუცხადოთ ომი კუზიანებს და ჩვენ შეგვძულდება ისინი. ჩვენ ყოფას ვუტირებთ კუზიანებს მათ მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამო.
და კუზიანებს შორის მართლაც არიან დამნაშავეებიც...
რა საჭიროა იდეოლოგიებზე კამათი ნებისმიერი იდეოლოგიის დამტკიცება შეიძლება და იდეოლოგიები ეწინააღმდეგებიან ერთმანეთს. ამ კამათების გამო გეკარგება ადამიანთა გადარჩენის იმედი.
არადა ადამიანები ჩვენს ირგვლივ,ყველგან და ყოველთვის მიისწრაფიან ერთი და იგივე რამისკენ.
ჩვენ გვინდა თავისუფლება. წერაქვით მომუშავეს უნდა რომ წერაქვის ყოველ დარტყმას ჰქონდეს აზრი.
როდესაც წერაქვით მუშაობს კატორღელი წერაქვის ყოველი დარტყმა მხოლოდ ამცირებს კატორღელს.
მაგრამ თუ კი ერაქვი არის მკვლევარის ხელში მისი ყოველი დარტყმა ამაღლებს მკვლევარს.
კატორღა არაა იქ სადაც მუშაობენ წერაქვით,ის არაა საშინელი შრომის სიმძიმით.
კატორღა იქაა სადაც წერაქვის დარტყმებს არა აქვთ აზრი. სადაც შრომა არ აკავშირებს ადამიანებს ერთმანეთთან....
თუ კი ჭეშმარიტება ყოველი ადამიანისთვის არის ის რაც მას ზრდის და განადიდებს,მაშინ ჩვენ,მიუხედავად იმისა რომ თაყვანს ვცემთ სხვადასხვა ღმერთს.შეიძლება ვიგრძნოთ ერთმანეთთან სიახლოვე სიდიადესთან საერთო ზიარებით,იმით რომ გვიყვარს თვითონ სიყვარულის გრძნობა.
ინტელექტი მხოლოდ მაშინ ღირს რამედ როდესაც ის ემსახურება სიყვარულს.
"ჩვენ მეტისმეტად დიდხანს ვტყუვდებოდით ინტელექტის როლის გამო. ჩვენ უგულვებელვყოფდით ადამიანის არსს.
ჩვენ ვფიქრობდით რომ მდაბალი სულების ეშმაკურ მაქინაციებს შეუძლია ხელის შეწყობა კეთილშობილი საქმის ზეიმისთვის,რომ მოხერხებული ეგოიზმი უბიძგებს ადამიანს თავგანწირვისკენ,რომ გულქვაობას და ცარიელ ყბედობას შეუძლია ძმობის და სიყვარულის დაფუძნება.
ჩვენ ყურადღებას არ ვაქცევდით არსს. კედარის თესლი ასე თუ ისე გადაიქცევა კედარად. ეკლის თესლი გადაიქცევა ეკლად.
ამიერიდან აღარ განვსჯი ადამიანებს მათი გადაწყვეტილებების გამამართლებელი საბუთებით..."
არაა საჭირო იმის კითხვა თუ რა დოქტრინას იზიარებს ადამიანი,რა ეტიკეტს მისდევს ის და რომელი პარტიის წევრია.
მთავარი კითხვაა თუ რა ადამიანია ეს ადამიანი და არა ის თუ რა ინდივიდია ის....
ფრანგებმა თავისი საზოგადოებრივი შენობების ფრონტონებს დააწერეს შესანიშნავი დევიზი- თავისუფლება,თანასწორობა, ძმობა.
მაგრამ სენტ-ეგზიუპერი უმატებს რომ ადამიანები თავისუფლები,თანასწორები და ძმები შეიძლება იყვნენ მხოლოდ მაშინ თუ კი მათ ვინმე ან რამე აერთიანებთ.
"რას ნიშნავს განთავისუფლება? თუ გავანთავისუფლებ ადამიანს რომელიც არსად არ მიისწრაფის რად ეღირება მისი თავისუფლება? თავისუფლება არსებობს მხოლოდ იმისთვის ვინც მიისწრაფის რაღაც მიზნისკენ.
ადამიანის განთავისუფლება უდაბნოში არის მასში წყურვილის გრძნობის გაჩენა და ჭისკენ, წყაროსკენ მიმავალი გზის ჩვენება მისთვის.
მხოლოდ მაშინ შეიძენს აზრს მისი მოქმედებები.
უაზროა ქვის განთავისუფლება თუ კი არ არსებობს სიმძიმის ძალა იმიტომ რომ ქვა არ დაიძვრება ადგილიდან".
ამავე აზრით შეიძლება ითქვას: "ჯარისკაცი და მისი მეთაური თანასწორები არიან ერში".
მორწმუნეები თანასწორები იყვნენ ღმერთში.
"ღმერთის გამოხატვისას ისინი თანასწორები იყვნენ თავის უფლებებში. ღმერთის მსახურებისას ისინი თანასწორნი იყვნენ თავის მოვალეობებში.
მესმის თუ რატომ არ იწვევდა წინააღმდეგობებს და არეულობებს თანასწორობა ღმერთში.
ჩვენ გვინდა თავისუფლება. წერაქვით მომუშავეს უნდა რომ წერაქვის ყოველ დარტყმას ჰქონდეს აზრი.
როდესაც წერაქვით მუშაობს კატორღელი წერაქვის ყოველი დარტყმა მხოლოდ ამცირებს კატორღელს.
მაგრამ თუ კი ერაქვი არის მკვლევარის ხელში მისი ყოველი დარტყმა ამაღლებს მკვლევარს.
კატორღა არაა იქ სადაც მუშაობენ წერაქვით,ის არაა საშინელი შრომის სიმძიმით.
კატორღა იქაა სადაც წერაქვის დარტყმებს არა აქვთ აზრი. სადაც შრომა არ აკავშირებს ადამიანებს ერთმანეთთან....
თუ კი ჭეშმარიტება ყოველი ადამიანისთვის არის ის რაც მას ზრდის და განადიდებს,მაშინ ჩვენ,მიუხედავად იმისა რომ თაყვანს ვცემთ სხვადასხვა ღმერთს.შეიძლება ვიგრძნოთ ერთმანეთთან სიახლოვე სიდიადესთან საერთო ზიარებით,იმით რომ გვიყვარს თვითონ სიყვარულის გრძნობა.
ინტელექტი მხოლოდ მაშინ ღირს რამედ როდესაც ის ემსახურება სიყვარულს.
"ჩვენ მეტისმეტად დიდხანს ვტყუვდებოდით ინტელექტის როლის გამო. ჩვენ უგულვებელვყოფდით ადამიანის არსს.
ჩვენ ვფიქრობდით რომ მდაბალი სულების ეშმაკურ მაქინაციებს შეუძლია ხელის შეწყობა კეთილშობილი საქმის ზეიმისთვის,რომ მოხერხებული ეგოიზმი უბიძგებს ადამიანს თავგანწირვისკენ,რომ გულქვაობას და ცარიელ ყბედობას შეუძლია ძმობის და სიყვარულის დაფუძნება.
ჩვენ ყურადღებას არ ვაქცევდით არსს. კედარის თესლი ასე თუ ისე გადაიქცევა კედარად. ეკლის თესლი გადაიქცევა ეკლად.
ამიერიდან აღარ განვსჯი ადამიანებს მათი გადაწყვეტილებების გამამართლებელი საბუთებით..."
არაა საჭირო იმის კითხვა თუ რა დოქტრინას იზიარებს ადამიანი,რა ეტიკეტს მისდევს ის და რომელი პარტიის წევრია.
მთავარი კითხვაა თუ რა ადამიანია ეს ადამიანი და არა ის თუ რა ინდივიდია ის....
ფრანგებმა თავისი საზოგადოებრივი შენობების ფრონტონებს დააწერეს შესანიშნავი დევიზი- თავისუფლება,თანასწორობა, ძმობა.
მაგრამ სენტ-ეგზიუპერი უმატებს რომ ადამიანები თავისუფლები,თანასწორები და ძმები შეიძლება იყვნენ მხოლოდ მაშინ თუ კი მათ ვინმე ან რამე აერთიანებთ.
"რას ნიშნავს განთავისუფლება? თუ გავანთავისუფლებ ადამიანს რომელიც არსად არ მიისწრაფის რად ეღირება მისი თავისუფლება? თავისუფლება არსებობს მხოლოდ იმისთვის ვინც მიისწრაფის რაღაც მიზნისკენ.
ადამიანის განთავისუფლება უდაბნოში არის მასში წყურვილის გრძნობის გაჩენა და ჭისკენ, წყაროსკენ მიმავალი გზის ჩვენება მისთვის.
მხოლოდ მაშინ შეიძენს აზრს მისი მოქმედებები.
უაზროა ქვის განთავისუფლება თუ კი არ არსებობს სიმძიმის ძალა იმიტომ რომ ქვა არ დაიძვრება ადგილიდან".
ამავე აზრით შეიძლება ითქვას: "ჯარისკაცი და მისი მეთაური თანასწორები არიან ერში".
მორწმუნეები თანასწორები იყვნენ ღმერთში.
"ღმერთის გამოხატვისას ისინი თანასწორები იყვნენ თავის უფლებებში. ღმერთის მსახურებისას ისინი თანასწორნი იყვნენ თავის მოვალეობებში.
მესმის თუ რატომ არ იწვევდა წინააღმდეგობებს და არეულობებს თანასწორობა ღმერთში.
დემაგოგია ჩნდება მაშინ როდესაც საერთო რწმენის არარსებობისას თანასწორობის პრინციპი გადაგვარდება იგივეობის პრინციპად.
მაშინ ჯარისკაცი არ აძლევს სალამს უფროსს იმიტომ რომ უფროსისთვის მიცემული სალამი იქნებოდა პიროვნების და არა ერის პატივისცემა".
დაბოლოს ძმობა.
"მესმის ადამიანთა შორის ძმობის წარმოშობა. ადამიანები იყვნენ ძმები ღმერთში. ძმობა შეიძლება მხოლოდ რაღაცაში. თუ კი არ არსებობს ადამიანების გამაერთიანებელი კვანძი ისინი ერთმანეთის გვერდით იქნებიან დალაგებულნი და არ იქნებიან დაკავშირებულნი ერთმანეთთან.
არ შეიძლება უბრალოდ ძმობა.
ჩემი ამხანაგები და მე ვართ ძმები ჯგუფში 2/33. ფრანგები ძმები არიან საფრანგეთში".
შევაჯამოთ: ადამიანის ცხოვრება სავსეა საფრთხეებით; მუდამ ჩასაფრებულია სიკვდილი: აბსოლუტური ჭეშმარიტება არ არსებობს; მაგრამ მსხვერპლის გაღების უნარი ქმნის მსოფლიოს მბრძანებელ ადამიანებს იმიტომ რომ ისინი საკუთარი თავის მბრძანებლები არიან. ასეთია მფრინავის მკაცრი ფილოსოფია.
საკვირველია რომ ის იქიდან იღებს ოპტიმიზმის რაღაც ფორმას.
მწერლები რომლებიც ცხოვრებას ატარებენ საწერ მაგიდასთან,რომლებშიც ნელ ნელა ქრება სულის ცეცხლი ხდებიან პესიმისტები იმიტომ რომ ისინი იზოლირებული არიან სხვა ადამიანებისგან.
მოქმედების,მოქმედი ადამიანისთვის უცნობია ეგოიზმი იმიტომ რომ ის თავს განიცდის ამხანაგთა ჯგუფის ნაწილად.
მებრძოლი ყურადღებას არ აქცევს ადამიანთა მეწვრილმანეობას იმიტომ რომ ის ხედავს მნიშვნელოვან მიზანს.
ერთად მშრომელნი, პასუხისმგებლობის ერთად გამზიარებელნი მტრობაზე მაღლა დგებიან.
სენტ-ეგზიუპერის გაკვეთილი ისევ რჩება ცოცხალ გაკვეთილად.
"შენ მოგეჩვენება რომ ვკვდები,მაგრამ ეს ტყუილია, - ამბობს პატარა უფლისწული ის ასევე ამბობს: " და როდესაც შენ დამშვიდდები //ბოლოს და ბოლოს შენ ყოველთვის მშვიდდები// შენ გახარებული იქნები რომ ოდესღაც მიცნობდი. შენ მუდამ იქნები ჩემი მეგობარი
ჩვენ გვიხარია რომ მას ოდესღაც ვიცნობდით ჩვენ მუდამ ვიქნებით მისი მეგობრები".
http://17v-euro-lit.niv.ru/17v-euro-lit/morua-franciya/index.htm
Москва. Радуга 1983. Перевод с французского. Составление и предисловие Ф. С. Наркирьера. Комментарий С. Н. Зенкина. Редактор З. В. Федотова.
Андре Моруа. От Монтеня до Арагона.
Антуан де Сент-Экзюпери
მაშინ ჯარისკაცი არ აძლევს სალამს უფროსს იმიტომ რომ უფროსისთვის მიცემული სალამი იქნებოდა პიროვნების და არა ერის პატივისცემა".
დაბოლოს ძმობა.
"მესმის ადამიანთა შორის ძმობის წარმოშობა. ადამიანები იყვნენ ძმები ღმერთში. ძმობა შეიძლება მხოლოდ რაღაცაში. თუ კი არ არსებობს ადამიანების გამაერთიანებელი კვანძი ისინი ერთმანეთის გვერდით იქნებიან დალაგებულნი და არ იქნებიან დაკავშირებულნი ერთმანეთთან.
არ შეიძლება უბრალოდ ძმობა.
ჩემი ამხანაგები და მე ვართ ძმები ჯგუფში 2/33. ფრანგები ძმები არიან საფრანგეთში".
შევაჯამოთ: ადამიანის ცხოვრება სავსეა საფრთხეებით; მუდამ ჩასაფრებულია სიკვდილი: აბსოლუტური ჭეშმარიტება არ არსებობს; მაგრამ მსხვერპლის გაღების უნარი ქმნის მსოფლიოს მბრძანებელ ადამიანებს იმიტომ რომ ისინი საკუთარი თავის მბრძანებლები არიან. ასეთია მფრინავის მკაცრი ფილოსოფია.
საკვირველია რომ ის იქიდან იღებს ოპტიმიზმის რაღაც ფორმას.
მწერლები რომლებიც ცხოვრებას ატარებენ საწერ მაგიდასთან,რომლებშიც ნელ ნელა ქრება სულის ცეცხლი ხდებიან პესიმისტები იმიტომ რომ ისინი იზოლირებული არიან სხვა ადამიანებისგან.
მოქმედების,მოქმედი ადამიანისთვის უცნობია ეგოიზმი იმიტომ რომ ის თავს განიცდის ამხანაგთა ჯგუფის ნაწილად.
მებრძოლი ყურადღებას არ აქცევს ადამიანთა მეწვრილმანეობას იმიტომ რომ ის ხედავს მნიშვნელოვან მიზანს.
ერთად მშრომელნი, პასუხისმგებლობის ერთად გამზიარებელნი მტრობაზე მაღლა დგებიან.
სენტ-ეგზიუპერის გაკვეთილი ისევ რჩება ცოცხალ გაკვეთილად.
"შენ მოგეჩვენება რომ ვკვდები,მაგრამ ეს ტყუილია, - ამბობს პატარა უფლისწული ის ასევე ამბობს: " და როდესაც შენ დამშვიდდები //ბოლოს და ბოლოს შენ ყოველთვის მშვიდდები// შენ გახარებული იქნები რომ ოდესღაც მიცნობდი. შენ მუდამ იქნები ჩემი მეგობარი
ჩვენ გვიხარია რომ მას ოდესღაც ვიცნობდით ჩვენ მუდამ ვიქნებით მისი მეგობრები".
დამრიგებელი ანტუან დე სენტ ეგზიუპერი
მეოცე საუკუნის ერთი ფილოსოფოსის თქმით ისტორიას რომ გამოაკლო რამოდენიმე ათეული ადამიანი მისგან არაფერი დარჩება.
ეჰზიუპერი ნამვილად არის იმ რამოდენიმე ათეული კაციდან, მოზროვნე, მფრინავი, მწერალი, კაცი/
მისი აზრებიდან:
მე მესმის ადამიანთა ძმობის წარმოშობა. ადამიანები იყვნენ ძმები ღმერთში. ძმებად შეიძლება ყოფნა მხოლოდ რაღაცაში. თუ კი არ არსებობს ადამიანების გამაერთიანებელი კვანძი ისინი იქნებიან ერთმანეთის გვერდით და არ იქნებიან დაკავშირებულები ერთმანეთთან.
არ შეიძლება უბრალოდ ძმებად ყოფნა. მე და ჩემი ამხანაგები ძმები ვართ ჯგუფში 2-33/
ფრანგები ძმები ვართ საფრანგეთში.
და დადგა ვაჭრუკანათა დრო. სათნოებების მასხრად აგდების დრო. ყველაფერი იყიდებოდა. ყიდულობდნენ უმანკოებას. ფლანგავდნენ ჩემს მიერ შიმშილის დროისთვის დაგროვილ მარაგებს. ხოცავდნენ. მაგრამ მე არც იმდენად გულუბრყვილო ვარ რომ ჩემი სამეფოს დამხობის მიზეზი დავინახო ვნებათა და მანკიერებათა თარეშში. მე ვიცი რომ სამეფო მოკვდა და ამიტომ ამოიწურა სათნოებები.
"... ღმერთო,ვითხოვდი,დამანახე სურათი რომელსაც ისინი ყველა ერთად შეიყვარებდნენ მთელი გულით და ყოველი მათგანის ძალისხმევის წყალობით გახდებოდნენ სულ უფრო და უფრო ძლიერები. აი მაშინ გაუჩნდებათ მათ სათნოებები...."//ციტადელი//.
თავისუფალი ისაა ვისაც შეუძლია მდაბალი ჟინისთვის წინააღმდეგობის გაწევა. მაგრამ როგორ უნდა ჩავთვალოთ თავისუფალ ადამიანად ის ვინც ხდება ნებისმიერი ცდუნების მონა თვითონ ის ამას უძახის თავისუფლებას- მან თავისუფლად აირჩია მარადიული მონობა.
მოხერხებული და ბრძენი იქნება ის ვინც ცუდიდან მიიღებს კარგს და სიკეთეს.
სინანული მიღებული ჭრილობების გამო იგოვეა რაც სინანული რომ გაჩნდი ამქვეყნად ან გაჩნდი სხვა დროს. წარსული ისაა რამაც დაწნა შენი დღევანდელობა და მას უკვე ვეღარაფერს უზამ. მიიღებ ის და ნუ სძრავ მასში მთებს,მაინც ვერ დასძრავ.
ადამიანები არ არიან ცუდები,ცუდია ის რომ ადამიანებში დალპა ადამიანი.
იოლი და ხელმისაწვდომი უნაყოფოა იმიტომ რომ ის იოლია და ხელმისაწვდომი.
ცხოვრება არის უცნობი ბილიკი რომელზეც ადამიანი მიდის მარტო.
სილამაზე და მით უმეტეს მშვენიერება არაა მიზანი, ის არის ჯილდო.
იქნებ სიკეთის ქმნა ჯობია ბოროტების მოსპობას?
თავისუფლება არაა თვითნებობა და წესრიგი არაა ტყვეობა.
ამდაბლებს ის ვინც თვითონაა სულმდაბალი.
მე პატივს ვცემ ყოველ ადამიანში არსებულ ძვირფასეულობას და ამაშია ჩემი სამართალი. მე პატივს ვცემ ჩემს თავსაც.
მათხოვარშიც არის იგივე სინათლე, მაგრამ ის ძლივს ჩანს.
სამართლიანია ყოველში გზის და ეტლის დანახვა.
მოწყალება ყოველის განხორციელებაშია.
სიკვდილისა ჩვენგან არავის ეშინოდა,მაგრამ ყველას გვეშინოდა რომ დაიღუპებოდა ჩვენი თითქოს უმნიშვნელო და უაზრო ნაკეთობები და ქმნილებები.
სწორედ მაშინ გავიგეთ რომ სიცოცხლის აზრი იმაშია რაშიც დაიხარჯა სიცოცხლე.
მებაღის სიკვდილი ვერ დასცემს ხეს,მაგრამ მოჭერი ნაყოფიერი ხე და მებაღესაც მოკლავ.
შეაყვარეთ სრულყოფილება ვინაიდან ყოველი საქმე არის გზა ღმერთისკენ და ასრულებს მას სიკვდილი.
არ ასწავლოთ რომ მთავარია პატიება და მოწყალება. თუ ცუდად გაგებული ეს სათნოებები ახალისებენ უღორსობას და ლპობას.
ასწავლეთ სასიკეთო თანამშრომლობა-საერთო საქმე,ყოველი დამხმარეა სხვისი წყალობით.
და მაშინ ქირურგი გაივლის უდაბნოს რათა მტკივანი ფეხი მოურჩინოს სხვას. ამიტომ ლაპარაკია ურმის გამართულ მდგომარეობაზე. წინამძღოლი მათ ერთი ჰყავთ.
ესაა აფორიზმები ანტუან დე სენტ ეგზიუპერის ბოლო და დაუსრულებელი ნაწარმოებიდან "ციტადელი" //თვითონ მწერალი ამბობდა რომ ის მას არასოდეს დაამთავრებს. წიგნი გამოვიდა ძალიან დიდი და ძნელი წასაკითხად. ფრანგმა ლიტერატორმა მიშელ კენელმა ეგზიუპერის დაღუპვის შემდეგ მწერლის ოჯახის თხოვნით სცადა ქმნილების სრულყოფა, რაღაც ნაწილები და განმეორებები ამოიღო რითაც ხაზი გაუსვა ქმნილების მხატვრულ ღირსებებს.
იყო არაბეთს როსტევან მეფე ღვთისაგან სვიანი,მაღალი, უხვი, მდაბალი, ლაშქარ მრავალი, ყმიანი....
არაბები ჩვენი რუსთველის გარდა უყვარდა ანტუან დე სენტ ეგზიუპერისაც და მისი ქმნილება ციტადელი ფორმით არის არაბი ბელადის მიერ მისი მემკვიდრე ვაჟიშვილის დარიგება. ასე რომ ეს თხზულება სულიერად ანათესავებს ერთმანეთთან ფრანგებს და ქართველებს.
http://vk.com/topic-26135018_27171614
(из статьи Корниловой Л.В. "Отражение эстетики Ницше в позднем творчестве А. де
Сент-Экзюпери")
ღმერთის თემა დე სენტ ეგზიუპერის შემოქმედებაში
ლ.ვ. კორნილოვა, ნიცშეს ესთეტიკის ანარეკლი ა.დე სენტ ეგზიუპერის გვიან შემოქმედებაში//წერილის ნაწყვეტი//
სენტ-ეგზიუპერი მეოცე საუკუნის ტოლია,დაიბადა 1900 წელს და მისი მსოფლმხედველობა ჩამოყალიბდა ორ მსოფლიო ომს შორის არსებული პერიოდის სულიერი ატმოსფეროს გავლენით.
ამ ეპოქის გამაანალიზებელ მრავალ გამოკვლევაში აღნიშნულია მისი კრიზისული მდგომარეობა.
ფრანგი ისტორიკოსმა და მწერალმა პ.გაგზომ წიგნში ფრანგთა ისტორია ამ პერიოდს უწოდა მეოცე საუკუნის ღამე. მ.ჰაიდეგერი წერდა:
"მსოფლიო ღამე ავრცელებს თავის წყვდიადს. ეს მსოფლიო ხანა განსაზღვრულია იმით რომ ღმერთი რჩება გარეთ, განსაზღვრულია ღმერთის არობით.
არობა ისაა რომ აღარაა თავის ირგვლივ ადამიანების და საგნების შემკრები და ამ შეკრების შიგნით მსოფლიო ისტორიისა და მასში ადამიანის ყოფნის ამწყობი ხილული ღმერთი".
მაგრამ თუ კი ღმერთი,ქრისტიანთა ღმერთი ქრება თავისი ადგილიდან მის ადგილს იკავებს რაღაც სხვა.
ნიცშესთან შემოქმედი ღმერთის ადგილს იკავებს ადამიანი,უფრო ზუსტად ზეადამიანი,შემოქმედებითი ადამიანი, ნების, საკუთარ თავზე და მსოფლიოზე ბატონობის, საკუთარი თავის და ბუნების მბრძანებელი ადამიანი.
სენტ-ეგ\იუპერი კი,პირიქით, არ ცდილობს ღმერთის შეცვლას ადამიანით. ის ცდილობს ადამიანის ღმერთთან მიახლოებას:
" შენი გზა შენ დაგანახებს უფლის სახეს. მხოლოდ უფალს ძალუძს შენი დანაყრება და დაკმაყოფილება. ერთი მიჯნიდან მეორისკენ შენ წახვალ მისკენ ვისი ყოფნაც ესოდენ იგრძნობა სიცოცხლის ქსოვილში. იმისკენ ვინც არის არსი და აზრი იმ წიგნისა საიდანაც ვიღებ მე ცალკეულ სიტყვებს,მისკენ-სიბრძნისკენ,მისკენ-ყოფნისკენ და სიცოცხლისკენ, მისკენ,რომელიც გიბრუნებს შენ ყველაფერ მოთხოვნილს. ვისაც მიყავს საფეხურიდან საფეხურზე და ვინც ერთმანეთთან აკავშირებს სამყაროს წვრილ-წვრილ მატერიალურ ნაწილებს რათა მასში გამოჩნდეს აზრი,-უფლისკენ რომელმაც გააღმერთა წყაროებიც და სოფლებიც".
ამდენად სამყაროში რომელშიც ქრება რწმენა და კვდება ღმერთი უნდა დავაბრუნოთ ღმერთის რწმენის უნარი ვინაიდან ურწმუნოება არის ცუდად ყოფნის მოწმობა.
ურწმუნოების უფსკრულის აღმომჩენი და ქრისტიანთა ღმერთის სიკვდილის განმცხადებელი ნიცშესგან განსხვავებით სენტ-ეგზიუპერი თვითონ არის ღმერთისკენ მიმავალ გზაზე და აჩვენებს ამ გზას სხვებს.
ეს უხილავი გზა იწყება როგორც ცალკეული პიროვნების ასვლა ადამიანისკენ.
"ჩემი სულიერი კულტურა პიროვნებას განიხილავდა როგორც მასზე მაღალის ნების გამოხატულებას. ის იძლეოდა მიზიდულობის ძალების მიერ ნაჩვენები მიმართულებით ამაღლების თავისუფლებას".
სენტ-ეგზიუპერის აზრით ცნებას "ადამიანი" ვერ შეცვლი ცნებით "საშუალო პიროვნება" ან "ადამიანთა კრებული". ლოღიკური და მორალური არგუმენტების მეშვეობით ვერ გამოიყვან ადამიანის ცნებას.
პიროვნების ადამიანისკენ ასვლა არის თანასწორობის,თავისუფლების,
სიყვარულის,მსხვერპლის დაკარგულ და დამახინჯებულ ცნებებთან, ჭეშმარიტი არსებობის საფუძვლებთან დაბრუნების გზა.
ყველაფერი ეს რეალურ აზრს იძენს მხოლოდ მაშინ როდესაც ადამიანი მათში ჭვრეტს ღმერთს.
მიზიდულობის ძალა,რაზეც ლაპარაკობს სენტ-ეგზიუპერი,არის ადამიანის მის შემოქმედთან კავშირის აღდგენის,საკუთარ წყაროებთან დაბრუნების შესაძლებლობა.
მაგრამ ღმერთზე საუბრისას სენტ-ეგზიუპერი ძირითად აქცენტს სვამს ადამიანზე და თვითონ ღმერთის ცნება შემოტანილია ადამიანისთვის სრულფასოვანი პიროვნების, ამავე დროს ერთიანი სულიერი წარმონაქმნი "ადამიანის" ნაწილის სტატუსის მისანიჭებლად.
რელიგიური სიმბოლიკის გამოყენებისას სენტ-ეგზიუპერი მასში დებს ღვთაებრივის თავის გაგებას. მისთვის ღვთაებრივი არის რომელიმე რელიგიური დოგმისგან დამოუკიდებელი აბსოლუტის კრებითი ცნება.
ამავე დროს აბსოლუტის ეს ცნება მაქსიმალურად ახლოა ქრისტიანთა ღმერთის ცნებასთან რომლისგანაც კაცობრიობამ მემკვიდრეობით მიიღო ძირითადი ცნებები.
ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერის აფორიზმებიდან:
ადამიანობა პასუხისმგებლობის შეგრძნებაა, სირცხვილის გრძნობა თითქოს შენგან დამოუკიდებელი სიღატაკის წინაშე. ადამიანობა არის სიამაყე მეგობრების გამარჯვებით,შეგნება იმისა რომ აგურის დადებით ეხმარები სამყაროს მშენებლობას.
ადამიანობა პასუხისმგებლობაა. ესაა სირცხვილი იმის გამო რასაც ხედავ როგორც დაუმსახურებელ ბედნიერებას.
ჭეშმარიტებას ხედავ მხოლოდ გულით. არსი უხილავია თვალისთვის.
წყალო,არ გაქვს არც გემო,არც ფერი,არც სუნი,შენი აღწერა შეუძლებელია,შენით ტკბებიან ისე რომ არ იციან თუ რა ხარ.
ომი არაა თავგადასავალი,ისაა ავადმყოფობა,როგორც ტიფი.
აღზრდა მეტია სწავლაზე. ადამიანს ქმნის აღზრდა.
მეგობარი პირველ რიგში ისაა ვინც არ განიკითხავს,არ ასამართლებს.
მე ვიცი ერთადერთი ფუფუნება-ადამიანური ურთიერთობის ფუფუნება.
ცხოვრებამ გვასწავლა რომ სიხვარული არაა ერთმანეთს მიშტერება,ისაა ერთი მიმართულებით ერთად ყურება.
ჭეშმარიტება ისაა რაც ამარტივებს სამყაროს და არა ის რაც ქმნის ქაოსს. ესაა მრავალფეროვნებიდან საერთოს გამომყოფი ენა.
ჩვენ ბედნიერები ვიქნებით მხოლოდ მაშინ როდესაც გავიაზრებთ ჩვენს როლს დედამიწაზე, თუნდაც ყველაზე მოკრძალებულს და შეუმჩნეველს.
სიყვარული არაა ერთმანეთს მიშტერება. სიყვარული არის ერთად ყურება ერთი მიმართულებით.
სიყვარული იწყება იქ ადაც არაფერს ელიან სამაგიეროდ.
ანტუან დე სენტ ეგზიუპერის ლოცვა:
უფალო არ გთხოვ სასწაულებს და მირაჟებს, გთხოვ ყოველი დღის ძალას.მასწავლე პატარა ნაბიჯების ხელოვნება.
გამხადე დაკვირვებული და მიხვედრილი რათა ყოველდღიურობის სიჭრელეში დროზე შევჩერდე ჩემს ამაღელვებელ აღმოჩენებზე და გამოცდილებაზე.
მასწავლე ჩემი ცხოვრების დროის სწორად გამოყენება. მაჩუქე ალღო რათა შევძლო პირველხარისხოვანის გარჩევა მეორეხარისხოვანისგან.
გთხოვ თავშეკავების და ზომის ძალას რათა არ ვიფარფატო ცხოვრებაზე,არ ვისრიალო,რათა გონივრულად დავგეგმო დღის მდინარება,რათა დავინახო მწვერვალები და შორეთები და ზოგჯერ მაინც ვნახო ხელოვნებით ტკბობის დრო.
დამეხმარე გავიგო რომ დახმარება ვერ იქნება ვერც წარსულზე და ვერც მომავალზე ოცნებები.
დამეხმარე ვიყო აქ და ეხლა და იმაში რომ აღვიქვა ეს წუთი როგორც უმთავრესი.
დამიცავი იმ გულუბრყვილო რწმენისაგან რომლის თანახმადაც ცხოვრებაში ყველაფერი იოლად და უპრობლემოდ უნდა იყოს.
გამაგებინე რომ სირთულეები,დამარცხებები,დაცემები და წარუმატებლობები არის ცხოვრების ბუნებრივი შემადგენელი ნაწილი და მეტი არაფერი. ჩვენ მათი მეშვეობით ვიზრდებით და ვმწიფდებით.
გამახსენე ხოლმე რომ გული ხშირად ეკამათება გონებას. საჭირო დროს გამომიგზავნე ის ვისაც ეყოფა ვაჟკაცობა ჩემთვის სიყვარულით სიმართლის სათქმელად.
მე ვიცი რომ ბევრი პრობლემები წყდება თუ კი არაფერს გავაკეთებ. მაშ,მასწავლე მოთმინება.
შენ იცი თუ როგორ გვჭირდება მეგობრობა. დაე ვიყო ბედის ამ ყველაზე მშვენიერი და ნაზი საჩუქრის ღირსი.
მომეცი მდიდარი ფანტაზია იმისთვის რომ საჭირო დროს, საჭირო ადგილას,უსიტყვოდ ან თქმით მივცე ვინმეს აუცილებელი სითბო.
მაქციე სულ "ქვევით" მყოფთათვის გაგებინების უნარის მქონე ადამიანად.
დამიცავი ცხოვრებაში რაღაცის ხელიდან გაშვების შიშისგან. მომეცი არა ის რაც მე მინდა ჩემთვის,არამედ ის რაც მართლაც აუცილებელია.
მასწავლე პატარა ნაბიჯების ხელოვნება.
ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერი. ციტადელი
ცოდნა და კეთილშობილება სხვადასხვა რამეა. ცოდნა არ აკეთილშობილებს ადამიანს. კეთილშობილია ინსტრუმენტი რომელიც აგროვებს ცოდნას.
ყოველგვარი ამაღლება და აღმასვლა მტანჯველია. გარდაქმნა მტკივნეულია. გატანჯვის გარეშე მე ვერ გავიგებ მუსიკას. ტანჯვა,ძალისხმევა ეხმარება მუსიკას ჟღერაში.
მნიშვნელოვანია სიარული და არა მისვლა სადღაც იმიტომ რომ მივდივართ მხოლოდ სიკვდილში.
მნიშველოვნად ვერ განვიცდით იმას რისთვისაც არ გაგვიღია სულიერი და ხორციელი სითბო.
წარმატებას აჩენს მრავალი წარუმატებელი მცდელობა.
ცნობისმოყვარეობის ამომწურავი პასუხი არ არსებობს.
სიკვდილის ეშინიათ ცოცხლებს.ისინი წინასწარ არიან შეშინებულნი მომავალი შეხვედრით. დამიჯერეთ რომ არასოდეს მინახავს სიკვდილით შეშინებული მომაკვდავი.
ციტადელი:
ნუ აურევ სიყვარულს დაუფლების,დაჩემების სურვილთან. ამ წყურვილს მოაქვს მხოლოდ ტანჯვა.
მოარული აზრის საწინააღმდეგოდ სიყვარული არაა მტანჯველი.
ტანჯავს საკუთრების ინსტინქტი და ის კი ისყვარულის საწინააღმდეგო რამეა.
ღმერთის სიყვარულით,მე,კოჭლი,მივჩლახუნებ ქვიან გზაზე რათა სიყვარული გავუზიარო ადამიანებს. ღმერთი არაა ჩემი მონა. მე დანაყრებული ვარ იმით რასაც ის უბოძებს სხვებს.
ჭეშმარიტ სიყვარულს ვცნობ მოუწყვლადობით. სასუფევლის,სამეფოს სახელით მომაკვდავი არაა ნაწყენი სასუფეველზე,სამეფოზე. შეიძლება იჩივლო ერთი,მეორე ადამიანის უმადურობაზე,მაგრამ განა შეიძლება ლაპარაკი სასუფევლის,სამეფოს უმადურობაზე?
სასუფეველი,სამეფო, შექმნილია შენს მიერ მიძღვნილით და რა ბეჩავი იქნება არითმეტიკა თუ კი სამაგიეროდ სასუფეველს,სამეფოს მოსთხოვ პატივს.
ტაძრის ასაგებად თავდადებული თავის თავს გადაასხავს ტაძარში,მას უყვარს თავისი ტაძარი და ვერაფერში ხედავს მის მიერ მოყენებულ წყენას.
ნამდვილი სიყვარული იწყება იქ სადაც არ ელიან სამაგიეროს,სადაც
სამაგიეროდ არაფერს ელიან.
ადამიანს რომ ასწავლო ადამიანების სიყვარული მას უნდა ასწავლო ლოცვა იმიტომ რომ ლოცვა უპასუხოა.
სიყვარულის ნიღბის ქვეშ თქვენ მალავთ სიძულვილს. თქვენ გაჯგიმულები ხართ ქალის თუ მამაკაცის გვერდით და გადააქციეთ ისინი თქვენს ნადავლად. დგეხართ ისე როგორც ძაღლი ადგას ძვალს და გძულთ ყველა ვინც თვალს შეავლებს თქვენ ნადიმს.
თქვენ გაძღომის ეგოიზმს უძახით სიყვარულს.
გაჩუქებენ სიყვარულს და თქვენ ისევე როგორც თქვენს ყალბ მეგობრობებში თავისუფალს და შეყვარებულს აქცევთ მსახურად და მონად. თქვენ ითვისებთ წყენის უფლებას.
და უკეთესად რომ მოიმსახუროთ თქვენ სჯით თქვენი ტანჯვის მუდმივი ყურებით. დიახ,რა თქმა უნდა, თქვენ ნამდვილად იტანჯებით. მაგრამ სწორედ თქვენი ტანჯვა არ მომწონს. და რა არის მასში კარგი?
მეგობრობას მე ვცნობ იმედგაცრუებათა არარსებობით. ჭეშმარიტ სიყვარულს ვცნობ წყენის შეუძლებლობით.
და თუ კი ვინმემ შეიძლება მოგპაროს მიღებული, როგორ მოგპარავს ვინმე იმას რაც გაეცი?
http://17v-euro-lit.niv.ru/17v-euro-lit/morua-franciya/index.htm
Москва. Радуга 1983. Перевод с французского. Составление и предисловие Ф. С. Наркирьера. Комментарий С. Н. Зенкина. Редактор З. В. Федотова.
Андре Моруа. От Монтеня до Арагона.
Антуан де Сент-Экзюпери
АНТУАН ДЕ СЕНТ-ЭКЗЮПЕРИ
Авиатор, гражданский и военный летчик, эссеист и поэт, Антуан де
Сент-Экзюпери вслед за Виньи, Стендалем, Вовенаргом, вместе с Мальро,
Жюлем Руа [1], а также несколькими солдатами и моряками принадлежит к
числу немногих романистов и философов действия, которых породила наша
страна. В отличие от
Киплинга он не просто восторгался людьми действия: он, подобно Конраду
[2], и сам участвовал в деяниях, которые описал. На протяжении десяти
лет он летал то над Рио-де-Оро, то над Андийскими Кордильерами; он
затерялся в пустыне и был спасен владыками песков; однажды он упал в
Средиземное море, а в другой раз — на горные цепи Гватемалы; он сражался
в воздухе в 1940 году и вновь сражался в 1944-м. Покорители Южной
Атлантики — Мермоз и Гийоме [3] — были его друзьями. Отсюда та
достоверность, которая звучит в каждом его слове, отсюда же берет начало
и жизненный стоицизм, ибо деяние раскрывает лучшие качества человека.
Однако Люк Эстан, написавший превосходную книгу «Сент-Экзюпери о самом
себе», прав, говоря, что деяние никогда не было для Сент-Экзюпери
самоцелью. «Самолет не цель, только средство. Жизнью рискуешь не ради
самолета. Ведь не ради плуга пашет крестьянин» 1. И Люк Эстан
прибавляет: «Он пашет и не для того, чтобы просто провести борозды, но
для того, чтобы их засеять. Действие для самолета — то же, что пахота
для плуга. Какие она сулит посевы и какой урожай можно будет собрать?» Я
полагаю, что ответить на этот вопрос можно так: правила жизни — вот что
сеешь, а урожай — это люди. Почему? Да потому, что человек способен
постичь только то, в чем он сам принимал непосредственное участие. Вот
откуда возникала та тревога, которая на моих глазах терзала
Сент-Экзюпери в Алжире, в 1943 году, когда ему не разрешали летать. Он
терял контакт с землею, потому что ему отказывали в небе.
I. ПРОМЕЖУТОЧНЫЕ ЭТАПЫ
Многие современники рассказывали об этой краткой, но полной событий
жизни. Вначале был Антуан де Сент-Экзюпери, «сильный, веселый, открытый»
мальчуган, который в двенадцать лет уже изобретал аэроплан-велосипед и
заявил, что он взлетит в небо под восторженные клики толпы: «Да
здравствует Антуан де Сент-Экзюпери!» Учился он неровно, в нем
проявлялись проблески гения, но заметно было, что ученик этот не создан
для школьных занятий. В семье его называют Король Солнце[4] из-за
белокурых волос, венчающих голову; товарищи прозвали Антуана Звездочет,
потому что нос его вздернут к небу. В действительности он уже тогда был
Маленьким принцем, надменным и рассеянным, «всегда радостным и
бесстрашным». Всю жизнь он сохранял связь со своим
детством, он всегда оставался восторженным, любознательным и с успехом
играл роль мага-волшебника, как бы в ожидании восторженных возгласов:
«Да здравствует Антуан де Сент-Экзюпери!» И эти возгласы раздавались. Но
только чаще говорили: «Сент-Экз, Антуан или Тонио», потому что он
неизменно становился частицей внутренней жизни всех тех, кто его знал
или читал его книги.
Никогда еще, пожалуй, призвание авиатора не проявлялось в человеке более
явственно, и никогда еще, пожалуй, человеку не было так трудно
осуществить свое призвание. Военная авиация согласилась зачислить его
только в запас. Лишь когда Сент-Экзюпери исполнилось двадцать семь лет,
гражданская авиация позволила ему стать летчиком, а затем начальником
аэродрома в Марокко — в пору, когда страну эту раздирали противоречия:
«Маленький принц становится важным начальником». Он публикует книгу
«Южный почтовый» и приобщает небо к литературе, что не мешает ему
оставаться смелым и энергичным пилотом, а затем техническим директором
филиала компании «Аэропосталь» в Буэнос-Айресе — тут он работает бок о
бок с Мермозом и Гийоме. Он попадает в многочисленные и тяжелые аварии. И
только чудом остается в живых. В 1931 году он женится на вдове
испанского писателя Гомеса Каррильо — Консуэло, уроженке Южной Америки:
фантазия этой женщины приводит в восторг Маленького принца. Аварии
продолжаются; то Сент-Экз чуть не разбивается во время чудовищного
падения, то после вынужденной посадки он оказывается затерянным в
песках. И, мучимый изнурительной жаждой в самом сердце пустыни, он
испытывает острую потребность вновь отыскать «Планету людей»!
1939 год. Вспыхивает война. И хотя врачи упорно признают, что
Сент-Экзюпери совершенно негоден к полетам (следствие многочисленных
переломов и контузий), он в конце концов добивается зачисления в
разведывательную авиагруппу 2/33. В дни вражеского вторжения после
нескольких боев группу эту отправляют в Алжир и личный состав ее
демобилизуют. В конце года Сент-Экз прибывает в Нью-Йорк, где мы с ним и
встретились. Там он пишет книгу «Военный летчик», снискавшую огромный
успех в Соединенных Штатах, а также во Франции, в то время
оккупированной врагом. Я всей душой привязался к нему и охотно повторил
бы вслед за Леоном-Полем Фаргом: «Я его очень любил и всегда буду
оплакивать». Да и как было не любить его? Он обладал одновременно силой и
нежностью, умом и интуицией. Он питал пристрастие к ритуальным обрядам,
он любил окружать себя
атмосферой таинственности. Неоспоримый математический талант сочетался в
нем с ребяческой тягой к игре. Он либо завладевал разговором, либо
молчал, словно мысленно уносился на какую-нибудь иную планету.
Я бывал у него на Лонг-Айленд в большом доме, который они снимали с
Консуэло, — там он писал «Маленького принца». Сент-Экзюпери работал по
ночам. После обеда он разговаривал, рассказывал, показывал карточные
фокусы, затем, ближе к полуночи, когда другие ложились спать, он
усаживался за письменный стол. Я засыпал. Часа в два утра меня будили
крики на лестнице: «Консуэло! Консуэло!.. Я голоден... Приготовь мне
яичницу». Консуэло спускалась из своей комнаты. Окончательно
проснувшись, я присоединялся к ним, и Сент-Экзюпери снова говорил,
причем говорил он очень хорошо. Насытившись, он опять садился за работу.
Мы пытались снова заснуть. Но сон был недолгим, ибо часа через два весь
дом заполняли громкие крики: «Консуэло! Мне скучно. Давай сыграем в
шахматы». Затем он читал нам только что написанные страницы, и Консуэло,
сама поэт, подсказывала искусно придуманные эпизоды.
Когда генерал Бетуар [5] прибыл в Соединенные Штаты за вооружением, мы
оба — Сент-Экз и я — вновь попросили зачислить нас на службу во
французскую армию в Африке. Он уехал из Нью-Йорка на несколько дней
раньше меня и, когда я сошел с борта самолета в Алжире, уже встречал
меня на аэродроме. Вид у него был несчастный. Ведь Антуан так сильно
ощущал узы, объединяющие людей, он всегда чувствовал себя в какой-то
мере ответственным за судьбы Франции, и вот теперь он обнаружил, что
французы разделены. Два генеральных штаба противостояли друг другу. Он
был зачислен в резерв командования и не знал, разрешат ли ему летать.
Ему было уже сорок четыре года, а он упорно и настойчиво добивался,
чтобы ему позволили управлять самолетом «П-38», быстрой машиной,
созданной для более молодых сердец. В конце концов благодаря
вмешательству одного из сыновей Рузвельта Сент-Экзюпери получил на это
согласие. А в ожидании он работал над новой книгой (или поэмой), которая
позднее была названа «Цитадель».
Произведенный в чин майора, он сумел присоединиться к дорогой его сердцу
разведывательной группе 2/33, группе «Военного летчика», но начальники,
тревожась за его жизнь, неохотно разрешали ему полеты. Ему пообещали
пять таких полетов, он вырвал согласие еще на три. Из восьмого полета
над оккупированной в то время Францией он не возвратился. Он вылетел в 8
часов 30 минут утра, а к 13 часам 30 минутам его все еще не было.
Товарищи по эскадрилье, собравшись в офицерской столовой, ежеминутно
смотрели на часы. Теперь у него оставалось горючего всего на один час. В
14 часов 30 минут не осталось больше никакой надежды. Все долго хранили
молчание. Потом командир эскадрильи сказал одному из летчиков:
«Вы выполните задание, порученное майору де Сент-Экзюпери».
Все закончилось так, как в романе Сент-Экза, и можно было легко
представить себе, что, когда у него не осталось больше горючего и, быть
может, надежды, он, подобно одному из своих героев, устремил самолет
ввысь — к небесному полю, густо усеянному звездами.
II. ЗАКОНЫ ДЕЙСТВИЯ
Законы героического мира постоянны, и мы вправе ожидать, что обнаружим
их в творчестве Сент-Экзюпери почти такими же, какими мы их знали в
повестях и рассказах Киплинга.
Первый закон действия — дисциплина. Дисциплина требует, чтобы
подчиненный уважал своего начальника; она требует также, чтобы начальник
был достоин такого уважения и чтобы он со своей стороны уважал законы.
Нелегко, совсем нелегко быть начальником! «О господи, я жил могучий,
одинокий!» [6] — восклицает Моисей у Альфреда де Виньи. Ривьер, под
началом у которого находятся летчики в «Ночном полете», добровольно
замыкается в одиночестве. Он любит своих подчиненных, питает к ним
какую-то сумрачную нежность. Но как может он открыто быть их другом,
если он обязан быть суровым, требовательным, безжалостным? Ему трудно
наказывать, больше того — он отлично знает, что наказание порою
несправедливо, что человек не мог поступить иначе. Однако только
строжайшая дисциплина оберегает жизнь остальных летчиков и обеспечивает
регулярное несение службы. «Правила, — пишет Сент-Экзюпери, — похожи на
религиозные обряды: они кажутся нелепыми, но они формируют людей» 2.
Порою необходимо, чтобы один человек принес себя в жертву ради спасения
множества других. На плечи начальника ложится ужасная ответственность —
избрать жертву, и, если приходится пожертвовать другом, он даже
не имеет права выказать свою тревогу: «Любите подчиненных, но не
говорите им об этом»3.
Что дает начальник своим людям в обмен на их послушание? Он дает им
«директивы»; для них он подобен маяку в ночи действия, указывающему
летчику путь. Жизнь — это буря; жизнь — это джунгли; если человек не
борется с волнами, если он не борется с густым переплетением лиан, он
погиб. Постоянно подстегиваемый твердой волей начальника, человек
побеждает джунгли. Тот, кто подчиняется, считает законной суровость
того, кто им командует, если суровость эта играет роль постоянных и
надежных доспехов, служит защите его жизни. «Эти люди... любят свое
дело, и любят его потому, что я строг»4, — говорит Ривьер.
Что еще дает начальник людям, которыми он командует? Он дает им победу,
величие, долгую память в сердцах современников. Созерцая воздвигнутый на
горе храм инков, который один только уцелел от погибшей цивилизации,
Ривьер вопрошает себя: «Во имя какой суровой необходимости — или
странной любви — вождь древних народов принудил толпы своих подданных
возвести этот храм на вершине и тем самым заставил их воздвигнуть вечный
памятник самим себе?»5 На это какой-нибудь доброжелательный
человек, без сомнения, ответил бы: «Разве не лучше было бы не строить
этот храм, но зато и не заставлять никого страдать, возводя его?» Однако
человек — существо благородное, и он любит величие больше удобств,
больше счастья.
Но вот приказание отдано, люди начинают действовать, и тогда по законам
героического мира в дело вступает дружба между сотоварищами. Узы общей
опасности, общей самоотверженности, общих технических средств сначала
рождают эту дружбу, а затем поддерживают ее. «Таковы уроки, которые
преподали нам Мермоз и другие наши товарищи. Величие всякого ремесла,
быть может, прежде всего в том и состоит, что оно объединяет людей: ибо
ничего нет в мире драгоценнее уз, соединяющих человека с человеком»6.
Работать ради материальных благ? Какой самообман! Таким путем человек
приобретает всего лишь прах и пепел. И это не может принести ему то,
ради чего стоит жить. «Я перебираю самые неизгладимые мои воспоминания,
подвожу итог самому важному из пережитого — да, конечно, всего
значительней, всего
весомей были те часы, каких не принесло бы мне все золото мира». У
богача есть сотрапезники и прихлебатели, у человека могущественного —
придворные, у человека действия — товарищи, они же — и его друзья.
«Мы были слегка возбуждены, как на пиру. А меж тем ничего у нас не было.
Только ветер, песок да звезды. Суровая нищета в духе траппистов [7]. Но
за этим скудно освещенным столом горсточка людей, у которых в целом
свете не осталось ничего, кроме воспоминаний, делилась незримыми
сокровищами.
Наконец-то мы встретились. Случается, долго бредешь бок о бок с людьми,
замкнувшись в молчании либо перекидываясь незначащими словами. Но вот
настает час опасности. И тогда мы друг другу опора. Тогда оказывается —
все мы члены одного братства. Приобщаешься к думам товарищей и
становишься богаче. Мы улыбаемся друг другу. Так выпущенный на волю
узник счастлив безбрежностью моря» 7.
Находясь рядом с другими людьми в составе эскадрильи, в армии, на заводе
или в спортивной команде, человек, забывая о самом себе, обретает себя.
«Мы дышим полной грудью лишь тогда, когда связаны с нашими братьями и
есть у нас общая цель; и мы знаем по опыту: любить — это не значит
смотреть друг на друга, любить — значит вместе смотреть в одном
направлении. Товарищи лишь те, кто единой связкой, как альпинисты,
совершают восхождение на одну и ту же вершину»8. Именно
потому, что товарищи по общему делу верят человеку, а он хочет быть
достойным их доверия, он и становится в полном смысле слова человеком.
И, даже находясь вдали от своего отряда, он будет хранить в своем сердце
эту потребность в понимании и одобрении своих товарищей. Затерянному в
снегах, дошедшему до крайнего изнеможения Гийоме мучительно хотелось
лечь на землю и уснуть последним сном: «Товарищи верят, что я иду. Все
они верят в меня. Подлец я буду, если остановлюсь...»9.
Впрочем, эта мужская дружба, это товарищество в свою очередь отличается
суровостью: «Когда товарищ умирает... это никого не удивляет, — таково
наше ремесло». И все же ни один вновь приобретенный друг не сможет
заменить погибшего товарища: «Старых друзей наскоро не создашь!» 10
Какую роль играет в этом героическом мире женщина? В произведениях
Киплинга женщина выступает либо как подруга в опасностях и трудах
(«Голод»), либо как соблазнительница, отрывающая человека от его
призвания («История семейства Гэдсби») [8]. Порой в романах
Сент-Экзюпери на заднем плане проходят жены летчиков — нежные, любящие,
покорно обрекшие себя на жизнь, связанную с постоянным ожиданием
человека, которого каждый день подстерегает смерть. В былые времена
человек действия идеализировал женщину, с которой он был разлучен. Так,
крестовые походы вызвали к жизни Прекрасных дам, Знатных дам
средневековых героических песен. Но, когда наблюдаешь за героями
Сент-Экзюпери, начинает казаться, что у летчика гораздо меньше времени
грезить об отсутствующей возлюбленной, чем у солдата или моряка. Для
летчика опасность более постоянна. Если глохнет мотор — это смерть. Если
во время полета на большой высоте засорится баллон с кислородом, летчик
засыпает вечным сном. Что для такого человека далекие города и женщины?
Всего лишь остановка в пути. Юная девушка, которую мельком видит герой,
на мгновение волнует его своей строгой красотою («Военный летчик»). Но
что делать? Ему ведь надо лететь дальше.
Летчик отличается от всех других людей действия еще и тем, что мир его
необычайно абстрактен. Когда смотришь на землю с огромной высоты, она
кажется как бы пустой. Девять часов из десяти самолет парит над океаном,
или над пустыней, или над джунглями. Между Марракешем и Дакаром людей
так мало, что чудится, будто они еще не вполне осели на земле. Между
Дакаром и Бразилией вообще нет следов человека. Да и в самой Бразилии —
множество заболоченных мест и лесов, где никогда не ступает нога
человека. Для воздушного путешественника климат и времена года — понятия
неустойчивые. Он переходит от весны к зиме, а еще через несколько часов
возвращается к лету. Жизнь для него поистине сон. Ей присущи
безрассудство и внезапные перемены, свойственные сновидениям.
Сент-Экзюпери рассказывает, что когда он впервые опустился на землю
Африки, то пробыл там всего 30 секунд. Его уже ожидал другой самолет, к
которому он, едва приземлившись, сразу же подрулил, подчиняясь сигналу.
«Вы тотчас же отправитесь во Францию с почтой», — сказал ему начальник, и
Сент-Экзюпери немедленно улетел. Разве Африка может быть для летчика
такой, какой она была для спаги или стрелка колониальных войск? Для
летчика многие города — всего лишь взлетное поле, место для посадки. Где
бы он ни побывал — в Мельбурне или
Чунцине, в Калькутте или Нью-Йорке, в Тунисе или Рио-де-Оро, — он увидит
только взлетные дорожки, ангары, бензовозы, песок, утрамбованный грунт,
да еще, быть может, несколько деревьев вдалеке.
Реальность для него — в другом месте. Реальность человеческого общества —
это эскадрилья, это товарищи по воздушной линии; что касается
реальности природы, то ее он познает с помощью самолета. Он познает ее,
как крестьянин: «Земля помогает нам понять самих себя, как не помогут
никакие книги. Ибо земля нам сопротивляется. Человек познает себя в
борьбе с препятствиями. Но для этой борьбы ему нужны орудия. Нужен
рубанок или плуг. Крестьянин, возделывая свое поле, мало-помалу вырывает
у природы разгадку иных ее тайн и добывает всеобщую истину. Так и
самолет — орудие, которое прокладывает воздушные пути, приобщает
человека к вечным вопросам»11.
Состояние моря, морские течения, различные предвестники бурь, ясность
небосвода — все это ведомо и понятно моряку, потому что он должен думать
о спасении деревянного или металлического корпуса своего корабля.
Летчик же привыкает вопрошать облака, ямы на воздушных дорогах и
неровности почвы. Обратите внимание на то, как в книге «Планета людей»
опытный летчик описывает Испанию своему товарищу, которому предстоит в
первый раз лететь над этой страной. Он говорит не о городах, не о людях,
но о каком-то ручье, который коварно размывает луг, о трех апельсиновых
деревьях, что мешают приземлению, о стаде баранов, которое опасно своим
неистовством. Перечтите строки об отступлении 1940 года; вот как оно
выглядело с высоты птичьего полета: «И вот я лечу над дорогами, а по ним
бесконечной рекой течет черная патока»12. Когда летчик
говорит о людской реке, то для него это не поэтический образ, а просто
точное и правдивое описание того, что он видит. Любое описание
приобретает смысл только тогда, когда человек смотрит сквозь призму
своей профессии. Летчик мыслит масштабами созвездий и континентов. Ну а
что может знать о мире, скажем, чиновник?
«Старый чиновник, сосед мой по автобусу, никто никогда не помог тебе
спастись бегством, и не твоя в том вина. Ты построил свой тихий мирок,
замуровал наглухо все выходы к свету, как делают термиты. Ты свернулся
клубком, укрылся в своем обывательском благополучии, в косных привычках,
в затхлом провинциальном укладе; ты воздвиг этот убогий оплот и
спрятался от ветра, от морского прибоя и звезд. Ты не желаешь утруждать
себя великими задачами, тебе и так немалого труда стоило забыть, что ты —
человек. Нет, ты не житель планеты, несущейся в пространстве, ты не
задаешься вопросами, на которые нет ответа: ты просто-напросто обыватель
города Тулузы. Никто вовремя не схватил тебя и не удержал, а теперь уже
слишком поздно. Глина, из которой ты слеплен, высохла и затвердела, и
уже ничто на свете не сумеет пробудить в тебе уснувшего музыканта, или
поэта, или астронома, который, быть может, жил в тебе когда-то.
Я уже не в обиде на дождь, что хлещет в окна. Колдовская сила моего
ремесла открывает предо мною иной мир — через каких-нибудь два часа я
буду сражаться с черными драконами и с горными хребтами, увенчанными
гривой синих молний, и с наступлением ночи, вырвавшись на свободу,
проложу свой путь по звездам»13.
Человек действия — поэт в самом высоком смысле слова, ибо он «тот, кто
создает, тот, кто творит» [9]. Я любил слушать, как Сент-Экзюпери (на
этот раз я говорю уже о человеке, а не о писателе) описывал какое-нибудь
событие. Порой — даже находясь в обществе друзей — он долго хранил
молчание. Внезапно, когда кто-нибудь касался волновавшей его темы, он
оживлялся и стремительно вступал в разговор. Разбирая какую-нибудь
проблему стратегии или даже политики, он делает ее очень ясной и
простой, потому что видит все как бы с высоты. Он говорит, как ученый,
прибегая к самым точным словам и неоспоримым доводам. Но в то же время
он говорит, как поэт. Люди и даже неодушевленные предметы словно оживают
в его речах. Фраза течет свободно, она разделена на короткие периоды,
никогда она не походит на ораторский оборот, она, точно жест,
подтверждает мысль. Образы поражают новизной и неожиданностью, часто они
берут начало в его профессии. Окружающие с восхищением слушают его до
той минуты, когда, окончив свою поэму или завершив цепь доказательств,
Сент-Экз вновь погружается в безмолвие, начинает показывать карточные
фокусы или затягивает песню. Ибо существует еще один закон героического
деяния: оно порождает людей, которым очень трудно приноравливаться к
светским и социальным условностям.
III. ТВОРЧЕСТВО
Можно ли назвать его книги романами? Едва ли. От произведения к
произведению элемент вымысла в них все сокращается. Скорее это эссе о
деянии, о людях, о Земле, о жизни. Декорация почти всегда изображает
летное поле. И дело тут не в стремлении писателя прослыть специалистом, а
в его тяге к искренности. Ведь именно так живет и мыслит автор. Отчего
же ему не описывать мир сквозь призму своей профессии, коль скоро именно
таким способом он, как всякий летчик, вступает в контакт с окружающим
миром.
«Южный почтовый» — это самая романтическая книга Сент-Экзюпери. Летчик
Жак Бернис, пилот компании «Аэропосталь», возвращается в Париж и
встречает там подругу своего детства — Женевьеву Эрлен. Муж у нее
человек посредственный; ее ребенок умирает; она любит Берниса и
соглашается уехать с ним. Но почти тотчас же Жак понимает, что они не
созданы друг для друга. Чего он ищет в жизни? Он ищет «сокровище», в
котором заключена истина, «ключ к разгадке» жизни. Сначала он надеялся
найти его в женщине. Неудача. Позднее он, как Клодель, надеялся найти
его в Соборе Парижской богоматери, куда Бернис зашел, потому что он
чувствовал себя слишком несчастным; но и эта надежда обманула его. Быть
может, ключ к разгадке лежит в ремесле? И Бернис упорно, мужественно
везет почту в Дакар, летя над Рио-де-Оро. Однажды автор находит труп
Жака Берниса — летчика сразили пули арабов. Но почта была спасена. Она
будет доставлена в Дакар в установленный срок.
«Ночной полет» относится к южноамериканскому периоду жизни
Сент-Экзюпери. Для того чтобы почта, полученная из Патагонии, из Чили,
из Парагвая, вовремя прибыла в Буэнос-Айрес, пилотам компании
«Аэропосталь» приходится лететь ночью над нескончаемыми горными
хребтами. Если там их настигает буря, если они сбиваются с пути, они
обречены. Но их начальник, Ривьер, знает, что на такой риск необходимо
идти. Вместе с Ривьером, вместе с одним из инспекторов, Робино, вместе с
женой летчика Фабьена мы следим за продвижением трех самолетов во время
грозы. Один из них, самолет Фабьена, сбивается с курса. Перед ним
словно смыкаются цепи Кордильер. У летчика остается всего на полчаса
горючего, он понимает, что надежды больше нет. И тогда он поднимается к
звездам, туда, где нет ни одного живого существа, кроме него самого.
Завоеватель легендарных сокровищ Фабьен погибнет. Молодая женщина,
зажженная ею лампа, с такой любовью
приготовленный обед тщетно будут ожидать его. Тем не менее Ривьер,
который также на собственный лад любил Фабьена, с холодным отчаянием
занимается отправкой почты в Европу. Ривьер прислушивается к тому, как
трансатлантический самолет «возникнет, пророкочет и растает», словно
грозная поступь армии, движущейся среди звезд. Стоя перед окном, Ривьер
думает:
«Победа... поражение... эти высокие слова лишены всякого смысла...
Победа ослабляет народ; поражение пробуждает в нем новые силы... Лишь
одно следует принимать в расчет: движение событий.
Через пять минут радисты поднимут на ноги аэродромы. Все пятнадцать
тысяч километров ощутят биение жизни; в этом — решение всех задач.
Уже взлетает к небу мелодия органа: самолет.
Медленно проходя мимо секретарей, которые сгибаются под его суровым
взглядом, Ривьер возвращается к своей работе. Ривьер Великий, Ривьер
Победитель, несущий груз своей трудной победы»14.
«Планета людей» — это прекрасный сборник эссе, некоторые из них имеют
форму новеллы. Рассказ о первом полете над Пиренеями, о том, как старые,
опытные летчики приобщают к ремеслу новичков, о том, как во время
полета происходит борьба с «тремя изначальными божествами — с горами,
морем и бурей»15 . Портреты товарищей автора: Мермоза,
исчезнувшего в океане, Гийоме, который спасся в Андах благодаря своему
мужеству и упорству... Эссе о «Самолете и планете», небесные пейзажи,
оазисы, посадка в пустыне, в самом стане мавров, и рассказ о том дне,
когда, затерявшись в ливийских песках, точно в густой смоле, сам автор
едва не умер от жажды. Но сюжеты сами по себе мало что значат; важнее
то, что человек, который обозревает с такой высоты планету людей, знает:
«Один лишь Дух, коснувшись глины, творит из нее Человека»16.
За последние двадцать лет слишком много писателей прожужжали нам уши
разговорами о слабостях человека. Наконец-то нашелся писатель, который
говорит нам о его величии. «Ей-богу, я такое сумел, — восклицает Гийоме,
— что ни одной скотине не под силу!»17
Наконец, «Военный летчик». Эта книга написана Сент-Экзюпери после
короткой кампании — и поражения — 1940 года... Во время немецкого
наступления во Франции капитан де Сент-Экзюпери и экипаж самолета
получают от своего начальника, майора Алиаса, приказ совершить
разведывательный полет над Аррасом. Вполне возможно, что во время этого
полета их встретит смерть, смерть бесполезная, так как им поручено
собрать сведения, которые они уже никому не смогут передать, — дороги
будут безнадежно забиты, телефонная связь прервана, генеральный штаб
переместится в другое место. Отдавая приказ, майор Алиас и сам знает,
что приказ этот бессмыслен. Но что тут можно сказать? Никому и в голову
не приходит сетовать. Подчиненный отвечает: «Слушаюсь, господин майор...
Так точно, господин майор...» — и экипаж отправляется на выполнение
ставшего бесполезным задания.
Книга состоит из размышлений летчика во время полета к Аррасу, а затем
во время его возвращения посреди рвущихся вокруг вражеских снарядов и
висящих над ним вражеских истребителей. Размышления эти возвышенны. «Так
точно, господин майор...» Почему майор Алиас посылает своих
подчиненных, которые являются в то же время его друзьями, на
бессмысленную гибель? Почему тысячи молодых людей согласны погибнуть в
ходе сражения, которое, судя по всему, уже проиграно? Потому что они
понимают: участвуя в этом безнадежном бою, они поддерживают дисциплину в
армии и укрепляют единство Франции. Они хорошо знают, что им не удастся
за несколько минут, совершив несколько героических поступков и принеся в
жертву несколько жизней, превратить побежденных в победителей. Но они
знают также, что поражение можно превратить в отправной пункт на пути к
возрождению нации. Почему они сражаются? Что ими движет? Отчаяние? Вовсе
нет.
«Есть истина более высокая, чем все доводы разума. Что-то проникает в
нас и управляет нами, чему я подчиняюсь, но чего не сумел еще осознать. У
дерева нет языка. Мы — ветви дерева. Есть истины очевидные, хотя их и
невозможно выразить словами. Я умираю не для того, чтобы задержать
нашествие, потому что нет такой крепости, укрывшись в которой я мог бы
сопротивляться вместе с теми, кого люблю. Я умираю не ради спасения
чести, потому что не считаю, что задета чья-либо честь, — я отвергаю
судей. И я умираю не от отчаяния. И все-таки я знаю: Дютертр, который
сейчас смотрит на карту, рассчитает, что Аррас находится
где-то там, на курсовом угле сто семьдесят пять градусов, и через
полминуты скажет мне:
— Курс сто семьдесят пять, господин капитан...
И я возьму этот курс»18.
Так размышлял французский летчик в ожидании гибели над охваченным
пламенем Аррасом; и до тех пор, пока у таких людей будут такие мысли и
пока они будут излагать их столь возвышенным языком, французская
цивилизация не погибнет. «Слушаюсь, господин майор...» Сент-Экз и его
товарищи не скажут ничего другого. «Завтра мы тоже ничего не скажем.
Завтра для свидетелей мы будем побежденными. А побежденные должны
молчать. Как зерна»19.
Испытываешь крайнее изумление, что нашлись критики, которые сочли эту
прекрасную книгу «пораженческой». А вот я не знаю другой книги, которая
вселяла бы большую веру в будущее Франции.
«Поражение... Победа... (повторяет автор вслед за Ривьером). Я плохо
разбираюсь в этих формулах. Есть победы, которые наполняют
воодушевлением, есть и другие, которые принижают. Одни поражения несут
гибель, другие — пробуждают к жизни. Жизнь проявляется не в состояниях, а
в действиях. Единственная победа, которая не вызывает у меня сомнений,
это победа, заложенная в силе зерна. Зерно, брошенное в чернозем, уже
одержало победу. Но должно пройти время, чтобы наступил час его
торжества в созревшей пшенице»20.
Французские семена прорастут. Они уже пустили ростки с той поры, когда
был написан «Военный летчик», и новая жатва близится. И Франция, которая
долго страдала, терпеливо ожидая новой весны, сохраняет признательность
Сент-Экзюпери за то, что он ни разу не отрекся от нее.
«Раз я неотделим от своих, я никогда от них не отрекусь, что бы они ни
сделали. Я никогда не стану обвинять их перед посторонними. Если я смогу
взять их под защиту, я буду их защищать. Если они покроют меня позором,
я затаю этот позор в своем сердце и промолчу. Что бы я тогда ни думал о
них, я никогда не выступлю свидетелем обвинения...
Вот почему я не снимаю с себя ответственности за поражение, из-за
которого не раз буду чувствовать себя униженным. Я неотделим от Франции.
Франция воспитала Ренуаров, Паскалей, Пастеров [10], Гийоме, Ошедэ. Она
воспитала также тупиц, политиканов и жуликов. Но мне кажется слишком
удобным провозглашать свою солидарность с одними и отрицать всякое
родство с другими.
Поражение раскалывает. Поражение разрушает построенное единство. Нам это
угрожает смертью; я не буду способствовать такому расколу, сваливая
ответственность за разгром на тех из моих соотечественников, которые
думают иначе, чем я. Подобные споры без судей ни к чему не ведут. Мы все
были побеждены...»21.
Признавать свою собственную, а не только чужую ответственность за
поражение — это не пораженчество; это справедливость. Призывать
французов к единству, которое сделает возможным будущее величие, — это
не пораженчество; это патриотизм. «Военный летчик», без сомнения,
останется в истории французской литературы книгой столь же значительной,
как «Рабство и величие солдата».
Разумеется, я не стану даже пытаться «объяснить» «Маленького принца».
Эта «детская» книга для взрослых изобилует символами, и символы ее
прекрасны, потому что они кажутся одновременно прозрачными и туманными.
Главное достоинство произведения искусства заключается в том, что оно
выражает само по себе, независимо от абстрактных концепций. Кафедральный
собор не нуждается в комментариях, как не нуждается в аннотациях
звездный небосвод. Я допускаю, что «Маленький принц» — некое воплощение
Тонио-ребенка. Но подобно тому, как «Алиса в Стране Чудес» [11] была
одновременно и сказкой для девочек, и сатирой на викторианское общество,
так и поэтическая меланхолия «Маленького принца» заключает в себе целую
философию. «Короля тут слушают лишь в тех случаях, когда он приказывает
сделать то, что и без этого осуществилось бы; фонарщика тут уважают
потому, что он занят делом, а не самим собою; делового человека тут
осмеивают, так как он полагает, что можно «владеть» звездами и цветами;
Лис тут позволяет приручить себя, чтобы различать шаги хозяина среди
тысяч других. «Узнать можно только те вещи, которые приручишь, — говорит
Лис. — Люди покупают вещи готовыми в магазинах. Но ведь нет таких
магазинов, где торговали бы друзьями, и потому люди больше не имеют
друзей»22.
«Маленький принц» — творение мудрого и нежного героя, у которого было много друзей.
Теперь следует поговорить о «Цитадели», посмертно изданной книге
Сент-Экзюпери: он оставил для нее множество набросков и заметок, но у
него не хватило времени, чтобы отшлифовать это произведение и поработать
над его композицией. Вот почему так трудно судить об этой книге. Сам
автор, несомненно, придавал «Цитадели» большое значение. То был как бы
итог, обращение, завещание. Жорж Пелисье, который был в Алжире близким
другом Сент-Экза, утверждает, что в этом сочинении следует видеть
квинтэссенцию мыслей писателя; он сообщает нам, что первый набросок
носил заглавие «Владыка берберов» и одно время Сент-Экзюпери хотел
назвать эту поэму в прозе «Каид» [12], но затем вернулся к
первоначальному варианту заглавия, «Цитадель». Еще один из друзей
писателя, Леон Верт[13], пишет: «Текст «Цитадели» — всего лишь оболочка.
И самая внешняя. Это собрание заметок, записанных с помощью диктофона,
заметок устных, заметок беглых... «Цитадель» — это импровизация».
Другие высказывались более сдержанно. Люк Эстан, который так восхищается
Сент-Экзюпери, автором «Ночного полета» и «Планеты людей», признается в
том, что он не приемлет «этот монотонный речитатив восточного
владыки-патриарха». А ведь этот «монотонный речитатив» занимает сотни
страниц. Кажется, что неумолимо течет песок: «Набираешь в горсть песку:
искрятся красивые блестки, но они тотчас же исчезают в монотонном
течении, в котором увязает и читатель. Внимание рассеивается: восхищение
уступает место скуке». Это правда. Уже сама природа произведения таит в
себе опасность. Есть нечто искусственное в том, что современный нам
житель Западной Европы усваивает тон, присущий книге Иова. Евангельские
притчи возвышенны, но они лаконичны и полны тайны, между тем как
«Цитадель» растянута и дидактична. В этой книге, конечно же, есть
кое-что от «Заратустры» [14] и «Речей верующего» Ламенне, конечно же, ее
философия остается философией «Военного летчика», но нет в ней
жизненного стержня.
И все-таки блестки, остающиеся в тигле после чтения этой книги, из
чистого золота. Ее тема в высшей степени характерна для Сент-Экзюпери.
Старый владыка пустыни, который делится с нами своей мудростью и опытом,
был в прошлом кочевником. Затем он понял, что человек может обрести
мир, только если он воздвигает свою цитадель. Человек испытывает
потребность в собственном крове, в своем поле, в стране, которую он
может любить. Груда кирпичей и камней — еще ничто, ей не хватает души
зодчего. Цитадель возникает прежде всего в сердце человека. Она соткана
из воспоминаний и обрядов. И самое главное — хранить верность этой
цитадели, «ибо мне никогда не украсить храм, если я каждое мгновение
начинаю возводить его заново». Если человек рушит стены, желая обрести
этим свободу, он сам уподобляется «полуразрушенной крепости». И тогда им
овладевает тревога, потому что он перестает ощущать свое реальное
существование. «Мои владения — это не стада, не поля, не дома и не горы,
это нечто совсем иное, это то, что главенствует над ними и связует их
воедино».
И цитадель и жилище скреплены узами определенных отношений. «И обряды
занимают такое же место во времени, какое занимает жилище в
пространстве». Хорошо, когда время также представляет собою как бы некое
сооружение и человек постепенно переходит от праздника к празднику, от
годовщины к годовщине, от одного сбора винограда к другому. Уже Огюст
Конт, а вслед за ним Ален доказывали важность церемоний и торжественных
обрядов, ибо без этого, считали они, не может существовать человеческое
общество. «Я вновь учреждаю иерархию, — говорит владыка пустыни. —
Сегодняшнюю несправедливость я преобразую в завтрашнюю справедливость. И
таким путем я облагораживаю свое царство». Сент-Экзюпери, подобно
Валери, восхваляет условности. Ибо если уничтожить условности и забыть о
них, человек снова становится дикарем. «Несносный болтун» упрекает кедр
за то, что он не пальма, он хотел бы уничтожить все вокруг и стремится к
хаосу. «Однако жизнь противится беспорядку и стихийным наклонностям».
Такая же строгость и в вопросах любви. «Я замыкаю женщину в браке и
повелеваю побивать камнями неверную супругу, уличенную в прелюбодеянии».
Разумеется, он понимает, что женщина — существо трепетное, она вся во
власти мучительного желания быть нежной и потому взывает к любви во
мраке ночи. Но тщетно станет она переходить из шатра в шатер, ибо ни
одному мужчине не дано удовлетворить ее желания полностью. А раз так,
для чего разрешать ей менять супруга? «Я спасаю только ту женщину,
которая не преступает запрета и дает волю своим чувствам лишь в мечтах. Я
спасаю ту, которая любит не любовь вообще, а лишь того мужчину, чей
облик воплотил для нее любовь». Женщина также должна воздвигнуть
цитадель в своем сердце.
Кто так повелевает? Владыка пустыни. А кто повелевает владыкой пустыни?
Кто диктует ему это почтение к условностям и прочным узам? «Упрямо я
поднимался к богу, чтобы вопросить его о смысле вещей. Но на вершине
горы я обнаружил только тяжелую
глыбу черного гранита, она-то и была богом». И он молит бога вразумить
его. Однако гранитная глыба остается непроницаемой. И должна вовеки
пребывать такой. Бог, который разрешает себя разжалобить, — уже не бог.
«Он уже не бог и тогда, когда прислушивается к молитве. Впервые в жизни я
постиг, что величие молитвы состоит прежде всего в том, что она не
находит отклика, в том, что это общение между верующим и богом не
омрачается неприглядной сделкой. И урок молитвы — это урок молчания. И
любовь возникает только тогда, когда уже не ждут дара. Любовь — это
прежде всего упражнение в молитве, а молитва — упражнение в молчании».
Вот, быть может, последнее слово мистического героизма.
IV. ФИЛОСОФИЯ
Были люди, которым хотелось бы, чтобы Сент-Экзюпери удовольствовался
тем, что он писатель, небесный путешественник, и они говорили: «Зачем он
постоянно пытается философствовать, когда он отнюдь не философ». А вот
мне как раз нравится, что Сент-Экзюпери философствует.
«Надо думать с помощью своих рук», — писал некогда Дени де Ружмон [15].
Летчик думает с помощью всего своего тела и с помощью своего
летательного аппарата. Самый прекрасный образ, созданный Сент-Экзюпери,
даже более прекрасный, чем образ Ривьера, — это образ человека, чье
мужество исполнено такой простоты, что рассказывать о его мужественных
поступках было бы смешно.
«Ошедэ — бывший сержант, недавно произведенный в младшие лейтенанты.
Разумеется, образования ему не хватает. Сам он никак не мог бы объяснить
себя. Но он слажен, он целен. Когда речь идет об Ошедэ, слово «долг»
теряет всякую напыщенность. Каждый хотел бы так исполнять свой долг, как
его исполняет Ошедэ. Думая об Ошедэ, я корю себя за свою нерадивость,
лень, небрежность и прежде всего за минуты неверия. И дело тут не в моей
добродетели: просто я по-хорошему завидую Ошедэ. Я хотел бы
существовать в той же мере, в какой существует Ошедэ. Прекрасно дерево,
уходящее своими корнями глубоко в почву. Прекрасна стойкость Ошедэ. В
Ошедэ нельзя обмануться» 23.
Мужество не может возникнуть в результате ловко составленной речи, оно
рождается из своего рода наития, которое становится действием. Мужество —
это реальный факт. Дерево — это реальный
факт. Пейзаж — это реальный факт. Мы могли бы мысленно разъять на
составные части эти понятия, прибегнув к анализу, но это было бы пустым
занятием и только нанесло бы им ущерб... Для Ошедэ быть добровольцем
совершенно естественно.
Сент-Экзюпери относится пренебрежительно к отвлеченному мышлению. Он
мало верит в различные идеологические построения. Он бы охотно повторял
вслед за Аленом: «Для меня всякое доказательство заранее порочно». Как
могут абстрактные понятия заключать в себе истину о человеке?
«Истина не лежит на поверхности. Если на этой почве, а не на какой-либо
другой апельсиновые деревья пускают крепкие корни и приносят щедрые
плоды — значит, для апельсиновых деревьев эта почва и есть истина. Если
именно эта религия, эта культура, эта мера вещей, эта форма
деятельности, а не какая-либо иная дают человеку ощущение душевной
полноты, могущество, которого он в себе не подозревал, — значит, именно
эта мера вещей, эта культура, эта форма деятельности и есть истина
человека. А здравый смысл? Его дело — объяснить жизнь, пусть
выкручивается как угодно...»24
Что же такое истина? Истина — это не доктрина и не догма. Ее не
постигнешь, присоединившись к какой-нибудь секте, школе или партии.
«Истина человека — то, что делает его человеком» 25.
«Чтобы понять человека, его нужды и стремления, постичь самую его
сущность, не надо противопоставлять друг другу ваши очевидные истины.
Да, вы правы. Все вы правы. Логически можно доказать все что угодно.
Прав даже тот, кто во всех несчастьях человечества думает обвинить
горбатых. Довольно объявить войну горбатым — и мы сразу воспылаем
ненавистью к ним. Мы начнем жестоко мстить горбунам за все их
преступления. А среди горбунов, конечно, тоже есть преступники...
К чему спорить об идеологиях? Любую из них можно подкрепить
доказательствами, и все они противоречат друг другу, и от этих споров
только теряешь всякую надежду на спасение людей. А ведь люди вокруг нас,
везде и всюду, стремятся к одному и тому же.
Мы хотим свободы. Тот, кто работает киркой, хочет, чтоб в каждом ударе
кирки был смысл. Когда киркой работает каторжник, каждый ее удар только
унижает каторжника, но, если кирка в руках изыскателя, каждый ее удар
возвышает изыскателя. Каторга не там, где работают киркой. Она ужасна не
тем, что это тяжкий труд.
Каторга там, где удары кирки лишены смысла, где труд не соединяет человека с людьми»26.
Тот, кто создал столь относительное представление об истине, не может
упрекать других людей за то, что их верования отличны от его
собственных. Если истина для каждого — это то, что его возвеличивает,
тогда вы и я, хотя мы и поклоняемся разным богам, можем ощутить между
собою близость благодаря общему пристрастию к величию, благодаря нашей
общей любви к самому чувству любви. Интеллект только тогда чего-нибудь
стоит, когда он служит любви.
«Мы слишком долго обманывались относительно роли интеллекта. Мы
пренебрегали сущностью человека. Мы полагали, что хитрые махинации
низких душ могут содействовать торжеству благородного дела, что ловкий
эгоизм может подвигнуть на самопожертвование, что черствость сердца и
пустая болтовня могут основать братство и любовь. Мы пренебрегали
сущностью. Зерно кедра так или иначе превратится в кедр. Зерно
терновника превратится в терновник. Отныне я отказываюсь судить людей по
доводам, оправдывающим их решения...»27
О человеке не следует спрашивать: «Какой он придерживается доктрины?
Какому он следует этикету? К какой партии он принадлежит?» Главное: «Что
он за человек», а не что он за индивид. Ибо в счет идет человек,
принадлежащий к той или иной социальной группе, стране, цивилизации.
Французы начертали на фронтонах своих общественных зданий: «Свобода,
равенство, братство». Они были правы: это прекрасный девиз. Но при том
условии, прибавляет Сент-Экзюпери, если сознают, что люди могут быть
свободны, равны и могут чувствовать себя братьями только в том случае,
если кто-то или что-то их объединяет.
«Что значит освободить? Если в пустыне я освобожу человека, который
никуда не стремится, чего будет стоить его свобода? Свобода существует
лишь для кого-то, кто стремится куда-то. Освободить человека в пустыне —
значит возбудить в нем жажду и указать ему путь к колодцу. Только тогда
его действия обретут смысл. Бессмысленно освобождать камень, если не
существует силы тяжести. Потому что освобожденный камень не сдвинется с
места»28.
В этом же смысле можно сказать: «Солдат и его командир равны в нации». Верующие были равны в боге.
«Выражая бога, они были равны в своих правах. Служа богу, они были равны в своих обязанностях.
Я понимаю, почему равенство в боге не влекло за собой ни противоречий,
ни беспорядков. Демагогия возникает тогда, когда за отсутствием общей
веры принцип равенства вырождается в принцип тождества. Тогда солдат
отказывается отдавать честь командиру, потому что честь, отдаваемая
командиру, означала бы почитание личности, а не Нации».
И наконец, братство.
«Я понимаю происхождение братства между людьми. Люди были братьями в
боге. Братьями можно быть только в чем-то. Если нет узла, связывающего
людей воедино, они будут поставлены рядом друг с другом, а не связаны
между собой. Нельзя быть просто братьями. Мои товарищи и я — братья во
группе 2/33. Французы — братья во Франции»29.
Подведем итог: жизнь человека действия полна опасности; смерть все время
подстерегает его; абсолютной истины не существует; однако жертвенность
формирует людей, которые станут владыками мира, ибо они — владыки самих
себя. Такова суровая философия летчика. Достойно удивления, что он
извлекает из нее некую форму оптимизма. Писатели, проводящие жизнь за
письменным столом, в которых медленно остывает жар души, становятся
пессимистами, потому что они изолированы от других людей. Человеку
действия неведом эгоизм, потому что он сознает себя частью группы
товарищей. Боец пренебрегает мелочностью людей, ибо он видит перед собою
важную цель. Те, кто вместе трудится, те, кто разделяет общую
ответственность с другими, поднимаются над враждою.
Урок Сент-Экзюпери все еще остается живым уроком. «Тебе покажется, будто я умираю, но это неправда»30,
— говорит Маленький принц; он говорит также: «И когда ты утешишься (в
конце концов всегда утешаешься), ты будешь рад, что знал меня когда-то.
Ты всегда будешь мне другом» 31.
Мы рады, что знали его когда-то; и мы всегда будем ему друзьями.
Примечания
1. Сент-Экзюпери А. де. Соч. М., «Гослитиздат», 1964, с. 9.
2. Сент-Экзюпери А. де. Соч. М., «Гослитиздат». 1964, с. 122.
3. Там же, с. 129.
4. Там же, с. 123.
5. Там же, с. 154.
6. Там же, с. 190.
7. Там же, с. 191, 192.
8. Там же, с. 284.
9. Там же, с. 196.
10.Там же, с. 189, 190.
11. Сент-Экзюпери А. де. Соч. М., «Гослитиздат», 1964, с. 173.
12. Там же, с. 347.
13. Там же, с. 181.
14. Сент-Экзюпери А. де. Соч. М., «Гослитиздат», 1964, с. 171.
15. Там же, с. 187.
16. Там же, с. 293.
17. Там же, с. 194.
18. Сент-Экзюпери А. де. Соч. М., «Гослитиздат», 1964, с. 366—367.
19. Там же, с. 419.
20. Там же, с. 397.
21. Там же, с. 399—400.
22. Там же, с. 392.
23. Сент-Экзюпери А. де. Соч. М., «Гослитиздат», 1964, с. 388.
24. Там же, с. 277.
25. Там же, с. 286.
26. Там же, с. 286—287.
27. Там же, с. 398.
28. Там же, с. 406.
29. Сент-Экзюпери А. де. Соч. М., «Гослитиздат», 1964, с. 407, 408.
30. Там же, с. 506.
31. Там же, с. 504.
Коментарии
АНТУАН ДЕ СЕНТ-ЭКЗЮПЕРИ
Основные книги писателя и летчика Антуана де Сент-Экзюпери (1900—1944) — «Южный
почтовый» (1929), «Ночной полет» (1931), «Планета людей» (1939), «Военный
летчик» (1942), «Маленький принц» (1943), «Цитадель» (не завершена; черновики
опубликованы в 1948 г.). В них писатель выступал с проповедью гуманистической
нравственной философии, размышляя об этических связях между людьми, которыми
скрепляется коллектив. Цель, связывающая людей в единое целое, нередко
понимается у Сент-Экзюпери абстрактно; лишь в годы второй мировой войны она
обрела для писателя точное историческое содержание — борьба против фашизма, за
освобождение и национальное возрождение Франции.
Статья опубликована в книге А. Моруа «От Пруста до Камю» (1963).
1 Руа Жюль (род. 1907) — писатель и драматург, по профессии военный летчик.
2 Конрад Джозеф (Юзеф Теодор Конрад Коженёвский, 1857—1924) — английский
писатель польского происхождения, моряк по профессии. Большинство его книг
посвящено морским приключениям.
3 Мермоз Жан (1901—1936), Гийоме Анри (1897—1940) — летчики, участвовавшие, как
и Сент-Экзюпери, в создании трансатлантической почтовой авиалинии Франция —
Южная Америка.
4 Король-Солнце — льстивое прозвище Людовика XIV.
5 Военная миссия «Сражающейся Франции» во главе с генералом А. Бетуаром (род.
1889) прибыла в США в 1942 г.
6 Строка из стихотворения Виньи «Моисей» (1822).
7 Трапписты — католический монашеский орден, отличающийся суровым уставом.
8 «Голод» — название, данное во французском переводе рассказу Р. Киплинга
«Вильгельм Завоеватель» (из сборника «Дневное задание», 1899); «История
семейства Гэдсби» — цикл сюжетно связанных рассказов Киплинга (1888).
9 Имеется в виду древнегреческая этимология слова «поэт».
10 Ренуар Пьер Огюст (1841—1919) — художник-импрессионист; Пастер Луи
(1822—1895) — химик и биолог, основатель микробиологии.
11 «Алиса в Стране Чудес» — сказка английского математика и писателя Льюиса
Кэрролла (1865).
12 Каид — арабский вождь племени.
13 Верт Леон (1879—1955) — писатель и художественный критик.
14 «Заратустра» — «Так говорил Заратустра», лирико-философская книга Ф. Ницше
(1883—1885).
15 Ружмон Дени де (род. 1906) — швейцарский франкоязычный писатель.
No comments:
Post a Comment