ჩეჩნების გადარჩენის მთავარი იარაღი იყო სუფიური ტრადიცია.
...
ცოტა ისტორია:
ბოლო ორასი წლის მანძილზე ჩეჩნების ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის ძირითადად იყო ბრძოლა რუსული დაპყრობის წინააღმდეგ და არა თანამედროვე გაგებით საკუთარი სახელმწიფოს შექმნის ცდა.
ღია შეჯახებებში და წინააღმდეგობის ორგანიზებულ მოძრაობაში ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი იყო რელიგიური კომპონენტი.
ბოლო ორასი წლის მანძილზე ჩეჩნური ტრადიციების და ცხოვრების წესის გადარჩენაში უმთავრესი როლი შეასრულეს ე.წ.ტარიკატის//ეს არაბულად ნიშნავს გზას//-ისლამის სუფიური შტოს ცენტრალური ცნების ნორმებმა.
შეიხ მანსური, იმამი შამილი, კუნტა ხაჯი არიან მხოლოდ წინააღმდეგობის მოძრაობის შთამაგონებელი რელიგიური ლიდერების სამი მაგალითი.
ჩეჩნების გადარჩენის მთავარი იარაღი იყო სუფიური ტრადიცია.
ჩეჩნებს ჩრდილო კავკასიის სხვა ხალხებისგან და ეროვნებებისგან საუკუნეების მანძილზე გამოარჩევდა არისტოკრატიის და ვერტიკალური იერარქიის რამენაირი ფორმის არარსებობა საუკუნეთა მანძილზე.
ჩეჩნებს ნამდვილად არ მიუღიათ ისლამი პირველებს როგორც მთავარი რელიგია.
ამასთან საზოგადოების კლანური სტრუქტურა და ისლამი არის საკვანძო კონცეპტები რუსების წინააღმდეგ ჩეჩენთა როგორც შეიარაღებული ისე ძალადობის არგამომყენებელი წინააღმდეგობის ფორმების შეთანხმების გასაგებად.
ნახსენები ლიდერები არიან ჩრდილოეთიდან მომავალ დამპყრობელთა წინააღმდეგ ჩეჩენთა ბრძოლის ყველაზე ცნობილი ორგანიზატორები.
დიდ ომებს შორის და მათი დასრულების შემდეგ ხშირად ხდებოდა წვრილ-წვრილი აჯანყებები.
ასეთი აჯანყებები ხდებოდა საბჭოთა ხანაშიც კი.
და მათთვის თავს მოხვეული სისტემისთვის წინააღმდეგობის გაწევისკენ ჩეჩნებს ისევ უბიძგებდნენ ტრადიცია და რელიგია.
ჩეჩნური პრობლემის საბოლოოდ გადაწყვეტისთვის მებრძოლმა საბჭოთა რეჟიმმა ჩეჩნები და ინგუშები გადაასახლა ჩრდილო კავკასიის სხვა ხალხებთან //კალმიკებთან, ყარაჩაელებთან და ბალყარლებთან// ერთად.
გადასახლების მიზანი იყო ჩეჩნების გაძევება მშობლიური მიწებიდან და ამით პრობლემის საბოლოოდ გადაჭრა. ფასი დიდი იყო: ზამთრის მკაცრი პირობების გამო ყაზახეთში გადასახლებისას დაიღუპა მოსახლეობის მესამედი.
ჩეჩნური ერთობის შენარჩუნებაში და გადარჩენის ჩვევების შემუშავებაში წმყვანი როლი ისევ შეასრულეს სუფიურმა ორდენებმა.
ისლამის საწინააღმდეგო პროპაგანდის საბჭოთა სპეციალისტთა უმრავლესობა აღიარებდა რომ მილიონზე მეტი ჩრდილოკავკასიელი მაჰმადიანის გადასახლების მეშვეობით გენოციდის მცდელობამ მოიტანა სრულებით წარმოუდგენელი შედეგი
სუფიურ ძმობათა მოსპობის მაგივრად ამან ხელი შეუწყო ამ ძმობათა გავრცელებას.
გადასახლებული მთიელებისთვის სუფიური ორდენები იქცა დევნილობაში მათი ეროვნული სტატუსის სიმბოლოდ.
მეოცე საუკუნეში, 30 წელზე მეტი ხნის მშვიდობიანი თანაარსებობის შემდეგ ჩეჩნებმა ისევ მოისურვეს დამოუკიდებლობა. ამ დროისთვის ჩეჩნურ საზოგადოებაში გაჩნდა ფრაგმენტაციის თვალშისაცემი ნიშნები.
1994 წლამდე,როდესაც დაიწყო პირველი რუსულ-ჩეჩნური კონფლიქტი.ოფიციალური მთავრობა ჯოხარ დუდაევის ხელმძღვანელობით ჩეჩნეთში თანაარსებობდა რამოდენიმე ოპოზიციურ ჯგუფთან.
ისინი ერთმანეთს ედავებოდნენ ხალხის ნების კანონიერი გამომხატველის წოდების გულისთვის.
ჩეჩნური საზოგადოების კლანური სტრუქტურა და რესპუბლიკის შედარებითი კეთილდღეობა ხელს უწყობდა სხვადასხვა პოლიტიკური მიმდინარეობის გაჩენას.
დამოუკიდებლობის რიტორიკას ელიტები იყენებდნენ ამომრჩეველთა მხარდაჭერის მოსაპოვებლად.
მოსკოვმა სცადა ამ ვითარების გამოყენება 1992 წელს ჯარების გასაგზავნად და 1994 წელს ბოევიკთა ჯგუფის შესაიარაღებლად და მის გასაგზავნად გროზნოს აღებისთვის.
დაშვებული იქნა უდიდესი შეცდომა. ეხლა პრეზიდენტ დუდაევს ჰქონდა იმის საბუთი რომ მოსკოვი იყო ჩეჩნების დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ და მან დაიწყო მთელი ერის მზადება ომისთვის.
ეხლა უნდა ავხსნათ თუ რამ განაპირობა ჩეჩენთა ერთიანობა 1994-1996 წლების შეიარაღებული კონფლიქტის დროს.
საერთო მტრის წინააღმდეგ ომის დროს ჩეჩენთა ერთიანობის სხვა მაგალითები ისტორიის კუთვნილებაა და მათი რაოდენობრივი განსაზღვრა ძნელია.
პირიქით, 1994 წლის ვითარება იყო ჩეჩენთა ქცევისადმი მიძღვნილი თეორიების უშუალო მაგალითი და დადასტურება.
კლანებად//ტაიპებად// დაყოფილი ჩეჩნური საზოგადოება ინარჩუნებს ავტონომიურობის მაღალ ხარისხს. ტაიპის ცხოვრება იმართება ადათით //ჩვეულებითი სამართლის კანონებით// რომელიც საკმაოდ ლიბერალურია მაჰმადიანური საზოგადოებისთვის და კლანებს აძლევს დამოუკიდებლად არსებობის უფლებას.
უკვე ითქვა რომ ჩეჩნური საზოგადოების საკვირველი თვისებაა არისტოკრატიის რამენაირი ფორმის არარსებობა.
ჩეჩნები მოწიწებას იჩენენ უფროსების მიმართ,მაგრამ სხვა შემთხვევებში ეგალიტარულები არიან.
ჩეჩნებში საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებული და შენარჩუნებული დემოკრატიის ფორმა უნიკალურია კავკასიის ხალხებშიც კი.
მთელი თემისთვის ან საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითებს განიხილავდა და გადაწყვეტილებებს იღებდა უხუცესთა საბჭო რომელშიც ყოველი ტაიპის წარმომადგენელს ჰქონდა თანაბარი უფლება. მაგრამ სადავო საკითხების გადასაწყვეტად მიღებული იყო საერთო წესები. ერთ-ერთი ასეთი წესი, სისხლის აღება, დღემდე მოქმედებს მთელ ჩეჩნურ საზოგადოებაზე.
სოციალური ქცევა მშვიდობიან დროს //მაგ. დუდაევისა რუსულ-ჩეჩნურ შეიარაღებულ კონფლიქტამდე და მასხადოვისა ხასავიურტის შეთანხმებათა მიღწევის შემდეგ
//სრულებით განსხვავდებოდა კონფლიქტის დროს ქცევისგან.
რუსეთში მცხოვრები ანტროპოლოგი სერგეი არუტიუნოვი წერს ჩეჩნებზე შემდეგს:
"ჩეჩნეთი იყო და არის სამხედრო დემოკრატიის საზოგადოება. ჩეჩნეთში არ ყოფილან მეფეები,ამირები,თავადები თუ ბარონები. სხვა კავკასიელი ხალხებისგან განსხვავებით ჩეჩნეთში არასოდეს ყოფილა ფეოდალიზმი. მას ტრადიციულად კონსენსუსის საფუძველზე მართავდა უხუცესთა საბჭო.
მაგრამ ჩეჩნები ინარჩუნებენ სამხედრო ბელადის ინსტიტუტს.
მშვიდობიან ხანაში ჩეჩნები არ აღიარებენ სუვერენულ ავტორიტეტს და ისინი შეიძლება დაიშალონ ასობით ერთმანეთის მეტოქე კლანად.
მაგრამ აგრესორის გამოჩენის შემთხვევაში მეტოქე კლანები ერთიანდებიან და ირჩევენ სამხედრო ლიდერს.
ეს ლიდერი შეიძლება ყველასთვის ცნობილი იყოს როგორც არასასიამოვნო პიროვნება,მაგრამ მას ირჩევენ იმიტომ რომ ის არის კარგი გენერალი. ომის დროს ამ ლიდერს ემორჩილებიან".
ასეთია გენერალი დუდაევის მაგალითი. გარეშე მტრის გამოჩენისთანავე ჩეჩნებმა დაივიწყეს შიდა დაპირისპირებები და კონფლიქტები.
დუდაევმა დაიკავა ადგილი რომელსაც ვერ დაიკავებდა ისევ რომ ყოფილიყო საბჭოთა კავშირისგან მემკვიდრეობით მიღებული სახელმწიფო სისტემის მქონე და როგორც ტაიპის პრინციპზე ისე ძველი პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტით პირად უკმაყოფილებაზე დაფუძნებული ღია ოპოზიციის მყოლი თვითგამოცხადებული ქვეყნის პრეზიდენტი.
ჩეჩნები ცუდად იცნობდნენ ეროვნული სახელმწიფოს ცნებას და გარედან მომავალი საფრთხე ხელს უწყობდა დუდაევის მიერ გამაერთიანებლის როლის და სამშობლოს დამცველის როლის შესრულებას.
დუდაევმა როგორც პოლიტიკოსმა შეიძინა წონა და მოსახლეობის უდიდესი უმრავლესობის მხარდაჭერით ის იქცა ჭეშმარიტ ეროვნულ ლიდერად.
-----------------------------------------------------------------------------------
უნდა ითქვას რომ ჩეჩენთა ეს მიდგომა საოცრად ჰგავს ძველ რომში,რესპუბლიკის პერიოდში//ძვ.წ.მეხუთე საუკუნე-პირველი საუკუნის მეორე ნახევარი// არსებულ საგანგებო თანამდებობის პირის, დიქტატორის არჩევის წესს. ამ დიქტატორს სენატის გადაწყვეტილებით მაქსიმუმ 6 თვით ნიშნავდნენ კონსულები. ეს ხდებოდა მაშინ როდესაც რომს ემუქრებოდა შინაგანი არეულობები,გარეშე საფრთხე და აუცილებელი ხდებოდა ძალაუფლების გადაცემა ერთი პირის ხელში. დიქტატორი 6 თვის მანძილზე უნდა გამკლავებოდა საფრთხეებს და წასულიყო თანამდებობიდან. რომის წინაშე მდგარი განსაკუთრებული საშიშროებების მოსაგერიებლად არჩეული დიქტატორის ხელში იყო მთელი სახელმწიფო ძალაუფლება. დიქტატორის წოდებას ყოველთვის ემატებოდა მისი არჩევის მიზეზი, მაგალითად დიქტატორი სამხედრო საფრთხის შემთხვევისთვის - Dictator rei gerundae causa, ე.ი. ომისთვის არჩეული დიქტატორი.
ძვ.წ. მეოთხე საუკუნემდე დაუშვებელი იყო დიქტატორის მიერ გამოტანილი განაჩენის გასაჩივრება სახალხო კრების//კომიციის// წინაშე.
დიქტატორს ემორჩილებოდა ყველა თანამდებობის პირი კონსულების ჩათვლით. თავიდან დაშვებული იყო დიქტატორებად მხოლოდ პატრიციების დანიშნვა,მაგრამ ძვ.წ.356 წლიდან ინიშნებოდნენ პლებეებიც. ზოგჯერ დიქტატორს ირჩევდნენ ერთი დავალების შესასრულებლად,მაგ. დიქტატორი ლურსმნის ჩასაჭედად //რელიგიური რიტუალი დღესასწაულის დროს.გვიანი რესპუბლიკის დროს, უვადო,მუდმივ დიქტატორებად (dictator perpetuus) დანიშნული სულას და კეისრის დროს დიქტატორის თანამდებობამ შეიძინა მონარქიული ხასიათი..
ეს წესი ა.წ. 44 წელს გააუქმა მარკუს ანტონიუსმა.
//ძალიან მომწონს ძველი რომაელების და ჩეჩნების ეს ჩვევა და ვწუხვარ რომ საქართველოს პარლამენტმა და არა მარტო პოლიტიკურმა ელიტამ არ აირჩია დიქტატორად ბატონი ზვიად გამსახურდია სახაროვშჩინას მოგერიების მიზნით და ამ ამოცანის შესრულებამდე. ეხლა ასეთ ადამიანს სად ნახავთ, გ.მ.//.
На приговор диктатора до IV века до н. э. нельзя было подать апелляцию народному собранию (комиции).
Обычно диктатору повиновались все должностные лица, включая консулов.
Первоначально на должность диктатора могли назначаться только патриции, но с 356 до н. э. — также плебеи.
Иногда диктатор избирался для исполнения какого-нибудь одного поручения, например, «диктатор для забития гвоздя» (религиозный ритуал во время праздника).
В период поздней республики, при Сулле и Цезаре, назначенных диктаторами без ограничения срока (dictator perpetuus), должность диктатора приобрела монархический характер.
Была отменена в 44 до н. э. Марком Антонием.
чрезвычайное должностное лицо (магистрат) в период Республики (V — 2-я половина I века до н. э.) в Древнем Риме, назначавшееся консулами по решению сената максимум на 6 месяцев при крайней опасности (внутренних неурядицах, военной опасности и т. д.), когда признавалось необходимым передать власть в руки одного лица.
Основная статья: Диктатор (Древний Рим)
В Древнем Риме процедура назначения диктатора заключалась в следующем: сенат выносил так называемый «чрезвычайный сенатусконсульт (постановление)», выражавшийся в формуле: «Пусть консулы примут меры, чтобы государство не претерпело ущерба». После этого консулы называли имя диктатора и тотчас распускали своих ликторов, которые все переходили к диктатору (диктатору полагалось 24 ликтора, тогда как консулам — по 12); таким образом они оказывались перед диктатором рядовыми гражданами, и он имел над ними право жизни и смерти, как и над всеми гражданами, кроме народных трибунов. По назначении, диктатор выбирал себе помощника — «начальника конницы».
Диктатор обладал всей полнотой государственной власти. При назначении диктатора к его титулу всегда прибавлялась причина его избрания (например, диктатор, избиравшийся на случай военной опасности, — Dictator rei gerundae causa, т. e. диктатор для ведения войны).
На приговор диктатора до IV века до н. э. нельзя было подать апелляцию народному собранию (комиции).
Обычно диктатору повиновались все должностные лица, включая консулов.
Первоначально на должность диктатора могли назначаться только патриции, но с 356 до н. э. — также плебеи.
Иногда диктатор избирался для исполнения какого-нибудь одного поручения, например, «диктатор для забития гвоздя» (религиозный ритуал во время праздника).
В период поздней республики, при Сулле и Цезаре, назначенных диктаторами без ограничения срока (dictator perpetuus), должность диктатора приобрела монархический характер.
Была отменена в 44 до н. э. Марком Антонием.
--------------------------------------------------------------------------------------------
ამ ჯგუფების შეიარაღებას უზრუნველყოფდა რუსეთის რამოდენიმე დივიზიის კუთვნილი ტექნიკა რომელიც საერთაშორისო შეთანხმებებით უნდა გაეტანათ ჩრდილოეთი კავკასიიდან.
სამხედრო კონფრონტაციის დაწყებისას ეს ბანდები აღმოჩნდნენ ყველაზე შესაბამისი ინსტრუმენტი პარტიზანული ომისთვის. ბანდების ხელმძღვანელები იქცნენ საველე მეთაურებად. სამხედრო ოპერაციების დროს
მათ უნდა შეესრულებინათ გენერალი დუდაევის ბრძანებები,მაგრამ მათ არ
დაუკარგავთ თავისი დამოუკიდებლობა. ისინი ძალიან კრიტიკულად უყურებდნენ
ყველაფერს რაც მათი აზრით არ იყო საკმარისი მათი სამშობლოს დასაცავად.
1997 წელს პრეზიდენტად გამხდარი ასლან მასხადოვი არ ჰგავდა კაცს რომელსაც ესმის თუ რა ტვირთი ერგო წილად.
არც მას და არც საერთაშორისო საზოგადოებას ალბათ არ ესმოდათ რომ მაშინ გადასაწყვეტი იყო 3 მთავრი პრობლემა:
1. შეიარაღებული კონფლიტის დროს აოხრებული ჩეჩნეთის რესპუბლიკის ეკონომიკური რეკონსტრუქციის პრობლემა.
2. მისი მოკავშირეებისთვის,ე.წ.საველე მეთაურებისთვის კომპენსაციის პრობლემა. ეს მეთაურები ითხოვდნენ ჯილდოებს კონფლიქტის დროს კარგი ყოფაქცევისთვის და მათი ომამდელი სარეწებისადმი მიყენებული ზარალის გამო.
3. ძირეული სუფიური დოგმის საწინააღმდეგო ვახაბიტური ისლამის გავრცელების პრობლემები. ვახაბიზმი საშიში იყო მოსახლეობისთვის და კავკასიაში ვითარების განვითარებისთვის.
ეს პრობლემები განაპირობებდნენ მომავალ სამ წელიწადში ჩეჩნური საზოგადოების შიგნით მომხდარ ძვრებს. განვიხილოთ ყოველი მათგანი და ვნახოთ კავშირები მათ შორის.
1996-1997 წლებში ხელმოწერილი შეთანხმებების შესაბამისად კომპენსაციის საერთო თანხა და ეკონომიკის რეკონსტრუქციის მექანიზმი უნდა დადგენილიყო მოგვიანებით და ამ საკითხებზე ლაპარაკი მეტი არ ყოფილა.
1998 წლის საფინანსო წელს ფედერალურმა მთავრობამ ჩეჩნეთს გადაუხადა 800 მილიონი რუბლი//მესამედი იყო ჩეჩნეთისთვის მიცემული ელექტრობის და გაზის ფასი,მეორე მესამედი იყო პენსიები,ხელფასები და კომპენსაციები და ბოლო მესამედი განკუთვნილი იყო რეაბილიტაციის ზოგი პატარა პროექტისთვის//.
ომით დანგრეული ეკონომიკისთვის სადაც აღარ იყო არც ერთი შემოსავლიანი საწარმო. კრემლის მიერ "გულუხვად" გაღებული ეს თანხა იყო,როგორც რუსეთში ამბობენ,ჭრილობაზე მოყრილი მარილი.
წყაროებისგან დამოუკიდებლად შემოსავლის მიღების სურვილი იმდენად ძლიერი იყო რომ ხელისუფლებაში მყოფები მიმართავდნენ ყველაზე საშიშ და ზოგჯერ აღმაშფოთებელ მეთოდებს.
ბ. მასხადოვი და მისი ოპოზიცია:
ცნობებმა ადამიანების გატაცების და ჩეჩნეთში უსაფრთხოების მდგომარეობის გაუარესების შესახებ დაჩრდილეს მოვლენა რომელსაც ჰქონდა ყველაზე დრამატული სედეგები რესპუბლიკისთვის.
1998 წლის აგვისტოში თავისი თანამდებობიდან გადადგა მაშინ ჩეჩნეთის პრემიერ მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელი შამილ ბასაევი. მან შექმნა თავისი საკუთარი პოლიტიკური ჯგუფი,ე.წ. პარლამენტისგარეშე ოპოზიცია.
მაგრამ დავბრუნდეთ 1997 წელში როდესაც მასხადოვი აირჩიეს პრეზიდენტად და მან შექმნა თავისი მთავრობა.
მისი მთავრობის მინისტრებად გარდაუვლად უნდა გამხდარიყვნენ ყველაზე ცნობილი საველე მეთაურები რომლებიც ითხოვდნენ თავის დამსახურებათა აღიარებას და კონფლიქტის გამო დაზარალებული მათი უკანონო ეკონომიკური საქმიანობის ანაზღაურებას.
მათი მონაწილეობა მთავრობაში უნდა ყოფილიყო შემოსავლის მთავარი წყარო რუსეთისგან მოსალოდნელი სამხედრო კომპენსაციის სახით.
1998 ზაფხულისთვის მასხადოვის და მაშინ რუსეთის პრემიერ მინისტრი ჩერნომირდინის რამოდენიმე შეხვედრის შემდეგ ცხადი გახდა რომ რუსეთი არ აპირებს არაფრის გადახდას. ჩეჩნებს არ გადაუხადეს ნავთობის ტრანზიტიც კი. დაახლოებით 10 მილიონი ტონ ტონაში აშშ-ს 8 დოლარით. ეს კი იქნებოდა გარკვეული თანხა გაჭირვებული რესპუბლიკისთვის.
ომის შედეგად მთლიანად შეწყდა ნავთობის მოპოვება,გადამუშავება და ტრანზიტი ჩეჩნეთით. სოფლის მეურნეობა მოისპო.
შემოსავლის ყველა ძველი წყარო მოისპო.
მაშინ მრავალმა "დამოუკიდებელმა გმირმა" მიმართა ფულის შოვნის ყველაზე ბინძურ ხერხებს,მათ შორის ადამიანთა გატაცებას და ჩრდილოეთ კავკასიაში ვახაბიზმის წახალისებას.
არ უნდა დაგვავიწყდეს ჩეჩნების ქცევა საომარ და მშვიდობის პერიოდებში რომლებიც რამოდენიმე წლის წინ ესოდენ ბრწყინვალედ დაახასიათა არუტიუნოვმა.
კონფლიქტის დროს მასხადოვი კარგი გენერალი იყო და მან წარმატებით დაამთავრა ომი. მაგრამ კონფლიქტის შემდეგ ის იქცა ერთ-ერთად მრავალს შორის.
საველე მეთაურები გრძნობდნენ რომ მას აღარა აქვს არავითარი ავტორიტეტი და იქცეოდნენ შესაბამისად.
1998 წლის აგვისტოში ბასაევი გადადგა ჩეჩნეთის მეორე ქალაქ გუდერმესთან ვახაბიტების და ჩეჩნების მხსნელი სუფიზმის მომხრე მასხადოვის და მისი მომხრეების პირველი ღია შეჯახების შემდეგ.
ბასაევმა ფაქტიურად დატოვა //ჩეჩნების მხსნელი სუფიზმის მომხრე,გ.მ.// პრეზიდენტი მასხადოვის ბანაკი და ის შეუერთდა სუფიზმის მოწინააღმდეგე ვახაბიტებს.
ამ დროისთვის შამილ ბასაევმა შეკრიბა ბევრი სხვა საველე მეთაური და ჩეჩნეთის ლეგიტიმური პრეზიდენტის პოზიციები საშიშად დასუსტდა.
გ. ვახაბიზმი და სუფიზმი ჩეჩნეთში:
ვახაბიტური მოძრაობა დაიწყო მე-19 საუკუნეში არაბეთის ნახევარკუნძულზე, თუმცა ის ჩაისახა ორი საუკუნით ადრე.
ვახაბიზმის პროზელიტები აცხადებენ რომ ისინი მისდევენ წმინდა ისლამს და გამოდიან მუჰამედის სიკვდილის შემდეგ გაჩენილი ყველა სიახლის წინააღმდეგ.
მუჰამედის თავდაპირველი მოძღვრებისგან ჩამოშორებულ ყველა მაჰმადიანს ვაჰაბიტები თვლიან ერეტიკოსებად. ვაჰაბიტები მოუწოდებენ ასეთი მაჰმადიანების ყველა საშუალებით დათრგუნვისკენ.
რელიგიური სიწმინდის საკითხი დადგა მაშინ როდესაც ვაჰაბიტური მოძრაობის დამფუძნებელი მუჰამედ იბნ აბდ-ალ-ვახხაბი //მისი სახელი დაერქვა მოძრაობას// საჯაროდ გამოვიდა იმის წინააღმდეგ რასაც თვლიდა ერეტიკულ სიახლეებად.
უდიდეს ერეტიკულ სიახლეებად ის თვლიდა საფლავების პატივისცემას, ლოცვას შუამდგომლების და არა უშუალოდ ღმერთის მიმართ,ხეების,კლდეების და ა.შ. თაყვანისცემას, მცირე სალოცავ მოგზაურობებს, მუჰამედის რელიგიური ძალის რწმენას და განდობის,ზიარების რთულ რიტუალებს.
ალ ვაჰაბმა ეს წეს-ჩვეულებები გამოაცხადა პოლითეიზმის,ისლამის ტანახმად უდიდესი ცოდვის,გამოვლინებად და მოუწოდა წინასწარმეტყველი მუჰამედის ისლამთან დაბრუნებისკენ. მას შემდეგ ალ-ვახაბის მიმდევრები აგრძელებენ ამ ხაზს.
ჩეჩნეთში ვახაბიზმმა ნახა ნაყოფიერი ნიადაგი გავრცელებისთვის. მახლობელი აღმოსავლეთიდან ჩასული რამოდენიმე ვახაბიტი შეუერთდა მოსკოვის წინააღმდეგ მებრძოლ ჩეჩნებს და ამით მათ მოიხვეჭეს სახელი და პრესტიჟი.
კატასტროფულმა ეკონომიკურმა ვითარებამ და საზღვარგარეთიდან ჩასულმა უზარმაზარმა ფინანსურმა რესურსებმა მათ მისცეს წარმატებული პროპაგანდისტური კამპანიის დაწყების და მრავალი მომხრის პოვნის, განსაკუთრებით მოზარდთა მიზიდვის, პარტიზანული ომისთვის საწვრთნელი ბანაკების და იდეოლოგიური სკოლების ორგანიზაციის და არარელიგიური საველე მეთაურების ლოიალობის ყიდვის საშუალება.
მოკლედ ვიტყვით იმასაც რომ ჩეჩნების ისტორიულად მხსნელი სუფიზმი კატეგორიულად შეუთავსებელია ვახაბიზმთან ვინაიდან ვახაბიზმი გმობს და მოსასპობ მწვალებლობად თვლის სწორედ იმას რასაც დიდად აფასებენ სუფია ჩეჩნები.
სუფია ჩეჩნებს ყავთ თავისი წმინდანები,მათ აქვთ საინტერესო უცნაური რიტუალები და ზიარების, განდობის წესები და ა.შ.
როგორც გვიჩვენებს ჩეჩნური გამოცდილება ისლამის ვახაბიტური შტოს საშიშროება ისაა რომ ის ძალიან ოსტატურად აღწევს კატაკლიზმებით შერყეულ რეგიონებში სადაც ცხოვრებისეული პირობები ღარიბია და სადაც არაა ძლიერი რელიგიური ან საერო იდეოლოგიური ალტერნატივა //ანუ სადაც მოსახლეობა სულ გაურჯულოებული და გაცინიკოსებულია, გ.მ.//.
შეიძლება შეგვშურდეს ჩეჩნეთში თავისი მიზნების მიმღწევი ვახაბიტების ოსტატობისა.
ემისარებმა მახლობელი აღმოსავლეთიდან დაინახეს რომ ბლიცკრიგი მთელი ხალხის სუფიური ტრადიციების წინააღმდეგ მარცხისთვისაა განწირული და მათ ეს ომი წამოიწყეს თვითონ ჩეჩნების ხელით.
საბოლოო ანგარიშით მათმა მოთმინებამ შედეგი მოიტანა. ჩეჩენთა რელიგიური და სოციალური მეობის ბასტიონთა თანდათანობითმა დაპყრობამ გამოიწვია ჩეჩნური საზოგადოების უაღრესად საშიში ფრაგმენტაცია.
მასხადოვმა ვერ გადაწყვიტა მის წინაშე მდგომი ვერც ერთი ამოცანა.
პირიქით,1997-1999 წლებში ჩეჩნეთი ჩაეფლო საშინელ სიღატაკეში, გავრცელდა დამნაშავეობა და რელიგიური ექსტრემიზმი.
შიდაპოლიტიკურ ვითარებაში ჩეჩენთა ერთიანობა გაქრა და ჩეჩნეთი დარჩა დაუცველი მიზნად შარიათული სახელმწიფოს შექმნის მქონე შანტაჟის წინაშე. ეს კი წარმოუდგენელი იყო სულ ორი წლის წინ.
მასხადოვი გამოჩნდა სუსტ პიროვნებად და ყოვლისშემძლე საველე მეთაურების ტყვედ.
საერთაშორისო საზოგადოება ხედავდა ჩეჩნეთში ჩადენილ დანაშაულებს და მასხადოვისგან მოითხოვდა დამნაშავეთა დასჯას. მაგრამ მასხადოვს ყველაზე მეტად ეშინოდა შიდაჩეჩნური კონფლიქტისა და ეს არ აძლევდა მას გადამჭრელი ზომების მიღების საშუალებას.
კითხვები მომავლისთვის:
ეს წერილი შეგნებულადაა ფოკუსირებული ჩეჩნური საზოგადოების ანალიზზე და სტოვებს სხვა ასპექტებს.
ბევრი დაიწერა და ითქვა ჩეჩნეთის ახალი "დაპყრობის" დაწყების უკან მდგარ მოტივებზე. კიდევ უფრო მეტი ითქვა ლტოლვილთა უზარმაზარ რაოდენობაზე და აბნტიტერორისტულ ოპერაციად წოდებული რამის ჩატარების სულ მცირე საკამათო ხერხებზე.
ამ წერილის ბოლოს უნდა გამოითქვას რამოდენიმე მოსაზრება რომლებიც უკეთ გაგვაგებინებენ მეორე რუსულ-ჩეჩნური კონფლიქტის შესაძლებელ შედეგებს.
ჩეჩნეთში კონფლიქტის შესახებ ჩვენ რაღაცეები ვიცით და რაღაცეები არ ვიცით. ზოგი რამ გვაფიქრებინებს რომ კონფლიქტი შეიძლება მალე დამთავრდეს. ბევრი რამ კი აბუნდოვანებს კონფლიქტის სწრაფად დამთავრების პერსპექტივას.
ის რაც არ ვიცით კიდევ უფრო აბუნდოვანებს ჩეჩნეთის მომავალს.
ჩვენ, მაგალითად,ვიცით რომ ამ კონფლიქტის მსვლელობაში რუსეთის უმაღლესმა სარდლობამ გამოავლინა გათვლილი პოლიტიკის ნიშნები. ხალხის წინააღმდეგ ომის მაგივრად რუსეთის ფედერალური ძალები ცდილობდნენ ადგილობრივ მოსახლეობაში მეგობრების პოვნას და მათ შესძლეს შეიარაღებულ აჯანყებულთა გაძევება ქალაქთა უმრავლესობიდან.
ჩვენ ვიცით რომ უკანასკნელმა კონფლიქტმა ჩეჩნეთში დატოვა ბევრი იარაღი და,რაც უფრო მნიშვნელოვანია, აამღლა ბევრი ჩეჩნის საბრძოლო გამოცდილება.
ჩვენ ვიცით რომ ანტიტეროსტული ოპერაციის ცნებამ აზრი დაკარგა მას შემდეგ რაც მასხადოვი და მისი საპრეზიდენტო გვარდია შეუერთდნენ ბასაევს,ხატაბს და ჯიხადის სხვა მომხრეებს ფედერალური ჯარების წინააღმდეგ მათ ბრძოლაში.
ჩვენ ვიცით რომ ჩეჩნეთის საზღვრებთან არის ორასი ათასი ლტოლვილი. ჩვენ ვიცით რომ მათ შორის არაა ბრძოლისუნარიან ჩეჩენ მამაკაცთა უმრავლესობა. მაგრამ ჩვენ არ ვიცით თუ რამდენი მათგანი შეუერთდა ან შეუერთდება აჯანყებულებს.
ჩვენ ვიცით რომ ჩეჩნური საზოგადოება ეხლა ძალიან დაქუცმაცებული და დაქსაქსულია. მოსახლეობის უმეტესობა გადაქანცა შიმშილმა, დაძაბულმა ცხოვრებამ საშიშროებებს შორის,გაუთავებელმა ვახაბიტურმა პროპაგანდამ.
ჩვენ ასევე ვიცით რომ რუსული ჯარების ყოფნა შეიძლება იყოს უფრო მცირე ბოროტება.
არიან ისინი ვისაც ესმით ვახაბიზმის საფრთხე. ჩეჩნეთის მუფტი ახმად-ხაჯი კადიროვი არ შეუერთდა პრეზიდენტ მასხადოვს მის ბრძოლაში ფედერალური ჯარების წინააღმდეგ. პირიქით,მან მოახდინა ჩეჩნეთის მეორე უმსხვილესი ქალაქი გუდერმესის აღების ორგანიზაცია. მან ეს გააკეთა რელიგიური მოსაზრებებით და არა იმიტომ რომ ძმურად უყვარს რუსეთის არმია.
მეორეს მხრივ არიან ექსტრემისტები. ჩვენ არ ვიცით თუ რამდენი არიან ისინი. ჩვენ ვიცით რომ მათი და ფედერალური ჯარების შერიგება არ მოხდება.
მთებში გაურკვეველი ხანგრძლივობის პარტიზანული ომის სცენარი მრავალჯერ იქცა განხილვის საგნად.
ჩვენ ვიცნობთ ჩეჩნების ქცევას ომში და მშვიდობიან დროს.
ჩვენ ისიც ვიცით რომ მრავალი ჩეჩნის ქრონიკულმა დაქანცულობამ ომისგან ბევრად შეამცირა ომის ტოტალურობის შანსები.
ჩვენ ბევრი რამე ვიცით,მაგრამ ვფიქრობ რომ ვერავინ იტყვის ზუსტად თუ რა შედეგები ექნება ამ კონფლიქტს.
და მაინც ჩვენ ვხედავთ რომ ომის დამთავრების შემდეგაც ჩეჩნურ საზოგადოებას მოუხდება თვითიდენტიფიკაციის ხანგრძლივი და მტკივნეული პროცესის გავლა.
ჩეჩნური ექსპერიმენტის ბოლო 5 წლის მთავარი გაკვეთილი ისაა რომ შეიარაღებული კონფლიქტები არის ბოროტება. ისინი არ წყვეტენ არსებულ პრობლემათა უმრავლესობას. ისინი მხოლოდ უმატებენ პრობლემებს.
მაგრამ პოსტკონფლიქტური ვითარებები ითხოვს ჩაღრმავებულ კვლევას. ისინი მოითხოვენ დამოუკიდებელ მოქმედებებს.
მოსახლეობის ცხოვრებისეული პირობების გაუმჯობესება და ეკონომიკის აღდგენა არაა მხოლოდ გულუხვობის აქტები.
ესაა გარანტია იმისა რომ ადგილი აღარ ექნება ისეთ მოვლენებს როგორებიცაა ვახაბიზმი,ჯიხადი და თავაშვებული ძალადობა.
ეხლა ყველაზე შესაბამისი დროა საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ დახმარების გაწევისთვის. თუ კი რუსეთის ეკონომიკა ძალიან სუსტია მისი 89-ე რეგიონის აღსადგენად მაშინ საერთაშორისო თანამეგობრობას და ევროკავშირს უნდა ეყოთ სიმამაცე და ისინი უნდა დაუპირისპირდნენ როგორც ჩეჩნეთში ადამიანთა გამტაცებლებს ისე მოსკოვში მთავრობის სკეპტიკურ განწყობებს.
უნდა დაისვას კითხვა თუ რატომ არ არიან არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციები ჩეჩნეთის იმ ნაწილშიც რომელსაც აკონტროლებს რუსეთი.
ორასი ათასი ლტოლვილი მხოლოდ პრობლემის ნაწილია. ბევრი ლტოლვილი ალბათ უკეთესად ცხოვრობს ლტოლვილთა ბანაკებში ვიდრე იცხოვრებდა სახლში.
ჩეჩნეთის და ჩრდილოეთი კავკასიის სტაბილურობის გულისთვის ადამიანებმა აუცილებლად უნდა გაიგონ რომ ისინი ბევრს დაკარგავენ თუ კი ხელს შეუწყობენ დანაშაულთა ჩადენას და რელიგიურ ექსტრემიზმს. ისინი დაკარგავენ იმ ცოტასაც რაც დარჩათ.
კონფლიქტების გადაწყვეტის და თავიდან აშორების ერთ-ერთი ასპექტია ეკონომიკა. ბევრს ვლაპარაკობთ თვითგამორკვევაზე,ადამიანის უფლებებზე,ეთნიკურობაზე და ბევრ სხვა რამეზე მაგრამ თითქოს გვავიწყდება ის დიდი როლი რასაც საზოგადოების განვითარებაში ასრულებს ეკონომიკა.
ბოლო წლების ჩეჩნური საზოგადოება არის სამწუხარო მაგრამ ანგარიშგასაწევი მაგალითი იმისა თუ როგორ იმარჯვებს ექსტრემიზმი იქ სადაც არ უმჯობესდება ომისგან დაზარალებულ ადამიანთა ცხოვრება.
ადამიანები შეიძლება ძალიან უცნაურად მოიქცნენ მაშინ თუ კი ისინი ვერ ხედავენ სინათლეს გვირაბის ბოლოს. ამ სინათლემდე კი ჩეჩნეთში ძალიან შორია.
------------------------------------------------------------------------------------
ვახაბიტების და მათი მოსკოველი მფარველების ჯინაზე ბარემ გავეცნოთ ჩეჩენ სუფიათა წმინდან კუნტა-ხაჯი კიშიევის ცხოვრებას და იდეებს, ის კავკასიის დიდი ფიგურაა.
ლ. გუდაევის მიხედვით.
კუნტა ხაჯი არის მთელ მაჰმადიანურ სამყაროში აღიარებული ჩეჩენი წმინდანი.
ზიკრისტთა სუფიური ძმობის დამაარსებელი კუნტა ხაჯი დაიბადა 1830 წელს ბარის სოფელში მელჩა-ხი.
მისი მშობლები მალე გადასახლდნენ მთის სოფელში ალსხან-იურტში სადაც გაიარა მისმა ბავშვობამ. აზრიან ბავშვს უყვარდა განმარტოება. ისწავლა არაბულად წერა-კითხვა. ზიკრის რიტუალის შესრულება მან სიყმაწვილიდან დაიწყო.
გადმოცემით ამაზე გაბრაზებულმა იმამმა შამილმა ის დაიბარა და ალიმების საბჭოს წინაშე გამოცდა მოუწყო. კუნტა ხაჯიმ ჩააბარა ყურანისა და სუნას ცოდნის გამოცდა და შამილმა მას თავი გაანება.
18 წლის კუნტა ხაჯი სალოცავად იყო მექაში და იმის შემდეგ ის ეწეოდა რელიგიურ მოღვაწეობას,ქადაგებდა.
ის გმობდა ომის და ძალადობის ყოველგვარ გამოვლინებას. ისლამში ამ მიმართულების დამფუძნებლად ითვლება შეიხი აბდ ალ-კადირ ალ-გილანი ბაღდადიდან//1077-1166//.
მუხიი ად-დინ აბდ ალ-კადირ ალ-გილანი,ცნობილი როგორც აბდულკადირ გილანი,
დაიბადა 1077 წელს ირანში, გარდაიცვალა 1166 წელს ბაღდადში. სპარსელი
ქადაგი და ღვთისმეტყველი,სუფია შეიხი,ითვლება სუფიური ორდენია კადირიას
დამფუძნებლად. სუფიათა ერთ-ერთი უდიდესი წმინდანი.
გადმოცემით სალოცავ მოგზაურობაში მყოფმა კუნტა-ხაჯიმ მოინახულა აბდ ალ-კადირის საფლავი და იქ ისწავლა კადირიას მოძღვრება. სხვა გადმოცემით ზიკრის იდეა მას მოუვიდა გამოცხადების დროს...
გადმოცემის თანახმად სალოცავი მოგზაურობიდან დაბრუნებულმა კუნტა-ხაჯიმ მიმართა ჩეჩნებს და უთხრა რომ სისტემატური ომების გამო ჩეჩენთა რაოდენობა კატასტროფულად მცირდება,რომ მას არ სჯერა რომ თურქეთი დაეხმარება ჩეჩნებს და რომ თურქეთის ხონთქარი გაირჯება ჩეჩნების გასანთავისუფლებლად და გადასარჩენად ვინაიდან თურქეთის ხონთქარი ისეთივე დესპოტია როგორც რუსეთის მეფე.
კუნტა ხაჯიმ დაამატა რომ მას არაბულ ქავეყნებში უნახავს შარიათით შენიღბული დესპოტები.
რევოლუციამდე დაღესტანში გამოცემულ თავის ტრაქტატში "ტარჯამატ მაკალატი კუნტა შეიხი" კუნტა-ხაჯი წერს:
"ყველაფრის მიმართ გულგრილი ადამიანი რომელიც კმაყოფილდება მარტო იმით რომ ჭამს და სვამს შორსაა ზნეობრივი სრულყოფისგან. თუ კი მიურიდს უნდა იმის გაგება თუ რამდენად ახლოა ის ღმერთთან,
წინასწარმეტყველთან და მოძღვართან მან უნდა ჩაიხედოს თავის საკუთარ გულში.
თუ კი მისი გული სავსეა ძალაუფლების წყურვილით მაშინ ის შორსაა ღმერთისგან,წინასწარმეტყველისგან და მოძღვრისგან.
მიურიდი ახლოა ღმერთთან,წინასწარმარტყველთან და მოძღვართან მაშინ როდესაც ის დარდობს,როდესაც ის უთანაგრძნობს ადამიანებს,როდესაც მას არ ეზიზღება და არ შურს....ვინც გულიდან მოიშორა რისხვა და ბრაზი,აპატია წყენა, ასჯერ ახსენებს ალაჰს,ლოცულობს ავად მოლაპარაკეებზე-ღვთის მონაა".
"იარაღის მაგივრად ხელში აიღეთ კრიალოსანი და ყურანი", -ეუბნებოდა კუნტა-ხაჯი ჩეჩნებს მაშინ როდესაც შამილის იმამატი ეომებოდა რუსეთს. ბუნებრივია რომ შამილს არ მოსწონდა კუნტა-ხაჯის მოწოდებები.
მაგრამ ზიკრიზმი ახლო იყო ჩეჩნებთან ემოციურ პლანში და ის არ ეწინააღმდეგებოდა მათ ადათებს.
შეიხი კუნტა-ხაჯის მოწოდებები მშვიდობისკენ,ძმობისკენ, გაჭირვებულებისთვის და ობლებისთვის დახმარების გაწევისკენ შეესაბამებოდა ხანგრძლივი კავკასიური ომით მისიკვდილებული ხალხის სულიერ მდგომარეობას.
კუნტა-ხაჯის შესანიშნავად ესმოდა რომ შეურიგებელმა ბრძოლამ მეფის ხელისუფლებასთან შეიძლება გამოიწვიოს ჩეჩენთა სრული მოსპობა.
ეს იდეოლოგია ეწინააღმდეგებოდა ბრძოლის გაგრძელების მომთხოვნ ჰაზავათის იდეოლოგიას. კუნტა ხაჯის გააფთრებით ესხმოდნენ თავს თანამედროვე ვაჰაბიტების წინამორბედებიც,ორთოდოქსული ისლამის მიმდევრები.
ზიკრიზმის გავრცელებამ შამილზე არანაკლებად შეაწუხა რუსეთის სარდლობაც, რომელსაც აწყობდა ეს ომი.
რუსი სამხედროებიც სდევნიდნენ კუნტა-ხაჯის და რუსეთის მხედრიონს და შამილს შორის მოჭყლეტილი კუნტა ხაჯი იძულებული იყო გასცლოდა კავკასიას. ის წავიდა მექაში.
იმამი შამილის ისტორიული კამათი ევლია კუნტა-ხაჯისთან დამთავრდა იმით რომ სასტიკმა,დაუნდობელმა და ბევრად უფრო ძლიერმა რუსეთის იმპერიამ გატეხა მთიელთა საუკუნოვანი წინააღმდეგობა. ჰაზავათის მშობელი შამილი იქცა რუსეთის მეფის საპატიო სტუმრად. ცხოვრების ბოლო წლები კი შამილმა გაატარა მაჰმადიანებისთვის წმინდა მექაში.
ხალხისთვის ამ გარდამტეხ მომენტში,როდესაც წყდებოდა სიცოცხლის და სიკვდილის საკითხები,ისევ გამოჩნდა მშვიდობის ქადაგი შეიხი კუნტა ხაჯი.
ის კიდევ უფრო დიდი გულმოდგინებით ქადაგებდა თავის პაციფისტურ იდეებს.
ის მოითხოვდა უპირატესობის მინიჭებას მარადიული სულიერ-ზნეობრივი კატეგორიებისთვის,სულიერი და ზნეობრივი სრულყოფისთვის და არა წამიერი კეთილდღეობისთვის.
კავკასიის ნაცვალი, კავკასიის ჯარის მთავარსარდალი,დიდი მთავარი მიხაილ რომანოვი 1861 წლის 23 იანვარს სამხედრო მინისტრისთვის გაგზავნილ წერილში ამის თაობაზე წერდა :
"1861 წლის შემოდგომაზე მექადან დაბრუნების შემდეგ კუნტა-ხაჯიმ დაიწყო ქადაგება და მას მალე გაუჩნდა მრავალი მომხრე,მან დაიმსახურა ხალხის განსაკუთრებული პატივისცემა".
რომანოვთა რეჟიმი დიდ ყურადღებას უთმობდა კუნტა ხაჯის, თუმცა არ ეხმარებოდა მას მიუხედავად იმისა რომ კუნტა-ხაჯი ქადაგებდა რუსეთთან ომის შეწყვეტას....
კავკასიის სრული დამონების მსურველ რომანოვებს არ აწყობდათ ჩეჩნების არც მეომარი და არც მშვიდობიანი სულიერი ლიდერის არსებობა.
მთელი თავისი ცხოვრების მანძილზე სიკეთის და სამართლიანობის მქადაგებელი კუნტა ხაჯი მის ძმა მოვსურთან ერთად 1864 წლის 3 იანვარს დაიჭირეს და ვლადიკავკაზით ნოვოჩერკასკში გააგზავნეს.
ეს იყო პროვოკაცია ჩეჩნების გამოწვევის მიზნით და ამ პროვოკაციამ გაჭრა.
კუნტა-ხაჯის დაპატიმრებით გააფთრებული ათასობით მთიელი ჩავიდა შალიში. მათ ეგონათ რომ კუნტა-ხაჯი ისევ იქ იყო.
შალიში კი ამ დროისთვის რუსებმა ჩაიყვანეს ძლიერი სამხედრო რაზმი თავადი თუმანოვის მეთაურობით.
მიურიდებს ეგონათ რომ კუნტა-ხაჯი ისევ იქ იყო და მათ სამჯერ გაუგზავნეს თავადს დეპუტაცია უსტაზის მათთვის გადაცემის
მოთხოვნით,მაგრამ უარი მიიღეს.
ბოლოს და ბოლოს წყობიდან გამოყვანილმა ჩეჩნებმა დაყარეს ცეცხლსასროლი იარაღი და ბასსას ყინულოვან წყალში განბანილები ისინი თავგანწირვით თავს დაესხნენ რუსებს. მათ რა თქმა უნდა დახვდნენ სალდათები რომელთაც სრულებით გულგრილად დაჭრეს და დაასახიჩრეს ათასობით უიარაღო ადამიანი, მოკლეს სულ მცირე 164 მიურიდი რომელთა შორისაც იყო მამაკაცურად ჩაცმული 6 ქალი.
ამ სასაკლაოს შემდეგ მშვიდობის მქადაგებელი კუნტა-ხაჯის ზიკრიზმი აკრძალეს და მასში შემჩნელებს მაშინვე აგზავნიდნენ ციმბირში კატორღაზე. ასე გადაასახლეს ზიკრისტთა 18 ხელმძღვანელიც.
შეიხი კუნტა-ხაჯი ამ დროს ჩუმად ჰყავდათ ნოვგოროდის გუბერნიის ქალაქ უსტიუჟნოში.
მშვიდობის მქადაგებელ ჩეჩენთა დარბევით გახარებული მეფის ადმინისტრაცია ზეიმობდა. ორდენებით,მედლებით და ფულით ასაჩუქრებდნენ ამ რბევის აქტიურ მონაწილეებს. დააჯილდოვეს ჩეჩნური ოკრუგის მილიციის კაპიტანი დოვლეტმირზა მუსტაფინი,პოლკოვნიკი არცუ ჩერმოევი და ვაგაპ ადუ. განსაკუთრებით გამოარჩიეს პოლკოვნიკი კასიმ კურუმოვი რომელმაც გამოავლინა მთავარი მორვაწეები და პირველმა მოახსენა უფროსობას ზიკრისტების მოსპობის აუცილებლობის შესახებ.
რუსეთის იმპერიის ჯილდოები მიიღეს მოლებმაც, მოლა აბდულკადირ ხორდაევმა,მოლა იდიკ ისლამოვმა,მოლა მუსტაფა აბდულაევმა და მოლა მახმუდ ბარშიკოვმა.
ნოვოჩერკასკის და უსტიუჟინოს ციხეებში გამომწყვდეულ კუნტა-ხაჯის კი მოთმინებით და ღირსეულად გადაჰქონდა ტანჯვა.
უღარიბესი ჩეჩნებიდან გამოსული კუნტა-ხაჯი ცდილობდა სულიერი ძმობის და სოციალური თანასწორობის დამყარებას.
სოციალურ ბოროტებასთან ბრძოლაში მთავარი იარაღი მისი აზრით იყო ზნეობრივი განწმენდა, ამაღლება,მთიელთა მიერ ერთმანეთის მხარდაჭერა,
ღმერთის მუდმივი ძიება.
კუნტა-ხაჯი სცნობდა ერთადერთ ხელისუფლებას-ღმერთის ხელისუფლებას.
ჩეჩნებმა მას უწოდეს ევლია-წმინდანი. ისაა ახალი ფილოსოფიისთვის, ახალი მსოფლმხედველობისთვის თავდადებული წმინდანი....
დღესაც უსამართლო და ვერაგ და ბოროტ სამყაროში კუნტა-ხაჯის ნაირები ადამიანებს აძლევენ სიკეთის,სამართლიანობის, ეროვნებით სხვადასხვანაირი მაგრამ თავისი დანიშნულების ჭეშმარიტების წვდომის უნარით ერთნაირი ადამიანების შემოქმედის მოწყალების რწმენას.
----------------------
XIX საუკუნის ჩეჩენი სულიერი მოძღვარი, სუფია კუნტა-ხაჯი კიშიევის მოძღვრებიდან
ომი ველურობაა,მოშორდით ყველაფერს რაც ჰგავს ომს თუ კი მტერი არ მოვიდა თქვენთვის რწმენის და ღირსების წასართმევად.თქვენი იარაღია ჭკუა, მოთმინება, სამართლიანობა. მტერი ვერ გაუძლებს ამ ძალას და ადრე თუ გვიან აღიარებს თავის დამარცხებას. თქვენი იარაღია კრიალოსანი და არა ხანჯალი ვინაიდან მის წინაშე უძლურები არიან ტირანები. არც ერთი ტირანი არაა უზენაეს შემოქმედზე უფრო ძლიერი.
Шейх Кунта-Хаджи родился в 1830 году в равнинном селении Чечни Мелча-Хи. Его отца звали Киши, мать - Хеди. Родители его вскоре переселились в горное селение Илсхан-юрт, где и прошло его детство. По преданию, рос он вполне смышленым ребенком, но был замкнут и любил уединение. Обучался арабскому письму, мог читать и писать. Исполнять обряд зикра он начал еще с юношества, и, по преданию, узнав об этом, имам Шамиль разгневался и вызвал к себе молодого Кунту. Тот явился к Шамилю, и имам, созвав Совет алимов, устроил ему экзамен. Кунта-хаджи выдержал экзамен на знание Корана и Сунны, и Шамиль оставил его в покое.
В возрасте 18 лет Кунта совершил паломничество в Мекку и с тех пор вел религиозно-проповедническую деятельность, осуждая войну и насилие в любых формах и проявлениях. Следует отметить, что основателем этого нового направления в Исламе считается шейх Абд аль-Кадир аль Гилани из Багдада (1077-1166). Существует предание, что Кунта-хаджи во время паломничества навестил могилу Абд аль Кадира, где и познакомился с учением Кадарийа. По другой версии идея зикра им была получена от самого Аллаха . Рассказывают, что во время паломничества утомленный Кунта-хаджи прибрел к колодцу в пустыне. Он услышал голос сверху с требованием спуститься в колодец. Спустившись, он наткнулся на небывалой красоты и размеров драгоценный камень. На камне высвечивалась надпись: "Кто возьмет этот камень, тот станет властелином мира". Шейх не взял камень и пренебрег земным царством. Пройдя немного по дну колодца, он наткнулся еще на один камень, и на этом камне светилась надпись: "Кто возьмет этот камень, тот станет обладателем рая". Когда Кунта-хаджи, взял этот камень и стал подниматься наверх, его окружили чудовища. Тут Аллах и повелел ему исполнить зикр: "Ла-Илл-Алаха-Ил-Аллах!". Когда он вырвался с помощью зикра из первого еруга, он вновь попал в окружение чудовищ. Аллах повелел ему исполнить зикр: "Уллилах!" и, повторяя "уиллах!", он ушел и от этих чудовищ. Так, совершая зикр, он поднялся на поверхность земли.
Из уст в уста последователями Кунта-хаджи передается и его обращение к чеченцам после возвращения из паломничества. Он сказал: "Мы из-за систематических войн катострафически уменьшаемся. Я не верю, что из Турции к нам придет помощь, что турецкий хункар (султан) желает нашей свободы и нашего спасения. Это неправда, так как сам хункар является таким же деспотом, как и русский царь. Верьте мне, я все это видел своими глазами, как видел прикрывающихся шариатом деспотов в арабских странах!". В своем трактате "Тарджамат макалати. Кунта-Шейх", изданном до революции в Дагестане, Кунта пишет:" Если человек безразличен ко всему и довольствуется тем, что ест и пьет, то он далек от нравственного совершенства. Если мюрид хочет знать, насколько он близок к Богу, Пророку и Учителю, то пусть посмотрит в свое сердце. Если оно поражено жаждой власти, то пусть знает, что он далек от Бога, Пророка и Учителя. Если сердце мюрида ноет, наполнено состраданием к людям, лишено неприязни и зависти, он близок к Богу, Пророку и Учителю... Убравший из своего сердца гнев, простивший обиду, стократ упоминающий Аллаха, молящийся за тех, кто злословит- раб Божий".
"Вместо оружия возьмите в руки четки и Коран", - призывал Кунта-хаджи чеченцев в разгар войны имамата Шамиля с Россией. Вполне естественно, что имаму Шамилю призывы Кунты не нравились, но зикризм был близок духу чеченцев в плане эмоциональном и не противоречил нахским адатам. Проповеди шейха о мире, братстве, поддержке обездоленных и сирот соответствовали общему настроению, душевному состоянию народа, доведённого длительной Кавказской войной до грани физического уничтожения. Кунта-Хаджи прекрасно понимал, что непримиримое сопротивление царской власти может привести чеченцев к полному уничтожению. Эта идеология противоречила идеологии газавата, требующей продолжения борьбы. Учение Кунта-хаджи яростно обличали и представители ортодоксального ислама, именуемые сейчас "вахабитами". Распространение зикризма не меньше, чем Шамиля, тревожило и российское военное командование, которое имело свои выгоды в этой войне. Для военных пацифизм Кунта-хаджи был намного опаснее и смертельнее газавата имама Шамиля. И они также преследовали его. Преследования российских властей и Шамиля, призывавшего драться "до последнего чеченца", заставили Кунту покинуть Кавказ и отправиться в Мекку.
Исторический спор имама Шамиля с эвлия Кунта-Хаджи завершился, как известно, тем, что вековое сопротивление горцев Северного Кавказа с несоизмеримо сильным и жестоким завоевателем было сломлено. Шамиль, породивший газават, стал почётным гостем российского царя, а конец жизни провёл в священной для мусульман Мекке. В этот переломный для народа период, когда решалась судьба жизни и смерти, вновь появился проповедник-миротворец шейх Кунта-хаджи Кишиев. Он с еще большим усердием стал проповедовать свои пацифистские идеи. Он призывал отдавать приоритеты вечным духовно-нравственным категориям, духовному и нравственному совершенству, а не сиюминутному благополучию. Наместник Кавказа, Главнокомандующий Кавказской армией, великий князь Михаил Романов в своем письме военному министру от 23 января 1861 года по этому поводу писал: "Возвратясь из путешествия своего в Мекку осенью 1861 года, Кунта-хаджи начал свою проповедь и вскоре приобрел в Чечне значительное число последователей и особое уважение народа». Как видим, царский режим интересовался Кунтой, и не поддержал его, хотя шейх проповедовал отказ от войны. Лорис Меликов по этому поводу высказывает особое мнение в своей служебной записке от 14 июня 1863г.: "Что касается до ареста Кунты, то я не могу ручаться, принесет ли мера эта пользу и будет ли она сообразна с теми обстоятельствами, о которых я могу судить только на месте. … Между тем удаление его, без сомнения, произведет возбуждение умов в народе, и для нас будет очень невыгодно, если взамен главы религиозной секты у чеченцев явится вождь восстания". В политическом отношении, стремлении к неограниченной власти Шамиль и русские императоры - близнецы, хотя и являлись злейшими врагами. Кунта-Хаджи же - их полный антипод. Для царизма люди с мировоззрением Кунта-Хаджи были куда более опасны, чем Шамиль. Для властей Кунта-Хаджи - смутьян, подбивающий людей служить не господам, а Богу. 3 января 1864 года Кунта-Хаджи , всю жизнь проповедовавший смирение, мир, доброту и справедливость, с ведома царя Александра II, вместе со своим братом Мовсуром были схвачены в районе Шали и сразу же отправлены в Новочеркасск че¬рез Владикавказ.
Весть об аресте шейха молнией пролетела по Чечне. Тысячи горцев бросились в Шали, полагая, что аресто¬ванные еще здесь. Цар¬ские чиновники предчувствовали такую реак¬цию и подтянули к Шалинскому укреплению сильный военный отряд во главе с князем Тумановым. Считая, что Кун¬та-Хаджи с братом еще здесь мюриды трижды посылали к князю депутацию с просьбой выдать им устаэа, но получили отказ. В конце концов, горцы побросали ог¬нестрельное оружие, со¬вершили омовение в ле¬дяной воде Басса и пош¬ли на верную гибель на выстроенные в боевой порядок царские войска. Солдаты встретили безоружную толпу картечью из артиллерий¬ских орудий и ружейны¬ми залпами. Тысячи людей было ранено, иска¬лечено. Только убитыми оказались по занижен¬ным сведениям 164 мюрида. В их числе и б женщин, пере¬одетых в мужскую одежду. После шалинской бойни зикризм был под запретом и уличенные в нем не¬медленно ссылались в Сибирь. На каторжные работы в Сибирь, таким образом, было сослано и 18 руководителей зикристов.
Шейх Кунта-Хаджи в то время под глубоким секретом содержался в городе Устюжно Новгородской гу¬бернии. Царская администра¬ция ликовала по случаю разгрома. Она щедро одаривала орде¬нами, медалями, деньга¬ми тех, кто принимал ак¬тивное участие в этом разбое. Награждены были капитан милиции Че¬ченского округа Довлетмирза Мустафин, полковники Арцу Чермоев и Вагап Аду. Особо был отмечен полковник Касим Курумов, который, « ...проник¬нув в темные замыслы оного», установил глав¬ных деятелей и первым донес начальству о не¬обходимости пресечь повстанческую деятель¬ность зикристов. Полу¬чили награды и некоторые муллы - Абдулкадыр Хордаев, Идик Исламов, Мустафа Абдуллаев и Махмуд Баршиков.
Сам же Кунта Хаджи в тюрьмах Новочеркасска и Устюжино сполна испытал судьбу невольника. Письма шейха, которые так и не дошли до семьи и родственников, свидетельствуют о тяжких испытаниях, которые он переносил смиренно и с достоинством. Будучи выходцем из беднейшей части чеченцев, он пытался установить духовное братство и социальное равенство. Успех в борьбе с социальным злом он видел не в применении силы, а в нравственном самоочищении, возвышении, взаимной поддержке горцев, в вечном поиске Бога. Он признавал одну единственную власть - власть Бога. За его нравственную чистоту, поиски общего блага, высокую духовность в Индии Кунта-Хаджи непременно нарекли бы именем Махатма, что означает Учитель, а в Чечне народ его называет Эвлияъ , что означает Святой. Он не просто святой, а святой, пострадавший за новую философию, за новое мировоззрение. Он святой - великомученик!
С течением времени мир, к сожалению, не становится более справедливым, менее коварным и злым. Не сокращается и количество войн. Страны и люди пытаются завладеть наиболее совершенным оружием, применение которого поставит человечество на грань полного самоистребления. Именно поэтому для наиболее разумной части человечества всегда будут интересны и необходимы такие люди, как чеченец Кунта-Хаджи Кишиев. Такие как он - совесть земли. Они - истинные пророки Всевышнего на земле, несущие людям веру! Веру в добро, справедливость, веру в милость Всевышнего Творца, сотворившего людей разными по национальности, но едиными в своих возможностях познать истинность своего предназначения.
Л. Гудаев (по материалам сетевых ресурсов)
Александру Лионо
Датский институт международных отношений, Копенгаген
Резюме
Проблем, окружающих чеченский конфликт, действительно много, и они трудноразрешимы. Цель этой статьи - снять покров с некоторых тайн, окружающих проблему так называемого "исламского фундаментализма" в Чечне. Проводится сравнение местной суфийской ветви ислама и импортированной ваххабитской идеологии с целью раскрытия противоречий и конфликтов, к которым привело распространение последних в чеченском обществе. Кроме того, в статье исследуются основные вызовы, с которыми президент Масхадов сталкивался в начале своего мандата и способы, с помощью которых ему удавалось справляться с ними. Статья не представляет собой попытки охватить все аспекты чеченской проблемы; тем не менее, в ней дается краткий перечень других факторов, влиявщих на события в Чечне на протяжении последних трех лет.
Введение
Рассмотрение проблем стабильности на Северном Кавказе вообще, и в Чечне в частности, является трудной задачей. Факторов, которые способствовали началу первого и второго вооруженных конфликтов в Чечне, действительно немало. История, политика, экономика, традиции, религия, - все они в определенной степени внесли свой вклад в то, что началось как антитеррористическая операция и превратилось в полномасштабный вооруженный конфликт. Узкие рамки данной работы не позволяют провести исчерпывающего анализа русско-чеченских отношений и постоянной напряженности, которая существовала здесь в течение того периода истории этой части Северного Кавказа, о котором имеются достоверные сведения.
По этой причине анализ будет фокусироваться на результатах первого конфликта, на состоянии чеченского народа между двумя вооруженными конфликтами, и на ситуации в Чечне незадолго до нападения на Дагестан в августе 1999 г.
Немного истории
На протяжении последних двух столетий борьба чеченцев за независимость в основном являлась борьбой против русского завоевания, а не попыткой создания собственного государства в современном смысле. В открытых столкновениях и организованном движении сопротивления фундаментально важным был религиозный компонент. Нормы так называемого тариката (что по-арабски означает "путь") - центрального понятия в суфийской ветви ислама, играли важнейшую роль для выживания чеченских традиций и стиля жизни за последние два столетия. Шейх Мансур, имам Шамиль, Кунта-Хаджи являются лишь тремя примерами религиозных лидеров, вдохновлявших движения сопротивления, которые хранятся в памяти как долгие войны на Северном Кавказе. Суфийская традиция была главным инструментом выживания чеченцев.
Отсутствие в какой-либо форме аристократии и вертикальной иерархии веками отличало чеченцев от других народов и национальностей Северного Кавказа. Чеченцы определенно не первыми приняли ислам в качестве главной религии. При этом клановая структура общества и ислам являются ключевыми концептами для понимания истории сочетания вооруженного и ненасильственного сопротивления чеченцев против русских.
Вышеупомянутые лидеры являются наиболее известными организаторами борьбы чеченцев против завоевания с Севера. Мелкие восстания часто вспыхивали в период между большими войнами и после их окончания, в том числе даже в советскую эпоху. И вновь традиция и религия заставляли чеченцев любой ценой сопротивляться навязыванию чуждой им системы.
Наряду с другими народами Северного Кавказа (калмыками, карачаевцами и балкарцами), кульминационной точкой в борьбе советского режима за окончательное решение "чеченской проблемы" была депортация чеченцев и ингушей. Акция была направлена на то, чтобы изгнать чеченцев со своих родных земель, и тем самым решить проблему навсегда. Цена была высокой: одна треть их населения погибла при переезде в Казахстан из-за суровых зимних условий. И снова суфийские ордены сыграли лидирующую роль в сохранении чеченского единства и культивировании навыков выживания. Большинство советских специалистов по антиисламской пропаганде признавало, что попытка геноцида посредством депортации свыше миллиона северокавказских мусульман привела к удивительному, непредвиденному результату: вместо разрушения суфийских братств, депортации на деле способствовали их распространению. Для депортированных горцев суфийские ордены стали символом их национального статуса в тех краях, куда они были изгнали.
В 90-х гг. ХХ в., после более чем 30 лет мирного существования, чеченцы снова подняли свой голос за независимость. К этому времени в чеченском обществе появились явные признаки фрагментации. Вплоть до 1994 г., когда начался первый русско-чеченский конфликт, руководимое Джохаром Дудаевым официальное правительство сосуществовало в Чечне с несколькими оппозиционными группами. Они оспаривали друг у друга звание самых законных выразителей воли народа. Клановая структура чеченского общества и относительное благополучие республики способствовали появлению различных политических течений. Риторика независимости использовалась элитами в качестве орудия для завоевания поддержки со стороны электората. Москва пыталась использовать эту ситуацию для посылки войск в 1992 г., и позже, в 1994 г., для вооружения группы боевиков и направления их на захват Грозного. Была допущена величайшая ошибка. Теперь президент Дудаев имел доказательство того, что Москва была против независимости чеченцев, и начал подготовку всей нации к войне.
Вероятно, теперь пришло время для попытки найти объяснение единства чеченцев в ходе вооруженного конфликта 1994-1996 гг. Другие примеры чеченского единства во время войны против общего врага принадлежат истории, и они трудно поддаются количественному определению. Напротив, ситуация в 1994 г. являлась непосредственным примером и подтверждением теорий, посвященных характеру поведения чеченцев.
Разделенное на кланы (тейпы), чеченское общество сохраняет высокую степень автономности. Жизнь тейпа управляется адатом – сводом законов обычного права, которые, с одной стороны, являются довольно либеральными для мусульманского общества, а с другой - позволяют кланам пользоваться высочайшей степенью независимости.
Как упоминалось ранее, удивительной чертой чеченского общества является историческое отсутствие каких-либо форм аристократии. Помимо уважения к старшим, чеченцы по преимуществу глубоко эгалитарны. Форма демократии, которая у них веками сложилась и сохранилась, является уникальной даже среди народов Кавказа. Решения, касающиеся судьбы всей общины или общества, принимались советом старейшин (ахсаков), в котором представитель каждого тейпа имел равные права. Однако для решения споров устанавливались общие правила. Одно из них -кровная месть - все еще воздействует на все чеченское общество.
Социальное поведение в мирное время (например, Дудаева до русско-чеченского вооруженного конфликта и Масхадова после подписания Хасавъюртовского соглашения), совершенно отличалось от того, которое превалировало во время конфликта. Российский антрополог Сергей Арутюнов пишет о чеченцах:
"Чечня была и является обществом военной демократии. Чечня никогда не имела каких-либо королей, эмиров, князей или баронов. В отличие от других кавказских народов, в Чечне никогда не было феодализма. Традиционно она управлялась советом старейшин на основе консенсуса, но чеченцы сохраняют институт военного вождя. В мирное время они не признают суверенного авторитета и могут распадаться на сотни соперничающих кланов. Однако во время опасности, при столкновении с агрессией, соперничающие кланы объединяются и выбирают военного лидера. Этот лидер может быть известен всем как неприятная личность, но тем не менее избирается потому, что является хорошим генералом. Пока идет война, этому лидеру подчиняются " [1] .
Таким является пример генерала Дудаева. Как и можно было предвидеть, все внутренние разногласия и конфликты между персонажами чеченской политической сцены мгновенно исчезли с появлением иноземной угрозы. Дудаев занял место, которого он никогда мог и не достичь, если бы продолжал быть президентом самопровозглашенной страны с государственной системой, унаследованной от Советского Союза и открытой оппозицией, базировавшейся как на принципе тейпа, так и на личном недовольстве прежней политической и экономической элиты. Так как чеченцы были плохо знакомы с понятием национального государства, иноземная угроза пришлась вполне впору Дудаеву для выполнения своей роли объединяющего лидера и защитника родины. Он приобрел вес как политик и стал подлинно национальным лидером, при полной поддержке подавляющего большинства населения.
Исход первого чеченско-русского конфликта
К началу конфликта Дудаев имел довольно большую группу хорошо подготовленных и экипированных последователей, игравших роль регулярной армии. Однако она не была единственной. Несколько вооруженных групп, обычно состоявших из членов одного и того же тейпа, было вовлечено в криминальную деятельность. Принадлежавшая нескольким российским дивизиям военная техника, которая должна была быть выведена с Северного Кавказа в соответствии с международными соглашениями, обеспечивала изобилие вооружений и боеприпасов для этих групп. С началом военной конфронтации банды оказались наиболее подходящим инструментом для партизанской войны. Главари этих банд стали полевыми командирами, и хотя во время военных операций они должны были подчиняться приказам генерала Дудаева, они никогда не теряли своей независимости. Согласно чеченским традициям, и особенно принципу тейпа, полевые командиры были в высшей степени критичны ко всему тому, что недостаточно способствовало защите их отечества.
Когда в 1997 г. Аслан Масхадов стал президентом, он не выглядел человеком, понимавшим, какую ношу он унаследовал. Хотя как он, так и международное сообщество вряд ли осознавали, что в то время ему надо было решить три главные проблемы:
· Проблему экономической реконструкции Чеченской Республики, которая понесла тяжелый ущерб из-за вооруженного конфликта.
· Проблему компенсации его союзникам, так называемым полевым командирам, которые требовали награды за свое поведение во время конфликта и за экономические потери, причиненные их довоенным промыслам.
· Проблемы, связанные с распространением ваххабизма, ветви ислама, которая была чужда коренной суфийской догме и опасна для населения и для общего развития ситуации на Кавказе.
Эти проблемы предрешали сдвиги внутри чеченского общества в последующие три года. Давайте проанализируем каждый из них и вскроем связь между ними.
а. Экономическая реконструкция
В августе 1996 г., когда были подписаны Хасавъюртовские соглашения, чеченцы не думали, что придет время крайней нищеты и лишений. Переговоры по выработке всех соглашений по экономическому восстановлению и помощи они вели с позиции победителей, и иногда требовали невероятные суммы: 100 миллиардов долларов США как военную компенсацию и 100 долларов США за транзит каждой тонны сырой нефти через Чечню.
В соответствии с соглашениями, подписанными в 1996-1997 гг., общая сумма компенсаций и механизм осуществления реконструкции экономики должны были быть установлены позже. Эти вопросы больше никогда не затрагивались. Единственные имеющиеся данные об экономической помощи, оказанной федеральным правительством, касались суммы, выделенной в 1998 финансовом году. Чеченцам было уплачено восемьсот миллионов рублей: одна треть была стоимостью предоставленных Чечне электичества и газа, вторая треть были пенсии, зарплаты и компенсации, а последняя треть была посвящена некоторым малым проектам по реабилитации. Для разрушенной войной экономики, в которой практически не было ни одного прибыльного предприятия, эта так "щедро" подаренная российским Министерством финансов сумма денег была, как говорят в России, солью, посыпанной на раны. Стремление к получению доходов независимо от источников было таким огромным, что те, кто был у власти, начали прибегать к наиболее опасным и иногда возмутительным методам.
б. Масхадов и оппозиция к нему
Вести о похищениях людей и общем ухудшении состояния безопасности в Чечне затмили собой событие, которое имело самые драматические последствия для развития ситуации в республике. В августе 1998 г. Шамиль Басаев, в то время и. о. премьер-министра Чечни, ушел в отставку и сформировал собственную политическую группу, так называемую внепарламентскую оппозицию. Но давайте вернемся назад в 1997 г., когда Масхадов был избран президентом и сформировал свое правительство. Кандидатами на должности министров в его правительстве неизбежно должны были стать наиболее известные полевые командиры. Они требовали признания своих заслуг и моральных и материальных компенсаций за вызванные конфликтом потери в их незаконной экономической деятельности. Их участие в правительстве должно было быть главным источником доходов в виде той военной компенсации, уплата которой ожидалась от России. К лету 1998 г., после нескольких встреч между Масхадовым и Черномырдиным (в то время премьер-министром), стало ясно, что Россия не собирается ничего платить. Чеченцам не был оплачен даже транзит нефти. Примерно 10 миллионов тонн, по 8 долларов США за тонну, означали бы определенную сумму денег для нуждающейся республики. В результате войны был полностью прекращен транзит через Чечню, добыча и переработка нефти остановлены, а сельское хозяйство разрушено. Попросту говоря, все бывшие источники доходов исчезли. Не удивительно, что при таких обстоятельствах многие "независимые герои" обратились к наиболее низменным способам получения доходов: похищениям людей и поощрению ваххабизма на Северном Кавказе.
Не надо забывать об образе поведения чеченцев в военное и мирное время, который Арутюнов столь блестяще определил несколько лет тому назад. Хотя в ходе конфликта Масхадов был хорошим генералом и успешно окончил войну, в постконфликтный период он снова стал одним из многих. Полевые командиры чувствовали, что у него больше нет никакого авторитета, и действовали соответствующим образом.
Отставка Басаева в августе 1998 г. произошла вслед за первым открытым столкновением между ваххабитами и сторонниками президента Масхадова под Гудермесом, вторым крупным городом в Чечне. Фактически Басаев покинул лагерь президента и стал представлять последователей все более набиравшего силу ваххабизма. К тому времени он собрал вокруг себя много других полевых командиров, и позиции легитимного президента оказались опасно слабыми.
в. Ваххабизм и суфизм в Чечне
Ваххабитское движение началось в ХIX в. на Аравийском полуострове, хотя оно было основано двумя веками раньше. Прозелиты ваххабизма заявляют, что являются последователями чистого ислама и выступают против всех "новшеств", внесенных в ислам после смерти Пророка. Все мусульмане, которые отошли от первоначального учения Пророка, являются изменниками, которые должны быть подавлены любыми средствами. Вопрос о религиозной чистоте возник тогда, когда основатель ваххабитского движения, от которого пошло само его название - Мухаммед ибн Абд-аль-Ваххаб - публично выступил против того, что он называл еретическими новшествами. Величайшими из них были почитание гробниц, молитвы о заступничестве, обращенные к святым, а не прямо к самому Богу, почитание деревьев, скал и т.д., малые паломничества, вера в религиозную силу Магомета и сложные ритуалы посвящения. Аль-Ваххаб объявил эти обычаи проявлением политеизма, величайшего греха согласно исламу, и начал отстаивать возвращение к исламу времен Пророка Магомета. С тех пор ученики аль-Ваххаба продолжали линию своего наставника.
В Чечне ваххабизм нашел плодородную почву для своего распространения. Несколько последователей ваххабизма, выходцев с Ближнего Востока, присоединились к чеченским силам в их борьбе против Москвы, приобретя таким образом уважение и престиж. Катастрофическая экономическая ситуация и поступающие из-за границы огромные финансовые ресурсы позволили им не только начать успешную пропагандистскую кампанию, но и привлечь множесто последователей, особенно подростков, организовать тренировочные лагеря для ведения партизанской войны, а также идеологические школы и, наконец, купить лояльность нерелигиозных полевых командиров.
Опять же, ограниченный объем данной статьи не позволяет дать более всестороннего анализа взаимодействия между умеренным суфийским исламом, глубоко укоренившимся в коллективном сознании чеченцев, и крайне радикальной ваххабитской идеологией. Они в высшей степени несовместимы, так как ваххабиты осуждают именно то, что чеченцы высоко ценят. Чеченский суфийский вариант предполагает наличие властелина; чеченцы имеют своих святых; они практикуют причудливые ритуалы и проходят обряды посвящения.
Как показывает чеченский опыт, опасность ваххабитской ветви ислама в том, что он очень искусно проникает в те регионы, которые сотрясаются катаклизмами, где жизненные условия бедны и где нет сильной религиозной или светской идеологической альтернативы. Можно позавидовать эффективности ваххабитов, которую они показали при осуществлении своих целей в Чечне. Осознав неизбежность провала блицкрига против традиций всего народа, эмиссары с Ближнего Востока вели эту войну руками чеченцев. В конечном итоге их терпение окупилось: постепенное завоевание бастионов социальной и религиозной идентичности чеченцев привело к опаснейшей фрагментации общества.
Возвращаясь к президенту Масхадову, мы можем увидеть теперь, что ни одна из трех проблем, с которыми он столкнулся, не была решена. Наоборот, в период с 1997 по 1999 гг. Чечня погрязала в крайнюю нищету, преступность и религиозный экстремизм. Во внутриполитической ситуации ликование и единство сменилось пронзительной уязвимостью перед шантажом с целью создания шариатского государства - развитие, которое невозможно было вообразить всего лишь два года тому назад. Масхадов приобрел репутацию слабой личности и узника всемогущих полевых командиров. Международное сообщество с отчаянием наблюдало за совершаемыми в Чечне преступлениями и требовало от Масхадова наказания виновных. Но Масхадов более всего опасался начала внутричеченского конфликта, что и удерживало его от принятия решительных мер.
Вопросы на будущее
Данная статья намеренно фокусируется на анализе чеченского общества и опускает другие аспекты. Многое было написано и сказано о мотивах, стоящих за началом нового "завоевания" Чечни. Еще больше было сказано об огромном числе беженцев и по меньшей мере спорных способах осуществления того, что называют "анти-террористической операцией". В конце этой статьи необходимо изложить некоторые соображения, которые помогут лучше понять возможные последствия второго русско-чеченского вооруженного конфликта.
Есть вещи, которые мы знаем, и вещи, которые мы не знаем о конфликте в Чечне. Кое-что из того, что мы знаем, вселяет надежду на то, что конфликт вскоре может прийти к завершению. Другие известные нам данные делают перспективу быстрого конца довольно неопределенной. То, что мы не знаем, делает будущее Чечни еще более туманным, чем то, что есть сейчас.
Мы знаем, например, что в ходе этого конфликта российское высшее командование продемонстрировало признаки просчитанной политики. Вместо ведения войны против народа, что они делали при последнем конфликте, российские федеральные войска старались найти друзей среди местного населения и смогли вытеснить вооруженных повстанцев из большинства городов.
Мы знаем, что последний конфликт оставил в Чечне много вооружений и боеприпасов, и что более важно, он повысил боевой опыт большого числа чеченцев.
Мы знаем, что определение "антитеррористическая операция" потеряло свой смысл, когда президент Масхадов и его президентская гвардия воссоединились с Басаевым, Хаттабом и другими сторонниками джихада в их борьбе против федеральных войск
Мы знаем, что 200 тыс. беженцев находятся у границ Чечни. Мы знаем, что большинство мужского населения боеспособного возраста не находится среди них. Но мы не знаем, сколько из них присоединилось или присоединится к повстанцам.
Мы знаем, что в данный момент чеченское общество очень раздроблено. С одной стороны, мы имеем большинство населения, которое устало от голода, отсутствия безопасности и бесконечной ваххабитской пропаганды. Мы также знаем, что присутствие российских войск может быть меньшим злом. Есть те, кто понимает опасность ваххабизма. Муфтий Чечни Ахмад-Хаджи Кадыров не присоединился к президенту Масхадову в своей борьбе против федеральных войск. Напротив, он организовал взятие Гудермеса, второго крупнейшего города в Чечне. Он сделал это по религиозным убеждениям, а не из братской любви к российской армии. С другой стороны, мы имеем экстремистов. Мы не знаем, сколько их. Мы знаем, что не будет примирения между ними и федеральными войсками. Сценарий партизанской войны в горах неопределенной продолжительности уже много раз обсуждался.
Мы знакомы с образом поведения чеченцев в мирное и военное время. Мы также знаем, что на этот раз хроническая усталость от войны среди многих чеченцев уже во много раз сократила шансы на тотальность войны.
Как вы видите, мы знаем многое. И все же я думаю, что никто не может точно предсказать результаты этого конфликта. И все же мы видим, что чеченское общество вынуждено будет пройти долгий и болезненный процесс самоидентификации даже после окончания войны.
Должен быть учтен главный урок, вынесенный из последних пяти лет опыта с чеченским экспериментом. Вооруженные конфликты являются злом сами по себе. Они не решают большинства существующих проблем, они их только прибавляют. Но постконфликтные ситуации требуют весьма досконального и тщательного изучения. Они требуют немедленных действий. Улучшение жизненных условий населения и восстановление экономики не являются только лишь актами щедрости. Это гарантия того, что такие явления, как ваххабизм, джихад и крайнее насилие не будут иметь места.
Может быть, сейчас самое подходящее время для помощи со стороны международного сообщества. Если российская экономика слишком слаба для обеспечения восстановления ее 89-го региона, то международное сообщество, и особенно Европейский Союз, должны иметь достаточно мужества, чтобы противостоять как похитителям людей в Чечне, так и скептическим настроениям правительства в Москве. Может быть именно сейчас уместно спросить, почему ни неправительственные, ни международные организации не представлены даже в той части Чечни, которая находится под российским контролем.
Двести тысяч беженцев - это лишь часть проблемы. Многие из них вероятно имеют лучшие условия для жизни в лагерях для беженцев, чем те, которые они имели дома. Ключом к завтрашней стабильности в Чечне и на Северном Кавказе является необходимость объяснить людям и дать им реальное знание о том, что им есть что терять, если они будут потворствовать преступлениям и религиозному экстремизму. И уже сейчас им мало что осталось терять.
Одним из аспектов разрешения и предотвращения конфликтов, который почти всегда забывается, является экономика. Ведется много разговоров о самоопределении, правах человека, экстремизме, этничности и многом другом. Но тем не менее все как бы забывают о преобладающей роли жизненных условий в развитии общества. Чеченское общество последних трех лет является печальным, и все же примечательным примером того, как берет верх экстремизм, если нет улучшения жизни пострадавших от войны людей. Человеческие существа могут вести себя очень странно, если они не видят света в конце туннеля. А до света в Чечне, кажется, еще очень далеко.
[1] Sergei Arutiunov, ‘Ethnicity and Conflict in the Caucasus’, in Fred Wehling (ed.), Ethnic Conflict and Russian Intervention in the Caucasus, University of California: Institute on Global Conflict and Cooperation (1996), p. 17.
 |
| 1991 წლის შემოდგომა,დუდაევი უკვე პრეზიდენტია, მარკ შტეინბოკის ფოტო |
საბჭოთა სამხედრო დაზვერვა-გრუს მიერ დაქირავებული შამილ ბასაევი გადაუდგა ჩეჩნებისთვის ტრადიციული სუფიზმის მომხრე მასხადოვს და მიემხრო ამ სუფიზმის მტრებს, ვახაბიტებს. ამან ამ ევროპელსაც აფიქრებინა რომ რუსეთის ანუ ჩეკისტოკრატიის ჯარების ყოფნა ჩეჩნეთში შეიძლება იყოს უფრო მცირე ბოროტება.
ალეკსანდრუ ლიონო, საერთაშორისო ურთიერთობათა დანიური ინსტიტუტი, კოპენჰაგენი // შემოკლებით//:
...
ცოტა ისტორია:
ბოლო ორასი წლის მანძილზე ჩეჩნების ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის ძირითადად იყო ბრძოლა რუსული დაპყრობის წინააღმდეგ და არა თანამედროვე გაგებით საკუთარი სახელმწიფოს შექმნის ცდა.
ღია შეჯახებებში და წინააღმდეგობის ორგანიზებულ მოძრაობაში ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი იყო რელიგიური კომპონენტი.
ბოლო ორასი წლის მანძილზე ჩეჩნური ტრადიციების და ცხოვრების წესის გადარჩენაში უმთავრესი როლი შეასრულეს ე.წ.ტარიკატის//ეს არაბულად ნიშნავს გზას//-ისლამის სუფიური შტოს ცენტრალური ცნების ნორმებმა.
შეიხ მანსური, იმამი შამილი, კუნტა ხაჯი არიან მხოლოდ წინააღმდეგობის მოძრაობის შთამაგონებელი რელიგიური ლიდერების სამი მაგალითი.
ჩეჩნების გადარჩენის მთავარი იარაღი იყო სუფიური ტრადიცია.
ჩეჩნებს ჩრდილო კავკასიის სხვა ხალხებისგან და ეროვნებებისგან საუკუნეების მანძილზე გამოარჩევდა არისტოკრატიის და ვერტიკალური იერარქიის რამენაირი ფორმის არარსებობა საუკუნეთა მანძილზე.
ჩეჩნებს ნამდვილად არ მიუღიათ ისლამი პირველებს როგორც მთავარი რელიგია.
ამასთან საზოგადოების კლანური სტრუქტურა და ისლამი არის საკვანძო კონცეპტები რუსების წინააღმდეგ ჩეჩენთა როგორც შეიარაღებული ისე ძალადობის არგამომყენებელი წინააღმდეგობის ფორმების შეთანხმების გასაგებად.
ნახსენები ლიდერები არიან ჩრდილოეთიდან მომავალ დამპყრობელთა წინააღმდეგ ჩეჩენთა ბრძოლის ყველაზე ცნობილი ორგანიზატორები.
დიდ ომებს შორის და მათი დასრულების შემდეგ ხშირად ხდებოდა წვრილ-წვრილი აჯანყებები.
ასეთი აჯანყებები ხდებოდა საბჭოთა ხანაშიც კი.
და მათთვის თავს მოხვეული სისტემისთვის წინააღმდეგობის გაწევისკენ ჩეჩნებს ისევ უბიძგებდნენ ტრადიცია და რელიგია.
ჩეჩნური პრობლემის საბოლოოდ გადაწყვეტისთვის მებრძოლმა საბჭოთა რეჟიმმა ჩეჩნები და ინგუშები გადაასახლა ჩრდილო კავკასიის სხვა ხალხებთან //კალმიკებთან, ყარაჩაელებთან და ბალყარლებთან// ერთად.
გადასახლების მიზანი იყო ჩეჩნების გაძევება მშობლიური მიწებიდან და ამით პრობლემის საბოლოოდ გადაჭრა. ფასი დიდი იყო: ზამთრის მკაცრი პირობების გამო ყაზახეთში გადასახლებისას დაიღუპა მოსახლეობის მესამედი.
ჩეჩნური ერთობის შენარჩუნებაში და გადარჩენის ჩვევების შემუშავებაში წმყვანი როლი ისევ შეასრულეს სუფიურმა ორდენებმა.
ისლამის საწინააღმდეგო პროპაგანდის საბჭოთა სპეციალისტთა უმრავლესობა აღიარებდა რომ მილიონზე მეტი ჩრდილოკავკასიელი მაჰმადიანის გადასახლების მეშვეობით გენოციდის მცდელობამ მოიტანა სრულებით წარმოუდგენელი შედეგი
სუფიურ ძმობათა მოსპობის მაგივრად ამან ხელი შეუწყო ამ ძმობათა გავრცელებას.
გადასახლებული მთიელებისთვის სუფიური ორდენები იქცა დევნილობაში მათი ეროვნული სტატუსის სიმბოლოდ.
მეოცე საუკუნეში, 30 წელზე მეტი ხნის მშვიდობიანი თანაარსებობის შემდეგ ჩეჩნებმა ისევ მოისურვეს დამოუკიდებლობა. ამ დროისთვის ჩეჩნურ საზოგადოებაში გაჩნდა ფრაგმენტაციის თვალშისაცემი ნიშნები.
1994 წლამდე,როდესაც დაიწყო პირველი რუსულ-ჩეჩნური კონფლიქტი.ოფიციალური მთავრობა ჯოხარ დუდაევის ხელმძღვანელობით ჩეჩნეთში თანაარსებობდა რამოდენიმე ოპოზიციურ ჯგუფთან.
ისინი ერთმანეთს ედავებოდნენ ხალხის ნების კანონიერი გამომხატველის წოდების გულისთვის.
ჩეჩნური საზოგადოების კლანური სტრუქტურა და რესპუბლიკის შედარებითი კეთილდღეობა ხელს უწყობდა სხვადასხვა პოლიტიკური მიმდინარეობის გაჩენას.
დამოუკიდებლობის რიტორიკას ელიტები იყენებდნენ ამომრჩეველთა მხარდაჭერის მოსაპოვებლად.
მოსკოვმა სცადა ამ ვითარების გამოყენება 1992 წელს ჯარების გასაგზავნად და 1994 წელს ბოევიკთა ჯგუფის შესაიარაღებლად და მის გასაგზავნად გროზნოს აღებისთვის.
დაშვებული იქნა უდიდესი შეცდომა. ეხლა პრეზიდენტ დუდაევს ჰქონდა იმის საბუთი რომ მოსკოვი იყო ჩეჩნების დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ და მან დაიწყო მთელი ერის მზადება ომისთვის.
ეხლა უნდა ავხსნათ თუ რამ განაპირობა ჩეჩენთა ერთიანობა 1994-1996 წლების შეიარაღებული კონფლიქტის დროს.
საერთო მტრის წინააღმდეგ ომის დროს ჩეჩენთა ერთიანობის სხვა მაგალითები ისტორიის კუთვნილებაა და მათი რაოდენობრივი განსაზღვრა ძნელია.
პირიქით, 1994 წლის ვითარება იყო ჩეჩენთა ქცევისადმი მიძღვნილი თეორიების უშუალო მაგალითი და დადასტურება.
კლანებად//ტაიპებად// დაყოფილი ჩეჩნური საზოგადოება ინარჩუნებს ავტონომიურობის მაღალ ხარისხს. ტაიპის ცხოვრება იმართება ადათით //ჩვეულებითი სამართლის კანონებით// რომელიც საკმაოდ ლიბერალურია მაჰმადიანური საზოგადოებისთვის და კლანებს აძლევს დამოუკიდებლად არსებობის უფლებას.
უკვე ითქვა რომ ჩეჩნური საზოგადოების საკვირველი თვისებაა არისტოკრატიის რამენაირი ფორმის არარსებობა.
ჩეჩნები მოწიწებას იჩენენ უფროსების მიმართ,მაგრამ სხვა შემთხვევებში ეგალიტარულები არიან.
ჩეჩნებში საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებული და შენარჩუნებული დემოკრატიის ფორმა უნიკალურია კავკასიის ხალხებშიც კი.
მთელი თემისთვის ან საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითებს განიხილავდა და გადაწყვეტილებებს იღებდა უხუცესთა საბჭო რომელშიც ყოველი ტაიპის წარმომადგენელს ჰქონდა თანაბარი უფლება. მაგრამ სადავო საკითხების გადასაწყვეტად მიღებული იყო საერთო წესები. ერთ-ერთი ასეთი წესი, სისხლის აღება, დღემდე მოქმედებს მთელ ჩეჩნურ საზოგადოებაზე.
სოციალური ქცევა მშვიდობიან დროს //მაგ. დუდაევისა რუსულ-ჩეჩნურ შეიარაღებულ კონფლიქტამდე და მასხადოვისა ხასავიურტის შეთანხმებათა მიღწევის შემდეგ
//სრულებით განსხვავდებოდა კონფლიქტის დროს ქცევისგან.
რუსეთში მცხოვრები ანტროპოლოგი სერგეი არუტიუნოვი წერს ჩეჩნებზე შემდეგს:
"ჩეჩნეთი იყო და არის სამხედრო დემოკრატიის საზოგადოება. ჩეჩნეთში არ ყოფილან მეფეები,ამირები,თავადები თუ ბარონები. სხვა კავკასიელი ხალხებისგან განსხვავებით ჩეჩნეთში არასოდეს ყოფილა ფეოდალიზმი. მას ტრადიციულად კონსენსუსის საფუძველზე მართავდა უხუცესთა საბჭო.
მაგრამ ჩეჩნები ინარჩუნებენ სამხედრო ბელადის ინსტიტუტს.
მშვიდობიან ხანაში ჩეჩნები არ აღიარებენ სუვერენულ ავტორიტეტს და ისინი შეიძლება დაიშალონ ასობით ერთმანეთის მეტოქე კლანად.
მაგრამ აგრესორის გამოჩენის შემთხვევაში მეტოქე კლანები ერთიანდებიან და ირჩევენ სამხედრო ლიდერს.
ეს ლიდერი შეიძლება ყველასთვის ცნობილი იყოს როგორც არასასიამოვნო პიროვნება,მაგრამ მას ირჩევენ იმიტომ რომ ის არის კარგი გენერალი. ომის დროს ამ ლიდერს ემორჩილებიან".
ასეთია გენერალი დუდაევის მაგალითი. გარეშე მტრის გამოჩენისთანავე ჩეჩნებმა დაივიწყეს შიდა დაპირისპირებები და კონფლიქტები.
დუდაევმა დაიკავა ადგილი რომელსაც ვერ დაიკავებდა ისევ რომ ყოფილიყო საბჭოთა კავშირისგან მემკვიდრეობით მიღებული სახელმწიფო სისტემის მქონე და როგორც ტაიპის პრინციპზე ისე ძველი პოლიტიკური და ეკონომიკური ელიტით პირად უკმაყოფილებაზე დაფუძნებული ღია ოპოზიციის მყოლი თვითგამოცხადებული ქვეყნის პრეზიდენტი.
ჩეჩნები ცუდად იცნობდნენ ეროვნული სახელმწიფოს ცნებას და გარედან მომავალი საფრთხე ხელს უწყობდა დუდაევის მიერ გამაერთიანებლის როლის და სამშობლოს დამცველის როლის შესრულებას.
დუდაევმა როგორც პოლიტიკოსმა შეიძინა წონა და მოსახლეობის უდიდესი უმრავლესობის მხარდაჭერით ის იქცა ჭეშმარიტ ეროვნულ ლიდერად.
-----------------------------------------------------------------------------------
უნდა ითქვას რომ ჩეჩენთა ეს მიდგომა საოცრად ჰგავს ძველ რომში,რესპუბლიკის პერიოდში//ძვ.წ.მეხუთე საუკუნე-პირველი საუკუნის მეორე ნახევარი// არსებულ საგანგებო თანამდებობის პირის, დიქტატორის არჩევის წესს. ამ დიქტატორს სენატის გადაწყვეტილებით მაქსიმუმ 6 თვით ნიშნავდნენ კონსულები. ეს ხდებოდა მაშინ როდესაც რომს ემუქრებოდა შინაგანი არეულობები,გარეშე საფრთხე და აუცილებელი ხდებოდა ძალაუფლების გადაცემა ერთი პირის ხელში. დიქტატორი 6 თვის მანძილზე უნდა გამკლავებოდა საფრთხეებს და წასულიყო თანამდებობიდან. რომის წინაშე მდგარი განსაკუთრებული საშიშროებების მოსაგერიებლად არჩეული დიქტატორის ხელში იყო მთელი სახელმწიფო ძალაუფლება. დიქტატორის წოდებას ყოველთვის ემატებოდა მისი არჩევის მიზეზი, მაგალითად დიქტატორი სამხედრო საფრთხის შემთხვევისთვის - Dictator rei gerundae causa, ე.ი. ომისთვის არჩეული დიქტატორი.
ძვ.წ. მეოთხე საუკუნემდე დაუშვებელი იყო დიქტატორის მიერ გამოტანილი განაჩენის გასაჩივრება სახალხო კრების//კომიციის// წინაშე.
დიქტატორს ემორჩილებოდა ყველა თანამდებობის პირი კონსულების ჩათვლით. თავიდან დაშვებული იყო დიქტატორებად მხოლოდ პატრიციების დანიშნვა,მაგრამ ძვ.წ.356 წლიდან ინიშნებოდნენ პლებეებიც. ზოგჯერ დიქტატორს ირჩევდნენ ერთი დავალების შესასრულებლად,მაგ. დიქტატორი ლურსმნის ჩასაჭედად //რელიგიური რიტუალი დღესასწაულის დროს.გვიანი რესპუბლიკის დროს, უვადო,მუდმივ დიქტატორებად (dictator perpetuus) დანიშნული სულას და კეისრის დროს დიქტატორის თანამდებობამ შეიძინა მონარქიული ხასიათი..
ეს წესი ა.წ. 44 წელს გააუქმა მარკუს ანტონიუსმა.
//ძალიან მომწონს ძველი რომაელების და ჩეჩნების ეს ჩვევა და ვწუხვარ რომ საქართველოს პარლამენტმა და არა მარტო პოლიტიკურმა ელიტამ არ აირჩია დიქტატორად ბატონი ზვიად გამსახურდია სახაროვშჩინას მოგერიების მიზნით და ამ ამოცანის შესრულებამდე. ეხლა ასეთ ადამიანს სად ნახავთ, გ.მ.//.
- Диктатор обладал всей полнотой государственной власти. При назначении диктатора к его титулу всегда прибавлялась причина его избрания (например, диктатор, избиравшийся на случай военной опасности, — Dictator rei gerundae causa, т. e. диктатор для ведения войны).
На приговор диктатора до IV века до н. э. нельзя было подать апелляцию народному собранию (комиции).
Обычно диктатору повиновались все должностные лица, включая консулов.
Первоначально на должность диктатора могли назначаться только патриции, но с 356 до н. э. — также плебеи.
Иногда диктатор избирался для исполнения какого-нибудь одного поручения, например, «диктатор для забития гвоздя» (религиозный ритуал во время праздника).
В период поздней республики, при Сулле и Цезаре, назначенных диктаторами без ограничения срока (dictator perpetuus), должность диктатора приобрела монархический характер.
Была отменена в 44 до н. э. Марком Антонием.
чрезвычайное должностное лицо (магистрат) в период Республики (V — 2-я половина I века до н. э.) в Древнем Риме, назначавшееся консулами по решению сената максимум на 6 месяцев при крайней опасности (внутренних неурядицах, военной опасности и т. д.), когда признавалось необходимым передать власть в руки одного лица.
Основная статья: Диктатор (Древний Рим)
В Древнем Риме процедура назначения диктатора заключалась в следующем: сенат выносил так называемый «чрезвычайный сенатусконсульт (постановление)», выражавшийся в формуле: «Пусть консулы примут меры, чтобы государство не претерпело ущерба». После этого консулы называли имя диктатора и тотчас распускали своих ликторов, которые все переходили к диктатору (диктатору полагалось 24 ликтора, тогда как консулам — по 12); таким образом они оказывались перед диктатором рядовыми гражданами, и он имел над ними право жизни и смерти, как и над всеми гражданами, кроме народных трибунов. По назначении, диктатор выбирал себе помощника — «начальника конницы».
Диктатор обладал всей полнотой государственной власти. При назначении диктатора к его титулу всегда прибавлялась причина его избрания (например, диктатор, избиравшийся на случай военной опасности, — Dictator rei gerundae causa, т. e. диктатор для ведения войны).
На приговор диктатора до IV века до н. э. нельзя было подать апелляцию народному собранию (комиции).
Обычно диктатору повиновались все должностные лица, включая консулов.
Первоначально на должность диктатора могли назначаться только патриции, но с 356 до н. э. — также плебеи.
Иногда диктатор избирался для исполнения какого-нибудь одного поручения, например, «диктатор для забития гвоздя» (религиозный ритуал во время праздника).
В период поздней республики, при Сулле и Цезаре, назначенных диктаторами без ограничения срока (dictator perpetuus), должность диктатора приобрела монархический характер.
Была отменена в 44 до н. э. Марком Антонием.
--------------------------------------------------------------------------------------------
პირველი რუსულ-ჩეჩნური კონფლიქტის შედეგი:
კონფლიქტის დასაწყისისთვის დუდაევს ჰყავდა კარგად მომზადებულ და აღჭურვილ მომხრეთა საკმაოდ დიდი ჯგუფი რომელიც ასრულებდა რეგულარული არმიის როლს.
მაგრამ ეს ჯგუფი არ ყოფილა ერთადერთი. იყო ჩვეულებრივ ერთი დაიგივე ტაიპის წევრებისგან შემდგარი რამოდენიმე სხვა ჯგუფიც. ეს სხვა ჯგუფები კრიმინალურ საქმიანობაში იყვნენ ჩართულნი.
კონფლიქტის დასაწყისისთვის დუდაევს ჰყავდა კარგად მომზადებულ და აღჭურვილ მომხრეთა საკმაოდ დიდი ჯგუფი რომელიც ასრულებდა რეგულარული არმიის როლს.
მაგრამ ეს ჯგუფი არ ყოფილა ერთადერთი. იყო ჩვეულებრივ ერთი დაიგივე ტაიპის წევრებისგან შემდგარი რამოდენიმე სხვა ჯგუფიც. ეს სხვა ჯგუფები კრიმინალურ საქმიანობაში იყვნენ ჩართულნი.
ამ ჯგუფების შეიარაღებას უზრუნველყოფდა რუსეთის რამოდენიმე დივიზიის კუთვნილი ტექნიკა რომელიც საერთაშორისო შეთანხმებებით უნდა გაეტანათ ჩრდილოეთი კავკასიიდან.
1997 წელს პრეზიდენტად გამხდარი ასლან მასხადოვი არ ჰგავდა კაცს რომელსაც ესმის თუ რა ტვირთი ერგო წილად.
არც მას და არც საერთაშორისო საზოგადოებას ალბათ არ ესმოდათ რომ მაშინ გადასაწყვეტი იყო 3 მთავრი პრობლემა:
1. შეიარაღებული კონფლიტის დროს აოხრებული ჩეჩნეთის რესპუბლიკის ეკონომიკური რეკონსტრუქციის პრობლემა.
2. მისი მოკავშირეებისთვის,ე.წ.საველე მეთაურებისთვის კომპენსაციის პრობლემა. ეს მეთაურები ითხოვდნენ ჯილდოებს კონფლიქტის დროს კარგი ყოფაქცევისთვის და მათი ომამდელი სარეწებისადმი მიყენებული ზარალის გამო.
3. ძირეული სუფიური დოგმის საწინააღმდეგო ვახაბიტური ისლამის გავრცელების პრობლემები. ვახაბიზმი საშიში იყო მოსახლეობისთვის და კავკასიაში ვითარების განვითარებისთვის.
ეს პრობლემები განაპირობებდნენ მომავალ სამ წელიწადში ჩეჩნური საზოგადოების შიგნით მომხდარ ძვრებს. განვიხილოთ ყოველი მათგანი და ვნახოთ კავშირები მათ შორის.
ა. ეკონომიკური რეკონსტრუქცია.
1996 წელს, როდესაც ხელი მოაწერეს ხასავიურტის შეთანხმებებს,ჩეჩნები
არ ფიქრობდნენ რომ დადგებოდა უკიდურესი სიღატაკის და გაჭირვების დრო.
მოლაპარაკებებს ეკონომიკურ აღდგენაზე და დახმარებაზე ისინი ეწეოდნენ
გამარჯვებულების პოზიციიდან და ზოგჯერ ითხოვდნენ დაუჯერებელ თანხებს // 100
მილიარდ აშშ-ს დოლარს როგორც სამხედრო კომპენსაციას და აშშ-ს 100 დოლარს
ჩეჩნეთით გადანილი დაუმუშავებელი ნავთობის ყოველი ტონისთვის//.1996-1997 წლებში ხელმოწერილი შეთანხმებების შესაბამისად კომპენსაციის საერთო თანხა და ეკონომიკის რეკონსტრუქციის მექანიზმი უნდა დადგენილიყო მოგვიანებით და ამ საკითხებზე ლაპარაკი მეტი არ ყოფილა.
1998 წლის საფინანსო წელს ფედერალურმა მთავრობამ ჩეჩნეთს გადაუხადა 800 მილიონი რუბლი//მესამედი იყო ჩეჩნეთისთვის მიცემული ელექტრობის და გაზის ფასი,მეორე მესამედი იყო პენსიები,ხელფასები და კომპენსაციები და ბოლო მესამედი განკუთვნილი იყო რეაბილიტაციის ზოგი პატარა პროექტისთვის//.
ომით დანგრეული ეკონომიკისთვის სადაც აღარ იყო არც ერთი შემოსავლიანი საწარმო. კრემლის მიერ "გულუხვად" გაღებული ეს თანხა იყო,როგორც რუსეთში ამბობენ,ჭრილობაზე მოყრილი მარილი.
წყაროებისგან დამოუკიდებლად შემოსავლის მიღების სურვილი იმდენად ძლიერი იყო რომ ხელისუფლებაში მყოფები მიმართავდნენ ყველაზე საშიშ და ზოგჯერ აღმაშფოთებელ მეთოდებს.
| ასლან მასხადოვი : ღირსება სიცოცხლეზე მეტია !!! |
ცნობებმა ადამიანების გატაცების და ჩეჩნეთში უსაფრთხოების მდგომარეობის გაუარესების შესახებ დაჩრდილეს მოვლენა რომელსაც ჰქონდა ყველაზე დრამატული სედეგები რესპუბლიკისთვის.
1998 წლის აგვისტოში თავისი თანამდებობიდან გადადგა მაშინ ჩეჩნეთის პრემიერ მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელი შამილ ბასაევი. მან შექმნა თავისი საკუთარი პოლიტიკური ჯგუფი,ე.წ. პარლამენტისგარეშე ოპოზიცია.
მაგრამ დავბრუნდეთ 1997 წელში როდესაც მასხადოვი აირჩიეს პრეზიდენტად და მან შექმნა თავისი მთავრობა.
მისი მთავრობის მინისტრებად გარდაუვლად უნდა გამხდარიყვნენ ყველაზე ცნობილი საველე მეთაურები რომლებიც ითხოვდნენ თავის დამსახურებათა აღიარებას და კონფლიქტის გამო დაზარალებული მათი უკანონო ეკონომიკური საქმიანობის ანაზღაურებას.
მათი მონაწილეობა მთავრობაში უნდა ყოფილიყო შემოსავლის მთავარი წყარო რუსეთისგან მოსალოდნელი სამხედრო კომპენსაციის სახით.
1998 ზაფხულისთვის მასხადოვის და მაშინ რუსეთის პრემიერ მინისტრი ჩერნომირდინის რამოდენიმე შეხვედრის შემდეგ ცხადი გახდა რომ რუსეთი არ აპირებს არაფრის გადახდას. ჩეჩნებს არ გადაუხადეს ნავთობის ტრანზიტიც კი. დაახლოებით 10 მილიონი ტონ ტონაში აშშ-ს 8 დოლარით. ეს კი იქნებოდა გარკვეული თანხა გაჭირვებული რესპუბლიკისთვის.
ომის შედეგად მთლიანად შეწყდა ნავთობის მოპოვება,გადამუშავება და ტრანზიტი ჩეჩნეთით. სოფლის მეურნეობა მოისპო.
შემოსავლის ყველა ძველი წყარო მოისპო.
მაშინ მრავალმა "დამოუკიდებელმა გმირმა" მიმართა ფულის შოვნის ყველაზე ბინძურ ხერხებს,მათ შორის ადამიანთა გატაცებას და ჩრდილოეთ კავკასიაში ვახაბიზმის წახალისებას.
არ უნდა დაგვავიწყდეს ჩეჩნების ქცევა საომარ და მშვიდობის პერიოდებში რომლებიც რამოდენიმე წლის წინ ესოდენ ბრწყინვალედ დაახასიათა არუტიუნოვმა.
კონფლიქტის დროს მასხადოვი კარგი გენერალი იყო და მან წარმატებით დაამთავრა ომი. მაგრამ კონფლიქტის შემდეგ ის იქცა ერთ-ერთად მრავალს შორის.
საველე მეთაურები გრძნობდნენ რომ მას აღარა აქვს არავითარი ავტორიტეტი და იქცეოდნენ შესაბამისად.
1998 წლის აგვისტოში ბასაევი გადადგა ჩეჩნეთის მეორე ქალაქ გუდერმესთან ვახაბიტების და ჩეჩნების მხსნელი სუფიზმის მომხრე მასხადოვის და მისი მომხრეების პირველი ღია შეჯახების შემდეგ.
ბასაევმა ფაქტიურად დატოვა //ჩეჩნების მხსნელი სუფიზმის მომხრე,გ.მ.// პრეზიდენტი მასხადოვის ბანაკი და ის შეუერთდა სუფიზმის მოწინააღმდეგე ვახაბიტებს.
ამ დროისთვის შამილ ბასაევმა შეკრიბა ბევრი სხვა საველე მეთაური და ჩეჩნეთის ლეგიტიმური პრეზიდენტის პოზიციები საშიშად დასუსტდა.
გ. ვახაბიზმი და სუფიზმი ჩეჩნეთში:
ვახაბიტური მოძრაობა დაიწყო მე-19 საუკუნეში არაბეთის ნახევარკუნძულზე, თუმცა ის ჩაისახა ორი საუკუნით ადრე.
ვახაბიზმის პროზელიტები აცხადებენ რომ ისინი მისდევენ წმინდა ისლამს და გამოდიან მუჰამედის სიკვდილის შემდეგ გაჩენილი ყველა სიახლის წინააღმდეგ.
მუჰამედის თავდაპირველი მოძღვრებისგან ჩამოშორებულ ყველა მაჰმადიანს ვაჰაბიტები თვლიან ერეტიკოსებად. ვაჰაბიტები მოუწოდებენ ასეთი მაჰმადიანების ყველა საშუალებით დათრგუნვისკენ.
რელიგიური სიწმინდის საკითხი დადგა მაშინ როდესაც ვაჰაბიტური მოძრაობის დამფუძნებელი მუჰამედ იბნ აბდ-ალ-ვახხაბი //მისი სახელი დაერქვა მოძრაობას// საჯაროდ გამოვიდა იმის წინააღმდეგ რასაც თვლიდა ერეტიკულ სიახლეებად.
უდიდეს ერეტიკულ სიახლეებად ის თვლიდა საფლავების პატივისცემას, ლოცვას შუამდგომლების და არა უშუალოდ ღმერთის მიმართ,ხეების,კლდეების და ა.შ. თაყვანისცემას, მცირე სალოცავ მოგზაურობებს, მუჰამედის რელიგიური ძალის რწმენას და განდობის,ზიარების რთულ რიტუალებს.
ალ ვაჰაბმა ეს წეს-ჩვეულებები გამოაცხადა პოლითეიზმის,ისლამის ტანახმად უდიდესი ცოდვის,გამოვლინებად და მოუწოდა წინასწარმეტყველი მუჰამედის ისლამთან დაბრუნებისკენ. მას შემდეგ ალ-ვახაბის მიმდევრები აგრძელებენ ამ ხაზს.
ჩეჩნეთში ვახაბიზმმა ნახა ნაყოფიერი ნიადაგი გავრცელებისთვის. მახლობელი აღმოსავლეთიდან ჩასული რამოდენიმე ვახაბიტი შეუერთდა მოსკოვის წინააღმდეგ მებრძოლ ჩეჩნებს და ამით მათ მოიხვეჭეს სახელი და პრესტიჟი.
კატასტროფულმა ეკონომიკურმა ვითარებამ და საზღვარგარეთიდან ჩასულმა უზარმაზარმა ფინანსურმა რესურსებმა მათ მისცეს წარმატებული პროპაგანდისტური კამპანიის დაწყების და მრავალი მომხრის პოვნის, განსაკუთრებით მოზარდთა მიზიდვის, პარტიზანული ომისთვის საწვრთნელი ბანაკების და იდეოლოგიური სკოლების ორგანიზაციის და არარელიგიური საველე მეთაურების ლოიალობის ყიდვის საშუალება.
მოკლედ ვიტყვით იმასაც რომ ჩეჩნების ისტორიულად მხსნელი სუფიზმი კატეგორიულად შეუთავსებელია ვახაბიზმთან ვინაიდან ვახაბიზმი გმობს და მოსასპობ მწვალებლობად თვლის სწორედ იმას რასაც დიდად აფასებენ სუფია ჩეჩნები.
სუფია ჩეჩნებს ყავთ თავისი წმინდანები,მათ აქვთ საინტერესო უცნაური რიტუალები და ზიარების, განდობის წესები და ა.შ.
როგორც გვიჩვენებს ჩეჩნური გამოცდილება ისლამის ვახაბიტური შტოს საშიშროება ისაა რომ ის ძალიან ოსტატურად აღწევს კატაკლიზმებით შერყეულ რეგიონებში სადაც ცხოვრებისეული პირობები ღარიბია და სადაც არაა ძლიერი რელიგიური ან საერო იდეოლოგიური ალტერნატივა //ანუ სადაც მოსახლეობა სულ გაურჯულოებული და გაცინიკოსებულია, გ.მ.//.
შეიძლება შეგვშურდეს ჩეჩნეთში თავისი მიზნების მიმღწევი ვახაბიტების ოსტატობისა.
ემისარებმა მახლობელი აღმოსავლეთიდან დაინახეს რომ ბლიცკრიგი მთელი ხალხის სუფიური ტრადიციების წინააღმდეგ მარცხისთვისაა განწირული და მათ ეს ომი წამოიწყეს თვითონ ჩეჩნების ხელით.
საბოლოო ანგარიშით მათმა მოთმინებამ შედეგი მოიტანა. ჩეჩენთა რელიგიური და სოციალური მეობის ბასტიონთა თანდათანობითმა დაპყრობამ გამოიწვია ჩეჩნური საზოგადოების უაღრესად საშიში ფრაგმენტაცია.
მასხადოვმა ვერ გადაწყვიტა მის წინაშე მდგომი ვერც ერთი ამოცანა.
პირიქით,1997-1999 წლებში ჩეჩნეთი ჩაეფლო საშინელ სიღატაკეში, გავრცელდა დამნაშავეობა და რელიგიური ექსტრემიზმი.
შიდაპოლიტიკურ ვითარებაში ჩეჩენთა ერთიანობა გაქრა და ჩეჩნეთი დარჩა დაუცველი მიზნად შარიათული სახელმწიფოს შექმნის მქონე შანტაჟის წინაშე. ეს კი წარმოუდგენელი იყო სულ ორი წლის წინ.
მასხადოვი გამოჩნდა სუსტ პიროვნებად და ყოვლისშემძლე საველე მეთაურების ტყვედ.
საერთაშორისო საზოგადოება ხედავდა ჩეჩნეთში ჩადენილ დანაშაულებს და მასხადოვისგან მოითხოვდა დამნაშავეთა დასჯას. მაგრამ მასხადოვს ყველაზე მეტად ეშინოდა შიდაჩეჩნური კონფლიქტისა და ეს არ აძლევდა მას გადამჭრელი ზომების მიღების საშუალებას.
კითხვები მომავლისთვის:
ეს წერილი შეგნებულადაა ფოკუსირებული ჩეჩნური საზოგადოების ანალიზზე და სტოვებს სხვა ასპექტებს.
ბევრი დაიწერა და ითქვა ჩეჩნეთის ახალი "დაპყრობის" დაწყების უკან მდგარ მოტივებზე. კიდევ უფრო მეტი ითქვა ლტოლვილთა უზარმაზარ რაოდენობაზე და აბნტიტერორისტულ ოპერაციად წოდებული რამის ჩატარების სულ მცირე საკამათო ხერხებზე.
ამ წერილის ბოლოს უნდა გამოითქვას რამოდენიმე მოსაზრება რომლებიც უკეთ გაგვაგებინებენ მეორე რუსულ-ჩეჩნური კონფლიქტის შესაძლებელ შედეგებს.
ჩეჩნეთში კონფლიქტის შესახებ ჩვენ რაღაცეები ვიცით და რაღაცეები არ ვიცით. ზოგი რამ გვაფიქრებინებს რომ კონფლიქტი შეიძლება მალე დამთავრდეს. ბევრი რამ კი აბუნდოვანებს კონფლიქტის სწრაფად დამთავრების პერსპექტივას.
ის რაც არ ვიცით კიდევ უფრო აბუნდოვანებს ჩეჩნეთის მომავალს.
ჩვენ, მაგალითად,ვიცით რომ ამ კონფლიქტის მსვლელობაში რუსეთის უმაღლესმა სარდლობამ გამოავლინა გათვლილი პოლიტიკის ნიშნები. ხალხის წინააღმდეგ ომის მაგივრად რუსეთის ფედერალური ძალები ცდილობდნენ ადგილობრივ მოსახლეობაში მეგობრების პოვნას და მათ შესძლეს შეიარაღებულ აჯანყებულთა გაძევება ქალაქთა უმრავლესობიდან.
ჩვენ ვიცით რომ უკანასკნელმა კონფლიქტმა ჩეჩნეთში დატოვა ბევრი იარაღი და,რაც უფრო მნიშვნელოვანია, აამღლა ბევრი ჩეჩნის საბრძოლო გამოცდილება.
ჩვენ ვიცით რომ ანტიტეროსტული ოპერაციის ცნებამ აზრი დაკარგა მას შემდეგ რაც მასხადოვი და მისი საპრეზიდენტო გვარდია შეუერთდნენ ბასაევს,ხატაბს და ჯიხადის სხვა მომხრეებს ფედერალური ჯარების წინააღმდეგ მათ ბრძოლაში.
ჩვენ ვიცით რომ ჩეჩნეთის საზღვრებთან არის ორასი ათასი ლტოლვილი. ჩვენ ვიცით რომ მათ შორის არაა ბრძოლისუნარიან ჩეჩენ მამაკაცთა უმრავლესობა. მაგრამ ჩვენ არ ვიცით თუ რამდენი მათგანი შეუერთდა ან შეუერთდება აჯანყებულებს.
ჩვენ ვიცით რომ ჩეჩნური საზოგადოება ეხლა ძალიან დაქუცმაცებული და დაქსაქსულია. მოსახლეობის უმეტესობა გადაქანცა შიმშილმა, დაძაბულმა ცხოვრებამ საშიშროებებს შორის,გაუთავებელმა ვახაბიტურმა პროპაგანდამ.
ჩვენ ასევე ვიცით რომ რუსული ჯარების ყოფნა შეიძლება იყოს უფრო მცირე ბოროტება.
არიან ისინი ვისაც ესმით ვახაბიზმის საფრთხე. ჩეჩნეთის მუფტი ახმად-ხაჯი კადიროვი არ შეუერთდა პრეზიდენტ მასხადოვს მის ბრძოლაში ფედერალური ჯარების წინააღმდეგ. პირიქით,მან მოახდინა ჩეჩნეთის მეორე უმსხვილესი ქალაქი გუდერმესის აღების ორგანიზაცია. მან ეს გააკეთა რელიგიური მოსაზრებებით და არა იმიტომ რომ ძმურად უყვარს რუსეთის არმია.
მეორეს მხრივ არიან ექსტრემისტები. ჩვენ არ ვიცით თუ რამდენი არიან ისინი. ჩვენ ვიცით რომ მათი და ფედერალური ჯარების შერიგება არ მოხდება.
მთებში გაურკვეველი ხანგრძლივობის პარტიზანული ომის სცენარი მრავალჯერ იქცა განხილვის საგნად.
ჩვენ ვიცნობთ ჩეჩნების ქცევას ომში და მშვიდობიან დროს.
ჩვენ ისიც ვიცით რომ მრავალი ჩეჩნის ქრონიკულმა დაქანცულობამ ომისგან ბევრად შეამცირა ომის ტოტალურობის შანსები.
ჩვენ ბევრი რამე ვიცით,მაგრამ ვფიქრობ რომ ვერავინ იტყვის ზუსტად თუ რა შედეგები ექნება ამ კონფლიქტს.
და მაინც ჩვენ ვხედავთ რომ ომის დამთავრების შემდეგაც ჩეჩნურ საზოგადოებას მოუხდება თვითიდენტიფიკაციის ხანგრძლივი და მტკივნეული პროცესის გავლა.
ჩეჩნური ექსპერიმენტის ბოლო 5 წლის მთავარი გაკვეთილი ისაა რომ შეიარაღებული კონფლიქტები არის ბოროტება. ისინი არ წყვეტენ არსებულ პრობლემათა უმრავლესობას. ისინი მხოლოდ უმატებენ პრობლემებს.
მაგრამ პოსტკონფლიქტური ვითარებები ითხოვს ჩაღრმავებულ კვლევას. ისინი მოითხოვენ დამოუკიდებელ მოქმედებებს.
მოსახლეობის ცხოვრებისეული პირობების გაუმჯობესება და ეკონომიკის აღდგენა არაა მხოლოდ გულუხვობის აქტები.
ესაა გარანტია იმისა რომ ადგილი აღარ ექნება ისეთ მოვლენებს როგორებიცაა ვახაბიზმი,ჯიხადი და თავაშვებული ძალადობა.
ეხლა ყველაზე შესაბამისი დროა საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ დახმარების გაწევისთვის. თუ კი რუსეთის ეკონომიკა ძალიან სუსტია მისი 89-ე რეგიონის აღსადგენად მაშინ საერთაშორისო თანამეგობრობას და ევროკავშირს უნდა ეყოთ სიმამაცე და ისინი უნდა დაუპირისპირდნენ როგორც ჩეჩნეთში ადამიანთა გამტაცებლებს ისე მოსკოვში მთავრობის სკეპტიკურ განწყობებს.
უნდა დაისვას კითხვა თუ რატომ არ არიან არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციები ჩეჩნეთის იმ ნაწილშიც რომელსაც აკონტროლებს რუსეთი.
ორასი ათასი ლტოლვილი მხოლოდ პრობლემის ნაწილია. ბევრი ლტოლვილი ალბათ უკეთესად ცხოვრობს ლტოლვილთა ბანაკებში ვიდრე იცხოვრებდა სახლში.
ჩეჩნეთის და ჩრდილოეთი კავკასიის სტაბილურობის გულისთვის ადამიანებმა აუცილებლად უნდა გაიგონ რომ ისინი ბევრს დაკარგავენ თუ კი ხელს შეუწყობენ დანაშაულთა ჩადენას და რელიგიურ ექსტრემიზმს. ისინი დაკარგავენ იმ ცოტასაც რაც დარჩათ.
კონფლიქტების გადაწყვეტის და თავიდან აშორების ერთ-ერთი ასპექტია ეკონომიკა. ბევრს ვლაპარაკობთ თვითგამორკვევაზე,ადამიანის უფლებებზე,ეთნიკურობაზე და ბევრ სხვა რამეზე მაგრამ თითქოს გვავიწყდება ის დიდი როლი რასაც საზოგადოების განვითარებაში ასრულებს ეკონომიკა.
ბოლო წლების ჩეჩნური საზოგადოება არის სამწუხარო მაგრამ ანგარიშგასაწევი მაგალითი იმისა თუ როგორ იმარჯვებს ექსტრემიზმი იქ სადაც არ უმჯობესდება ომისგან დაზარალებულ ადამიანთა ცხოვრება.
ადამიანები შეიძლება ძალიან უცნაურად მოიქცნენ მაშინ თუ კი ისინი ვერ ხედავენ სინათლეს გვირაბის ბოლოს. ამ სინათლემდე კი ჩეჩნეთში ძალიან შორია.
------------------------------------------------------------------------------------
ვახაბიტების და მათი მოსკოველი მფარველების ჯინაზე ბარემ გავეცნოთ ჩეჩენ სუფიათა წმინდან კუნტა-ხაჯი კიშიევის ცხოვრებას და იდეებს, ის კავკასიის დიდი ფიგურაა.
ლ. გუდაევის მიხედვით.
კუნტა ხაჯი არის მთელ მაჰმადიანურ სამყაროში აღიარებული ჩეჩენი წმინდანი.
ზიკრისტთა სუფიური ძმობის დამაარსებელი კუნტა ხაჯი დაიბადა 1830 წელს ბარის სოფელში მელჩა-ხი.
მისი მშობლები მალე გადასახლდნენ მთის სოფელში ალსხან-იურტში სადაც გაიარა მისმა ბავშვობამ. აზრიან ბავშვს უყვარდა განმარტოება. ისწავლა არაბულად წერა-კითხვა. ზიკრის რიტუალის შესრულება მან სიყმაწვილიდან დაიწყო.
გადმოცემით ამაზე გაბრაზებულმა იმამმა შამილმა ის დაიბარა და ალიმების საბჭოს წინაშე გამოცდა მოუწყო. კუნტა ხაჯიმ ჩააბარა ყურანისა და სუნას ცოდნის გამოცდა და შამილმა მას თავი გაანება.
18 წლის კუნტა ხაჯი სალოცავად იყო მექაში და იმის შემდეგ ის ეწეოდა რელიგიურ მოღვაწეობას,ქადაგებდა.
ის გმობდა ომის და ძალადობის ყოველგვარ გამოვლინებას. ისლამში ამ მიმართულების დამფუძნებლად ითვლება შეიხი აბდ ალ-კადირ ალ-გილანი ბაღდადიდან//1077-1166//.
 |
| Добавьте подпись |
Мухйи ад-дин 'Абд ал-Кадир ал-Гилани (перс. عبد القادر گیلانی,урду عبد القادر گیلانی), известный как Абдулькадир Гилани, Абделькадер, Абдул Кадир, Джилани, Джилали или просто Гаус-е-Азам (1077, Гилян, Иран — 1166, Багдад, Ирак) — персидский ханбалитский проповедник и богослов, суфийский шейх, считается основателем суфийского ордена Кадирийа. Один из наиболее почитаемых суфийских святых.
გადმოცემით სალოცავ მოგზაურობაში მყოფმა კუნტა-ხაჯიმ მოინახულა აბდ ალ-კადირის საფლავი და იქ ისწავლა კადირიას მოძღვრება. სხვა გადმოცემით ზიკრის იდეა მას მოუვიდა გამოცხადების დროს...
გადმოცემის თანახმად სალოცავი მოგზაურობიდან დაბრუნებულმა კუნტა-ხაჯიმ მიმართა ჩეჩნებს და უთხრა რომ სისტემატური ომების გამო ჩეჩენთა რაოდენობა კატასტროფულად მცირდება,რომ მას არ სჯერა რომ თურქეთი დაეხმარება ჩეჩნებს და რომ თურქეთის ხონთქარი გაირჯება ჩეჩნების გასანთავისუფლებლად და გადასარჩენად ვინაიდან თურქეთის ხონთქარი ისეთივე დესპოტია როგორც რუსეთის მეფე.
კუნტა ხაჯიმ დაამატა რომ მას არაბულ ქავეყნებში უნახავს შარიათით შენიღბული დესპოტები.
რევოლუციამდე დაღესტანში გამოცემულ თავის ტრაქტატში "ტარჯამატ მაკალატი კუნტა შეიხი" კუნტა-ხაჯი წერს:
"ყველაფრის მიმართ გულგრილი ადამიანი რომელიც კმაყოფილდება მარტო იმით რომ ჭამს და სვამს შორსაა ზნეობრივი სრულყოფისგან. თუ კი მიურიდს უნდა იმის გაგება თუ რამდენად ახლოა ის ღმერთთან,
წინასწარმეტყველთან და მოძღვართან მან უნდა ჩაიხედოს თავის საკუთარ გულში.
თუ კი მისი გული სავსეა ძალაუფლების წყურვილით მაშინ ის შორსაა ღმერთისგან,წინასწარმეტყველისგან და მოძღვრისგან.
მიურიდი ახლოა ღმერთთან,წინასწარმარტყველთან და მოძღვართან მაშინ როდესაც ის დარდობს,როდესაც ის უთანაგრძნობს ადამიანებს,როდესაც მას არ ეზიზღება და არ შურს....ვინც გულიდან მოიშორა რისხვა და ბრაზი,აპატია წყენა, ასჯერ ახსენებს ალაჰს,ლოცულობს ავად მოლაპარაკეებზე-ღვთის მონაა".
"იარაღის მაგივრად ხელში აიღეთ კრიალოსანი და ყურანი", -ეუბნებოდა კუნტა-ხაჯი ჩეჩნებს მაშინ როდესაც შამილის იმამატი ეომებოდა რუსეთს. ბუნებრივია რომ შამილს არ მოსწონდა კუნტა-ხაჯის მოწოდებები.
მაგრამ ზიკრიზმი ახლო იყო ჩეჩნებთან ემოციურ პლანში და ის არ ეწინააღმდეგებოდა მათ ადათებს.
შეიხი კუნტა-ხაჯის მოწოდებები მშვიდობისკენ,ძმობისკენ, გაჭირვებულებისთვის და ობლებისთვის დახმარების გაწევისკენ შეესაბამებოდა ხანგრძლივი კავკასიური ომით მისიკვდილებული ხალხის სულიერ მდგომარეობას.
კუნტა-ხაჯის შესანიშნავად ესმოდა რომ შეურიგებელმა ბრძოლამ მეფის ხელისუფლებასთან შეიძლება გამოიწვიოს ჩეჩენთა სრული მოსპობა.
ეს იდეოლოგია ეწინააღმდეგებოდა ბრძოლის გაგრძელების მომთხოვნ ჰაზავათის იდეოლოგიას. კუნტა ხაჯის გააფთრებით ესხმოდნენ თავს თანამედროვე ვაჰაბიტების წინამორბედებიც,ორთოდოქსული ისლამის მიმდევრები.
ზიკრიზმის გავრცელებამ შამილზე არანაკლებად შეაწუხა რუსეთის სარდლობაც, რომელსაც აწყობდა ეს ომი.
რუსი სამხედროებიც სდევნიდნენ კუნტა-ხაჯის და რუსეთის მხედრიონს და შამილს შორის მოჭყლეტილი კუნტა ხაჯი იძულებული იყო გასცლოდა კავკასიას. ის წავიდა მექაში.
იმამი შამილის ისტორიული კამათი ევლია კუნტა-ხაჯისთან დამთავრდა იმით რომ სასტიკმა,დაუნდობელმა და ბევრად უფრო ძლიერმა რუსეთის იმპერიამ გატეხა მთიელთა საუკუნოვანი წინააღმდეგობა. ჰაზავათის მშობელი შამილი იქცა რუსეთის მეფის საპატიო სტუმრად. ცხოვრების ბოლო წლები კი შამილმა გაატარა მაჰმადიანებისთვის წმინდა მექაში.
ხალხისთვის ამ გარდამტეხ მომენტში,როდესაც წყდებოდა სიცოცხლის და სიკვდილის საკითხები,ისევ გამოჩნდა მშვიდობის ქადაგი შეიხი კუნტა ხაჯი.
ის კიდევ უფრო დიდი გულმოდგინებით ქადაგებდა თავის პაციფისტურ იდეებს.
ის მოითხოვდა უპირატესობის მინიჭებას მარადიული სულიერ-ზნეობრივი კატეგორიებისთვის,სულიერი და ზნეობრივი სრულყოფისთვის და არა წამიერი კეთილდღეობისთვის.
კავკასიის ნაცვალი, კავკასიის ჯარის მთავარსარდალი,დიდი მთავარი მიხაილ რომანოვი 1861 წლის 23 იანვარს სამხედრო მინისტრისთვის გაგზავნილ წერილში ამის თაობაზე წერდა :
"1861 წლის შემოდგომაზე მექადან დაბრუნების შემდეგ კუნტა-ხაჯიმ დაიწყო ქადაგება და მას მალე გაუჩნდა მრავალი მომხრე,მან დაიმსახურა ხალხის განსაკუთრებული პატივისცემა".
რომანოვთა რეჟიმი დიდ ყურადღებას უთმობდა კუნტა ხაჯის, თუმცა არ ეხმარებოდა მას მიუხედავად იმისა რომ კუნტა-ხაჯი ქადაგებდა რუსეთთან ომის შეწყვეტას....
კავკასიის სრული დამონების მსურველ რომანოვებს არ აწყობდათ ჩეჩნების არც მეომარი და არც მშვიდობიანი სულიერი ლიდერის არსებობა.
მთელი თავისი ცხოვრების მანძილზე სიკეთის და სამართლიანობის მქადაგებელი კუნტა ხაჯი მის ძმა მოვსურთან ერთად 1864 წლის 3 იანვარს დაიჭირეს და ვლადიკავკაზით ნოვოჩერკასკში გააგზავნეს.
ეს იყო პროვოკაცია ჩეჩნების გამოწვევის მიზნით და ამ პროვოკაციამ გაჭრა.
კუნტა-ხაჯის დაპატიმრებით გააფთრებული ათასობით მთიელი ჩავიდა შალიში. მათ ეგონათ რომ კუნტა-ხაჯი ისევ იქ იყო.
შალიში კი ამ დროისთვის რუსებმა ჩაიყვანეს ძლიერი სამხედრო რაზმი თავადი თუმანოვის მეთაურობით.
მიურიდებს ეგონათ რომ კუნტა-ხაჯი ისევ იქ იყო და მათ სამჯერ გაუგზავნეს თავადს დეპუტაცია უსტაზის მათთვის გადაცემის
მოთხოვნით,მაგრამ უარი მიიღეს.
ბოლოს და ბოლოს წყობიდან გამოყვანილმა ჩეჩნებმა დაყარეს ცეცხლსასროლი იარაღი და ბასსას ყინულოვან წყალში განბანილები ისინი თავგანწირვით თავს დაესხნენ რუსებს. მათ რა თქმა უნდა დახვდნენ სალდათები რომელთაც სრულებით გულგრილად დაჭრეს და დაასახიჩრეს ათასობით უიარაღო ადამიანი, მოკლეს სულ მცირე 164 მიურიდი რომელთა შორისაც იყო მამაკაცურად ჩაცმული 6 ქალი.
ამ სასაკლაოს შემდეგ მშვიდობის მქადაგებელი კუნტა-ხაჯის ზიკრიზმი აკრძალეს და მასში შემჩნელებს მაშინვე აგზავნიდნენ ციმბირში კატორღაზე. ასე გადაასახლეს ზიკრისტთა 18 ხელმძღვანელიც.
შეიხი კუნტა-ხაჯი ამ დროს ჩუმად ჰყავდათ ნოვგოროდის გუბერნიის ქალაქ უსტიუჟნოში.
მშვიდობის მქადაგებელ ჩეჩენთა დარბევით გახარებული მეფის ადმინისტრაცია ზეიმობდა. ორდენებით,მედლებით და ფულით ასაჩუქრებდნენ ამ რბევის აქტიურ მონაწილეებს. დააჯილდოვეს ჩეჩნური ოკრუგის მილიციის კაპიტანი დოვლეტმირზა მუსტაფინი,პოლკოვნიკი არცუ ჩერმოევი და ვაგაპ ადუ. განსაკუთრებით გამოარჩიეს პოლკოვნიკი კასიმ კურუმოვი რომელმაც გამოავლინა მთავარი მორვაწეები და პირველმა მოახსენა უფროსობას ზიკრისტების მოსპობის აუცილებლობის შესახებ.
რუსეთის იმპერიის ჯილდოები მიიღეს მოლებმაც, მოლა აბდულკადირ ხორდაევმა,მოლა იდიკ ისლამოვმა,მოლა მუსტაფა აბდულაევმა და მოლა მახმუდ ბარშიკოვმა.
ნოვოჩერკასკის და უსტიუჟინოს ციხეებში გამომწყვდეულ კუნტა-ხაჯის კი მოთმინებით და ღირსეულად გადაჰქონდა ტანჯვა.
უღარიბესი ჩეჩნებიდან გამოსული კუნტა-ხაჯი ცდილობდა სულიერი ძმობის და სოციალური თანასწორობის დამყარებას.
სოციალურ ბოროტებასთან ბრძოლაში მთავარი იარაღი მისი აზრით იყო ზნეობრივი განწმენდა, ამაღლება,მთიელთა მიერ ერთმანეთის მხარდაჭერა,
ღმერთის მუდმივი ძიება.
კუნტა-ხაჯი სცნობდა ერთადერთ ხელისუფლებას-ღმერთის ხელისუფლებას.
ჩეჩნებმა მას უწოდეს ევლია-წმინდანი. ისაა ახალი ფილოსოფიისთვის, ახალი მსოფლმხედველობისთვის თავდადებული წმინდანი....
დღესაც უსამართლო და ვერაგ და ბოროტ სამყაროში კუნტა-ხაჯის ნაირები ადამიანებს აძლევენ სიკეთის,სამართლიანობის, ეროვნებით სხვადასხვანაირი მაგრამ თავისი დანიშნულების ჭეშმარიტების წვდომის უნარით ერთნაირი ადამიანების შემოქმედის მოწყალების რწმენას.
----------------------
 |
| კუნტა ჰაჯი კიშიევი |
ომი ველურობაა,მოშორდით ყველაფერს რაც ჰგავს ომს თუ კი მტერი არ მოვიდა თქვენთვის რწმენის და ღირსების წასართმევად.თქვენი იარაღია ჭკუა, მოთმინება, სამართლიანობა. მტერი ვერ გაუძლებს ამ ძალას და ადრე თუ გვიან აღიარებს თავის დამარცხებას. თქვენი იარაღია კრიალოსანი და არა ხანჯალი ვინაიდან მის წინაშე უძლურები არიან ტირანები. არც ერთი ტირანი არაა უზენაეს შემოქმედზე უფრო ძლიერი.
1. თუ გინდათ
უზენაესი ღმერთის სიყვარული გიყვარდეთ სამართალი, სამართლიანობა.
2. თქვენს ძმას უსურვეთ ის რასაც
უსურვებთ საკუთარ თავს.
3. არ ეცადოთ
რომ იყოთ სხვებზე უფრო მდიდარი და ძლიერი.
4. გაუნაწილეთ ღარიბებს ყველაფერი
რითაც
დაგაჯილდოებთ
უფალი. 5.უფრთხილდით რომ ვინმეს არ შეშურდეს თქვენი სიმდიდრისა.6. დაე შურდეთ თქვენი ცოდნა,სამართლიანობა და გულუხვობა. 7.შესთხოვეთ ღმერთს რომ არ მოგეკრათ სხვისი შრომითა და ოფლით ნაშოვნი. ეს დაუძლეველი დაბრკოლებაა ჭეშმარიტების გზაზე.
2. წინასწარმეტყველი,
დაე დალოცოს ის ალაჰმა და დაე მიესალმოს ის მას, ამბობდა რომ საუკეთესო ძღვენი უფლისთვის არის თქვენი მცირედი ქონების ის წილი რომელსაც მისცემთ გაჭირვებულს.
3.ჩვენი ერთმორწმუნე ვერ იქნება
მშვიდად თუ კი ხედავს რომ მის ძმას რაღაც აწუხებს.
4. თქვენ მტკიცედ უნდა იცოდეთ რომ არ
დარჩებით მარტო უბედურების პირისპირ.
5. მხოლოდ თავისუფალ,მშვიდ,დარწმუნებულ სულებს ძალუძთ ჭეშმარიტების გზის მთელი დიდების აღქმა და ამ
გზაზე დარჩენა მიწიერი სიცოცხლის დასასრულამდე.
3.
2. მხოლოდ ერთმანეთის სულებში ნამდვილი რწმენის სიყვარულით გიყვართ თქვენ ჭეშმარიტი და არა
მითიური რწმენა...
3. ეძებეთ უზენაესი თქვენში. უზენაესი გამოგეხმაურებათ და დალოცავს
თქვენი ჭეშმარიტების გზას მხოლოდ მაშინ როდესაც თქვენ მას იპოვით თქვენს სულებში.
4.
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალმა უნდა მოინახულოს ხოლმე ავადმყოფები, ლოგინად ჩავარდნილები. ის უნდა დაინტერესდეს იმით თუ რა სჭირდებათ მოხუცებს, ობლებს, სუსტებს,უძლურებს.ის უნდა დაეხმაროს ხოლმე მათ.
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალმა უნდა შეარიგოს წაჩხუბებული ადამიანები, წაჩხხუბებული მეუღლეები,დედა უნდა დაუბრუნოს თავის შვილებს. ჭეშმარიტების გზაზე მავალმა უნდა აღადგინოს ოჯახებიც.
5.
ამიტომ
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალები უნდა უფრთხილდებოდნენ,
ამშვენებდნენ,
ეფერებოდნენ
დედამიწას
და ყველაფერს რაც არის მათ ირვლივ.
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალმა თავის შემდეგ უნდა დატოვოს კეთილი,კაშკაშა კვალი, მაგალითი ყველა ადამიანისთვის.
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალმა,უზენაესი ღმერთის და ყველა ადამიანის სიყვარულით ალმოდებულმა ადამიანმა უნდა აჩვენოს ადამიანის ნამდვილი დანიშნულება დედამიწაზე.
6. მეტი დრო გაატარეთ
ლოცვაში და ღმერთისადმი თხოვნაში.
უზენაესმა
ღმერთმა შეგქმნათ ჯანმრთელი, მდიდარი, ძლიერი და თქვენც გამოიჩინეთ დიდსულოვნება...
7.
გახსოვდეთ
წინასწარმეტყველის
სუნა რომ მარხვას და ლოცვას ადამიანი მიჰყავს სამოთხის კარამდე,მაგრამ ამ კარს თქვენს წინაშე აღებს თქვენი გულუხვობა და მოწყალება,
დიდსულოვნება.
გულუხვობა,მოწყალება ბრმასაც და გზაარეულსაც დააყენებს ჭეშმარიტების გზაზე...
//დარჩენილი რუსულად წაიკითხეთ. ასეთია მე-19 საუკუნის დიდი ჩეჩენი წმინდანის,სუფია შეიხი კუნტა--ჰაჯი კიშიევის ბევრი რამით ყველასთვის და დღესაც
აქტუალური
მოძღვრების
ფრაგმენტები...//
2. თქვენს ძმას უსურვეთ ის რასაც
უსურვებთ საკუთარ თავს.
3. არ ეცადოთ
რომ იყოთ სხვებზე უფრო მდიდარი და ძლიერი.
4. გაუნაწილეთ ღარიბებს ყველაფერი
რითაც
დაგაჯილდოებთ
უფალი. 5.უფრთხილდით რომ ვინმეს არ შეშურდეს თქვენი სიმდიდრისა.6. დაე შურდეთ თქვენი ცოდნა,სამართლიანობა და გულუხვობა. 7.შესთხოვეთ ღმერთს რომ არ მოგეკრათ სხვისი შრომითა და ოფლით ნაშოვნი. ეს დაუძლეველი დაბრკოლებაა ჭეშმარიტების გზაზე.
2.
1. არ დატოვოთ
არც ერთი ძმა მშიერი,სიცივეში,სიღარიბეში,დამცირებული.
2. წინასწარმეტყველი,
დაე დალოცოს ის ალაჰმა და დაე მიესალმოს ის მას, ამბობდა რომ საუკეთესო ძღვენი უფლისთვის არის თქვენი მცირედი ქონების ის წილი რომელსაც მისცემთ გაჭირვებულს.
3.ჩვენი ერთმორწმუნე ვერ იქნება
მშვიდად თუ კი ხედავს რომ მის ძმას რაღაც აწუხებს.
4. თქვენ მტკიცედ უნდა იცოდეთ რომ არ
დარჩებით მარტო უბედურების პირისპირ.
5. მხოლოდ თავისუფალ,მშვიდ,დარწმუნებულ სულებს ძალუძთ ჭეშმარიტების გზის მთელი დიდების აღქმა და ამ
გზაზე დარჩენა მიწიერი სიცოცხლის დასასრულამდე.
3.
1, გიყვარდეთ ერთმანეთი,დაეხმარეთ ერთმანეთს,იყავით ერთმანეთის ნამდვილი ძმები.
2. მხოლოდ ერთმანეთის სულებში ნამდვილი რწმენის სიყვარულით გიყვართ თქვენ ჭეშმარიტი და არა
მითიური რწმენა...
3. ეძებეთ უზენაესი თქვენში. უზენაესი გამოგეხმაურებათ და დალოცავს
თქვენი ჭეშმარიტების გზას მხოლოდ მაშინ როდესაც თქვენ მას იპოვით თქვენს სულებში.
4.
1. უზენაესს მოსწონს როდესაც ჭეშმარიტების გზაზე მავალი აკეთებს სიკეთეს, მაგალითად შეაკეთებს ხოლმე გზებს და ხიდებს,წმენდს და მოაწყობს წყაროებს, გზების გასწვრივ რგავს ხეებს და აგებს მიზგითებს.
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალმა უნდა მოინახულოს ხოლმე ავადმყოფები, ლოგინად ჩავარდნილები. ის უნდა დაინტერესდეს იმით თუ რა სჭირდებათ მოხუცებს, ობლებს, სუსტებს,უძლურებს.ის უნდა დაეხმაროს ხოლმე მათ.
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალმა უნდა შეარიგოს წაჩხუბებული ადამიანები, წაჩხხუბებული მეუღლეები,დედა უნდა დაუბრუნოს თავის შვილებს. ჭეშმარიტების გზაზე მავალმა უნდა აღადგინოს ოჯახებიც.
5.
ჭეშმარიტების
მაძიებელი
არ ეძებს თავისთვის სამოთხეს დედამიწაზე.ჭეშმარიტების გზაზე მავალისთვის ბედნიერება იქნებოდა დედამიწის ქცევა სამოთხედ სხვებისთვის.
ამიტომ
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალები უნდა უფრთხილდებოდნენ,
ამშვენებდნენ,
ეფერებოდნენ
დედამიწას
და ყველაფერს რაც არის მათ ირვლივ.
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალმა თავის შემდეგ უნდა დატოვოს კეთილი,კაშკაშა კვალი, მაგალითი ყველა ადამიანისთვის.
ჭეშმარიტების
გზაზე მავალმა,უზენაესი ღმერთის და ყველა ადამიანის სიყვარულით ალმოდებულმა ადამიანმა უნდა აჩვენოს ადამიანის ნამდვილი დანიშნულება დედამიწაზე.
6. მეტი დრო გაატარეთ
ლოცვაში და ღმერთისადმი თხოვნაში.
უზენაესმა
ღმერთმა შეგქმნათ ჯანმრთელი, მდიდარი, ძლიერი და თქვენც გამოიჩინეთ დიდსულოვნება...
7.
იყავით
გულმოწყალენი
ობლების,მოხუცების,ავადმყოფების,სუსტების და უძლურების მიმართ. უზენაესმა ღმერთმა თქვენ შეგქმნათ უფრო ჯანმრთელები,უფრო მდიდრები და უფრო ძლიერები და თქვენც გამოიჩინეთ გულმოწყალება და გულუხვობა.
გახსოვდეთ
წინასწარმეტყველის
სუნა რომ მარხვას და ლოცვას ადამიანი მიჰყავს სამოთხის კარამდე,მაგრამ ამ კარს თქვენს წინაშე აღებს თქვენი გულუხვობა და მოწყალება,
დიდსულოვნება.
გულუხვობა,მოწყალება ბრმასაც და გზაარეულსაც დააყენებს ჭეშმარიტების გზაზე...
//დარჩენილი რუსულად წაიკითხეთ. ასეთია მე-19 საუკუნის დიდი ჩეჩენი წმინდანის,სუფია შეიხი კუნტა--ჰაჯი კიშიევის ბევრი რამით ყველასთვის და დღესაც
აქტუალური
მოძღვრების
ფრაგმენტები...//
ейх Кунта-Хаджи, сын Киши является самым ярким, общепризнанным во всём
исламском мире чеченским святым - суфием, основателем суфийского
братства зикристов. Кунта-Хаджи воистину пришёл в наиболее драматический
час в судьбе своего народа и действительно спас его дух не только от
существовавших, но и от ожидавших его позже, невероятных бед. Солнечные
горы Эртана, возвышающиеся над Нохч-Мохком, тоже стали святыми с тех
пор, как устами великого Кунта-Хаджи стали возвещать утомлённому,
доведённому царизмом до отчаяния чеченскому народу мир, покой, согласие и
единение в добре и вере.
Шейх Кунта-Хаджи родился в 1830 году в равнинном селении Чечни Мелча-Хи. Его отца звали Киши, мать - Хеди. Родители его вскоре переселились в горное селение Илсхан-юрт, где и прошло его детство. По преданию, рос он вполне смышленым ребенком, но был замкнут и любил уединение. Обучался арабскому письму, мог читать и писать. Исполнять обряд зикра он начал еще с юношества, и, по преданию, узнав об этом, имам Шамиль разгневался и вызвал к себе молодого Кунту. Тот явился к Шамилю, и имам, созвав Совет алимов, устроил ему экзамен. Кунта-хаджи выдержал экзамен на знание Корана и Сунны, и Шамиль оставил его в покое.
В возрасте 18 лет Кунта совершил паломничество в Мекку и с тех пор вел религиозно-проповедническую деятельность, осуждая войну и насилие в любых формах и проявлениях. Следует отметить, что основателем этого нового направления в Исламе считается шейх Абд аль-Кадир аль Гилани из Багдада (1077-1166). Существует предание, что Кунта-хаджи во время паломничества навестил могилу Абд аль Кадира, где и познакомился с учением Кадарийа. По другой версии идея зикра им была получена от самого Аллаха . Рассказывают, что во время паломничества утомленный Кунта-хаджи прибрел к колодцу в пустыне. Он услышал голос сверху с требованием спуститься в колодец. Спустившись, он наткнулся на небывалой красоты и размеров драгоценный камень. На камне высвечивалась надпись: "Кто возьмет этот камень, тот станет властелином мира". Шейх не взял камень и пренебрег земным царством. Пройдя немного по дну колодца, он наткнулся еще на один камень, и на этом камне светилась надпись: "Кто возьмет этот камень, тот станет обладателем рая". Когда Кунта-хаджи, взял этот камень и стал подниматься наверх, его окружили чудовища. Тут Аллах и повелел ему исполнить зикр: "Ла-Илл-Алаха-Ил-Аллах!". Когда он вырвался с помощью зикра из первого еруга, он вновь попал в окружение чудовищ. Аллах повелел ему исполнить зикр: "Уллилах!" и, повторяя "уиллах!", он ушел и от этих чудовищ. Так, совершая зикр, он поднялся на поверхность земли.
Из уст в уста последователями Кунта-хаджи передается и его обращение к чеченцам после возвращения из паломничества. Он сказал: "Мы из-за систематических войн катострафически уменьшаемся. Я не верю, что из Турции к нам придет помощь, что турецкий хункар (султан) желает нашей свободы и нашего спасения. Это неправда, так как сам хункар является таким же деспотом, как и русский царь. Верьте мне, я все это видел своими глазами, как видел прикрывающихся шариатом деспотов в арабских странах!". В своем трактате "Тарджамат макалати. Кунта-Шейх", изданном до революции в Дагестане, Кунта пишет:" Если человек безразличен ко всему и довольствуется тем, что ест и пьет, то он далек от нравственного совершенства. Если мюрид хочет знать, насколько он близок к Богу, Пророку и Учителю, то пусть посмотрит в свое сердце. Если оно поражено жаждой власти, то пусть знает, что он далек от Бога, Пророка и Учителя. Если сердце мюрида ноет, наполнено состраданием к людям, лишено неприязни и зависти, он близок к Богу, Пророку и Учителю... Убравший из своего сердца гнев, простивший обиду, стократ упоминающий Аллаха, молящийся за тех, кто злословит- раб Божий".
"Вместо оружия возьмите в руки четки и Коран", - призывал Кунта-хаджи чеченцев в разгар войны имамата Шамиля с Россией. Вполне естественно, что имаму Шамилю призывы Кунты не нравились, но зикризм был близок духу чеченцев в плане эмоциональном и не противоречил нахским адатам. Проповеди шейха о мире, братстве, поддержке обездоленных и сирот соответствовали общему настроению, душевному состоянию народа, доведённого длительной Кавказской войной до грани физического уничтожения. Кунта-Хаджи прекрасно понимал, что непримиримое сопротивление царской власти может привести чеченцев к полному уничтожению. Эта идеология противоречила идеологии газавата, требующей продолжения борьбы. Учение Кунта-хаджи яростно обличали и представители ортодоксального ислама, именуемые сейчас "вахабитами". Распространение зикризма не меньше, чем Шамиля, тревожило и российское военное командование, которое имело свои выгоды в этой войне. Для военных пацифизм Кунта-хаджи был намного опаснее и смертельнее газавата имама Шамиля. И они также преследовали его. Преследования российских властей и Шамиля, призывавшего драться "до последнего чеченца", заставили Кунту покинуть Кавказ и отправиться в Мекку.
Исторический спор имама Шамиля с эвлия Кунта-Хаджи завершился, как известно, тем, что вековое сопротивление горцев Северного Кавказа с несоизмеримо сильным и жестоким завоевателем было сломлено. Шамиль, породивший газават, стал почётным гостем российского царя, а конец жизни провёл в священной для мусульман Мекке. В этот переломный для народа период, когда решалась судьба жизни и смерти, вновь появился проповедник-миротворец шейх Кунта-хаджи Кишиев. Он с еще большим усердием стал проповедовать свои пацифистские идеи. Он призывал отдавать приоритеты вечным духовно-нравственным категориям, духовному и нравственному совершенству, а не сиюминутному благополучию. Наместник Кавказа, Главнокомандующий Кавказской армией, великий князь Михаил Романов в своем письме военному министру от 23 января 1861 года по этому поводу писал: "Возвратясь из путешествия своего в Мекку осенью 1861 года, Кунта-хаджи начал свою проповедь и вскоре приобрел в Чечне значительное число последователей и особое уважение народа». Как видим, царский режим интересовался Кунтой, и не поддержал его, хотя шейх проповедовал отказ от войны. Лорис Меликов по этому поводу высказывает особое мнение в своей служебной записке от 14 июня 1863г.: "Что касается до ареста Кунты, то я не могу ручаться, принесет ли мера эта пользу и будет ли она сообразна с теми обстоятельствами, о которых я могу судить только на месте. … Между тем удаление его, без сомнения, произведет возбуждение умов в народе, и для нас будет очень невыгодно, если взамен главы религиозной секты у чеченцев явится вождь восстания". В политическом отношении, стремлении к неограниченной власти Шамиль и русские императоры - близнецы, хотя и являлись злейшими врагами. Кунта-Хаджи же - их полный антипод. Для царизма люди с мировоззрением Кунта-Хаджи были куда более опасны, чем Шамиль. Для властей Кунта-Хаджи - смутьян, подбивающий людей служить не господам, а Богу. 3 января 1864 года Кунта-Хаджи , всю жизнь проповедовавший смирение, мир, доброту и справедливость, с ведома царя Александра II, вместе со своим братом Мовсуром были схвачены в районе Шали и сразу же отправлены в Новочеркасск че¬рез Владикавказ.
Весть об аресте шейха молнией пролетела по Чечне. Тысячи горцев бросились в Шали, полагая, что аресто¬ванные еще здесь. Цар¬ские чиновники предчувствовали такую реак¬цию и подтянули к Шалинскому укреплению сильный военный отряд во главе с князем Тумановым. Считая, что Кун¬та-Хаджи с братом еще здесь мюриды трижды посылали к князю депутацию с просьбой выдать им устаэа, но получили отказ. В конце концов, горцы побросали ог¬нестрельное оружие, со¬вершили омовение в ле¬дяной воде Басса и пош¬ли на верную гибель на выстроенные в боевой порядок царские войска. Солдаты встретили безоружную толпу картечью из артиллерий¬ских орудий и ружейны¬ми залпами. Тысячи людей было ранено, иска¬лечено. Только убитыми оказались по занижен¬ным сведениям 164 мюрида. В их числе и б женщин, пере¬одетых в мужскую одежду. После шалинской бойни зикризм был под запретом и уличенные в нем не¬медленно ссылались в Сибирь. На каторжные работы в Сибирь, таким образом, было сослано и 18 руководителей зикристов.
Шейх Кунта-Хаджи в то время под глубоким секретом содержался в городе Устюжно Новгородской гу¬бернии. Царская администра¬ция ликовала по случаю разгрома. Она щедро одаривала орде¬нами, медалями, деньга¬ми тех, кто принимал ак¬тивное участие в этом разбое. Награждены были капитан милиции Че¬ченского округа Довлетмирза Мустафин, полковники Арцу Чермоев и Вагап Аду. Особо был отмечен полковник Касим Курумов, который, « ...проник¬нув в темные замыслы оного», установил глав¬ных деятелей и первым донес начальству о не¬обходимости пресечь повстанческую деятель¬ность зикристов. Полу¬чили награды и некоторые муллы - Абдулкадыр Хордаев, Идик Исламов, Мустафа Абдуллаев и Махмуд Баршиков.
Сам же Кунта Хаджи в тюрьмах Новочеркасска и Устюжино сполна испытал судьбу невольника. Письма шейха, которые так и не дошли до семьи и родственников, свидетельствуют о тяжких испытаниях, которые он переносил смиренно и с достоинством. Будучи выходцем из беднейшей части чеченцев, он пытался установить духовное братство и социальное равенство. Успех в борьбе с социальным злом он видел не в применении силы, а в нравственном самоочищении, возвышении, взаимной поддержке горцев, в вечном поиске Бога. Он признавал одну единственную власть - власть Бога. За его нравственную чистоту, поиски общего блага, высокую духовность в Индии Кунта-Хаджи непременно нарекли бы именем Махатма, что означает Учитель, а в Чечне народ его называет Эвлияъ , что означает Святой. Он не просто святой, а святой, пострадавший за новую философию, за новое мировоззрение. Он святой - великомученик!
С течением времени мир, к сожалению, не становится более справедливым, менее коварным и злым. Не сокращается и количество войн. Страны и люди пытаются завладеть наиболее совершенным оружием, применение которого поставит человечество на грань полного самоистребления. Именно поэтому для наиболее разумной части человечества всегда будут интересны и необходимы такие люди, как чеченец Кунта-Хаджи Кишиев. Такие как он - совесть земли. Они - истинные пророки Всевышнего на земле, несущие людям веру! Веру в добро, справедливость, веру в милость Всевышнего Творца, сотворившего людей разными по национальности, но едиными в своих возможностях познать истинность своего предназначения.
Л. Гудаев (по материалам сетевых ресурсов)
КРАТКОЕ ВВЕДЕНИЕ В ЧЕЧЕНСКУЮ ПРОБЛЕМУ
Александру Лионо
Датский институт международных отношений, Копенгаген
Резюме
Проблем, окружающих чеченский конфликт, действительно много, и они трудноразрешимы. Цель этой статьи - снять покров с некоторых тайн, окружающих проблему так называемого "исламского фундаментализма" в Чечне. Проводится сравнение местной суфийской ветви ислама и импортированной ваххабитской идеологии с целью раскрытия противоречий и конфликтов, к которым привело распространение последних в чеченском обществе. Кроме того, в статье исследуются основные вызовы, с которыми президент Масхадов сталкивался в начале своего мандата и способы, с помощью которых ему удавалось справляться с ними. Статья не представляет собой попытки охватить все аспекты чеченской проблемы; тем не менее, в ней дается краткий перечень других факторов, влиявщих на события в Чечне на протяжении последних трех лет.
Введение
Рассмотрение проблем стабильности на Северном Кавказе вообще, и в Чечне в частности, является трудной задачей. Факторов, которые способствовали началу первого и второго вооруженных конфликтов в Чечне, действительно немало. История, политика, экономика, традиции, религия, - все они в определенной степени внесли свой вклад в то, что началось как антитеррористическая операция и превратилось в полномасштабный вооруженный конфликт. Узкие рамки данной работы не позволяют провести исчерпывающего анализа русско-чеченских отношений и постоянной напряженности, которая существовала здесь в течение того периода истории этой части Северного Кавказа, о котором имеются достоверные сведения.
По этой причине анализ будет фокусироваться на результатах первого конфликта, на состоянии чеченского народа между двумя вооруженными конфликтами, и на ситуации в Чечне незадолго до нападения на Дагестан в августе 1999 г.
Немного истории
На протяжении последних двух столетий борьба чеченцев за независимость в основном являлась борьбой против русского завоевания, а не попыткой создания собственного государства в современном смысле. В открытых столкновениях и организованном движении сопротивления фундаментально важным был религиозный компонент. Нормы так называемого тариката (что по-арабски означает "путь") - центрального понятия в суфийской ветви ислама, играли важнейшую роль для выживания чеченских традиций и стиля жизни за последние два столетия. Шейх Мансур, имам Шамиль, Кунта-Хаджи являются лишь тремя примерами религиозных лидеров, вдохновлявших движения сопротивления, которые хранятся в памяти как долгие войны на Северном Кавказе. Суфийская традиция была главным инструментом выживания чеченцев.
Отсутствие в какой-либо форме аристократии и вертикальной иерархии веками отличало чеченцев от других народов и национальностей Северного Кавказа. Чеченцы определенно не первыми приняли ислам в качестве главной религии. При этом клановая структура общества и ислам являются ключевыми концептами для понимания истории сочетания вооруженного и ненасильственного сопротивления чеченцев против русских.
Вышеупомянутые лидеры являются наиболее известными организаторами борьбы чеченцев против завоевания с Севера. Мелкие восстания часто вспыхивали в период между большими войнами и после их окончания, в том числе даже в советскую эпоху. И вновь традиция и религия заставляли чеченцев любой ценой сопротивляться навязыванию чуждой им системы.
Наряду с другими народами Северного Кавказа (калмыками, карачаевцами и балкарцами), кульминационной точкой в борьбе советского режима за окончательное решение "чеченской проблемы" была депортация чеченцев и ингушей. Акция была направлена на то, чтобы изгнать чеченцев со своих родных земель, и тем самым решить проблему навсегда. Цена была высокой: одна треть их населения погибла при переезде в Казахстан из-за суровых зимних условий. И снова суфийские ордены сыграли лидирующую роль в сохранении чеченского единства и культивировании навыков выживания. Большинство советских специалистов по антиисламской пропаганде признавало, что попытка геноцида посредством депортации свыше миллиона северокавказских мусульман привела к удивительному, непредвиденному результату: вместо разрушения суфийских братств, депортации на деле способствовали их распространению. Для депортированных горцев суфийские ордены стали символом их национального статуса в тех краях, куда они были изгнали.
В 90-х гг. ХХ в., после более чем 30 лет мирного существования, чеченцы снова подняли свой голос за независимость. К этому времени в чеченском обществе появились явные признаки фрагментации. Вплоть до 1994 г., когда начался первый русско-чеченский конфликт, руководимое Джохаром Дудаевым официальное правительство сосуществовало в Чечне с несколькими оппозиционными группами. Они оспаривали друг у друга звание самых законных выразителей воли народа. Клановая структура чеченского общества и относительное благополучие республики способствовали появлению различных политических течений. Риторика независимости использовалась элитами в качестве орудия для завоевания поддержки со стороны электората. Москва пыталась использовать эту ситуацию для посылки войск в 1992 г., и позже, в 1994 г., для вооружения группы боевиков и направления их на захват Грозного. Была допущена величайшая ошибка. Теперь президент Дудаев имел доказательство того, что Москва была против независимости чеченцев, и начал подготовку всей нации к войне.
Вероятно, теперь пришло время для попытки найти объяснение единства чеченцев в ходе вооруженного конфликта 1994-1996 гг. Другие примеры чеченского единства во время войны против общего врага принадлежат истории, и они трудно поддаются количественному определению. Напротив, ситуация в 1994 г. являлась непосредственным примером и подтверждением теорий, посвященных характеру поведения чеченцев.
Разделенное на кланы (тейпы), чеченское общество сохраняет высокую степень автономности. Жизнь тейпа управляется адатом – сводом законов обычного права, которые, с одной стороны, являются довольно либеральными для мусульманского общества, а с другой - позволяют кланам пользоваться высочайшей степенью независимости.
Как упоминалось ранее, удивительной чертой чеченского общества является историческое отсутствие каких-либо форм аристократии. Помимо уважения к старшим, чеченцы по преимуществу глубоко эгалитарны. Форма демократии, которая у них веками сложилась и сохранилась, является уникальной даже среди народов Кавказа. Решения, касающиеся судьбы всей общины или общества, принимались советом старейшин (ахсаков), в котором представитель каждого тейпа имел равные права. Однако для решения споров устанавливались общие правила. Одно из них -кровная месть - все еще воздействует на все чеченское общество.
Социальное поведение в мирное время (например, Дудаева до русско-чеченского вооруженного конфликта и Масхадова после подписания Хасавъюртовского соглашения), совершенно отличалось от того, которое превалировало во время конфликта. Российский антрополог Сергей Арутюнов пишет о чеченцах:
"Чечня была и является обществом военной демократии. Чечня никогда не имела каких-либо королей, эмиров, князей или баронов. В отличие от других кавказских народов, в Чечне никогда не было феодализма. Традиционно она управлялась советом старейшин на основе консенсуса, но чеченцы сохраняют институт военного вождя. В мирное время они не признают суверенного авторитета и могут распадаться на сотни соперничающих кланов. Однако во время опасности, при столкновении с агрессией, соперничающие кланы объединяются и выбирают военного лидера. Этот лидер может быть известен всем как неприятная личность, но тем не менее избирается потому, что является хорошим генералом. Пока идет война, этому лидеру подчиняются " [1] .
Таким является пример генерала Дудаева. Как и можно было предвидеть, все внутренние разногласия и конфликты между персонажами чеченской политической сцены мгновенно исчезли с появлением иноземной угрозы. Дудаев занял место, которого он никогда мог и не достичь, если бы продолжал быть президентом самопровозглашенной страны с государственной системой, унаследованной от Советского Союза и открытой оппозицией, базировавшейся как на принципе тейпа, так и на личном недовольстве прежней политической и экономической элиты. Так как чеченцы были плохо знакомы с понятием национального государства, иноземная угроза пришлась вполне впору Дудаеву для выполнения своей роли объединяющего лидера и защитника родины. Он приобрел вес как политик и стал подлинно национальным лидером, при полной поддержке подавляющего большинства населения.
Исход первого чеченско-русского конфликта
К началу конфликта Дудаев имел довольно большую группу хорошо подготовленных и экипированных последователей, игравших роль регулярной армии. Однако она не была единственной. Несколько вооруженных групп, обычно состоявших из членов одного и того же тейпа, было вовлечено в криминальную деятельность. Принадлежавшая нескольким российским дивизиям военная техника, которая должна была быть выведена с Северного Кавказа в соответствии с международными соглашениями, обеспечивала изобилие вооружений и боеприпасов для этих групп. С началом военной конфронтации банды оказались наиболее подходящим инструментом для партизанской войны. Главари этих банд стали полевыми командирами, и хотя во время военных операций они должны были подчиняться приказам генерала Дудаева, они никогда не теряли своей независимости. Согласно чеченским традициям, и особенно принципу тейпа, полевые командиры были в высшей степени критичны ко всему тому, что недостаточно способствовало защите их отечества.
Когда в 1997 г. Аслан Масхадов стал президентом, он не выглядел человеком, понимавшим, какую ношу он унаследовал. Хотя как он, так и международное сообщество вряд ли осознавали, что в то время ему надо было решить три главные проблемы:
· Проблему экономической реконструкции Чеченской Республики, которая понесла тяжелый ущерб из-за вооруженного конфликта.
· Проблему компенсации его союзникам, так называемым полевым командирам, которые требовали награды за свое поведение во время конфликта и за экономические потери, причиненные их довоенным промыслам.
· Проблемы, связанные с распространением ваххабизма, ветви ислама, которая была чужда коренной суфийской догме и опасна для населения и для общего развития ситуации на Кавказе.
Эти проблемы предрешали сдвиги внутри чеченского общества в последующие три года. Давайте проанализируем каждый из них и вскроем связь между ними.
а. Экономическая реконструкция
В августе 1996 г., когда были подписаны Хасавъюртовские соглашения, чеченцы не думали, что придет время крайней нищеты и лишений. Переговоры по выработке всех соглашений по экономическому восстановлению и помощи они вели с позиции победителей, и иногда требовали невероятные суммы: 100 миллиардов долларов США как военную компенсацию и 100 долларов США за транзит каждой тонны сырой нефти через Чечню.
В соответствии с соглашениями, подписанными в 1996-1997 гг., общая сумма компенсаций и механизм осуществления реконструкции экономики должны были быть установлены позже. Эти вопросы больше никогда не затрагивались. Единственные имеющиеся данные об экономической помощи, оказанной федеральным правительством, касались суммы, выделенной в 1998 финансовом году. Чеченцам было уплачено восемьсот миллионов рублей: одна треть была стоимостью предоставленных Чечне электичества и газа, вторая треть были пенсии, зарплаты и компенсации, а последняя треть была посвящена некоторым малым проектам по реабилитации. Для разрушенной войной экономики, в которой практически не было ни одного прибыльного предприятия, эта так "щедро" подаренная российским Министерством финансов сумма денег была, как говорят в России, солью, посыпанной на раны. Стремление к получению доходов независимо от источников было таким огромным, что те, кто был у власти, начали прибегать к наиболее опасным и иногда возмутительным методам.
б. Масхадов и оппозиция к нему
Вести о похищениях людей и общем ухудшении состояния безопасности в Чечне затмили собой событие, которое имело самые драматические последствия для развития ситуации в республике. В августе 1998 г. Шамиль Басаев, в то время и. о. премьер-министра Чечни, ушел в отставку и сформировал собственную политическую группу, так называемую внепарламентскую оппозицию. Но давайте вернемся назад в 1997 г., когда Масхадов был избран президентом и сформировал свое правительство. Кандидатами на должности министров в его правительстве неизбежно должны были стать наиболее известные полевые командиры. Они требовали признания своих заслуг и моральных и материальных компенсаций за вызванные конфликтом потери в их незаконной экономической деятельности. Их участие в правительстве должно было быть главным источником доходов в виде той военной компенсации, уплата которой ожидалась от России. К лету 1998 г., после нескольких встреч между Масхадовым и Черномырдиным (в то время премьер-министром), стало ясно, что Россия не собирается ничего платить. Чеченцам не был оплачен даже транзит нефти. Примерно 10 миллионов тонн, по 8 долларов США за тонну, означали бы определенную сумму денег для нуждающейся республики. В результате войны был полностью прекращен транзит через Чечню, добыча и переработка нефти остановлены, а сельское хозяйство разрушено. Попросту говоря, все бывшие источники доходов исчезли. Не удивительно, что при таких обстоятельствах многие "независимые герои" обратились к наиболее низменным способам получения доходов: похищениям людей и поощрению ваххабизма на Северном Кавказе.
Не надо забывать об образе поведения чеченцев в военное и мирное время, который Арутюнов столь блестяще определил несколько лет тому назад. Хотя в ходе конфликта Масхадов был хорошим генералом и успешно окончил войну, в постконфликтный период он снова стал одним из многих. Полевые командиры чувствовали, что у него больше нет никакого авторитета, и действовали соответствующим образом.
Отставка Басаева в августе 1998 г. произошла вслед за первым открытым столкновением между ваххабитами и сторонниками президента Масхадова под Гудермесом, вторым крупным городом в Чечне. Фактически Басаев покинул лагерь президента и стал представлять последователей все более набиравшего силу ваххабизма. К тому времени он собрал вокруг себя много других полевых командиров, и позиции легитимного президента оказались опасно слабыми.
в. Ваххабизм и суфизм в Чечне
Ваххабитское движение началось в ХIX в. на Аравийском полуострове, хотя оно было основано двумя веками раньше. Прозелиты ваххабизма заявляют, что являются последователями чистого ислама и выступают против всех "новшеств", внесенных в ислам после смерти Пророка. Все мусульмане, которые отошли от первоначального учения Пророка, являются изменниками, которые должны быть подавлены любыми средствами. Вопрос о религиозной чистоте возник тогда, когда основатель ваххабитского движения, от которого пошло само его название - Мухаммед ибн Абд-аль-Ваххаб - публично выступил против того, что он называл еретическими новшествами. Величайшими из них были почитание гробниц, молитвы о заступничестве, обращенные к святым, а не прямо к самому Богу, почитание деревьев, скал и т.д., малые паломничества, вера в религиозную силу Магомета и сложные ритуалы посвящения. Аль-Ваххаб объявил эти обычаи проявлением политеизма, величайшего греха согласно исламу, и начал отстаивать возвращение к исламу времен Пророка Магомета. С тех пор ученики аль-Ваххаба продолжали линию своего наставника.
В Чечне ваххабизм нашел плодородную почву для своего распространения. Несколько последователей ваххабизма, выходцев с Ближнего Востока, присоединились к чеченским силам в их борьбе против Москвы, приобретя таким образом уважение и престиж. Катастрофическая экономическая ситуация и поступающие из-за границы огромные финансовые ресурсы позволили им не только начать успешную пропагандистскую кампанию, но и привлечь множесто последователей, особенно подростков, организовать тренировочные лагеря для ведения партизанской войны, а также идеологические школы и, наконец, купить лояльность нерелигиозных полевых командиров.
Опять же, ограниченный объем данной статьи не позволяет дать более всестороннего анализа взаимодействия между умеренным суфийским исламом, глубоко укоренившимся в коллективном сознании чеченцев, и крайне радикальной ваххабитской идеологией. Они в высшей степени несовместимы, так как ваххабиты осуждают именно то, что чеченцы высоко ценят. Чеченский суфийский вариант предполагает наличие властелина; чеченцы имеют своих святых; они практикуют причудливые ритуалы и проходят обряды посвящения.
Как показывает чеченский опыт, опасность ваххабитской ветви ислама в том, что он очень искусно проникает в те регионы, которые сотрясаются катаклизмами, где жизненные условия бедны и где нет сильной религиозной или светской идеологической альтернативы. Можно позавидовать эффективности ваххабитов, которую они показали при осуществлении своих целей в Чечне. Осознав неизбежность провала блицкрига против традиций всего народа, эмиссары с Ближнего Востока вели эту войну руками чеченцев. В конечном итоге их терпение окупилось: постепенное завоевание бастионов социальной и религиозной идентичности чеченцев привело к опаснейшей фрагментации общества.
Возвращаясь к президенту Масхадову, мы можем увидеть теперь, что ни одна из трех проблем, с которыми он столкнулся, не была решена. Наоборот, в период с 1997 по 1999 гг. Чечня погрязала в крайнюю нищету, преступность и религиозный экстремизм. Во внутриполитической ситуации ликование и единство сменилось пронзительной уязвимостью перед шантажом с целью создания шариатского государства - развитие, которое невозможно было вообразить всего лишь два года тому назад. Масхадов приобрел репутацию слабой личности и узника всемогущих полевых командиров. Международное сообщество с отчаянием наблюдало за совершаемыми в Чечне преступлениями и требовало от Масхадова наказания виновных. Но Масхадов более всего опасался начала внутричеченского конфликта, что и удерживало его от принятия решительных мер.
Вопросы на будущее
Данная статья намеренно фокусируется на анализе чеченского общества и опускает другие аспекты. Многое было написано и сказано о мотивах, стоящих за началом нового "завоевания" Чечни. Еще больше было сказано об огромном числе беженцев и по меньшей мере спорных способах осуществления того, что называют "анти-террористической операцией". В конце этой статьи необходимо изложить некоторые соображения, которые помогут лучше понять возможные последствия второго русско-чеченского вооруженного конфликта.
Есть вещи, которые мы знаем, и вещи, которые мы не знаем о конфликте в Чечне. Кое-что из того, что мы знаем, вселяет надежду на то, что конфликт вскоре может прийти к завершению. Другие известные нам данные делают перспективу быстрого конца довольно неопределенной. То, что мы не знаем, делает будущее Чечни еще более туманным, чем то, что есть сейчас.
Мы знаем, например, что в ходе этого конфликта российское высшее командование продемонстрировало признаки просчитанной политики. Вместо ведения войны против народа, что они делали при последнем конфликте, российские федеральные войска старались найти друзей среди местного населения и смогли вытеснить вооруженных повстанцев из большинства городов.
Мы знаем, что последний конфликт оставил в Чечне много вооружений и боеприпасов, и что более важно, он повысил боевой опыт большого числа чеченцев.
Мы знаем, что определение "антитеррористическая операция" потеряло свой смысл, когда президент Масхадов и его президентская гвардия воссоединились с Басаевым, Хаттабом и другими сторонниками джихада в их борьбе против федеральных войск
Мы знаем, что 200 тыс. беженцев находятся у границ Чечни. Мы знаем, что большинство мужского населения боеспособного возраста не находится среди них. Но мы не знаем, сколько из них присоединилось или присоединится к повстанцам.
Мы знаем, что в данный момент чеченское общество очень раздроблено. С одной стороны, мы имеем большинство населения, которое устало от голода, отсутствия безопасности и бесконечной ваххабитской пропаганды. Мы также знаем, что присутствие российских войск может быть меньшим злом. Есть те, кто понимает опасность ваххабизма. Муфтий Чечни Ахмад-Хаджи Кадыров не присоединился к президенту Масхадову в своей борьбе против федеральных войск. Напротив, он организовал взятие Гудермеса, второго крупнейшего города в Чечне. Он сделал это по религиозным убеждениям, а не из братской любви к российской армии. С другой стороны, мы имеем экстремистов. Мы не знаем, сколько их. Мы знаем, что не будет примирения между ними и федеральными войсками. Сценарий партизанской войны в горах неопределенной продолжительности уже много раз обсуждался.
Мы знакомы с образом поведения чеченцев в мирное и военное время. Мы также знаем, что на этот раз хроническая усталость от войны среди многих чеченцев уже во много раз сократила шансы на тотальность войны.
Как вы видите, мы знаем многое. И все же я думаю, что никто не может точно предсказать результаты этого конфликта. И все же мы видим, что чеченское общество вынуждено будет пройти долгий и болезненный процесс самоидентификации даже после окончания войны.
Должен быть учтен главный урок, вынесенный из последних пяти лет опыта с чеченским экспериментом. Вооруженные конфликты являются злом сами по себе. Они не решают большинства существующих проблем, они их только прибавляют. Но постконфликтные ситуации требуют весьма досконального и тщательного изучения. Они требуют немедленных действий. Улучшение жизненных условий населения и восстановление экономики не являются только лишь актами щедрости. Это гарантия того, что такие явления, как ваххабизм, джихад и крайнее насилие не будут иметь места.
Может быть, сейчас самое подходящее время для помощи со стороны международного сообщества. Если российская экономика слишком слаба для обеспечения восстановления ее 89-го региона, то международное сообщество, и особенно Европейский Союз, должны иметь достаточно мужества, чтобы противостоять как похитителям людей в Чечне, так и скептическим настроениям правительства в Москве. Может быть именно сейчас уместно спросить, почему ни неправительственные, ни международные организации не представлены даже в той части Чечни, которая находится под российским контролем.
Двести тысяч беженцев - это лишь часть проблемы. Многие из них вероятно имеют лучшие условия для жизни в лагерях для беженцев, чем те, которые они имели дома. Ключом к завтрашней стабильности в Чечне и на Северном Кавказе является необходимость объяснить людям и дать им реальное знание о том, что им есть что терять, если они будут потворствовать преступлениям и религиозному экстремизму. И уже сейчас им мало что осталось терять.
Одним из аспектов разрешения и предотвращения конфликтов, который почти всегда забывается, является экономика. Ведется много разговоров о самоопределении, правах человека, экстремизме, этничности и многом другом. Но тем не менее все как бы забывают о преобладающей роли жизненных условий в развитии общества. Чеченское общество последних трех лет является печальным, и все же примечательным примером того, как берет верх экстремизм, если нет улучшения жизни пострадавших от войны людей. Человеческие существа могут вести себя очень странно, если они не видят света в конце туннеля. А до света в Чечне, кажется, еще очень далеко.
[1] Sergei Arutiunov, ‘Ethnicity and Conflict in the Caucasus’, in Fred Wehling (ed.), Ethnic Conflict and Russian Intervention in the Caucasus, University of California: Institute on Global Conflict and Cooperation (1996), p. 17.
No comments:
Post a Comment