6.18.2013

გავიხსენოთ სტენდალიც //1783-1842//


230 წლის წინ დაიბადა, საიუბილეო თარიღია და იმიტომაც:
რათ გინდათ ხორციელი სილამაზე თუ კი ის გიმონებთ და გაქცევთ მკვლელად? გვეკითხება სტენდალი

დარიო არჯენტოს იდეის მიხედვით გადაღებული ფილმი "სტენდალის სინდრომი", მთავარ როლებში არიან აზია არჯენტო, ტომას კრეჩმანი, მარკო ლეონარდი, ლუიჯი დიბერტი, პაოლო ბონაჩელი, ჟულიან ლამბროშინი, ჯონ კვენტინი, ფრანკო დიოჯენე, ლიუსია სტარა. იტალია, 1996.

სტენდალის სინდრომი არის ფსიქიკის სპეციფიური თავისებურება. ამ დროს ადამიანი ძალიან მძაფრად,მწვავედ აღიქვამს სურათებს და თითქოს გადადის ტილოზე გამოსახულ რეალობაში. ასეთი ადამიანებისთვის იშლება საზღვარი სინამდვილესა და ფანტაზიას შორის.

მთავარი გმირი ანა ხდება მანიაკის მსხვერპლი და ეს გამოუსწორებელ ზიანს აყენებს მის ფსიქიკას. ის კლავს მკვლელს,მაგრამ მას ისევ ეჩვენება რომ ის ისევ მისდევს მას. მისი თეორიას ასაბუთებს ახალ-ახალი გვამების გამოჩენა....

სტენდალის ანუ ფლორენციის სინდრომი არის ფსიქოსომატური დარღვევა,რომელიც იწვევს გახშირებულ გულისცემას,თავბრუსხვევას,გულის წასვლას, გონების არეულობას და ჰალუცინაციებსაც კი. ვლინდება მაშინ როდესაც ადამიანი განიცდის ხელოვნების გავლენას,როდესაც ხელოვნება განსაკუთრებით ლამაზია ან ერთ ადგილას ხელოვნების მეტისმეტად ბევრი ნაწარმოებია თავმოყრილი.

ისტორია
სტენდალის სინდრომს სახელი დაარქვეს ფსევდონიმი სტენდალით ცნობილი ანრი-მარი ბეილის პატივსაცემად.


მე-19 საუკუნის ამ ფრანგმა მწერალმა თავის წიგნში "მოგზაურობა მილანიდან რეჯიოში" აღწერა თუ რა განიცადა მან 1817 წელს.

მე-19 საუკუნიდან მოყოლებული ბევრ ადამიანს ეხვევა თავბრუ და მისდის გული ფლორენციული ხელოვნების ნახვისას განსაკუთრებით უფიციში.

მაგრამ ამ სინდრომს სახელი უწოდეს მხოლოს 1979 წელს როდესაც ის აღწერა იტალიელმა ფსიქიატრმა Graziella Magherini-მ.
მან აღწერა ფლორენციის სტუმრებს შორის მომხდარი ასზე მეტი შემთხვევა.

უფრო ფართო მნიშვნელობით სტენდალის სინდრომი არის საერთოდ სილამაზის, მათ შორის ლამაზი პეიზაჟის, ლამაზი ქალის ნახვით გამოწვეული თავბრუსხვევა.


230 წლის წინ დაიბადა, საიუბილეო თარიღია და იმიტომაც:
"წითელი და შავი" არის რომანი იმაზე რომ უწესო ადამიანისთვის ღვთის თუ ბუნების //როგორც გენებოთ// მიერ ბოძებული ფიზიკური სილამაზე მავნებელია.

გრენობლელი ადვოკატის ვაჟიშვილი ანრი ბეილი //წოდებული სტენდალად// 1800 წელს გაჰყვა ნაპოლეონ ბონაპარტეს ჯარებს იტალიაში. იტალიამ სტენდალი მოაჯადოვა.

იმპერიის დროდ დიდმოხელედ ამხდარმა სტენდალმა 1830 წელს გამოაქვეყნა "წითელი და შავი". ეს იყო მისი აღიარების დასაწყისი.

პრიესტში და შემდეგ ჩივიტავეკიაში კონსულად დანიშნულმა სტენდალმა დაიწყო მრავალი რომანი რომლებიც არ დაუმთავრებია.

მან ბოლოს და ბოლოს 1839 წელს წარმატება მოიპოვა "პარმის" სავანეთი,მაგრამ 1842 წელს მას დაემართა აპოპლექსიის შეტევა და ის გარდაიცვალა ისე რომ ვერ განაახლა წერა.

რომანი "წითელი და შავი" შთაგონებულია ერთი უბედური შემთხვევით.

ერთი ხის მხერხავის ბრწყინვალე და ლამაზი შვილის სოციალურ აღზევებას ხელს უშლის მისი სილამაზე რომელიც თავბრუს ახვევს სოციალურად მასზე უფრო მაღლა მდგომ ქალებს.

იქმნება დრამატული ვითარება და გმირს სჯიან სიკვდილით.

ხის მხერხავის შვილი ხდება ვერიერის მერის მეუღლე მადამ დე რენალის შვილების აღმზრდელი. მადამ დე რენალი ხდება მისი საყვარელი.

მადამ დე რენალი ამხილეს,მისმა მეუღლემ არ დაიჯერა, მაგრა, ფრთხილი ვაჟი ცაეწერა ბეზანსონის სემინარიაში.
აბე მარკიზ დე ლამოლს ურჩევს ჟიულიენ სორელის მდივნად აყვანას.

პარიზში ჩასული ჟიულიენ სორელი გახდა მარკიზის ქალიშვილის საყვარელი და ის მალე დაფეხმძიმდა.

მადამ დე რენალმა წერილი მისწერა მარკიზ დე ლამოლს და დაგმო ჟიულიანის უსაქციელობს.

ჟიულიანი ჩავიდა ვერიერში და პისტოლეტი ესროლა ეკლესიაში წირვაზე მიმავა;ლ მადამ დე რენალს.

ჟიულენ სორელს მიუსაჯეს სიკვდილი.

მატილდა მივიდა "ჟიულიანის ნარჩენების" სანახავად. მან აკოცა მოკვათილ თავს და აიტანა ის მთის მწვერვალზე სადაც ააგო მავზოლეუმი. ინ ი

ესაა ზარმაცი სილამაზის რომანი.

სწორედ მისი სილამაზე ღუპავს ჟიულიენ სორელს.

სილამაზეა ჟიულიენ სორელის სიზარმაცე. ღმერთის//თუ ბუნების,როგორც გნებავთ // მიერ ვინ იუქარი სილამაზის წყალობით ხის მხერხავის სულ ახალგაზრდა ვაჟიშვილი აღმოჩნდა ჯერ ერთი და მერე მეორე არისტოკრატი ქალბატონის ლოგინში.

მაგრამ ის დაკმაყოფილდა ამით მაშინ როდესაც ბუნებრივი სილამაზე იშვიათადაა საკმარისი.


მისი სილამაზე ჟიულიენ სორელისთვის ისაა რაც ნავთობი არის საუდის არაბეთისთვის - საწყისი დალოცვა რომელიც ვერ გარდაიქმნა და ამიტომ გადაიქცა წყევლად.

მას აქვს მეორე უნაყოფო ღირსება - საოცარი მეხსიერება.

ისიც მართალია რომ ჟიულიენ სორელს არ ჰქონია მისი ნიჭიერების დახვეწა-განვითარების შესაძლებლობა და გარემო. ერთადერთ სკოლაში ხანმოკლე სწავლისას და სემინარიაში ის ხვდებოდა მხოლოდ გამუტრუკებული გლეხების შვილებს.

სტენდალი ერთხელ ამბობს რომ ჟიულიენი საშუალოა. არა და ეს არაა ასე.

ჟიულიენ სორელს ერთხელ უჩნდება კითხვა თუ რაა მისი მოვალეობა და ინტერესი,და უჩნდება სწორედ ამ თანმიმდევრობით. ის ჯერ თავის მოვალეობაზე ფიქრობს და შემდეგ ინტერესზე.

აბე პირარმა კი თქვა რომ ამ მდაბიო ახალგაზრდას აქვს მაღალი გული.

"წითელი და შავი" აგრეთვე არის დაჭრილი დელიკატურობის რომანი.

ჟიულენ სორელი დელიკატურია მუტრუკების პირისპირ.

მამამისს ის ეზიზღება იმიტომ რომ ის კითხულობს. მისი ძმები მას ცემენ.

ისაა ფერმკრთალი ტანწერწეტა ახალგაზრდა გიგანტი ველურების ტომში

ჟიულიენ სორელის აღწერიდან მრავალი ფურცლის შემდეგ სტენდალი იწყებს ლაპარაკს მის უდიდეს სილამაზეზე, მშვენიერებაზე, მისი ნაკვთების თითქმის ქალურ ფორმაზე.

ჟიულიენ სორელი დარწმუნებულია რომ ის ლამაზი უნდა იყოს.

გაუთლელ მუტრუკებს ეჯავრებათ სილამაზე არა როგორც ასეთი. მათ არა აქვთ სილამაზის და მშვენიერების განცდის და დანახვის უნარი.

გაუთლელი მუტრუკები ხედავენ რომ ლამაზი უფრო მაღალია მათზე და ეს მათ აღიზიანებს.

ჟიულიენი დახვეწილია. მ.დე ლამოლის ბიბლიოთეკაში მან შენიშნა ვოლტერის 80-ტომიანი გამოცემა და კინაღამ გადაირია სიხარულით.

ის იხსენებს რომ ბებიამისმა ის გაამხეცა იმის მოყოლით რომ მან,სიღატაკეში ჩავარდნილმა,გაყიდა ეს ძვირფასი და უნიკალური გამოცემა.


ყველა ჟულიანის მსგავსად მისი არსიც არ მოსწონს არავის.

შენი კარიერა ძნელი იქნება. მე შენში ვხედავ რაღაცას რომელიც შეურაცხყოფს ვულგარულს, შენ გადაგეკიდებინ შური,ეჭვი და ცილისწამება. ეუბნება მას აბე პირარი.

ამ წიგნში ბევრი ბოროტი და ოხერია //სორელები, ვალენო, სემინარისტები, აბე კასტანედი...//.

აბე მას ეუბნება:
"თქვენში არის ყოველ შემთხვევაში ჩემთვის გაურკვეველი რაღაც და თუ თქვენ არ ეწევით ბედს,არ გამდიდრდებით,თქვენ ჩაგრული იქნებით".

ეს გაურკვეველი არის სილამაზე. ჟულიანმა ეს ძალიან კარგად იცის.

ის გრძნობს მტრულ განწყობას,სიძულვილს. ის ამ განწყობებს იწვევს უბრალოდ თავისი არსებობით.

რომანი ორნაწილიანია.

მეორე ნაწილში მატილდა დე ლამოლის მიერ გარყვნილი ან იოლად გასარყვნელი ჟულიანი იქცევა სისტემით მოხერხებული მოსარგებლე.

იცვლება მისი ლექსიკონიც.

პირველ ნაწილში //მადამ დე რენალთან// ყველაზე ხშირად გვხვდება სიტყვები სული,საყოველთაო ზიზღი და სიძულვილი, გაუბედაობა, პირმოთნეობა //მეორე უნდა იყოს პირველის წამალი//.

მეორე ნაწილში კი ყველაზე ხშირად გვხვდება გამოთქმები შორსმჭვრეტელობა// ია შევიდა მარკიზ დე ლამოლთან //მოწყენილობა, ენერგია// მან გაიცნო ქალიშვილი და ენერგია წამალია მოწყენილობისთვის//.

როგორ აჭირებს საქმეს ეს მატილდა. მას ყველაზე მეტად უყვარს ძველისძველი ღერბები და ცხენით ჭენაობა მთელ ქვეყანაში.

როგორც პირველ ისე მეორე ნაწილში ყველგანაა სიტყვა ბედნიერება,სიყვარული იქნება თუ სექსი. ჟიულიანი არ დაეძებს ამას,მაგრამ ხვდება ეს და რა ქნას. ის მგრძნობიარეა და უფრო განიცდის უბედურებას.

მას ახსენდება ძველი ტკივილები და იარები.

სტენდალი არის ვულგარულობით დაჭრილი მწერალი. ის არ აჩვენებს ამას, ის ცმუკავს. ესაა ტკივილი.


ცეცხლი!

ჟულიანი ჩავიდა ვერიერში კვირა დილით. ის მივიდა ადგილობრივ იარაღით ვაჭართან რომელმაც ჟულიანი გადაღალა ქათინაურებით მისი ბოლოდროინდელი წარმატების გამო. ეს იყო ქვეყნის ახალი ამბავი, ჟულიანმა ძლივს გააგებინა მას რომ მას სურდა ორი პისტოლეტი.

ზარმა სამჯერ დაკრა. საფრანგეთის სოფლებში ასეთი ზარი იუწყება წირვის დაწყების შესახებ.

ჟულიანი შევიდა ვერიერის ახალ ეკლესიაში. ეკლესიის ყველა მაღალ ფანჯარას ფარავდა ფარდები. რამოდენიმე ნაბიჯით უკან მან დაინახა მადამ დე რენალის სკამი. მადამ დე რეანალი თითქოს გულმოდგინედ ლოცულობდა.

წარსულში ესოდენ საყვარელი ქალის დანახვაზე ჟულიანს ისე აუცახცახდა ხელი რომ მან ვერ შესძლო ჩანაფიქრის შესრულება.

ჟულიანი თავის თავს ეუბნებოდა რომ ფიზიკურად არ შეუძლია ამის გაკეთება.

ამ დროს წირვის მომსახურე კლერკმა დარეკა. მადამ დე რენალმა დახარა თავი და ის მთლიანად მისი შალის ქვეშ ჩამალული აღმოჩნდა.

ჟულიანი მას ვეღარ სცნობდა მას ისე კარგად. მან ესაროლა ერთხელ და ააცილა,მან ესროლა მეორედ და ის დაეცა //თავი LXV//.


შარლ დანციგის //Charles Dantzig// ეს მშვენიერი წერილი დაიბეჭდა ფრანგული ჟურნალი ლე ნუველ ობსერვატორის საგანგებო ნომერში იდეალური ბიბლიოთეკა//2// მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნე, ლიტერატურის შედევრები კომენტირებულები თანამედროვე მწერლების მიერ// Le Nouvel Observateur,La bibliothéque idéale(2):XIX et XX Siécle,Les chefs-d'oeuvre de la littérature commentés par les écrivains d'aujourdhui;Juin/Juillet 2013//.

No comments: