ხაჯი მურატ დონოგო ჩეჩნეთის და დაღესტანის უკანასკნელ იმამზე

ხაჯი მურატ დონოგო უკანასკნელ იმამზე

2011 წლის 9 აგვისტოს შედგა ჩრდილოეთ კავკასიის და დაღესტანის მუფტი ნაჟმუდინ გოცინსკის შესახებ პირველი სერიოზული გამოკვლევის წარმოდგენა.

გამოკვლევის ავტორია ისტორიკოსი, თეოლოგი, ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი, დაღესტანელი ექსპერტი, ჟურნალი "ახულგოს" რედაქტორი ხაჯი მურად დონოგო.

მონოგრაფია ნაჟმუდინ გოცინსკი ეფუძნება საარქივო მასალებს, ეპისტოლარულ მემკვიდრეობას, მოწმეთა მონაყოლს. დონოგომ სცადა პოლიტიკური და რელიგიური მოღვაწე გოცინსკის ჩამოყალიბების წყაროების და მისი ოპოზიციის შექმნის ჩვენება.

წიგნში გამოკვლეულია ჩრდილო კავკასიაში ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი მშენებლობის მცდელობები, კავკასიაში კლასობრივის, ეროვნულის და რელიგიურის შეფარდების პრობლემები, 1920-21 წლების ანტისაბჭოთა აჯანყების თავისებურებები.

ხაჯი მურად დონოგომ ჩაატარა უზარმაზარი სამუშაო. მონოგრაფიაში შეკრებილია მდიდარი იკონოგრაფიული მასალა, გამოქვეყნებულია მანამდე გამოუქვეყნებელი ფოტოები.
უკანასკნელი იმამი
ნაჟმუდინ გოცინსკი დაიბადა ავარული ოკრუგის სოფელ გოცოში. მისი დაბადების თარიღი არაა ზუსტად დადგენილი. სხვადასხვა წყაროში ასახელებენ 1859,1862 და 1865 წლებს.

მამამისი დონოგო მუჰამადი იყო ცნობილი არაბისტი, დაღესტანში გავლენიანი ადამიანი, იყო შამილის ნაიბი და შემდეგ-მეფის ნაიბი.

მედრესეს დამთავრების და უმაღლესი სასულიერო განათლების მიღების შემდეგ გოცინსკი შევიდა მხედრად დაღესტანის ოლქის გუბერნატორის კონვოიში. შემდეგ ის გახდა კოისუბულის ნაწილის ნაიბი-უფროსი. ამ ნაწილში შედიოდა 14 სოფელი.

მამისგან ნაჟმუდინმა მიიღო დიდი მემკვიდრეობა. ის ამბობდა:
"ადამიანები ლაპარაკობენ ჩემს მიწებზე და ქონებაზე. მე მართლაც მაქვს მიწები რომლებიც შარიათის წესით გადმოვიდა ჩემთან მამისგან. მამაჩემს ეს მიწები არ წაურთმევია არავისთვის, მან ისინი იყიდა კანონიერი საბუთების მქონე მაჰმადიანებისგან. თუ კი ვინმეს სურს ჩემთან დავა ამ მიწების გამო მოვიდეს შარიათის თანახმად საჭირო საბუთებით და მე მივცემ მათ მას."

1903 წელს გოცინსკი რამოდენიმე თვით იყო თურქეთში. იქ მან გაიცნო სასულიერო და საერო ლიტერატურა. ის წერდა ლექსებს. დაღესტანში დაბრუნების შემდეგ ასწავლიდა ოლქის სასულიერო სკოლებში //მეკტებებში//.

რევოლუციამდე ნაჟმუდინ გოცინსკიმ მოიპოვა დიდი ავტორიტეტი მთიანი დაღესტანის და ჩეჩნეთის სასულიერო პირებში და მოსახლეობაში. ის დაკავებილი იყო სამშვიდობო საქმიანობით. აგვარებდა ავარეთის და ანდის ოკრუგების და ჩეჩნეთის მოსახლეობის ურთიერთობებს. 1917 წლის დასაწყისში მათი ურთიერთობები გამწვავდა მიწის და პურის საყიდლად მთიანი დაღესტნის მოსახლეობის ჩეჩნეთის ტერიტორიაზე გადაადგილების და ა.შ. გამო. გოცინსკი მონაწილეობდა კონფლიქტის მოგვარებაში.

თებერვლის რევოლუციას ნ. გოცინსკი მოწონებით შეხვდა.

1917 წლის 9 მარტს დროებითი მთავრობისთვის მხარის დასაჭერად თემირ ხან-შურაში მოწვეული იქნა დაღესტანის დროებითი საოლქო აღმასრულებელი კომიტეტი. მის შემადგენლობაში შევიდნენ სხვადასხვა წოდებისა და მიმდინარეობის, მათ შორის სასულიერო წოდების წარმომადგენლები.

მათ შორის იყო სწავლული არაბისტი ნაჟმუდინ გოცინსკიც.

დაღესტანის სასულიერო წოდების წარმომადგენლებმა გადაწყვიტეს ჩრდილოეთ კავკასიაში თეოკრატიული სახელმწიფოს //იმამატის// შექმნა და ამისთვის თებერვლის რევოლუციის გამარჯვების და რუსეთის და მათ შორის კავკასიის ხალხებისთვის მინიჭებული დემოკრატიული თავისუფლებების გამოყენება.

ნკვდ-ოგპუს მიერ დევნილი  ნაჟმუდინ
გოცინსკი  //ნკვდ-კგბს არქივიდან//.
Фотография имама Нажмудина Гоцинского,
объявленного ОГПУ в розыск
 (из архива ОГПУ-НКВД-КГБ

ჩვენ ვლაპარაკობთ გოცინსკიზე, მაგრამ მის უკან იყო უგრძელესი რიგი: ნუხბეკ ტარკელი, ჰაიდარ ბამატი, დანიალ აპაშევი, რაშიდხან ყაფლანოვი, ყაითმას ალიხანოვი, ზუბაირ ტემირხანოვი, ტაპა ჩერმოევი, პშემახო კოცევი, მიხაილ ხალილოვი და ბევრი სხვა.

ესენი იყვნენ დიდად განათლებული მთიელები, ზოგს ჰქონდა ევროპული განათლება.

ბევრი მათგანი აღფრთოვანებით შეხვდა თებერვლის რევოლუციის გამარჯვებას. მათ სურდათ თავისი ხალხის, თავისი მხარის ბედნიერება.

დიახ, ისინი იყვნენ მდიდრები და ამიტომ ესხმოდნენ მათ თავს ბოლშევიკები, მაგრამ არც სახალხო გმირი მახაჩ დახადაევი არ ყოფილა ღატაკი. მას ჰქონდა ხანჯლის ქარხანა. მას ჰყავდა მდიდარი სიდედრი. ის იყო მშვენივრად განათლებული ადამიანი და თითქმის იყო შთამომავლობითი აზნაური.

1917 წლის მაისში ვლადიკავკაზში შედგა კავკასიის მთიელ ხალხთა პირველი ყრილობა. მისი მთავარი მიზანი იყო მთის გაერთიანებული დამოუკიდებელი რეპუბლიკის გამოცხადება.

გოცინსკი ერთხმად აირჩიეს მუფტიდ, მთის სასულიერო სამმართველოს გამგეობის თავმჯდომარედ.
----------------------------------------------------------------------------------

//1933 წელს პარიზში რუსულად გამოქვეყნებულ ბრწყინვალე ნარკვევში კავკასიის პრობლემა სახელგანთქმული ქართველი მოღვაწე დავით ვაჩნაძე აღნიშნავდა რომ ამ ყრილობაზე ჩასულ საქართველოს დელეგაციას მთიელთა ყრილობამ მოუწყო აღფრთოვანებული ოვაცია და მთავარმა შეიხმა ილოცა გურჯისტანისთვის, ალაჰს სთხოვა წყალობა ქართველების და მთიელთა მეგობრობის განმტკიცებისთვის.

Грузино-горские симпатии были не менее реальны. Их демонстрация имела место в мае 1917 года на первом с'езде представителей всех горских народов во Владикавказе, когда прибывшей и3 Тифлиса грузинской делегации с'езд горцев устроил восторженную овацию и старший шейх, прочтя молитву за Гурджистан, призывал благословение Аллаха на укрепление грузино-горских дружеских отношений.

Давид Вачнадзе: ПРОБЛЕМА КАВКАЗА
Доклад, прочитанный в Париже на собрании «Cercle des Etudes Caucasiennes» 17-го января 1933 г., под заглавием: «Традиция межнационального единства в истории Кавказа», печатается полностью., გ.მ.//.
------------------------------------------------------------------

1917 წლის აგვისტოში სოფელში ანდი შედგა კავკასიის მთიელ ხალხთა მეორე ყრილობა.
იქ გოცინსკი ერთხმად აირჩიეს დაღესტანის და ჩეჩნეთის იმამად.

ყრილობაში მონაწილეობას იღებდნენ ჩრდილოეთ კავკასიის ხალხების, აზერბაიჯანის,
საქართველოს, უკრაინის, კაზაკთა ჯარების წარმომადგენლები. ეს იყო გაცილებით მეტი იმაზე რაც იყო წინა იმამების - ღაზი მუჰამადის, ჰამზად ბეკის, შამილის. მუჰამად ჰაჯის არჩევის დროს. ყრილობის ლეგიტიმურობა და წარმომადგენლობითობა უეჭველი იყო, ეს ფაქტი დაადასტურეს იმ დელეგატებმაც რომლებმაც ვერ მოასწრეს ანდიში ჩასვლა და დარჩნენ ვედენოში.

უკვე იმამად არჩეულმა ნაჟმუდინ გოცინსკიმ მიმართა კავკასიის ხალხებს:
არ ჩაიდინოთ ალაჰის მიერ აკრძალული დანაშაულები. ნუ იქნებით მკვლელები, ქურდები, ყაჩაღები, მოძალადეები. დაემორჩილეთ თქვენს ალიმებს, შეკრიბეთ თავისუფლების და შარიათის დაცვის უნარის მქონე ჯარები.

რწმენის თავისუფლება მიეცით ყველა ქრისტიანს და სხვა არამაჰმადიანებს და
ზიანი არ მისცეთ ჩვენთვის ამ თავისუფლების მომცემ რუსულ ჯარებს. 

ნაჟმუდინ გოცინსკი გამოცხადებულია ჩრდილოეთ კავკასიის იმამად, 1917 წლის 20 აგვისტო, ანდი. ნატურიდან ჩაიხატა მხატვარმა ხალილბეკ მუსაევმა//მუსაიაულიმ//.

Нажмудин Гоцинский провозглашен муфтием Северного Кавказа. 20 августа 1917 г. Анди, Дагестан. Рисунок с натуры художника Халилбека Мусаева.

1917 წლის სექტემბერში წარმოთქმული ეს სიტყვები აქტუალურია დღესაც.

გოცინსკი პატივს მიაგებდა ყველა კონფესიას დაღესტანში, დაღესტანის რუს მოსახლეობას. სწორედ ამიტომ ვერ დაუპირისპირდა ის დენიკინის მიერ ჩეჩნეთის
და დაღესტანის ოკუპაციას.

მაგრამ იმამი გააფთრდა ბოლშევიკური გადატრიალების და ბოლშევიკების მიერ
ძალაუფლების დაპყრობის შემდეგ.

1919 წლის მარტში ჩამოყალიბდა მთის რესპუბლიკის მთავრობის ახალი შემადგენლობა, რომლის შემადგენლობაშიც იყო შარიათის საქმეების მთავარმმართველი ნაჟმუდინ გოცინსკიც.

Фото 1913 г.Второй конгресс народов Кавказа.
კავკასიის ხალხთა მეორე ყრილობა.1913

1919 წლის აპრილში მთის რესპუბლიკის საკავშირო საბჭოს 

//პარლამენტის// გადაწყვეტილებით გოცინსკი ჩართეს დელეგაციაში რომელსაც მოლაპარაკებები
უნდა ეწარმოებინა დენიკინის მოხალისეთა არმიასთან.

მთის რესპუბლიკის მთავრობის დაშლისა და ხელისუფლებაში გენერალი მ. ხალილოვის მოსვლის შემდეგ გოცინსკი გადავიდა ოპოზიციაში.

19290-21 წლებში ნაჟმუდინ გოცინსკი ხელმძღვანელობდა მთიანი დაღესტანის ხალხების აჯანყებას საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ.

წითელი არმიის მიერ ამ მოძრაობის დამარცხების და 1921 წლის მაისში დაღესტანში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ნაჟმუდინ გოცინსკი გამოაცხადეს მშრომელთა მტრად და ის იმალებოდა დაღესტანის და ჩეჩნეთის ტერიტორიაზე.

ჩრდილო კავკასიის მხარის პპ ოგპუს სამეულის დადგენილებით 1925 წელს იმამი დააპატიმრეს და მას სიკვდილი მიუსაჯეს.

საბჭოთა ხელისუფლებამ მოკლა, დახვრიტა, ნაჟმუდინ გოცინსკის 16 წლის ვაჟიშვილი, მისი ორი ქალიშვილი და სხვა ნათესავები.

ჩვენს ისტორიულ ლიტერატურაში დღემდე არაა ნაჟმუდინ გოცინსკის უტყუარი და ობიექტური შეფასება.

თანამედროვეთა მოწმობით იმამი გოცინსკი იყო მთიელთა პოპულარული სულიერი და პოლიტიკური ლიდერი, სწავლული, ორატორი, პოეტი.

მისი პოეტური თხზულებები არის პოეტური მეტყველების უნიკალური ნიმუში და დაღესტნული პოეზიის ლიტერატურული ძეგლი.

ცნობილი აღმოსავლეთმცოდნე, აკადემიკოსი კრაჩკოვსკი დიდად აფასებდა მის თხზულებებს რომლებიც სხვადასხვა დროს გამოიცა სირიაში, თურქეთში და ვრცელდებოდა კავკასიაში.

 კავკასიელების დელეგაცია პარიზში, 1920

გოცინსკი მკვეთრად უარყოფითად უყურებდა საბჭოთა ხელისუფლებას.მათ იდეებს და მომხრეებს იმიტომ რომ მისი აზრით ისინი ეწინააღმდეგებოდნენ მაჰმადიანობის, მაჰმადიანური სამართლის ძირითად კანონებს და სხვა ადამიანურ ღირებულებებს.

ამასთან გოცინსკი განსაკუთრებით მიწის საკითხებში არ ყოფილა არც თავადების და ბეკების მომხრე. ის არ ყოფილა არც შეიარაღებული კონფლიქტების მომხრე.

ბოლშევიკები მას უსაფუძვლოდ აბრალებდნენ იმას რომ ის კონტრრევოლუციონერი გახდა საკუთარი ქონების დასაცავად.

მაჰმადიანური დღესასწაულების დროს გოცინსკი ხოცავდა თავის საკუთარ ცხვრებს და ხორცს ურიგებდა ღარიბებს. ეს ლაპარაკობს მის სიკეთეზე და რელიგიურობაზე.

ჩვენ, დაღესტანის სახელოვანი ისტორიის მემკვიდრეებს დღეს გვმართებს ამ თავისებური, ნიჭიერი და ტრაღიკული პიროვნების გახსენება.
--------------------------------------------------------------------------------

9 августа 2011 в конференц-зале Дома журналистов состоялась презентация первого солидного исследования о Нажмуддине Гоцинском, муфтие Северного Кавказа и Дагестана, историка, теолога и нашего коллеги Хаджи Мурада Доного.

Монография «Нажмуддин Гоцинский» основана на архивных источниках, эпистолярном наследии, рассказах очевидцев. Доного сделал попытку отразить истоки формирования личности Гоцинского как общественно-политического и религиозного деятеля, становление его позиции. В книге исследуются попытки национально-государственного строительства на Северном Кавказе, проблемы соотношения классового, национального и религиозного на Кавказе, особенности антисоветского восстания в 1920—1921 годах. Хаджи Мурад Доного проделал громадную исследовательскую работу. В монографии собран богатый иконографический материал, опубликованы уникальные фотографии, прежде никогда не публиковавшиеся.

доктор исторических наук, дагестанский эксперт, редактор журнала «Ахульго» Хаджи Мурад Доного.


http://www.istrodina.com/rodina_articul.php3?id=134&n=7


Хаджи Мурат ДОНОГО

Последний имам 

Нажмудин Гоцинский - уроженец селения Гоцо Аварского округа. Дата рождения его точно не установлена, в разных источниках указываются 1859, 1862 и 1865 годы.

Его отец, Доногоно Мухаммад, известный арабист, влиятельный в Дагестане человек, был наибом имама Шамиля, затем - царским наибом.

Окончив медресе и получив высшее духовное образование, Гоцинский поступил на службу всадником в конвой губернатора Дагестанской области. Впоследствии он стал наибом-начальником Койсубулинского участка, в который входили 14 селений.

От отца Нажмудин получил в наследство большое состояние. Он говорил: "Люди говорят о моих землях и кутанах. Верно, у меня есть земли, согласно шариату перешедшие ко мне от отца. Отец мой не взял ни у кого эти земли силой, он купил их у мусульман, имевших на руках законные документы. Если есть человек, желающий оспаривать у меня эти земли, пусть придет, согласно шариату, с нужными документами, и я ему их отдам".

В 1903 году Гоцинский побывал в Турции. Прожил там несколько месяцев, знакомился с духовной и светской литературой, писал стихи. По возвращении в Дагестан преподавал в духовных школах (мектебах) округа.

До революции Нажмудин Гоцинский приобрел большой авторитет среди духовенства и жителей Нагорного Дагестана и Чечни. Он занимался миротворческой деятельностью, налаживал взаимоотношения между жителями Аварского и Андийского округов и Чечни. Когда в начале 1917 года обострились их отношения из-за земли, передвижения населения Нагорного Дагестана по территории Чечни с целью приобретения хлеба и т. д., - Гоцинский участвовал в урегулировании конфликта.

Февральскую революцию Н. Гоцинский воспринял одобрительно. 9 марта 1917 года в г. Темир-Хан-Шуре был созван Временный Дагестанский Областной исполнительный комитет в поддержку Временного правительства. В его состав вошли представители различных слоев и течений, в том числе мусульманского духовенства. Среди них был и ученый-арабист Нажмудин Гоцинский.

Победу Февральской революции и предоставление народам России, в том числе и Кавказа, демократических свобод представители духовенства Дагестана и его лидеры решили использовать для образования на Северном Кавказе теократического государства (имамата).

Мы говорим о Гоцинском. Но за ним выстроилась длиннющая очередь: Нухбек Тарковский, Гайдар Баммат, Даниял Апашев, Рашидхан Капланов, Кайтмас Алиханов, Зубаир Темирханов, Тапа Чермоев, Пшемахо Коцев, Михаил Халилов и многие другие. Это были высокообразованные горцы, некоторые с европейским образованием. Многие из них восторженно приняли победу Февральской революции. Они хотели счастья своему народу, своему краю. Да, они были богатыми людьми, и этот факт являлся одним из основных доводов для нападок на них большевиков. Но ведь и народный герой Махач Дахадаев был далеко не бедным человеком (владел кинжальным заводом, имел прекрасное образование и богатую тещу), а Уллубий Буйнакский - чуть ли не потомственным дворянином.

В мае 1917 года на 1-м съезде горских народов Кавказа во Владикавказе, основной целью которого являлось провозглашение объединенной Горской независимой республики, Гоцинский единогласно избирается муфтием, председателем правления Горского Духовного управления.

В августе 17-го в селении Анди состоялся 2-й съезд горских народов Кавказа, где Гоцинский единогласно был избран имамом Дагестана и Чечни. В съезде принимали участие представители народов Северного Кавказа, Азербайджана, Грузии, Украины, казачьих войск, что было несравнимо больше, чем при выборах предыдущих имамов - Гази Мухаммада, Гамзат Бека, Шамиля, Мухаммада Хаджи. Легитимность и представительность съезда была несомненной. Этот факт подтвердили и делегаты, не успевшие доехать до Анди и остановившиеся в Ведено.

После избрания Гоцинского имамом он обратился к народам Кавказа: "Остерегайтесь преступлений, запрещенных Аллахом: убийства, воровства, разбоя, грабежа. Подчиняйтесь своим алимам, соберите войска, способные охранять свободу и шариат. Дайте свободу вероисповедания всем христианам и другим иноверцам и не причиняйте вреда русским войскам, давшим нам эту свободу".

Эти слова, произнесенные в сентябре 1917 года, актуально звучат и сегодня. Гоцинский с уважением относился ко всем конфессиям в Дагестане, считал неправильным плохое отношение мусульман к русским войскам, к русскому населению Дагестана. Именно это не позволило ему враждебно отнестись к деникинской оккупации Чечни и Дагестана.

Но Октябрьский переворот и установление в России власти большевиков вызвали негодование имама.

В марте 1919 года был сформирован новый состав правительства Горской Республики во главе с Пшемахо Коцевым. В его состав вошел Нажмудин Гоцинский в должности главноуправляющего шариатскими делами. В апреле 1919 года решением Союзного Совета (Парламента) Горской Республики Гоцинский как глава ведомства шариатских дел правительства был включен в состав делегации для ведения переговоров с Добровольческой армией Деникина. После роспуска правительства Горской Республики и прихода к власти генерала М. Халилова Гоцинский перешел в оппозицию.

В 1920-1921 годах Нажмудин Гоцинский возглавил повстанческое движение народов Нагорного Дагестана против Советской власти. После подавления этого движения Красной армией и окончательного установления Советской власти в Дагестане в мае 1921 года он был объявлен врагом трудящихся и скрывался на территории Дагестана и Чечни.

В 1925 году имам был арестован и по постановлению тройки ПП ОГПУ Северо-Кавказского края приговорен к высшей мере наказания.

Судьба уготовила печальный конец семье и родственникам Нажмудина Гоцинского. По приговору Советской власти были расстреляны его 16-летний сын, две дочери и другие родственники.

В нашей исторической литературе до сих пор нет достоверной и объективной оценки жизни и деятельности Нажмудина Гоцинского. По свидетельству современников, имам Гоцинский был популярным духовным и политическим лидером горцев, ученым, оратором, поэтом. Его стихотворные произведения - уникальный образец поэтического слога и литературный памятник дагестанской поэзии. Известный востоковед академик И. Ю. Крачковский давал высокую оценку его произведениям, которые были в разное время изданы в Сирии, Турции и распространялись на Кавказе.

Безусловно, отношение Н. Гоцинского к Советской власти, большевикам, их идеям и сторонникам было жестким, поскольку он считал их противоречащими основным канонам мусульманской религии, мусульманского права и другим человеческим ценностям.

Вместе с тем Гоцинский не был сторонником князей и беков, особенно в земельных вопросах. Он не был сторонником и вооруженных конфликтов, а утверждения его противников, что Гоцинский стал контрреволюционером ради сохранения своего имущества, не имеют под собой почвы. Тот факт, что в дни мусульманских праздников имам резал баранов из своего стада и раздавал мясо бедному населению, говорит о его доброте и приверженности религии.

Сегодня нам, потомкам славной истории Дагестана, необходимо вызволить из небытия эту своеобразную, талантливую и трагическую личность.