კონსტანტინე შერვაშიძის შთამომავალთა კვალზე

კონსტანტინე შერვაშიძის შთამომავალთა კვალზე 

"მზად ვარ მაქვს ყველაფერი გადავცე ტფილისის და სოხუმის მუზეუმებს" //ა.კ.შერვაშიძე//.
,,всё, что имею готов отдать для музеев в Тифлисе и Сухуми".

აფხაზეთის უკანასკნელი მთავარი მიხელის ძმა  კონსტანტინე შერვაშიძე იყო ქართველი თავადაზნაურობის 1832 წლის შეთქმულების მონაწილე. ის დაიჭირეს ,გაასახლეს რუსეთში და აუკრძალეს კავკასიაზე ფიქრიც!

ფრანგ მანდილოსანზე დაქორწინებულ კონსტანტინეს გაუჩნდა ვაჟი ალექსანდრე, რომანოვების რუსეთის ერთ-ერთი ყველაზე სახელგანთქმული მხატვარი რომელმაც პრინციპულად უარი თქვა მისთვის შეთავაზებულ სამხედრო სამსახურზე //არ უნდოდა კავკასიის დამაქცევარი რომანოვების სამხედრო სამსახურში დგომა.//

ალექსანდრე შერვაშიძე გახლავთ აფხაზეთის უკანასკნელი მთავრის მიხეილის ძმის კონსტანტინეს შვილი. იგი დაიბადა 1868 წელს. საშუალო განათლება კიევის რეალურ სასწავლებელში მიიღო. 1891 წლიდან სწავლობდა მოსკოვის ფერწერის, ძერწევისა და ხუროთმოძღვრების სასწავლებელში. 1895 წელს ალექსანდრე შერვაშიძე, როგორც მხატვარი, თავის პროფესიას ხვეწდა პარიზში პროფესორ ფერნანდ კორმონის აკადემიაში. დედით ფრანგ  შერვაშიძეს არ გასჭირვებია თავისი დიდი სამეგებროს შექმნა ხელოვნებნის მექაში, რომელთა შორის პეტერბურგელი მხატვრებიც იყვნენ.


შერვაშიძე, ბორისოვ-მუსატოვი, ობერი, ბენუა, ლანსერე 1899 წელს გრაბართან და სეროვთან ერთად დაბრუნდნენ პეტერბურგში და წარმატებით მონაწილეობდნენ გამოფენებში. თავად ალექსანდრე ერთი წუთითაც არ ივიწყებდა, რომ იგი საქართველოდან იყო. რუსეთის იმპერიის დედაქალაქში მოძებნა და დაუახლოვდა თავის თანამემამულეებს. თავისი შემოქმედებით აქტიურად ჩაერთო პეტერბურგელ ქართველთა კულტურულ ცხოვრებაში. ქართული ყოფის ცოცხალი სურათებით წარმოადგენდა რუს ინტელიგეციასთან ტრადიციადქცეულ ქართველთა შეხვედრა-საღამოებს.

  პეტერბურგში, მოსკოვსა და პარიზში  პროფესიონალ მხატვრად ჩამოყალიბებული ალექსანდრე შერვაშიძე იმთავითვე მოექცა ბორისოვ-მურატოვის, ბენუას, ლანსერესა და სხვა ცნობილ მხატვართა ორბიტაზე. სხვადასხვა გამოფენებში აქტიური მონაწილეობის შემდეგ 1906 წლიდან პეტერბურგის საიმპერატორო ოპერის თეატრის დეკორატორმა ალექსანდრე შერვაშიძემ იმპერიის დედაქალაქის სხვა თეატრებშიც გააფორმა სპექტაკლები, ოპერები, დრამები, კომედიები, რომელთაგან ყველზე დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდა ,,ტრისტანი და იზოლდა", ,,ფაუსტი", ,,ჰამლეტი" და სხვა. იქნებ ამიტომაც იგი თავიდანვე აღიარეს თეატრალური სამყაროს უნიჭიერეს დეკორატორად და უმნიშვნელოვანეს საიუბილეო სპექტაკლებისა და გამოფენების გაფორმებას მას უკვეთავდნენ.

 ალექსანდრე შერვაშიძე, როგორც პარიზელ მხატვართა კომიტეტის `მონპარნასის~ წევრი, პერიოდულად მიემგზავრებოდა პარიზში. 1904-1905 და 1911-1912 წლებში იგი მონაწილეობდა მხატვართა გამოფენებში და ამასთან ერთად პეტერბურგის ჟურნალ-გაზეთებში ბეჭდავდა საინტერესო სტატიებს პარიზში რუსი მხატვრების გამოფენების შესახებ, გამოკვლევებს ფრანგული ხელოვნების ისტორიის საკითხებზე. ასეთებია, მაგალითად: `შემოდგომის სალონი~, წერილი ფრანგი მხატვრის ჟორჟ სერას შესახებ, მოზრდილი გამოკვლევა `ფრანგული ფერწერა ასი წლის მანძილზე~ და სხვ. ყოველ მათგანში აშკარად ჩანს მხატვრობაში კარგად გათვითცნობიერებული და დიდი განათლების მქონე ადამიანი. თვითონაც იშვიათი ცოდნითა და ოსტატობით ჰქმნიდა ფერწერულ ტილოებს, მაგრამ მის ნაწარმოებთა შორის უფრო მეტ ყურადღებას იპყრობს ფანქრით შესრულებული პორტრეტები.

მიუხედავად იმისა, რომ ალექსანდრე შერვაშიძემ სიცოცხლის უმეტესი ნაწილი საქართველოს გარეთ გაატარა, ნათესავებთან კავშირი არ გაუწყვეტია. იგი ძალიან დაახლოებული იყო პეტერბურგში მცხოვრებ შერვაშიძეებთან და დადიანებთან. 900-იანი წლების დასაწყისში პარიზში მასთან წლობით ცხოვრობდნენ მისი ნათესავები – ბათუმელი ნაკაშიძეები, რომლებთანაც ურთიერთობას მხატვარი შემდეგშიც აგრძელებდა. მაგრამ ყველაზე გულთბილი ურთიერთობა და სიყვარული ჰქონდა თავის სოხუმელ ძმასთან ვლადიმერთან და ბიძაშვილთან _ აფხაზეთის უკანასკნელი მთავრის ვაჟთან პოეტსა და  საზოგადო მოღვაწე გიორგი შერვაშიძესთან. სწორედ 1918 წელს გიორგი შერვაშიძის გარდაცვალებით გამოწვეულმა მწუხარებამ მიყუჩებული მშობლიური გრძნობები გაუღვიძა და სოხუმში მამა-პაპურ კერაზე დააბრუნა. 

ცდილობდა ჩართულიყო დამოუკიდებელი საქართველოს კულტურულ ცხოვრებაში, სოხუმში გახსნა კიდეც სამხატვრო სტუდია, თბილისელ მხატვრებშიც გაერია, მაგრამ მოულოდნელად პარიზიდან მიღებულმა მიწვევამ გეგმები შეუცვალა. ცნობილმა თეატრალურმა მოღვაწემ და ანტერპრენიორმა დიაგილევმა შერვაშიძეს ჩააბარა ევროპაში ყველა რუსული საოპერო და საბალეტო სპექტაკლის გაფორმება. ჩვენი თანამემამულე 1920 წლიდან დამკვიდრდა პარიზში, საიდანაც იგი სპექტაკლების გასაფორმებლად პერიოდულად მიემგზავრებოდა ლონდონში, ბრიუსელსა და მადრიდში. იმდროინდელი პრესა ამ მხრივ განსაკუთრებით გამოარჩევდა ჩაიკოვსკის ბალეტს `გედების ტბა~, ასევე `ღამე სორენტოში~, `პროვინციელი  ქალის~ დადგმებს, ტურგენევისა და ჩეხოვის მიხედვით რუსულ კლასიკურ დრამატულ რეპერტუარს და სხვ. საყურადღებოა ისიც, რომ ალექსანდრე შერვაშიძე რუსული ხალხური ზღაპრებისა და სიმღერებისათვის ხატავდა ილუსტრაციებს. 1946 წელს ალექსანდრე შერვაშიძემ ცნობილი ბალეტმეისტერის ლიფარის მიერ მონტე-კარლოში დადგმული ბალეტისათვის `შოთა რუსთაველი~ შექმნა დეკორაციები.

ჩვენი თანამემამულე მხატვარ-დეკორტორის დიდი შემოქმედება ღირსეულად იყო დაფასებული მის თანამედროვეობაში და ევროპის სხვადასხვა ენაზე გამოსულ ჟურნალ-გაზეთებში გამოქვეყნებულ სტატიებსა და წიგნებად ქცეულ მემუარულ ლიტერატურაში დიდი ყურადღება ეთმობა მის ღვაწლს.ევროპის სახელგანთქმული თეატრების მუზეუმებში დაცულია მისი ნახატები, დეკორაციები.

ალექსანდრე შერვაშიძეს, როგორც მხატვარს, თეატრალურ მოღვაწესა და გულთბილ ადამიანს ხშირად იხსენებდნენ მის სამშობლოში .ჟურნალ `დროშაში~ გამოქვეყნებული ასეთი პუბლიკაციის შემდეგ იგი 91 წლის ასაკში კანიდან სწერდა: `მადლობელი ვარ იმისათვის, რომ ჩემი თანამემამულეები არ მივიწყებენ. მზად ვარ მთელი ჩემი სულიერი სიმდიდრე მხატვრობა სამშობლოში გადმოვაგზავნო... მოვიკითხავ სიყვარულით ყველას~. მართლაც 1958 წელს საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმმა მისგან საჩუქრად მიიღო მხატვრის ეს სულიერი განძი _ 500-მდე ნახატი და პირადი არქივი მხატვრის მთელი `სამზარეულოთი~. აქ იყო ნამუშევრები დაწყებული სცენის მუშა-ნახაზებისა და ეკონომიკური გაანგარიშებებიდან _ დასრულებულ, სრულყოფილ მხატვრულ ნაწარმოებებამდე. ასევე აქვე იყო მხატვერის მიმოწერა ხელოვნების სახელმოხვეჭილ მოღვაწეებთან, აფიშები, რეკლამები, რომელიც მდიდარ მასალას წარმოადგენს თეატრალური დეკორაციული ხელოვნებისათვის. `...ეს ამანათები ჩემი ხელით შევკარი~, _ წერდა ღვაწლმოსილი თანამემამულე მხატვარი. ამ დიდი განძის ჩუქებისა და გულთბილი სიტყვების შემდეგ მხცოვანმა მხატვარ-დეკორატორმა კიდევ 10 წელი იცოცხლა და საუკუნეს გადაცილებული აღესრულა ნიცაში. დაკრძალულია იქვე.

1906-1918 წლებში იყო რუსეთის საიმპერატორო თეატრების დეკორატორ-შემსრულებელი და მხატვარი-დამდგმელი. აფორმებდა სერგეი დიაგილევის სენსაციურ რუსულ საღამოებს ევროპაში.

სხვათა შორის არ დავიწყებია საქართველო და გააფორმა არტურ ონეგერის ბალეტი შოთა რუსთაველის თემებზე. ამ ბალეტის რეპეტიციებს ნაცისტების მიერ ოკუპირებულ პარიზში ატარებდა სახელგანთქმული სერჟ ლიფარი.

1906 წლის ბოლოს პეტერბურგში გამოჩნდა ახალი მხატვარი. ეს იყო ყოფილი აფხაზეთის სამთავროს მთავართა შთამომავალი ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე. 

პეტერბურგის შემოქნედებით წრეებში ის ცნობილი იყო არა ამით არამედ ნიჭით რომელიც მან სრულყო პარიზში.  

პარიზში ა.შერვაშიძე დაუახლოვდა ი.გრაბარს,ა.ბენუას,ვ.ბორისოვ-მუსატოვს,ა.სეროვს,მ.ვოლოშინს და სხვა მხატვრებს.მათთან მეგობრობას ის შემდეგშიც განაგძობდა. 

ა.შერვაშიძე შევიდა მხატვართა წრეში "მონპარნასი" და მან დაიწყო გამოფენებში მონაწილეობის მიღება. მან საყოველთაო ყურადღება მიიპყრო პარიზში სერგეი დიაგილევის მიერ მოწყობილ რუს მხატვართა პირველ გამოფენაზე  სადაც გამოფინა ავტოპორტრეტი.

ა. შერვაშიძემ პეტერბურგშიც სწრაფად  ნახა საინტერესო საქმე. ის გახდა პეტერბურგის საიმპერატორო თეატრების სცენოგრაფი. პირველი წარმატება მას წილად ხვდა მარიას თეატრში ჰუნოს ოპერა "ფაუსტისთვის" დეკორაციების ესკიზების შესრულების შემდეგ.

ის გახდა მხატვართა გაერთიანება "მირ ისკუსსტვას" წევრი და ამ გაერთიანების გამოფენებზე გაიტანა ეს ესკიზები როგორც დამოუკიდებელი ნაწარმოებები.

შემდეგ ის მუშაობდა ვაგნერის ოპერაზე "ტრისტანი და იზოლდა" და გააფორმა ვსევოლოდ მეიერხოლდის დადგმა  "მასხარა ტანტრისი". ორივე წარმოდგენამ დიდი კამათები გამოიწვია პრესაში და თეატრალურ წრეებში. გაზეთი "ობოზრენიე"  წერდა:  "დადგმა საერთო ჯამში გამოუვიდათ ბატონებს მეიერხოლდს და თავად შერვაშიძეს. უკანასკნელმა შექმნა ბრწყინვალე დეკორაციები და კოსტუმები. ესაა კიდევ ერთი მოწმობა იმისა თუ რა სიმკაცრე და სილამაზე შეაქვთ ნამდვილ მხატვრებს დადგმებში..."

ა. შერვაშიძემ მალე გაითქვა სახელი როგორც მხატვარმა და დადგა რუსეთის სცენის გამოჩენილი ოსტატებისა და მხატვრების გვერდით. 

ა.შერვაშიძემ 40 წელზე მეტ ხანს იმუშავა პეტერბურგის თეატრებში სადაც გააფორმა 40-ზე მეტი წარმატებული სპექტაკლი.

ალექსანდრე შერვაშიძე იყო არაჩვეულებრივი პიროვნება. გონებამახვილი, მაგრამ საკმაოდ მოკრძალებული პიროვნება ის იოლად უახლოვდებოდა ადამიანებს. 

"აფხაზ მეფეთა შთამომავალი თავადი ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე  არის განხორციელება იმ აღმოსავლური რაინდული კეთილშობილებისა რომელიც ჩვენს დროში იქცა თითქმის ზღაპრულ იშვიათობად", - წერდა მოგვიანებით მასზე ასევე ცნობილი რეჟისორი,დრამატურგი და რუსული თეატრის ისტორიკოსი ნიკოლაი ევრეინოვი.

ალექსანდრე შერვაშიძე არ გაურბოდა საქველმოქმედო საღამოებს და აუქციონებს.მეტიც, 1812 წლის სამამული ომის ასი წლისთავისთვის მიძღვნილი იუბილეს ორგანიზებისთვის ის დააჯილდოვეს მედლით. 

ალექსანდრე შერვაშიძით გარკვეულად დაინტერესბულები იყვნენ პეტერბურგის წარჩინებული მანდილოსნებიც მისი ესკიზების მიხედვით შეკერილი ტანისამოსით ჩნდებოდნენ საზოგადოებაში პეტერბურგელი ბალერინები მ.კშესინსკაია,ტ.კარსავინა,ვ.ფოკინა და სხვ.  

1918 წლის შუა ხანებში ალექსანდრე შერვაშიძე დაბრუნდა აფხაზეთში საიდანაც გააძევეს მამამისი 1832 წლის ქართველი თავადაზნაურობის შეთქმულებაში მონაწილეობის გამო. მოკლე ხანში მან სოხუმში ფახსნა სამხატვრო სკოლა სადაც ასწავლიდა ხატვას. შექმნა თეატრალური კურსები ახალგაზრდობისთვის,დრამატულ თეატრში დადგა რამოდენიმე წარმოდგენა,მაგრამ რთული დრო იყო, მან ვერ გაძლო და წავიდა. 

მან თავშესაფარი ნახა თავის მეგობართან მაქსიმილიან ვოლოშინთან კოკტებელში. 

მან ისარგებლა სერგეი დიაგილევის მიწვევით და იქიდან წავიდა ევროპაში რუსული ბალეტის წარმოდგენებში მონაწილეობის მისაღებად. დიდი
დატვირთვის მიუხედავად ის თანამშრომლობდა სხვა თეატრალურ ჯგუფებთანაც //ჯ.ბალანჩინის ჯგუფი, ლონდონი,1926, ს,ლიფართან პარიზში 1932 წელს, მ. ფოკინთამ,1940 წელს მას ჰქონდა ტურნე ამერიკაში.და სხვ.//

მეოცე საუკუნის დასაწყისში ა.შერვაშიძე დაინტერესდა სახვითი ხელოვნების თეორიით. მან დაწერა წიგნები  "ფრანგული ფერწერის სი წელი", "ინდივიდუალიზმი და ტრადიცია", რომლებშიც ეკამათებოდა ვ.სტასოვს და ა.ბენუას ხელოვნების თანამედროვე პრობლემებზე. მან დაწერა გამოკვლევები "სეზანი". "ვან გოგი","ალეკსანდრ ბენუა", "რუსული მხატვრობის გამოფენა პარიზში". ამ გამოკვლევებში ის ამტკიცებდა რომ  ყოველ მხატვარს აქვს თავისი სტილის თავისუფლად შერჩევის უფლება გაბატონებული მიმართულებების მიუხედავად. 

სადაც არ უნდა ყოფილიყო ალექსანდრე შერვაშიძე მას არ ავიწყდებოდა სამშობლო. 1958 წელს მან საბჭოთა კავშირს აჩუქა დაახლოებით 500 თავისი ნაწარმოები და პირადი არქივი,

101 წლის ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე გარდაიცვალა მონტე-კარლოში მოხუცთა თავშესაფარში 1968 წლის 17 აგვისტოს. 

1985 წლის 12 მაისს ის გადაასვენეს საქართველოში, სოხუმში. 

2011 წელს სტავროპოლში გამოსცეს დემოსფენ ზაიცევის მიერ შედგენილი წიგნი
"რუსუდან ალექსანდრეს ასული შერვაშიძე-ჩაჩბა. წერილები,ნარკვევები,მიმოხილვები".

Демосфен Зайцев (составитель)
Шервашидзе - Чачба Русудана Александровна.
Статьи, очерки, обзор
Ставрополь, 2011

პირველ აფხაზ პროფესიონალ მხატვარზე, თავადზე ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძეზე უკვე საკმაოდ ბევრია დაწერილი. მხატვრის გამოფენები ბიჭვინთაში,მოსკოვში,სოხუმში სავსე იყო ინფორმაციით თავისი ცხოვრების ხელოვნებისთვის მიმძღვნელი მხატვრის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის შესახებ.

მას შემდეგ რაც ცნობილი გახდა რომ ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე ცოცხალია და სრულიად მარტო ცხოვრობს საფრანგეთში გაიბა მიწერ-მოწერა მასა და აფხაზეთში მცხოვრებ მის ქალიშვილ რუსუდან ალექსანდრეს ასულ შერვაშიძე-ჩაჩბას შორის. 

ამ კორესპონდენციიდან ცნობილი გახდა მხატვრის საზღვარგარეთ ცხოვრების ფაქტები და მის მიერ საქართველოსთვის და აფხაზეთისთვის ნაჩუქარი მისი დაახლოებით 500 ნაწარმოები  საფუძვლად დაედო რუსუდან ალექსანდრეს ასულის აქტიურ მოღვაწეობას ა.კ.შერვაშიძის შემოქმედებითი მემკვიდრეობის პოპულარიზაციისთვის. 

რუსუდან ალექსანდრეს ასული წერს წერილებს გაზეთებში და ჟურნალებში,ახდენს საარქივო მასალების სისტემატიზაციას.აფხაზეთის სურათების გალერეისთვის იძენს მხატვრის სურათებს. 

დიდი ძალ-ღონე მოახმარა მან მამას სამშობლოში,აფხაზეთში გადასვლის ორგანიზაციას.

რუსუდან ალექსანდრეს ასულის გარდაცვალების შემდეგ დარჩენილი საქაღალდეების, რვეულების, წერილების, ფოტოების და სხვა მასალების გარჩევისას  ხედავთ იმას თუ როგორ უყვარს ქალიშვილს თავისი მამა, რა პატივს სცემს მას. ხედავთ რომ ქალიშვილს სურს გამოჩენილი აფხაზი ფერმწერის,გრაფიკოსის,სცენარისტის და მხატვრული კრიტიკოსი ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძის ცხოვრებასთან და მოღვაწეობასთან დაკავშირებული მასალების გაცნობა ადამიანებისთვის.

ეს კრებული შედგენილია დედაჩემის-რუსუდან ალექსანდრეს ასული შერვაშიძე-ჩაჩბას გამოქვეყნებული და გამოუქვეყნებელი წერილებისგან და ნარკვევებისგან.

ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძის შვილიშვილი დემოსფენ ზაიცევი.

რუსუდან ალექსანდრეს ასული 

შერვაშიძე

რუსუდან ალექსანდრეს ასული შერვაშიძის მოკლე ბიოგრაფია:

დაიბადა 1911 წლის 18 მარტს პარიზში, მეჩნიკოვის კლინიკაში.

მისი მშობლები: დედა-შერვაშიძე//პადალკა// ეკატერინე ვასილის ასული//1876-1955//,ძირეული მოსკოველი,ადრე დაობლდა,იზრდებოდა მამონტოვების ოჯახში და დაამთავრა პარიზის უნივერსიტეტი სორბონას მათემატიკური ფაკულტეტი;

მამა:მხატვარი,თავადი ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე//1867-1968//.

               

აი აი რას წერს რუსუდან ალექსანდრეს ასული ნარკვევში თავისი ძმა კონსტანტინეს შესახებ:

«   "   1916 წლამდე ვცხოვრობდით პეტერბურგში. მამა მუშაობდა პეტერბურგის საიმპერატორო თეატრების დეკორატორად. მას ჰქონდა თავის სახელოსნო და ჩვენ,ბავშვებს ხანდახან გვაძლევდნენ იქ მისვლის უფლებას. ჩემი ძმის ჯანმრთელობა სუსტი იყო და დედა ექიმთა რჩევით ჩვენთან ერთად წავიდა ფეოდოსიაში.

«… 1916 წელს მე ჩემი შვილიკოები ტუსია//კონსტანტინეს შინაური სახელი// და შენ გაგაგზავნეთ ფეოდოსიაში,პატარა ქალაქში სადაც მე დავიბადეя…» – იხსენებდა მამა 1958 წელს ჩემთვის მოწერილ წერილში.

ჩვენ მამას ვხვდებოდით კოკტებელში სადაც ის ნ.ი.ბუტკოვსკაიასთან ერთად ჩადიოდა თავის მეგობარ მ.ა.ვოლოშინთან. ის ჩვენ გვნახულობდა ფეოდოსიაშიც,სადაც ის აფორმებდა საბავშვო სპექტაკლებს,კითხულობდა ლექციებს მხატვრების შესახებ და ჩვენ გვითმობდა დიდ დროს. ჩვენ ვბანაობდით ზღვაში,მამა გვასწავლიდა ცურვას //არც უშედეგოდ//, გვიყვებოდა მუდამ კეთილ და უსასრულო ზღაპრებს. 

და,რა თქმა უნდა,მამა ხატავდა-იყო შესანიშნავი სააღდგომო კვერცხები, უბრალოდ ნახატები ზღაპრებისთვის,კვეთდა პატარა "ხანჯლებს",მოხატავდა ხოლმე მათ,აკეთებდა შვილდს და ისრებს. ჩვენ "ვომობდით". ეს იყო ჩვენი ბავშვობის უბედნიერესი დღეები.

შემდეგ იყო ყირიმში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების მძიმე წლები.

ყველაფერი იყო... გერმანელ ოკუპანტთა მკაცრი რეჟიმი,ანტანტას ინტერვენტები, დენიკინის თეთრგვარდიული არმია..."

1920 წელს  ალექსანდრე შერვაშიძე ს.პ.დიაგილევის მიწვევით წავიდა ლონდონდონში საზღვარგარეთ გასტროლებზე მყოფი "რუსული ბალეტების" დეკორატორად სამუშაოდ.  ნ.ნ. ევრეინოვი ამაზე წერდა მაქსიმილიან ვოლოშინს 1924 წლის 10 ივლისს: 

"ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე საქართველოდან გაექცა მისი მეგობარი აფხაზების შემავიწროებელ მენშევიკებს,თანაც მას ბათუმში ახლდა ავხაზეთის სახალხო კომისართა საბჭოს თავმჯდომარე, თვით ამხანაგი ლაკობა..." //ესე იგი ალექსანდრე შერვაშიძე აფხაზეთიდან გააგდო მისი აფხაზი ნათესავი არზაყან ემუხვარის ერთ-ერთმა მკვლელმა,სტალინის და სერგო ორჯონიკიძის თანამებრძოლმა ნესტორ ლაკობამ, გ.მ.//.

მალე შეწყდა დახმარება რომელსაც მამა აგზავნიდა მოხერხებული შემთხვევისას კოკტებელში მცხოვრები მაქსიმილიან ვოლოშინის მეშვეობით.

ცხოვრება დამძიმდა,რასაც დაემატა კონსტანტინეს და რუსუდანის ავადმყოფობა დიფტერიით. ბავშვებმა მძიმედ გადაიტანეს ავადმყოფობა,მაგრამ გადარჩნენ. 

ცოტა ხნის შემდეგ რუსუდან ალექსანდრეს ასულის დედამ დაიწყო მუშაობა სკოლის გამგედ,მიიღო ბინაც. ცხოვრება თანდათანობით გაიოლდა.

მაგრამ 1924 წელს მოვიდა ახალი უბედურება, რუსუდან ალექსანდრეს ასულის დედა დააპატიმრეს. დედას მდგომარეობის შემსუბუქების შესახებ ბავშვების თხოვნის შემდეგ  ციხეში 3 თვით ყოფნის შემდეგ გადაწყვეტილება ეკატერინა ვასილიევნას 3 წლით ვოლოგდაში ეტაპით გადასახლების შესახებ შეცვალეს ბავშვებთან ერთად თავისუფალი მგზავრობით. 

დაიწყო გადასახლებულთა უსახსრო, მძიმე ცხოვრება ვოლოგდაში. ისინი გადაარჩინა ადამიანთა სიკეთემ და ეკატერინა ვასილიევნა შერვაშიძის დაუღალავმა ბრძოლამ სიცოცხლისთვის. რამოდენიმე ხნის შემდეგ მან მიიღო საშუალო სკოლაში ფიზიკის მასწავლებლის ადგილი.

გადასახლების ვადის გასვლის შემდეგ მოულოდნელად დაუმატეს ორი წელი.  

უკვე ამ წლებში გამოჩნდა პატარა რუსუდანის სიმამაცე და ხასიათის სიმტკიცე. მან ისწავლა საჭმლის კეთება,ღვეზელების ცხობა, სახლის მეურნეობის გაძღოლა.

მან 1928 წელს დაამთავრა ვოლოგდას საშუალო სკოლა. ის ოცნებობდა არქიტექტურის ფაკულტეტზე შესვლაზე,მაგრამ ანკეტაში იყო გრაფა "წარმოშობა" და ოცნება განუხორციელებელი დარჩა. 

1929 წელს მან გაიარა მხაზველთა კურსები ვოლოგდას რკინიგზის სახელოსნოებთან.

ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძის უმცროსი ძმა ვლადიმერ კონსტანტინეს ძე შერვაშიძის შუამდგომლობით აფხაზეთის მთავრობამ 1929 წელს გამოყო ა.კ.შერვაშიძის ოჯახის აფხაზეთში,ოჩამჩირეში გადასახლებისთვის საჭირო სახსრები.

ეკატერინა ვასილიევნამ დაიწყო მუშაობა ოჩამჩირის საშუალო სკოლაში,რუსუდანი კი მუშაობდა მხაზველად შავი ზღვის რკინიგზის  გაერთიანებულ სამშენებლო უბანში.

1931 წელს რუსუდან ალექსანდრეს ასული შერვაშიძე დაოჯახდა. მისი მეუღლე იყო ეროვნებით ბერძენი ინჟინერ-მშენებელი სტავრო დემოსთენეს ძე პილიდი. 1932 წელს ის გააგზავნეს კელასურის რკინიგზის ხიდის ასაშენებლად. რუსუდან ალექსანდრეს ასულმა მიატოვა სამუშაო და გაჰყვა მას. 

1933 წლიდან ოჯახი ცხოვრობს სოხუმში.

1934 წელს გაჩნდა ვაჟიშვილი დემოსთენე. 

მთელი ამ წლების მანძილზე რუსუდან ალექსანდრეს ასულს მიმოწერა ჰქონდა საზღვარგარეთ მცხოვრებ მამასთან. ეს რა თქმა უნდა არ მოსწონდა ნკვდს,რუსუდანს ავიწროებდნენ და მას უხდებოდა სამსახურის ხშირად გამოცვლა. ამან გამოიწვია რუსუდანის და მამამისის ურთიერთობათა შეწყვეტა.

1938 წელს კი გაუგებარი მიზეზების გამო რეპრესირებული იქნა მისი ძმა, კონსტანტინე ალექსანდრეს ძე შერვაშიძე. ოჯახი დაიშალა.  

ამან ცუდად იმოქმედა რუსუდანის და დედამისის ჯანმრთელობაზე. 

რუსუდან ალექსანდრე შერვაშიძე იყო ხალხის მტრად გამოცხადებული ადამიანის ძმა და ემიგრანტის ქალიშვილი. ამიტომ მას გაუფუჭდა ურთიერთობები ირგვლივ მყოფებთან.

მეორე მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ რუსუდან ალექსანდრეს ასული მიშაობდა შავი ზღვის რკინიგზის მშენებლობის სამმართველოში. ის მონაწილეობდა მოხალისე სანიტართა მძიმე შრომაში,იღებდა და პუნქტებში ანაწილებდა დაჭრილებს პირველადი სანიტარული დამუშავების გარეშე. ეს დაჭრილები სოხუმში სევასტოპოლიდან ჩაჰყავდათ ზღვით.

მძიმე ომის შემდგომ წლებს,შიმშილს,ზრუნვას შვილზე და დედაზე,ბერძნების გასახლებას, არ გაუტეხია რუსუდან ალექსანდრეს ასულის ხასიათი. ის ისევ იყო კეთილი,მას ისევ უყვარდა ადამიანები. 

1949 წელს რუსუდან ალექსანდრეს ასული შერვაშიძე ცოლად გაჰყვა შორეული ნაოსნობის კაპიტან კუზმა ალეკსეევიჩ ზაიცევს და გადავიდა იზმაილში//უკრაინა//.  

კუზმა ალეკსეევიჩ ზაიცევი გარდაიცვალა 1951 წელს. 

მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ რუსუდან ალექსანდრეს ასულ შერვაშიძეს ისევ ავიწროებენ,დაათრევენ კგბში, ემუქრებიან.

1953 წელს ვაჟიშვილის ლენინგრადში სასწავლებლად წასვლის შემდეგ რუსუდან ალექსანდრეს ასული თავის მოხუც დედასთან ერთად დაბრუნდა სოხუმში.

ეკატერინა ვასილის ასული შერვაშიძე, რუსუდანის დედა,გარდაიცვალა 1955 წლის ნოემბერში.

1956 წელს კი მოვიდა სასიხარულო ამბავი იმის შესახებ რომ ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე ცოცხალია. ისევ გაიბა მიმოწერა. და რუსუდან ალექსანდრეს ასული შერვაშიძე  ყველაფერს აკეთებდა მისი მარტოსული მამის შორეული საფრანგეთიდან სოხუმში გადასაყვანად.

წლების მანძილზე მისი ყველა მცდელობა წარუმატებელი იყო.

მხოლოდ 1968 წელს შესძლო რუსუდან ალექსანდრეს ასულმა შერვაშიძემ საფრანგეთში წასვლა ამდენი ხნის უნახავი მამის სანახავად.

მაგრამ მას ელოდა ბედის კიდევ ერთი დარტყმა. ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე დაკრძალეს რამოდენიმე დღით ადრე მისი ქალიშვილის ჩასვლამდე.

ისევ ფაციფუცი,ზრუნვა,გაუთავებელი ხვეწნა-მუდარა, შეხვედრები, წერილები, მოგზაურობა მამის მხატვრული მემკვიდრეობის გამოსავლენად და დასაცავად. 

აფხაზეთის სახელმწიფო მუზეუმში მუშაობისას რუსუდან ალექსანდრეს ასული უსასრულოდ ითხოვდა მამის ნეშტის სოხუმში გადასვენებას. 

1985 წლის მაისში 1832 წლის ქართული თავადაზნაურობის შეთქმულებაში მონაწილეობის გამო აფხაზეთიდან გაგდებული კონსტანტინე შერვაშიძის ვაჟი ალექსანდრეს ნეშტი როგორც იქნა გადმოასვენეს სოხუმში.

რუსუდან ალექსანდრეს ასული აგრძელებდა  ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძის მემკვიდრეობის პოპულარიზაციას. წერდა წერილებს და ნარკვევებს ჟურნალ-გაზეთებში. მას მიწერმოწერა ჰქონდა ლიტერატურის და ხელოვნების გამოჩენილ მოღვაწეებთან.  ის ახდენდა საარქივო მასალების სისტემატიზაციას,აქვეყნებდა ამ მასალებს და აქტიურად მონაწილეობდა აფხაზური კულტურის ახალგაზრდა წარმომადგენლების ჩამოყალიბებაში.

რუსუდან ალექსანდრეს ასული შერვაშიძე მთელი თავისი ცხოვრების საქმეს აგრძელებდა სიცოცხლის ბოლო დღეებამდე. 

95 წლის რუსუდან ალექსანდრეს ასული შერვაშიძე გარდაიცვალა სტავროპოლში  2006 წლის 2 დეკემბერს.

P.S. დედაჩემი რუსუდან ალექსანდრე შერვაშიძე-ჩაჩბას ცხოვრების აღწერის შენდეგ უნდა ვახსენო ჩემი ბებია,ეკატერინა ვასილის ასული შერვაშიძე, ალექსანდრე კონსტანტინეს ძის პირველი მეუღლე და მისი შვილების დაუმსახურებლად დავიწყებული დედა..

http://www.spbvedomosti.ru/print.htm?id=10247275@SV_Articles

Выпуск  № 241  от  21.12.2007 Долгий век рыцаря сцены Боча АДЖИНДЖАЛ, почетный председатель Санкт-Петербургского абхазского общества «Апсны» В конце 1906 года в Петербурге появился новый художник. Это был Александр Константинович Шервашидзе-Чачба, князь и внук правителя Абхазского княжества Георгия Келешбеевича Шервашидзе-Чачба, при котором Абхазия добровольно вошла в Российскую империю как автономия. Впрочем, известен был этот художник в творческих кругах более всего не своим знатным родством, а талантом, который усовершенствовал в Париже. В столице Франции Шервашидзе-Чачба близко познакомился с И. Грабарем, А. Бенуа, В. Борисовым-Мусатовым, А. Серовым, М. Волошиным и другими художниками, дружбу с которыми поддерживал и в дальнейшем. Войдя в артистический кружок «Монпарнас», стал выставляться. И на первой выставке русских художников в Париже, организованной Сергеем Дягилевым, его «Автопортрет» привлек всеобщее внимание. Естественно, что такой талантливый художник в Петербурге сразу нашел интересное дело. Он становится сценографом петербургских императорских театров. Первый успех на этом поприще приходит к Александру Константиновичу после выполнения эскизов к декорациям оперы Гуно «Фауст» в Мариинском театре. Впоследствии эти эскизы как самостоятельные произведения экспонировались на выставках художественного объединения «Мир искусства», членом которого он стал. Потом была работа над оперой Вагнера «Тристан и Изольда» в той же Мариинке и над драмой Хардта «Шут Тантрис» в Александринке, поставленной Всеволодом Мейерхольдом. Оба спектакля вызвали многочисленные споры в прессе и театральных кругах. Газета «Обозрение театров» писала: «Постановка в общем удалась гг. Мейерхольду и. кн. Шервашидзе. Последний дал великолепные декорации и костюмы. Перед нами лишнее свидетельство того, сколько строгости и красоты вносят настоящие художники в театральные постановки...». Это был не традиционный художник, а новатор. Его декорации создавали на сцене особую световоздушную среду. И вскоре имя художника встало в один ряд с выдающимися русскими мастерами сцены. Критик Л. Камышников в 1909 г. по поводу выставки в Одессе писал: «Та реформа декоративного искусства, которую произвели работы трех лучших декораторов нашего времени – К. Коровина, А. Головина и кн. Шервашидзе, вызывает вполне своевременную потребность в ознакомлении провинции с работами хотя бы одного из этих выдающихся деятелей современной сцены». За десять с лишним лет работы в петербургских театрах Александр Константинович оформил более сорока успешных спектаклей. Да и личностью он был неординарной: легко сходился с людьми, блистал остроумием, но при этом был весьма скромен. «Князь Александр Константинович Шервашидзе, потомок абхазских царей, воплощение того восточного рыцарского благородства, которое в наше время почти сказочная редкость», – писал позже известный режиссер, драматург и историк русского театра Николай Евреинов. Он не чуждался благотворительных вечеров и аукционов. И даже, например, за организацию юбилея, посвященного столетию Отечественной войны 1912 года, был награжден медалью. И у знаменитых петербургских дам был к нему определенный интерес: в элегантных костюмах, сшитых по его эскизам, выходили в свет петербургские балерины М. Кшесинская, Т. Карсавина, В. Фокина и другие. В середине 1918 года художник вернулся в Абхазию. За короткое время он открыл в Сухуми художественную школу, где преподавал рисование. Создал театральные курсы для молодежи, а в драматическом театре поставил несколько спектаклей, в том числе «Раненый в сердце» по абхазским народным мотивам. Его патриотизм и преданность абхазскому народу пришлись не по душе правящему тогда грузинскому руководству. Художник был вынужден покинуть родину. Приют он нашел у своего друга Максимилиана Волошина в Коктебеле. Оттуда, воспользовавшись приглашением Сергея Дягилева, уехал в Европу для участия в антрепризах Русского балета. Несмотря на занятость, Александр Константинович находил время сотрудничать с другими театральными труппами. В его декорациях шли «Женитьба» Н. В. Гоголя (Брюссель, театр Морэ, 1922), «Веселая смерть» Н. Н. Евреинова (Париж, театр Коломбье, 1922), «Триумф Нептуна» Г. Бернера (труппа Дж. Баланчина, Лондон, 1926), «Прометей» Л. Бетховена (постановка С. Лифаря, Париж, 1932), «Сильфиды» Ф. Шопена (постановка М. Фокина, американское турне, 1940) и другие. В начале XX века Шервашидзе-Чачба занялся теорией изобразительного искусства. Он написал книги «Сто лет французской живописи» и «Индивидуализм и традиция», в которых полемизировал с В. Стасовым и А. Бенуа о современных проблемах искусства. В таких исследованиях, как, например, «Сезанн», «Ван Гог», «Александр Бенуа», «Выставка русского художества в Париже» и другие он отстаивал право каждого художника свободно избирать свой стиль, независимо от господствующих направлений. Где бы ни находился художник, он никогда не забывал свою родину. В 1958 году он подарил Советскому Союзу около 500 работ и личный архив. Скончался Александр Константинович в Монте-Карло в доме престарелых. Это случилось 17 августа 1968 года. И был тогда художнику 101 год. Его мечта вернуться на родину осуществилась только 12 мая 1985 года. В столице Абхазии Сухуми состоялось перезахоронение останков художника. 24 декабря исполняется 140 лет со дня рождения этого замечательного человека.

Copyright (C) 2000 Издательский дом "С.-Петербургские ведомости"
191025 Санкт-Петербург, Ул. Марата 25. Телефон: +7 (812) 325-31-00 Факс: +7 (812) 764-48-40
E-mail: post@spbvedomosti.ru

всё, что имею готов отдать для музеев в Тифлисе и Сухуми».

Вскоре в Тбилиси было получено более 500 работ его для музеев Тбилиси и Сухуми. Только через несколько месяцев радостная весть об отце дошла до меня через газету «Советская Абхазия» Между нами завязалась переписка.

ალექსანდრე შერვაშიძე,ვლადიმირ როსინსკის მიერ დახატული პორტრეტი ალექსანდრე შერვაშიძე,მაქსიმილიან ვოლოშინის დედა ალექსანდრე შერვაშიძე, მაქსიმილიან ვოლოშინი ა.შერვაშიძე.მერი შევაშიძის პორტრეტი ა.შერვაშიძე, ბალერინა თამარ ტუმანოვას //თუმანიშვილის// პორტრეტი ა.შერვაშიძე,ქალი წითელ ქუდში. ალექსანდრე შერვაშიძე,სოხუმი

http://apsnyteka.narod2.ru/z/shervashidze-chachba_rusudana_aleksandrovna_stati_ocherki_obzori/index.html

Демосфен Зайцев (составитель)
Шервашидзе-Чачба Русудана Александровна.
Статьи, очерки, обзоры
Ставрополь, 2011

Демосфен Зайцев (составитель)
Шервашидзе-Чачба Русудана Александровна.
Статьи, очерки, обзоры

Ставрополь, 2011

О первом абхазском профессиональном художнике князе Александре Константиновиче Шервашидзе-Чачба написано уже достаточно много. Выставки работ художника в Пицунде, Тбилиси, Москве, Сухуме были насыщены информацией о жизни и деятельности художника, посвятившего свою жизнь искусству.

После того, как стало известно, что Александр Константинович Шервашидзе-Чачба жив и проживает в полном одиночестве во Франции, завязалась переписка между ним и его дочерью Русуданой Александровной Шервашидзе-Чачба, проживающей в Абхазии. Из этой переписки стали известны многие факты, связанные с жизнью художника за рубежом, а присланные в дар Грузии и Абхазии около 500 его работ послужили началом активной деятельности Русуданы Александровны по популяризации творческого наследия Александра Константиновича Шервашидзе-Чачба. Она пишет статьи и очерки в газеты и журналы, систематизирует и публикует архивные материалы, организует переписку с видными деятелями культуры и искусства, занимается поиском и приобретением для картинной галереи Абхазии работ художника. Много сил и энергии вкладывает она в организацию переезда отца из Франции на родину в Абхазию.

Разбирая, оставшиеся после ухода из жизни Русуданы Александровны папки, тетради, записные книжки, письма, фотографии и др. материалы, имеющие отношение к Александру Константиновичу, убеждаешься в большой любви и уважении дочери к отцу и огромном желании сделать достоянием людей всё, что связано с жизнью и творчеством выдающегося абхазского живописца, графика, сценариста и художественного критика – Александра Константиновича Шервашидзе-Чачба.

Этот сборник составлен из опубликованных и неопубликованных статей и очерков, принадлежащих перу моей матери – Русуданы Александровны Шервашидзе-Чачба.

Демосфен Зайцев

В сборник включены статьи, очерки и обзоры, относящиеся к жизни и творчеству первого абхазского профессионального художника Александра Константиновича Шервашидзе-Чачба, принадлежащие перу его дочери Русуданы Александровны Шервашидзе-Чачба (1911-2006).

Сборник предназначен широкому кругу читателей.

Составитель сборника, комментарии и подготовка к печати: Демосфен Зайцев.



Шервашидзе-Чачба Русудана Александровна

(18.03.1911 – 02.12.2006

Демосфен Зайцев.

100-летию со дня рождения
матери посвящаю.


ОТ СОСТАВИТЕЛЯ

О первом абхазском профессиональном художнике князе Александре Константиновиче Шервашидзе-Чачба написано уже достаточно много. Выставки работ художника в Пицунде, Тбилиси, Москве, Сухуме были насыщены информацией о жизни и деятельности художника, посвятившего свою жизнь искусству.

После того, как стало известно, что Александр Константинович Шервашидзе-Чачба жив и проживает в полном одиночестве во Франции, завязалась переписка между ним и его дочерью Русуданой Александровной Шервашидзе-Чачба, проживающей в Абхазии. Из этой переписки стали известны многие факты, связанные с жизнью художника за рубежом, а присланные в дар Грузии и Абхазии около 500 его работ послужили началом активной деятельности Русуданы Александровны по популяризации творческого наследия Александра Константиновича Шервашидзе-Чачба. Она пишет статьи и очерки в газеты и журналы, систематизирует и публикует архивные материалы, организует переписку с видными деятелями культуры и искусства, занимается поиском и приобретением для картинной галереи Абхазии работ художника. Много сил и энергии вкладывает она в организацию переезда отца из Франции на родину в Абхазию.

Разбирая, оставшиеся после ухода из жизни Русуданы Александровны папки, тетради, записные книжки, письма, фотографии и др. материалы, имеющие отношение к Александру Константиновичу, убеждаешься в большой любви и уважении дочери к отцу и огромном желании сделать достоянием людей всё, что связано с жизнью и творчеством выдающегося абхазского живописца, графика, сценариста и художественного критика – Александра Константиновича Шервашидзе-Чачба.

Этот сборник составлен из опубликованных и неопубликованных статей и очерков, принадлежащих перу моей матери – Русуданы Александровны Шервашидзе-Чачба.

Демосфен Зайцев

РУСУДАНА АЛЕКСАНДРОВНА ШЕРВАШИДЗЕ-ЧАЧБА
(Краткая биография)

Русудана Александровна Шервашидзе (Чачба) родилась 18 марта 1911 года в Париже в клинике Мечникова.

Ее родители: мать – Шервашидзе (Падалка) Екатерина Васильевна (1876–1955), коренная москвичка, оставшаяся рано сиротой, воспитывавшаяся в семье Мамонтовых и окончившая математический факультет Парижского университета (Сорбонна);

Отец: художник князь Александр Константинович Шервашидзе (Чачба) (1867 – 1968).

Вот как пишет Русудана Александровна о своем детстве в очерке о брате Константине: «До 1916 года мы жили в Петербурге. Отец работал декоратором Петербургских Императорских театров, имел свою мастерскую, которую иногда нам, детям, разрешали посещать. Это было редко, но радостно. В 1916 году мама с нами выехала в Феодосию, по совету врачей из-за слабого здоровья брата.

«… В 1916 году я направил своих деток, Тусю (домашнее имя Константина) и тебя, в Феодосию, городок, где я родился…» – вспоминал отец в письме ко мне в 1958 году.

Мы встречались с отцом в Коктебеле, куда он приезжал с Бутковской Н.И. к своему другу М.А.Волошину. Навещал он нас и в Феодосии, там он оформлял детские спектакли, читал лекции о художниках, но и нам уделял много времени. Мы купались в море, папа учил нас плавать (не безуспешно), рассказывал сказки, всегда добрые и обязательно с нескончаемым продолжением. И, конечно же, папа рисовал – были чудесные пасхальные яички, просто рисунки к сказкам, вырезал маленькие «кинжалы», разрисовывал их, делал лук и стрелы. Мы «воевали». Это были самые счастливые дни нашего детства.

А потом – тяжелые годы становления Советской власти в Крыму. Все было… Жесткий режим немецких оккупантов, интервенты Атланты, белогвардейская армия Деникина…»

В 1920 году, по приглашению С.П.Дягелева, отец Русуданы Александровны А.К. Шервашидзе (Чачба) выехал в Лондон для работы декоратором в «Русских балетах», гастролировавших за рубежом. Об этом Н.Н.Евреинов писал Максимилиану Волошину 10 июля 1924 года: «Александр Константинович бежал из Грузии от меньшевиков, теснивших его друзей абхазцев, ныне большевиков, причём его провожал в Батуми сам тов. Лакоба – нынешний Предсовнаркома Абхазии…».

Материальная помощь от отца, присылаемая из-за границы с оказией через Максимилиана Волошина, проживающего в Коктебеле, вскоре прекратилась.

Жить стало ещё тяжелее, да еще болезнь дифтерией, вначале брата Константина, а затем и Русуданы. Тяжело перенесли болезнь дети, но выжили.

Через некоторое время Екатерина Васильевна (мама Русуданы Александровны) получила работу заведующей школой с предоставлением жилья. Постепенно жить становилось немного легче.

Но в 1924 году пришла новая беда: арестовали Екатерину Васильевну. Через три месяца тюремного заключения, после ходатайства детей о смягчении наказания матери, решение о поэтапной высылке Екатерины Васильевны в Вологду на 3 года было заменено свободным переездом с детьми. Началась тяжелая, без всяких средств к существованию, жизнь ссыльных в Вологде. Спасла доброта людей и неутомимая борьба за жизнь Екатерины Васильевны Шервашидзе, которая через некоторое время получила работу преподавателя физики в средней школе.

По окончании срока ссылки неожиданно было добавлено еще 2 года.

Уже в эти годы проявились мужественность и стойкость характера маленькой Русуданы. Ей пришлось научиться готовить еду, печь пироги, заниматься домашним хозяйством.

Окончив в 1928 году Вологодскую среднюю школу, Русудана Александровна мечтала поступить на архитектурный факультет, но из-за графы в анкете «происхождение» с мечтой пришлось расстаться.

В 1929 году прошла курсы чертёжников при Вологодских железнодорожных мастерских.

По ходатайству Владимира Константиновича Шервашидзе (Чачба), младшего брата Александра Константиновича, правительством Абхазии в 1929 году были выделены средства для переезда семьи А.К. Шервашидзе (Чачба) в Абхазию, в Очамчири.

Екатерина Васильевна стала работать в Очамчирской средней школе, а Русудана Александровна – чертежницей Объеденённого Строительного участка Строительства Черноморской железной дороги «Закжелдорстроя».

В 1931 году Русудана Александровна вышла замуж за инженера-строителя, работавшего там же, грека по национальности – Пилиди Ставро Демосфеновича. В 1932 году его направили на строительство Келасурского железнодорожного моста, и Русудана Александровна, оставив работу, уехала с ним из Очамчири.

С 1933 года семья живёт в Сухуме.

В 1934 году родился сын Демосфен.

Все эти годы Русудана Александровна поддерживала переписку с отцом, живущим за границей, что, несомненно, способствовало притеснениям и частым переменам рабочих мест. В результате связи с Александром Константиновичем были прерваны.

Удары судьбы по Русудане Александровне пришлись и на 1938 год: во-первых, по непонятным причинам был репрессирован родной брат Константин, а во-вторых, распалась семья. Эти события повлияли на здоровье Русуданы Александровны и её матери – Екатерины Васильевны. Произошли изменения и в отношениях окружающих к Русудане Александровне, сестре «врага народа» и дочери эмигранта. Но она стойко перенесла все невзгоды того периода.

Началась Великая Отечественная война. Русудана Александровна работает в Управлении Строительства Черноморской железной дороги № 165 МПС, участвует в тяжелой работе добровольной санитарной дружины по приему и распределению по пунктам раненых без первичной санитарной обработки, доставляемых морем в Сухум из обороняющегося Севастополя.

Тяжелые послевоенные годы, голод, заботы о сыне и матери, выселение греков – все это не сломило характера Русуданы Александровны, и по-прежнему ей были присущи доброта и любовь к людям.

В 1949 году Русудана Александровна выходит замуж за капитана дальнего плавания Кузьму Алексеевича Зайцева и переезжает в город Измаил (Украина).

В 1951 году Кузьма Алексеевич Зайцев умирает, а Русудана Александровна поступает на работу в Дунайское Госпароходство, а затем её переводят в Стройтрест № 3 ММФ.

После смерти мужа на Русудану Александровну опять, как и в прежние годы, обрушивается волна притеснений, вызовов в КГБ и угрозы.

В результате, в 1953 году, после отъезда сына в Ленинград на учебу, Русудана Александровна возвращается со старенькой матушкой в Сухум. В ноябре 1955 года умирает Екатерина Васильевна Шервашидзе, а в 1956 году пришла радостная весть о том, что Александр Константинович Шервашидзе (Чачба) жив. Да, это была чрезвычайно радостная и желанная весточка. Завязалась переписка, и все усилия Русуданы Александровны были направлены на хлопоты по осуществлению переезда одинокого отца из далекой Франции в Сухум.

Шли годы. Неимоверные старания и усилия Русуданы Александровны добиться хотя бы не переезда, а посещения, встречи с отцом, к большому сожалению, были безуспешными. И только в 1968 году Русудана Александровна смогла выехать во Францию на долгожданную встречу с отцом.

Но и тут ее ждал очередной удар судьбы: Александр Константинович был похоронен за несколько дней до приезда дочери.

Опять хлопоты, многочисленные просьбы, встречи, письма, поездки по выявлению и сохранению художественного наследия своего отца.

Работая в Абхазском государственном музее, Русудана Александровна много сил и энергии отдавала нескончаемым ходатайствам о перезахоронении праха отца.

В мае 1985 года в Сухуме состоялось долгожданное перезахоронение Александра Константиновича Шервашидзе (Чачба).

Русудана Александровна продолжает работу над популяризацией творческого наследия Александра Константиновича, пишет статьи и очерки в газеты и журналы, работает над книгой, поддерживает переписку с видными деятелями литературы и искусства, систематизирует и публикует архивные материалы, принимает активное участие в становлении молодых представителей абхазской культуры.

До последних дней Русудана Александровна продолжала дело всей своей жизни.

Скончалась Русудана Александровна 2 декабря 2006 года в Ставрополе в возрасте 95 лет.

Провожая в последний путь Русудану Александровну Шервашидзе (Чачба) представители интеллигенции Абхазии выразили своё соболезнование следующими словами: «… Мы склоняем головы перед светлой памятью незабвенной Русуданы Александровны. Ее благородство, отзывчивость, преданное служение идеалам высокого искусства, умение сплачивать и объединять людей во имя созидания и творчества, еще долго будут помогать всем нам в осуществлении наших творческих планов».

P.S. Описав кратко биографию моей мамы Русуданы Александровны Шервашидзе-Чачба, было бы неправильно не упомянуть о моей бабушке Екатерине Васильевне Шервашидзе – первой жене Александра Константиновича и матери его детей (кстати, незаслуженно забытой и никем нигде не упомянутой).


არდავიწყება მოყვრისა აროდეს გვიზამს ზიანსა : პიკასოს მეგობარი ალექსანდრე შერვაშიძე:

ალექსანდრე შერვაშიძის 
პორტრეტი. მხატვარი 
ვლადიმირ როსინსკი, 

დათრგუნული საქართველოს ღირსეული შვილი, ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე (1867-1968):
მამამისი კონსტანტინე გიორგის ძე შერვაშიძე იყო ქართველი თავადაზნაურობის 1832 წლის შეთქმულების მონაწილე.

საქართველოს სახელმწიფოებრიობის აღდგენის მსურველთა ამ შეთქმულების მოსპობის შემდეგ რუსეთის გააფთრებულმა იმპერატორმა ბრძანა რომ კონსტანტინე გიორგის ძე შერვაშიძეს ეკრძალება კავკასიაში ცხოვრება და შეუძლია ცხოვრება რუსეთის იმპერიის ნებისმიერ ადგილას კავკასიის გარდა.

კონსტანტინე გიორგის ძე შერვაშიძე აღმოჩნდა ყირიმში სადაც მას გაუჩნდა უფროსი შვილი ალექსანდრე. ბიჭს ელოდა სამხედრო კარიერა. მანაც ისწავლა ნიჟეგოროდის კადეტთა კორპუსში რომელიც ატარებდა გრაფი არაკჩეევის სახელს.

მაგრამ მისი სამშობლოსა და მთელი კავკასიის დამთრგუნველი რუსეთის იმპერიის სამხედრო სამსახური ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძეს რბილად რომ ვთქვათ დიდად არ იზიდავდა. და მან აირჩია მხატვრის გზა. 

კადეტთა კორპუსის შემდეგ ის სწავლობდა კიევის რეალურ სასწავლებელში და შემდეგ მოსკოვის ფერწერის,ქანდაკებისა და ხუროთმოძღვრების სასწავლებელში.

ის გახდა პარიზის “რუსული მხატვრული წრის” წევრი და მიმიდინარეობა “ხელოვნების სამყაროს” (“მირ ისკუსსტვა”) მონაწილე.

ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე გახდა პეტერბურგის იმპერიული თეატრების მხატვარი. სხვა დადგმებთან ერთად მან გააფორმა “ფაუსტი”, “ჰამლეტი”, “რომეო და ჯულიეტა”, “მააკბეტი”, “ტრისტანი და იზოლდა”. მისი დეკორაციები სპექტაკლებისთვის მუდამ იყო გამოფენილი “ხელოვნების სამყაროს” გამოფენებზე.

რუსეთის საზღვრებს გარეთ ის აღმოჩნდა 1920 წლის შემდეგ, როდესაც ის მიიწვია “დიაგილევის რუსული საბალეტო დასის” ხელმძღვანელმა. ასე გაექცა ის ბოლშევიკებს.

ფრანგებს ის წარუდგებოდა როგორც პრინცი ალექსანდრე შერვაშიძე (Prince Alexandre Chervachidze).

ის მეგობრობდა პიკასოსთან, ბრაკთან,დერენთან. სამართლიანად ითვლებოდა დიაგილევის მრავალი ჩანაფიქრის თანაავტორად.

ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე ცნობილი იყო პარიზში, ლონდონში, ბერლინში.

ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძემ გააფორმა შვეიცარელ-ფრანგი კომპოზიტორი არტურ ონეგერის ბალეტი «შოთა რუსთაველი» (1945).

ეს ასეთი ერთადერთი ბალეტია და არც საქართველოში და არც საფრანგეთში სამწუხაროდ არავის ახსოვს.

დიდი რუსი პოეტი მაქსიმილიან
ვოლოშინის დედის პორტრეტი.
მხატვარი ალექსანდრე შერვაშიძე.

შვეიცარელ ფრანგი
კომპოზიტორი არტურ ონეგერი

არტურ ონეგერი 

ალექსანდრე კონსტანტინეს ძე შერვაშიძე დაიბადა ალექსანდრე მეორის რუსეთის იმპერიაში და გარდაიცვალა 101 წლისა შარლ დე გოლის მეხუთე რესპუბლიკის დროს. ღმერთმა გაანათლოს მისი სული.