სევრის ხელშეკრულებაზე:

ბოლო მოვლენებმა თურქეთი ლამის სამოქალაქო ომამდე მიიყვანეს და მით უმეტეს ამ კონტექსტში ღირს ამ ამბის გახსენება.

ლევონ ტერ-პეტროსიანი

1994 წლის დეკემბრის დასაწყისში სომხეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ადმინისტრაციაში პრესის წარმომადგენელთა მიღების დროს ერთმა დაშნაკმა ჟურნალისტმა ჰკითხა სომხეთის პირველ პრეზიდენტს ლევონ ტერ-პეტროსიანს თუ რაა სომხეთის სახელმწიფოს ზეამოცანა.

პრეზიდენტმა ლევონ ტერ-პეტროსიანმა //ნორმალური სომეხია, გ.მ.// გაიღიმა და ნახევრად ხუმრობით უპასუხა რომ რომ ეს ზეამოცანა სულაც არაა სევრის შეთანხმების განხორციელება.

მაგრამ გდარეული, დრტყმული და კგბს და საბჭოთა სამხედრო დაზვერვას აყოლილი დაშნაკების აზრით სომხური სახელმწიფოს მთავარი ამოცანა სწორედ სევრის ხელშეკრულების აღიარება და განხორციელებაა.

ამ პარტიის პოზიცია ნათელის და უცვლელი რჩება მრავალი ათწლეულის მანძილზე.

ეს მიდგომა ძალიან ზუსტად ჩამოაყალიბა ერთმა მოშიმშილე და გულუბრყვილო დაშნაკმა:  "თურქეთთან არ უნდა გვქონდეს ურთიერთობები მანამდე სანამ არ აღიარებენ გენოციდს, სანამ არ აღიარებენ სევრის ხელშეკრულებას, სანამ არ აღიარებენ ყარაბაღის დამოუკიდებლობას".

ლევონ ტერ-პეტროსიანმა 1994 წელს აკრძალა დაშნაკცუტიუნი სახელმწიფო უშიშროებისთვის საფრთხის შექმნის და კგბ-სთან თანამშრომლობის გამო. 

და დაშნაკებმა //თბილისელი დემოკრატებისგან განსხვავებით თავისი დედაქალაქის და ქვეყნის ნგრევის გარეშე// ის გადააგდეს პრეზიდენტობიდან.ეს ოხერი დაშნაკებიც უკეთესები არიან თბილისელ დემოკრატებთან და მათ მოკავშირეებთან და უფროსებთან შედარებით//.

და აი დაშნაკების საყვარელი სევრის შეთანხმების შესახებ:
მას 1920 წლის ათ აგვისტოს ხელი მოაწერეს პირველ მსოფლიო ომში გამარჯვებულმა მოკავშირე სახელმწიფოებმა. მათ მაშინ პარიზის გარეუბან სევრში ხელი მოაწერეს სამშვიდობო ხელშეკრულებას თურქეთთან. მოკავშირეთა შორის შეთანხმებას ხელი მოაწერა რესპუბლიკა სომხეთმაც.

სევრის შეთანხმების თანახმად მოკავშირე სახელმწიფოები და თურქეთი რესპუბლიკა სომხეთს სცნობდნენ იმ საზღვრებში რომლებიც დაადგინა ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა ვუდრო ვილსონმა.

შეთანხმების თანახმად სომხეთს გადაეცემოდა ტარონის, დიდი აიკის, ზემო ვასპურაკანის რეგიონები და ტრაპიზონის პორტი მიმდებარე რაიონებით.

100 ათასი კვადრატული კილომეტრის ფართის მქონე ეს ტერიტორია უნდა შეერთებოდა უკვე არსებულ რესპუბლიკა სომხეთს რომელიც მოიცავდა დიდი აიკის აღმოსავლეთ ნაწილს, ერევანის გუბერნიას, ყარსის ოლქს, ტფილისის და განძაკის გუბერნიების პროვინციებს.

ამას გარდა დიდმა სახელმწიფოებმა დაადასტურეს რომ ყარაბაღი, მთიანი განძაკი, ნახიჭევანი, ჯავახკი და ა.შ. არის სომეხთა ისტორიული სამშობლოს ნაწილები და  სომხებს აქვთ უფლება ამ ნაწილებზე.

სევრის ხელშეკრულებით სომხეთი საერთო ჯამში იღებდა დაახლოებით 170 ათასი კვადრატული კილომეტრის ფართობის ტერიტორიას.

//მოკლედ, ლევონ ტერ-პეტროსიანი საქართველოსაც იცავდა დაშნაკებისგან და ჩეკისტებისგან და ის ამიტომ მოიშორეს თავიდან. მადლობა მას//.

დაშნაკები მათ ჩეკისტ მოკავშირეებთან ერთად  ეხლაც არ ისვენებენ და ყველანაირად ცდილობენ ამ შეთანხმების რეანიმაციას.

გაიძ მინასიანი, სომხური ომი და ტერორიზმი

//Gaîdz minassian,préface de jean-Marie demaldent,Guerre et terrorisme arméniens,1972-1998,Politique d'aujourd'hui,puf,Presses Universitaires de France,2002//:

გაიძ მინასიანი, სომხური ომი და ტერორიზმი (გაიძ მინასიანი წარმოშობით სომეხი ფრანგი ექსპერტია)

სომხებმა თავის სასარგებლოდ გამოიყენეს რუსეთის არმიის მოქმედება კავკასიაში. 

რუსეთის არმია დაინტერესებული იყო აზერბაიჯანელების და სომხების, აფხაზების თუ ოსების და ქართველების ერთმანეთზე გადაკიდებასა და გადამტერებაში. რათა ამით შეენარჩუნებინა თავისი პოზიციები ამიერკავკასიაში. დაახლოებით ასე იყენებდნენ ლიბანის შინაგან წინააღმდეგობებს სირიელები რომელთა მიზანიც იყო ლიბანში გაბატონება.

დაშნაკცუტიუნი მერყეობს «დიდსომხურ» ნაციონალიზმსა და თავისუფალი, გაერთიანებული, დამოუკიდებელი, დემოკრატიული და სოციალისტური სომხეთის მომცველ პლანეტარულ კონფედერაციაზე ინტერნაციონალისტურ ოცნებას შორის.

ასეთი სომხეთი კი დაშნაკთა აზრით უნდა იყოს რევოლუციური ბრძოლების შედეგი. ჰაიტადიზმს («სომხური საკითხი») უნდა სომხეთის და საყოველთაოს, რევოლუციური ძალადობის და საყოველთაო მშვიდობის პერსპექტივის დაკავშირება ერთმანეთთან.

გაიძ მინასიანი, სომხური ომი და ტერორიზმი, საფრანგეთის საუნივერსიტეტო გამომცემლობები, 2002, ჟან-მარი დემალდანის წინათქმა.

«ძველი არ ამთავრებს კვდომას, ახალი ვერ ახერხებს გაჩენას»  (რომენ როლანი).

წინათქმა:

მე მქონდა პატივი მეხელმძღვანელა მონუმენტური,1418 ფურცლიანი სადოქტორო დისერტაციისთვის სომხური რევოლუციური ფედერაციია დაშნაკცუტიუნის შესახებ, თუმცა უმეცარი ვიყავი ამ სფეროში. ნაშრომი ეხებოდა 1959-1998 წლების პერიოდს რომელსაც დაღი დაასვა ტერორიზმმა და შემდეგ სომეხ-აზერითა ომმა კავკასიაში. მიუხედავად ამისა საკითხი უფრო ფართოა და მისი ობიექტი, დაშნაკი, მომნუსხველია.

ის ორგანიზებული იყო 1890 წელს მეფის რუსეთში, ტფილისში (საქართველო, მთარგმნელი) და ოსმალეთის იმპერიაში და მან მისი დამფუძნებელი კრისტაფორ მიქაელიანის მოხერხებით მოიცვა ძალების ძალიან ფართო სპექტრი მომარქსისტო სოციალისტებიდან სამოციქულო ეკლესიასთან ახლოს მდგომ ნაციონალისტებამდე ხალხოსანთა სხვადასხვა ვარიანტის გავლით, ნაციონალისტებს და ლიბერალურ დემოკრატებს. მიქაელიანი 1905 წელს დაიღუპა ბულგარეთში სულთანი აბდულ ჰამიდ მეორის მოსაკლავად განკუთვნილი ყუმბარის გამოცდისას. ის 1907-1912 წლებში თანამშრომლობდა ახალგაზრდა თურქებთან და 1907 წელს გახდა II ინტერნაციონალის წევრი.

ახალგაზრდა თურქების მთავრობის მიერ სომეხთა გენოციდის მოწყობის შემდეგ დაშნაკთა პარტია იყო 1918-1920 წლებში ამიერკავკასიაში შექმნილი სომხეთის რესპუბლიკის ხელისუფლების სათავეში. ის გასრისეს ქემალისტების და აზერბაიჯანელების კავშირმა და შემდეგ წითელმა არმიამ და ბოლშევიკებმა.

მას შემდეგ დაშნაკცუტიუნი აეწყო დიასპორაში ცოტა-ცოტა მთელ მსოფლიოში: საშუალო აღმოსავლეთში, ლიბანში, სირიაში და ირანში, ევროპაში და განსაკუთრებით საფრანგეთში, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ავსტრალიაში, ლათინურ ამერიკაში და ა.შ.

დაშნაკცუტიუნს აქვს მრავალი მასობრივი ორგანიზაცია (ახალგაზრდული, სპორტული, საგანმანათლებლო, კულტურული, ქალთა, და სხვა ორგანიზაციები).

დაშნაკებად იბადებიან, დაშნაკებად ქორწინდებიან, დაშნაკებად კვდებიან. მაგრამ ძალიან ძნელია მისი როგორც დიასპორის ეროვნული ორგანიზაციის განსაზღვრა.

წინააღმდეგობებით სავსე ამ ორგანიზაციაში საზოგადოდ არის შინაგანი არასტაბილური წონასწორობა: ის ყოველთვის დემოკრატიულ მოძრაობად აცხადებს თავს და 1996 წელს გახდა სოციალისტური ინტერნაციონალის წევრი 40 წლის თხოვნა-მუდარის შემდეგ.

მიუხედავად ამისა დაშნაკცუტიუნის ხერხები ხშირად ტოტალიტარულია და მისი ისტორია მოფენილია მკვლელობებით, საეჭვო გაქრობებით და მრავალი 180 გრადუსიანი შემობრუნებით.

მას დაარსებიდანვე აქვს როგორც იატაკქვეშა სამხედრო ორგანიზაცია ისე საჯარო დიპლომატიური და პატივსაცემ-პატივცემული შტო (სომხური საკითხის დაცვის კომიტეტი) და ძალიან ძნელია მისი «ფედერალიზმის» მნიშვნელობის გაგება.

ეს «ფედერალიზმი» მერყეობს «დიდსომხურ» ნაციონალიზმსა და თავისუფალი, გაერთიანებული, დამოუკიდებელი, დემოკრატიული და სოციალისტური სომხეთის მომცველ პლანეტარულ კონფედერაციაზე ინტერნაციონალისტურ ოცნებას შორის.

ასეთი სომხეთი კი დაშნაკთა აზრით უნდა იყოს რევოლუციური ბრძოლების შედეგი. ჰაიტადიზმს («სომხური საკითხი») უნდა სომხეთის და საყოველთაოს, რევოლუციური ძალადობის და საყოველთაო მშვიდობის პერსპექტივის დაკავშირება ერთმანეთთან.

სომხურ ტერორიზმზე

დაახლოებით იმავე ასაკის სხვა სომხური პარტიებისგან (ჰენჩაკი და რამგავარი) განსხვავებით სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნი დადგა «თავისუფალი სამყაროს» გვერდით საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ და ჩაება ცივ ომში.

მაგრამ 1965 წლისთვის დაშნაკცუტიუნის მსოფლიო ბიუროში გაბატონდნენ საშუალო აღმოსავლური კომპონენტები და მისი ინსტიტუტების (მსოფლიო ბიურო, მონეტარული ფონდი, პრესა, მასობრივი ორგანიზაციების ბინები) ცენტრად იქცა ბეირუთი სადაც პოლიეთნიკური ლიბანის დიდ სომხურ თემს ხელმძღვანელობს სწორედ სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნი.

სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნი მესამე სამყაროს ნაწილად გადაიქცა დასავლეთ-აღმოსავლეთს შორის განმუხტვის განვითარების მცდელობების პერიოდში და მან თავისუფალი სამყაროს მომხრეობიდან გადაინაცვლა «პოზიტიური ნეიტრალიტეტის» პოზიციაზე, ის ჩამოშორდა მემარჯვენე მარონიტებს და აღშფოთდა პალესტინელების ჟლეტით (შავი სექტემბერი).

«პოზიტიური ნეიტრალიზმის» ეს პოზიცია განმტკიცდა სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნის XX ყრილობაზე (1972) რომელმაც წამოიწყო «ჰაიტადისტური კულტურული რევოლუცია» და დაიწყო ბრძოლა სომხური დიასპორის მიმღებ ქვეყნებში სომეხთა ასიმილაციის წინააღმდეგ. მაშინ სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნის მსოფლიო ბიუროში გამოიკვეთა დაშნაკთა მემარცხენე და რევოლუციური ფრთის წარმომადგენელი ჰრაირ მარუხიანის ძალა. ის ამ ბიუროში თანაარსებობს მემარჯვენე ნაციონალისტი დაშნაკების წარმომადგენელ სარკის ზეიტლიანთან.

ამ ბრუნს ხელი შეუწყო საბჭოთა კავშირის დაინტერესებამ სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნით.

აქედან მოყოლებული მთავარი მტერი აღარაა დამოუკიდებელი სომხეთის მომსპობი ბოლშევიზმი და მისი მემკვიდრე საბჭოთა კავშირი.

მთავარ მტრად გამოცხადდა თავისუფალი სამყაროს და ნატოს წევრი თურქეთი რომლის წინააღმდეგ გამოყენებული უნდა იყოს ყველა საშუალება: გამიზნული ტერორიზმი თურქეთის დიპლომატიური და საკონსულო წარმომადგენლების, წინააღმდეგ. გაჩნდა სომხური გენოციდის გამო შურისმაძიებელთა ძალიან პროფესიული კომანდო. 

მიზანია აგრეთვე სომეხთა წინააღმდეგ მოწყობილი გენოციდის აღიარება გაეროს, აშშ-ს კონგრესის, ევროპარლამენტის და სხვა ორგანიზაციებისა და სახელმწიფოების მიერ. ამას კი სჭირდება პოლიტიკური ბრძოლა.

ტერორისტული აქტები თავიდან ეწყობა ნატოს სამხედრო ორგანიზაციიდან გასულ საფრანგეთში და ნეიტრალურ ავსტრიაში სადაც დაშნაკებს კონტაქტები აქვთ დამყარებული სოციალისტებთან ბრუნო კრაისკისთან და ფრანსუა მიტერანთან.

ტერორისტული აქტები ხელს უწყობენ სომხური საკითხის გახმაურებას და წარმოადგენენ ზეწოლის საშუალებას გენოციდის ასაღიარებლად და თურქეთის იზოლაციისთვის.

ამ ვირაჟმა მისი რადიკალობის მიუხედავად ხელი ვერ შეუშალა კიდევ უფრო ექსტრემისტული სომხური ტერორისტული ორგანიზაციის, «სომხური საიდუმლო არმია სომხეთის განთავისუფლებისთვის»-ის (აბრევიატურა ასალა) გაჩენას. ეს ექსტრემისტული ორგანიზაცია თავიდან ახლოს იყო პალესტინელი ჟორჟ ჰაბაშის ორგანიზაციასთან. ის ხელმძღვანელობდა გლობალური დიპლომატიური და პოლიტიკური სტრატეგიით რომელიც გმობდა დაშნაკების ძველ კავშირებს ამერიკის დაზვერვის ცენტრალურ სამმართველოსთან, ჰ. მარუხიანის ძველ კავშირს ირანის შახთან (ყველაფერი ეს უკვა წარსულს იყო ჩაბარებული) და დასავლეთში სომხური რევოლუციური ფედერაციის სტრატეგიის მარცხს (რონალდ რეიგანის არჩევა, 1978 წელს სოციალისტთა დამარცხება საფრანგეთში, გაეროში გენოციდის ამღიარებელი შესწორების ვერ გასვლა და სხვ.).

ამ ორ სომხურ ორგანიზაციას შორის გაიმართა სულ უფრო და უფრო გიჟური ტერორისტული შეჯიბრი. ამავე დროს ლიბანის ტრაღედიაში გახლართული დაშნაკები ცდილობენ ნეიტრალიტეტის შენარჩუნებას და სომხური თემის დაცვას. საფრანგეთში ორლის აეროპორტში და ლისაბონში მოწყობილი ტერორისტული აქტების (1983) შემდეგ შეჯიბრი გადაიზარდა ძმათამკვლელ ომებში. დაშნაკებშიც და ასალაშიც ხდებოდა განხეთქილებები და რეორგანიზაციები. დაშნაკები და ასალას წევრები ტერორისტული აქტების მოწყობისას სარგებლობდნენ მოწინააღმდეგე ორგანიზაციის სიმბოლოებით.

სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნი მოხვდა სტრატეგიულ ჩიხში და იძულებული გახდა შეეწყვიტა ტერორისტული ბრძოლა.

მოქმედების ახალი ასპარეზი დაშნაკებს გაეხსნა მას შემდეგ მიხაილ გორბაჩოვის პერესტროიკის პოლიტიკა დაუპირისპირდა სომხეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის კონსერვატულ კომუნისტურ პარტიას.

დაშნაკმა ჰ. მარუხიანმა გამოიყენა მოსკოვში ადრე დამყარებული კავშირები და სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაუპირისპირდა საბჭოთა სომხეთის კომპარტიას რომელიც ლიგაჩოვის მომხრე იყო.

სომხური ტერორისტული ჯგუფი
 ასალას მოქმედებაზე 
სფრანგეთში 1986 წელს.

სუმგაიტში და შემდეგ კიროვაბადში (აზერბაიჯანი) სომხების ჟლეტისა და ერევანში კომუნისტების და მოსკოვის მოწინააღმდეგე ნაციონალისტური ყარაბაღის კომიტეტის გაჩენა-გაძლიერების შემდეგ დაშნაკები დაუპირისპირდნენ ყარაბაღის კომიტეტს და დადგნენ მოსკოვის მხარეს.

დაშნაკებმა განაცხადეს რომ მთავარი საშიშროებაა თურქული და აზერბაიჯანული პანთურქიზმი და რომ საბჭოთა კავშირი არის ფარი ამ საშიშროების წინააღმდეგ. ესე იგი ისინი დაუპირისპირდნენ საბჭოთა კავშირისაგან დამოუკიდებელი სომხეთის სახელმწიფოს აღდგენის იდეას.

ყველაზე საკვირველი ისაა რომ დაშნაკცუტიუნმა ფეხი მოიკიდა აზერბეიჯანის სომხურ ანკლავ ზემო ყარაბაღში და ეს მოხდა ვოლსკის საბჭოთა კომისიის ჩრდილში (ამ კომისიას ევალებოდა ანკლავის მართვა). სომხეთის ამაოხრებელი მიწისძვრის შემდეგ დაშნაკებმა სომხური დიასპორის მიერ მთელი სომხეთისთვის მობილიზებული დახმარება ყარაბაღს მოახმარეს.

ამასობაში სომხეთის საბჭოთა სოციალისტურ რესპუბლიკაში  იმარჯვებს ყარაბაღის კომიტეტიდან გამოსული სომხური საერთოეროვნული მოძრაობა. მან გაიმარჯვა 1990 წლის საპარლამენტო არჩევნებში.

სომხური საერთოეროვნული მოძრაობის ლიდერი ლევონ ტერ პეტროსიანი სომხეთის დამოუკიდებლობის და დასავლური ტიპის მოდერნიზაციის მომხრეა. ეს პოლიტიკა კი მოითხოვს კეთილმეზობლურ ურთიერთობას მეზობლებთან და ესე იგი თურქეთთანაც და სწორედ აქ დაუპირისპირდა ლევონ ტერ პეტროსიანს სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნი.

სომხეთში ლეგალიზაციის მსურველი დაშნაკცუტიუნი თანამშრომლობს სომხეთის პრემიერ მინისტრ ვასკენ მანუკიანთან და ამავე დროს გმობს ტერ პეტროსიანის «კოლაბორაციონიზმს და მარცხის მომხრეობას». დაშნაკები აწყობენ ყარაბაღში წითელი არმიის ოპერაცია «ბეჭედის» საწინააღმდეგო მოძრაობას და შემდეგ გადადიან კონტრ-შეტევაზე რის შედეგადაც დაშნაკებმა გაიმარჯვეს ყარაბაღის პარლამენტში სტეპანაკერტში 1992 წელს (ყარაბაღი აღმოჩნდა სომხეთის პრეზიდენტი ლევონ ტერ-პეტროსიანის მტრების ხელში).

ლ. ტერ პეტროსიანი მიესალმა ბორის ელცინის მიერ საბჭოთა კავშირში კონსერვატული პუტჩის დამარცხებას, დაშნაკები ჩუმად იყვნენ. ამ სიჩუმეს მოყვა «ზემო ყარაბაღის რესპუბლიკის» გამოცხადება და 1991 წლის პლებისციტი სომხეთის დამოუკიდებლობის შესახებ.

ნაციონალისტური სომხური საერთოეროვნული მოძრაობა ემხრობა სომხური სახელმწიფოებრიობის აღდგენას და «გლობალიზაციის განვითარებასთან ერთად მსოფლიოში გამარჯვებულ ნეოლიბერალურ ინდივიდუალიზმს როგორც სომხეთში ისე დიასპორაში.

დაშნაკებისთვის პრიორიტეტია ერი, ომით ტერიტორიების გაერთიანება და სომხური დიასპორისა და დედა-სამშობლოს ერთიანობა.

სომხებმა თავის სასარგებლოდ გამოიყენეს რუსეთის არმიის მოქმედება კავკასიაში.

რუსეთის არმია დაინტერესებული იყო აზერბაიჯანელების და სომხების, აფხაზების თუ ოსების და ქართველების ერთმანეთზე გადაკიდებასა და გადამტერებაში. რათა ამით შეენარჩუნებინა თავისი პოზიციები ამიერკავკასიაში. დაახლოებით ასე იყენებდნენ ლიბანის შინაგან წინააღმდეგობებს სირიელები რომელთა მიზანიც იყო ლიბანში გაბატონება.

მით უმეტეს რომ სომხეთი არის ერთადერთი კავკასიური რესპუბლიკა რომელიც დარჩა დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობაში და თავის ტერიტორიაზე რუსებს უპირობოდ დაუტოვა მათი სამხედრო ბაზები.

მაგრამ ერევანის ლიბერალური პოლიტიკა რომელიც მშვიდობას მოითხოვს რამდენადმე აფერხებს მის მოქმედებას ყარაბაღის მიმართულებით და ის იღებს ევროპაში უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის შუამავლობას.

მაგრამ ყარაბაღის სომხები რუსული იარაღით და ნაწილობრივ ნარკოტიკით ვაჭრობის შედეგად მიღებული ფულით შეიარაღებული დაშნაკების ხელმძღვანელობით და რუსეთის ჯარების დახმარებით ერევანის დახმარების გარეშეც ახერხებენ 1992 წელს სტეპანაკერტიდან ერევანისკენ მიმავალი გზის გახსნას.

ეს გამარჯვება ხანმოკლე იყო და გადაიქცა აზერბაიჯანულ-რუსულ შეტევად და “ყარაბაღის პარლამენტის თავმჯდომარის” მკვლელობად.

ერევანისა და რუსების ურთიერთობათა დათბობამ შეზღუდა ეს შეტევა, დაიცვა სტეპანაკერტი და გამოიწვია ანკლავის ჩრდილოეთში გეტაშენისკენ სომხური შეტევის მარცხი...

ელცინისა და დაშნაკებისადმი სიმპატიით განწყობილი რუცკოის ორთაბრძოლის ფონზე ლევონ ტერ პეტროსიანმა ერევნიდან გააძევა ჰ. მარუხიანი (მანვე დაშნაკები გამოაცხადა კგბ-ს აგენტებად, ჩაყარა ციხეებში და ეს პარტია აკრძალა სომხეთში, მთარგმნელი).

ჩაიშალა სომეხთა რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნის ტრიუმფალური ყრილობა რომელიც ერევანში უნდა გამართულიყო 1992 წლის ივლისში და ის ბოლოს და ბოლოს გაიმართა ტურში.

ესაა სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნის და მისი რევოლუციის დასასრულის დასაწყისი როგორც ერევანში ისე სტეპანაკერტში, თუმცა კიდევ იქნება ბნელი, საეჭვო და საზიზღარი შემთხვევები.

საეჭვო ვითარებაში საბერძნეთში დაიღუპა ჰ.მარუხიანი.

ტერ-პეტროსიანის ულტრალიბერალურ, კარტონის დემოკრატიით და კორუფციით შეფერილ და აზერბაიჯანთან მშვიდობის პოლიტიკას დაუპირისპირდა “სოციალური წინააღმდეგობა” რომელმაც მას უბიძგა თანამდებობიდან გადადგომისკენ. ერევანში გაიმარჯვა რობერტ კოჩარიანმა, ადამიანმა რომელიც ტერ პეტროსიანმა გამოიყენა სტეპანაკერტში დაშნაკების წინააღმდეგ.

რას შეიძლება შევადაროთ სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნი და მისი თავგადასავლები? სიონიზმს?... ვერა იმიტომ რომ ებრაელებს სახელმწიფო დაკარგული ჰქონდათ და სომხებს კი მათ მიერ გადატანილი გენოციდის მიუხედავად საბჭოთა იმპერიაში ჰქონდათ ერთგვარი სახელმწიფო და საზოგადოება საიდანაც დაშნაკები აბსოლუტურად იყვნენ გარიცხულნი.

ერევანთან დაპირისპირებულ დაშნაკებს მოსკოვის დახმარების იმედი ჰქონდათ ადრეც და განსაკუთრებით სომხეთის დამოუკიდებლობის მომხრე, ლიბერალური და პროდასავლური სომხური მოძრაობის გაჩენა-გაძლიერების შემდეგ.

სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნი იყო სოციალიზმის, დიდად მოჩვენებითი პანთურქიზმისაგან დამცველი საბჭოთა კავშირის შიგნით მის მიერ სომხურად მიჩნეული ტერიტორიების გაერთიანების მომხრე.

შეიძლება თუ არა შევადაროთ დაშნაკცუტიუნი პალესტინის განთავისუფლების (ანუ კგბ-ს მიერ ბალაშიხაში გაწვრთნილი არაფატის, მთარგმნელი) მოძრაობას? გარკვეულწილად კი.

დაშნაკებმა დიდხანს იცხოვრეს ტერიტორიებს მოწყვეტილ დიასპორაში. ისინი მისდევდნენ ტერორიზმს, მათი ჰაიტადისტური კულტურული რევოლუციის მეთოდები აშკარად საშუალო აღმოსავლურია.

მაგრამ1920 წლის სევრის ხელშეკრულება აღარაა დღის წესრიგში და საერთაშორისო წესრიგი არ აყენებს ეჭჭს ქვეშ ქემალისტური თურქეთის საზღვრებს; იქ აღარაა სომხური მოსახლეობა და გენოციდის აღიარებაც პრობლემატურია. სომხებს ვერ ექნებოდათ უფრო ანტითურქული მაგრამ პალესტინაზე და შინაგანი უთანხმოებების დაძლევაზე კონცენტრირებული პანარაბიზმის იმედიც.

სომხური რევოლუციური ფედერაცია დაშნაკცუტიუნი ნაწილობრივ შეიძლება ბევრ რამეს შევადაროთ მაგრამ ის მაინც შეუდარებლად თავისთავადია...  
(უნივერსიტეტი პარიზ X-ნანტერის პოლიტიკური მეცნიერების პროფესორი ჟან-მარი დემალდანი).

ყარაბაღში დაშნაკების და კგბს ერთად მოღვაწეობის შესახებ
ამ საინტერესო ტექსტის წაკითხვა ფრანგული ენის მცოდნეს შეუძლია ფრანგი ჟურნალისტი კლოდ-მარი ვადროს წიგნში "საბჭოთა კავშირი,ნაციონალიზმთა რუსული რულეტკა,ჯოჯოხეთში დაშვება,"-Claude-Marie Vadrot,L'URSS,La roulette russe des nationalismes La descente aux enfers,Bayard Editions, 1991,გვ.270-273//.
"...მე სტავროპოლიდან ხანმოკლე მოგზაურობის შემდეგ მეშუაღამისას ჩავედი ერევანის აეროპორტში. მე ვარ საბჭოთა სამხედროებთან. შეხვედრა შემთხვევითია,მაგრამ ბევრი რამის მთქმელი. აზერბაიჯანში იბრძვიან და სომხეთი ღელავს საბჭოთა არმიის მიერ კასპიის ზღვის სანაპიროებზე მომხდარი აჯანყების ჩახშობისას ბაქოში მოწყობილი სასაკლაოების შემდეგ. მე მაჩვენეს ცალკე მდგომი ბოინგი განმასხვავებელი ნიშნების გარეშე..ნაშუაღამევის სამი საათია. : ვიღაცეებს გადმოაქვთ ყუთები. მოგვიანებით მე აღმოვაჩინე რომ ყუთებში არის მსუბუქი და მძიმე იარაღი და საკვები მინიმალური სამხედრო რაციონების ფორმით. იარაღი ჩამოტანილია ლიბანიდან.ცხადია რომ "მათ" შეგნებულად მაჩვენეს რაც ხდებოდა.. მაგრამ ეს სულაც არ ცვლის მომხდარის რეალობას.შემდეგ ქალაქში გავიგე რომ ლიბანიდან სომხეთს აწოდებენ იარაღს და ეს პროცესი არ ექვემდებარება მოსკოვის კონტროლს...მე ეს ამბავი მოვყევი გაზეთში Journal du Dimanche,და მე მომივიდა საფრანგეთის ზოგი სომხური ორგანიზაციის აღშფოთებული ტელეგრამები. ისე ჩანდა თითქოს მე მძიმე დარტყმა მივაყენე სომეხ ერს....ის რომ სომხები იარაღდებიან და თავს იცავენ ეს მათი საქმეა და პასუხისმგებლობა და აზერბაიჯანელებიც დახვრეტილი საზღვრის გამოყენებით იარაღს შოულობენ ირანში და თურქეთში. ფაქტები ჯიუტია-სომხეთი სულაც არაა "შიშველი ხელებით მეომარი პაწაწა სომხეთი",რასაც ამბობდა შარლ აზნავური. სამოქალაქო ომის ამ სიტუაციაში უკვე დიდი ხანია რაც აღარ არიან უმწიკვლო თუ ტოტალურად დამნაშავე ადამიანები და გაუგებარია თუ რატომ უნდა შეუშვირონ თავაზიანად თავისი ლოყა სომხებმა თავის მტრებს.მაგრამ შარლ აზნავურს უნდა სცოდნოდა რომ პოლიტიკური სამყარო სულ მცირე ისეთივე რთულია როგორც სიმღერის სამყარო და კიდევ უფრო სასტიკი და დაუნდობელი,კიდევ უფრო ცინიკური. ანგელიზმი ტელევიზიაში ბრბოს გულის ასაჩუყებლად ვერ უშველის სომხებს,ვერ გამოიყვანს მათ კრიზისიდან თუ ეკონომიკური მარაზმიდან რომელზეც პასუხისმგებელია არა მარტო მოსკოვი...თანდათანობით იარაღის მნიშვნელოვანი რაოდენობა ჩავიდა საზღვარგარეთიდან ,გზით,მატარებლით. იარაღი როგორც წესი შერეული იყო მიწისძვრის მსხვერპლთა დახმარებას და მომარაგებას. 

და,რა თქმა უნდა, იარაღი მოდიოდა საგანგებო თვითმფრინავებით და გაუგებარი იყო თუ რა სასწაულით ახერხებდნენ ისინი ერევანში დაჯდომას. ყალბად გულგრილად მომღიმარე საბჭოთა პოლკოვნიკმა ამიხსნა რომ საბჭოთა კავშირის საზღვრების დაცვა სამხედროების კი არა მესაზღვრეების ანუ კგბს საქმეა

ამერიკელი სომხების დახმარებით საშუალო აღმოსავლეთის სომხური დიასპორის მიერ მიცემულ თუ მიყიდულ იარაღს ემატება საბჭოთა სომხეთის პოლიციის მიერ დატოვებული იარაღიც...საბჭოთა არმიისგან სომხებმა მიიღეს ტანკები,შეჯავშნული მანქანებიმზარბაზნები და საჭირო დეტალები. საშუალო აღმოსავლეთმა მისცა მსუბუქი რაკეტები....უფრო საოცარი და ალბათ უფრო შემაშფოთებელი: ლიბანიდან სომხეთში ჩატანილ სამხედრო მასალას სულ მცირე 1989 წლიდან სულ უფრო და უფრო ხშირად თან ახლავან წარმოშობით სომეხი "მოხალისე ინსტრუქტორები" რომლებიც ჩადიან მათი თანამემამულეების დასაცავად //ჰერმეტულად დახურული საბჭოთა კავშირის პირობებში იქ კბილებამდე შეიარაღებული და გაწვრთნილი ლიბანელი სომეხი მებრძოლების თუ ტერორისტების ჩასვლა ნამეტანი საინტერესო ფაქტია,ეს ნიშნავს იმას რომ ისინი ჩადიოდნენ გორბაჩოვის,კგბს ნებართვითა თუ ბრძანებით, მთარგმნელი//.

ისინი ნებაყოფლობით იღებენ მონაწილეობას სამხედრო ოპერაციებში აზერბაიჯანის თუ ყარაბაღის ტერიტორიაზე,ისინი არიან პარტიზანულ ომებში და ქალაქურ ბრძოლებში გქმოცდილი მებრძოლები. მათ დაიწყეს ისევ ხმარება სიტყვისა "ფედაინი" რომელიც პირველად სომხებმა გამოიყენეს გასულ საუკუნეში....
 
აღსანიშნავია არა მარტო მათი ეროვნული სოლიდარობა. ისინი სომხეთში აგრძელებენ იმ პოლიტიკურ-რელიგიურ ბრძოლებს რომლებმაც დაფლითეს ლიბანი და დაანჯღრიეს საშუალო აღმოსავლეთი.ეს მეტისმეტად თავისებური ტურისტები არ უწევენ უზომო სამსახურს სომხეთს.

1990 წლის მაისში,მაგალითად,მათ ატეხეს სროლა ერევანის რკინიგზის სადგურთან ასე ვთქვათ ლიბანური ტიპის სხვა აქციაა თავდასხმა საბჭოთა სამხედრო ბაზაზე იმ დროს როდესაც სომხეთის პარლამენტი ირჩევდა თავის თავმჯდომარეს. თავდამსხმელებმა იშოვეს დიდძალი იარაღი...

სომხეთი სხვა რესპუბლიკებზე მეტად იქცა უპატრონო ქვეყნად...ის აღარც საბჭოთა კავშირია და ჯერ არაა სხვა რამე...///.ამ საინტერესო ტექსტის წაკითხვა ფრანგული ენის მცოდნეს შეუძლია ფრანგი ჟურნალისტი კლოდ-მარი ვადროს წიგნში "საბჭოთა კავშირი,ნაციონალიზმთა რუსული რულეტკა,ჯოჯოხეთში დაშვება,"-Claude-Marie Vadrot,L'URSS,La roulette russe des nationalismes La descente aux enfers,Bayard Editions, 1991,გვ.270-273//.

СЕВРСКИЙ ДОГОВОР: 10 августа 1920 г., победившие в Первой мировой войне союзные державы, подписали в Севре (пригород Парижа) мирный договор с Турцией. В числе союзников договор подписала и Республика Армения. По Севрскому договору союзные державы и Турция признавали Республику Армения в границах, определенных президентом США Вудро Вильсоном. Армении передавались регионы Тарона, Большого Айка, Верхнего Васпуракана и Трапезундский порт, с прилегающими районами. Эта территория, составлявшая 100 000 кв.км, должна была присоединиться к уже существующей Республике Армения, которая включала в себя восточную часть Большого Айка – Ереванскую губернию, Карсскую область, провинции губерний Тифлиса и Гандзака, общей площадью 56 000 кв. км. Кроме того, великие державы подтвердили права армян на части исторической Родины (Карабах, Нагорный Гандзак, Нахичеван, Джавахк и т.д.), находившиеся на границах с соседними государствами. Итого, по Севрскому договору Армения получала территорию около 170 000 кв. км.

     сли Армения станет правовым государством, в котором существует верховенство закона, то мечты, кажущиеся сегодня утопическими, могут быть претворены в жизнь. Об этом беседе с корреспондентом ИА REGNUM заявил депутат от партии "Наследие" Степан Сафарян, комментируя возможность урегулирования вопроса границ между Арменией и Турцией на основе Севрского договора 1920 года. По словам депутата, десятки лет назад никто не верил в то, что мы имеет сегодня. "В политике все может быть реалистичным, если эта политика правильна, творческая", - отметил депутат, добавив, что для этого в стране есть все предпосылки. Для достижения этой цели, по мнению Сафаряна, в первую очередь необходимо не отказываться от своих мечтаний, как и любой стране, а во-вторых, если надо, то "напоминать о Севрском договоре странам, которые имеют интерес в регионе, в момент, когда они будут нам ставить условия".
Напомним, что Севрский мирный договор был подписан 10 августа 1920 года во Франции странами Антанты и присоединившимися к ним Великобританией, Францией, Италией, Японией, Бельгией, Грецией, Польшей, Португалией, Румынией, Королевством сербов, хорватов и словенцев, Хиджазом, Чехословакией и дашнакской Арменией с одной стороны и Турецким султанатом - с другой. Позднее, 22 ноября 1920 года, на основе Севрского договора было вынесено знаменитое арбитражное решение президента США Вудро Вильсона, согласно которому в состав Армении должны были войти почти весь Эрзрумский вилайет, две трети Ванского и Битлисского, большая часть Трапезундского вилайетов, а также порт Трапезунд. Таким образом, Армения получала выход к Черному морю. Территории, передаваемые Армении, составляли 100 тыс. кв. км. Объединенная Армения охватила бы территорию в 160 тыс. кв. км.

 10 августа в Ереване состоялось шествие, приуроченное к 90-летию подписания Севрского договора. Представители армянской молодежи в ходе акции передали письма в посольства Франции, Италии и США.

---

23:23

http://www.yan-news.ru/news/2009-09-30-1472 АРФД, АНК и Севрский договор

АРФД, АНК и Севрский договор  Если я не ошибаюсь, во время организованного в начале 1994 года в администрации президента РА новогоднего приема для представителей прессы один из журналистов-дашнакцаканов спросил первого президента Армении: ”В конце концов, в чем состоит сверхзадача нашего государства?” Левон Тер-Петросян улыбнулся и полушутя ответил: “Точно не в Севрском договоре”. Сегодня, как и тогда, план Вудро Вильсона, Севрский договор и ряд других известных исторических документов являются для партии Дашнакцутюн основными средствами обоснования территориальных требований. В АРФД уверены, что главная задача армянского государства должна состоять в том, чтобы добиться признания вышеупомянутых договоров. Позиция этой партии ясна и остается неизменной на протяжении многих десятилетий. Этот  подход очень точно сформулировал один из участников голодовки, простодушный дашнакцакан, который на минувшей неделе сказал “А1+”: “Пока не признают Геноцид, пока не признают Севрский договор, пока не признают независимость Карабаха, никаких отношений с Турцией”. Заметим, однако, что здесь есть небольшое противоречие: если нам подарят предусмотренные Севрским договором земли, то и границу не придется открывать – на другой стороне реки Аракс тоже будет Республика Армения. Можно, конечно, говорить о том, что дашнакцаканы увлеклись химерой, но не уважать веру, убежденность, преданность рядовых членов партии я не могу.       Ну а сейчас представьте, что Грант Багратян или Давид Шахназарян присоединяются к проводящим акции протеста дашнакцаканам и вместе с ними требуют признания Севрского договора. Разве вы не скажете, что это беспринципные люди, позиция которых противоречит всей их предыдущей политической биографии. Для меня подозрительно уже то, что люди, иронизировавшие по поводу  официального ликования, вызванного признанием Геноцида армян какой-нибудь далекой страной в период 10-летнего президентства Роберта Кочаряна, сегодня приводят аргументы против армяно-турецких протоколов, которые, по их мнению, остановят процесс международного признания Геноцида.        Одним словом, в этом вопросе сотрудничество АРФД-“Наследие” кажется более или менее естественным, поскольку Раффи Ованнисян укладывается в миф “национальных видений”. Однако в этом вопросе Дашнакцутюн и Армянский Национальный Конгресс не могут объединиться в союз, прежде всего потому, что придерживаются противоположных идеологий. Но если это сотрудничество, тем не менее, состоится, оно разочарует искренних сторонников и АНК, и АРФД.      http://www.thirdpower.am/index.php?option=com_content&view=article&id=249:2010-08-12-11-59-41&catid=36:2009-11-14-13-03-47&Itemid=1 "СЕВРСКИЙ ДОГОВОР МОЖЕТ СТАТЬ РЕАЛЬНОСТЬЮ" 12.08.10 12:59 Если Армения станет правовым государством, в котором существует верховенство закона, то мечты, кажущиеся сегодня утопическими, могут быть претворены в жизнь. Об этом беседе с корреспондентом ИА REGNUM заявил депутат от партии "Наследие" Степан Сафарян, комментируя возможность урегулирования вопроса границ между Арменией и Турцией на основе Севрского договора 1920 года. По словам депутата, десятки лет назад никто не верил в то, что мы имеет сегодня. "В политике все может быть реалистичным, если эта политика правильна, творческая", - отметил депутат, добавив, что для этого в стране есть все предпосылки. Для достижения этой цели, по мнению Сафаряна, в первую очередь необходимо не отказываться от своих мечтаний, как и любой стране, а во-вторых, если надо, то "напоминать о Севрском договоре странам, которые имеют интерес в регионе, в момент, когда они будут нам ставить условия". Напомним, что Севрский мирный договор был подписан 10 августа 1920 года во Франции странами Антанты и присоединившимися к ним Великобританией, Францией, Италией, Японией, Бельгией, Грецией, Польшей, Португалией, Румынией, Королевством сербов, хорватов и словенцев, Хиджазом, Чехословакией и дашнакской Арменией с одной стороны и Турецким султанатом - с другой. Позднее, 22 ноября 1920 года, на основе Севрского договора было вынесено знаменитое арбитражное решение президента США Вудро Вильсона, согласно которому в состав Армении должны были войти почти весь Эрзрумский вилайет, две трети Ванского и Битлисского, большая часть Трапезундского вилайетов, а также порт Трапезунд. Таким образом, Армения получала выход к Черному морю. Территории, передаваемые Армении, составляли 100 тыс. кв. км. Объединенная Армения охватила бы территорию в 160 тыс. кв. км. Нынешняя же армяно-турецкая граница начертана, исходя из трех международных документов - Александропольского, Московского и Карсского договоров, которые сжали территорию Армении до 29 тыс. кв. километров. Первые два документа, по оценкам специалистов, лишены юридической силы, поскольку Александропольский договор был подписан уже ушедшим в отставку правительством Армении, а под Московским армяне вовсе не подписывались. Остается в силе только Карский договор, который подписан 13 октября 1921 года по окончании Карсской конференции между кемалистской Турцией с одной стороны, и советскими республиками Закавказья с другой. После распада Советского Союза Армения не ратифицировала Карсский договор, Турция же в связи с этим выступала с обвинениями, опасаясь, что, помимо требования признать Геноцид армян, армянское государство может поднять вопрос материальной компенсации и выдвинуть территориальные претензии. Против признания современных границ Турции и иных положений армяно-турецких протоколов выступает Армянская Революционная Федерация "Дашнакцутюн". Ее члены открыто заявляют, что фактически существующая граница между Арменией и Турцией не закреплена в правовом плане, так как Карсский договор, определивший ее, лишен юридической силы. Глава офиса "Ай дат" и по политическим вопросам АРФД Киро Маноян считает, что Армения и Турция должны урегулировать вопрос границ на основе Севрского договора. Маноян пояснил, что необходимость в уточнении армяно-турецкой границы возникла с обретением Арменией независимости. "До этого Армения, находясь в составе СССР, не могла настаивать на этом. После того как независимая Армения стала правопреемницей Первой республики, Севрский договор непосредственно вступил в силу и является единственным документом, по которому может уточняться граница", - заметил он. С аналогичных позиций выступает и бывший посол Армении в Канаде Ара Папян. Он отмечает, что сегодня Армения остается правопреемницей тех границ, которые были обозначены президентом США Вудро Вильсоном. Решение арбитража, по его словам, остается в силе до тех пор, пока Армения, согласно международному праву, не подпишет новые договора о границах и не признает нынешнюю границу с Турцией, то есть, пока не ратифицирует армяно-турецкие протоколы. 10 августа в Ереване состоялось шествие, приуроченное к 90-летию подписания Севрского договора. Представители армянской молодежи в ходе акции передали письма в посольства Франции, Италии и США. http://www.yerkramas.org/2011/03/17/ne-pora-li-i-nam-vspomnit-sevrskij-dogovor-professor-ruben-kamalyan/ «Не пора ли и нам вспомнить Севрский договор?» — профессор Рубен Камалян Автор admin | Дата 17 марта 2011, 22:54 Обсудить на форуме Московский договор, 90-летие которого было отмечено официальной встречей в Москве президента России и премьер-министра Турции, для Армении был равносилен смертному приговору. Об этом, в интервью Информационному Центру газеты армян России «Еркрамас» сказал основатель и первый руководитель Координационного Совета армянских обществ Краснодарского края, профессор Рубен Камалян. Он также отметил, что договор этот подписали два, непризнанных международным сообществом субъекта, которые возникли в результате переворотов в своих странах и делили они, по этому договору, земли суверенной, международно признанной страны. «Россия, что звучало с уст всех ее президентов, считает Армению своим стратегическим союзником. Точно также президент Армении каждый раз подчеркивает, что Россия и Армения – стратегические партнеры. Тогда как понять тот радужный прием, который был оказан премьеру Турции со стороны руководства России, приезд которого в Москву, по-видимому, совсем неслучайно, совпал с этой датой. Официально визит премьера Турции связан с необходимостью усилить экономическое сотрудничество между двумя странами. Однако, и хотелось бы подчеркнуть это, наша наивность исчезла вместе с Сумгаитом. Будем честны перед собой, Турция — смертельный враг Армении, ждет не дождется, когда армяне исчезнут с лица земли», — говорит профессор. Описывая ситуацию, в которой готовился Московский договор, профессор Р.Камалян отмечает, что в то время когда войска Кязима Карабекира безнаказанно стирали с лица земли армянские деревни и уничтожали армян, в Москве представители Мустафа Кемаля вели переговоры с Чичериным. «Эти переговоры привели к договору о дружбе и братстве между Турцией и Россией от 16 марта 1921 года, который был для Армении сродни смертному приговору. Не пора ли и нам вспомнить Севрский договор?», — задается вопросом профессор. СПРАВКА: МОСКОВСКИЙ ДОГОВОР: 16 марта 1921 г. в Москве был подписан Договор о дружбе и братстве между Российской Советской Федеративной Социалистической Республикой и Турцией. Согласно Московскому договору районы Карса, Сурмалу, Ардагана и Артвина отходили к Турции, Батум – к Грузии. Таким образом были очерчены контуры армяно-турецкой границы с передачей Турции священной для армян горы Арарат. По поводу Нахичеванской области третья статья договора гласит: «Обе договаривающиеся стороны согласны, что Нахичеванская область, в границах, указанных в приложении 1(С) настоящего договора, образует автономную территорию под протекторатом Азербайджана, при условии, что Азербайджан не уступит сего протектората третьему государству». СЕВРСКИЙ ДОГОВОР: 10 августа 1920 г., победившие в Первой мировой войне союзные державы, подписали в Севре (пригород Парижа) мирный договор с Турцией. В числе союзников договор подписала и Республика Армения. По Севрскому договору союзные державы и Турция признавали Республику Армения в границах, определенных президентом США Вудро Вильсоном. Армении передавались регионы Тарона, Большого Айка, Верхнего Васпуракана и Трапезундский порт, с прилегающими районами. Эта территория, составлявшая 100 000 кв.км, должна была присоединиться к уже существующей Республике Армения, которая включала в себя восточную часть Большого Айка – Ереванскую губернию, Карсскую область, провинции губерний Тифлиса и Гандзака, общей площадью 56 000 кв. км. Кроме того, великие державы подтвердили права армян на части исторической Родины (Карабах, Нагорный Гандзак, Нахичеван, Джавахк и т.д.), находившиеся на границах с соседними государствами. Итого, по Севрскому договору Армения получала территорию около 170 000 кв. км.  Вугар Сеидов Oт Севрского договора и парижских принципов отреклась, прежде всего, сама Армения Бывший посол Армении в Канаде, глава центра обществоведческих исследований "Modus Vivendi" Ара Папян выступил с заявлением по поводу действительности Севрского договора 1920 года по части определения государственных границ Армении. Как сообщает Bakililar.AZ со ссылкой на АзерТадж, бывший посол Армении в Канаде, глава центра обществоведческих исследований "Modus Vivendi" Ара Папян выступил с заявлением по поводу действительности Севрского договора 1920 года по части определения государственных границ Армении. Посол отметил, что вопросы границ на Южном Кавказе и армяно-турецкой границы должны решаться на основе международного права путём осуществления арбитражного решения президента США Вудро Вильсона и принципов, предложенных Лигой Наций 24 февраля 1920 года. Напомним, что эти принципы нашли своё отражение в Севрском договоре от 10 августа 1920 года. Вызывает удивление, что даже после публикации в азербайджанской прессе серии контрвыступлений, с которыми Ара Папян наверняка знаком, тот по-прежнему ссылается на мёртворожденный Севрской договор, который турецкий парламент отказался ратифицировать и который не вступил в силу не только де-факто, но и де-юре. Папян по известным причинам опускает тот факт, что после поражения дашнакской Армении в армяно-турецкой войне 1920 года министр иностранных дел пока ещё независимой дашнакской Армении (той самой дашнакской Армении, которая подписала Севрский договор) Александр Хатисян подписал 2 декабря 1920 года с генералом Казимом Карабекиром унизительный Александропольский мирный договор, согласно 10-й статье которого Армения официально отреклась от Севрского договора, подписанного ею же 4 месяца назад (10 августа 1920 года). Заметим, что Александропольский договор подписала не Советская Армения, чтобы считать его по логике Папяна "нелегитимным", а именно дашнакская! Oт Севрского договора и всех Парижских принципов отреклась сама дашнакская Армения. Аппелируя к США и арбитражному решению Вудро Вильсона, Ара Папян забывает также тот факт, что 24 июля 1923 года США подписали с Турецкой Республикой (членом Лиги Наций, между прочим, а затем и ООН) Лозаннский мирный договор, отменивший все условия Севрского договора. 23 августа 1923 года Лозаннский договор ратифицировала Турция, а к 6 августа 1924 года его успели ратифицировать все остальные участники договора (за исключением Королевства сербов, хорватов и словенцев, которое заявило о несогласии принять на свой счёт часть Оттоманского долга, но позднее и этот вопрос был решён). О какой аппеляции к арбитражному праву США можно говорить, когда Вашингтон сам подписал с Турцией Лозаннский договор и тем самым отменил все условия Севрского? Севрского договора нет! Он мёртв, точно так же, как мертвы условия Кучук-Кайнарджийского мира 1774 года, Ясского мира 1791 года, Венского Конгресса 1815 года, Берлинского Конгресса 1878 года и т.д. Его похоронили все - и дашнакская Армения, подписавшая 4 месяца спустя Александропольский договор, и США, подписавшие через три года после Севра Лозаннский договор, и даже Советская Армения, подписавшая с Турцией Карсский договор 1921 года, официально признанный в качестве действительного сегодняшним правительством Армении. Если Папян считает, что ни один из этих договоров не отменял арбитражное право Вудро Вильсона, то почему бы послу не позвонить покойному президенту Вильсону на тот свет и не попросить его закончить свою работу? Такие кадры, впрочем своими смехотворными заявлениями наносят только ущерб имиджу страны и однозначно не способствуют нормализации отношений между Арменией и её соседями! Вугар Сеидов