საუბრები ევროპაზე-დანტე-ახალი კეთილშობილება

ამას წინ ვიღაც იდიოტებმა მოითხოვე დანტეს ამოღება იტალიის და არა მარტო იტალიის სკოლების პროგრამებიდან, აი სწორედ იმათ ჯინაზე...

რუსეთის წმინდა იოანეს უნივერსიტეტში მოხსენებებით თემაზე "პიროვნება როგორც აბსოლუტის მოწმე" გამოვიდნენ პოეტი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა კანდიდატი, ღვთისმეტყველების დოქტორი ოლღა სედაკოვა და შვეიცარიის ფრიბურის უნივერსიტეტის პროფესორი უბერტო მოტა. ეს იყო კონფერნციაზე "დასავლეთი და აღმოსავლეთი კრიზისი როგორც გამოცდა და იმედი". კონფერენცია 2012 წელს ჩატარდა მილანში //8-20 ოქტომბერი // და მოსკოვში //18-20 ნოემბერი//.

იყო თუ არა კრიზისული დანტეს დრო?
დანტე, ყოველ შემთხვევაში, მას განიცდიდა როგორც აბსოლუტურად კრიზისულ დროს როგორც სახელმწიფოებრივ ისე საეკლესიო ცხოვრებაში //იხ. მოციქული პეტრეს სიტყვები იმდენად ცუდად დატვირთულ, ბოროტებით იმდენად დატვირთულ "ჩემს პატარა გემზე" რომ მას ელის დაღუპვა:
e qual esce di cuor che si rammarca,tal voce uscì del cielo e cotal disse:«O navicella mia, com’ mal se’ carca!»(Purg. XXXII).

დანტე თვლიდა რომ ცხოვრების ასე გაგრძელება შეუძლებელი იყო. თანამედროვე სოციალური მოაზროვნეების თქმით ჩვენი ცივილიზაციის პირდაპირი გაგრძელება შედის ჩიხში.

ეს აზრი ჰგავს დანტეს აზრს,მაგრამ დანტეს მსოფლმხედველობა სხვაა: ჩვენს თანამედროვეებს სიტყვაში "კრიზისი" თითქმის არ ესმით დანტესთვის ცენტრალური ფესვი "სამსჯავრო".

"კომედია" იწყება იმით რომ თავისი გზით მიმავალი მისი პროტაგონისტი და მთხრობელი შევიდა "პირდაპირი გაგრძელების" ჩიხში. მაგრამ აქ ჩაერივნენ სხვა ძალები.

შემდეგ თხრობისას //შეხვედრა ბეატრიჩესთან მიწიერ სამოთხეში, კერძოდ, ბეატრიჩეს მიერ დანტეს გასამართლება//, ამ ძალებს არასოდეს მიუტოვებიათ დანტე მაგრამ მას არ სურდა ამის გაგება.

გზა,რომელსაც თავიდან ეწოდება შეცდომა //ბუნდოვანი ზნეობრივი შეფასებით//, სინამდვილეში იღებს თავის ზუსტ სახელს. ისაა ღალატი. ესაა იმედის ღალატი. ცრუ გზა, ამდენად, არის გზა დაკარგული იმედით.

დანტე როგორც პოეტი, ქრისტიანი და მოქალაქე თავის მისიას ხედავდა ამ მდგომარეობის მხილებაში, ყველასთვის იმის ჩვენებაში რომ ასეთი მდგომარეობა, ბოროტების და მანკიერებათა და გარყვნილებათა ასეთი ტვირთი შეუთავსებელია ნორმალურ ადამიანურ ცხოვრებასთან. ასე არ უნდა იყოს და არც იქნება!

ამას ხმამაღლა ამბობენ როგორც ცა და მიწა ისე საიქიოს სამივე სამეფოს მცხოვრებნი.

იმას რასაც მისი თანამედროვეები ხედავდნენ როგორც ჩვეულებრივ და დასაშვებ რამეს "კომედიის" დანტე ხედავდა ბიბლიური წინასწარმეტყველების და სამსჯავროს შუქზე.

ის იმედი, რომლის ერთგულადაც აცხადებდა თავს დანტე საშუალო სტატისტიკურ ადამიანს ეჩვენება ყველა იმედის დაკარგვად, მათი ილუზორული ბუნების მხილებად.

დანტე მთლიანად კრძალავს ეშმაკობა-გაიძვერობას. ბოროტება უნდა დავინახოთ როგორც ბოროტება, ე.ი, უიმედო რამ:
Lasciate ogni speranza voi ch’ entrate.

ასეთი თვალსაზრისი,რა თქმა უნდა, ვერ ამშვიდებდა დანტეს ურთიერთობებს თანამოქალაქეებთან თუ მისი თანამედროვე ეკლესიის იერარქიასთან.

დანტე წარმატებას ვერ მოიპოვებდა ვერც პოლიტკორექტულობის თანამედროვე ხანაში. ამას წინ ვიღაცეებმა მოითხოვეს დანტეს ამოღება იტალიის და არა მარტო იტალიის სკოლების პროგრამიდან. 

მე ვფიქრობ რომ აქ საქმე არაა დანტეს კონკრეტულ დანაშაულებში თანამედროვე ნორმების წინაშე //დამოკიდებულება ჰომოსექსუალიზმთან და ა.შ.//.

საქმე იმაშია რომ დანტეს რწმენით არსებობს ადამიანისთვის დაწესებული  რაღაც საზღვრები  და რომ ამ საზღვრების ყოველ დარღვევას მოყვება საკადრისი პასუხი.  

ეს საზღვრები სიცოცხლეს გამოჰყოფენ სიკვდილისგან. არსებობს სულიერი,ან ადამიანურ პლანში-ეთიკური, სიკვდილი როდსაც ადამიანი განაგრძობს ცხოვრებას როგორც ცხოველი ან მცენარე მაგრამ როგორც ადამიანი ის უკვე მოკვდა.

დანტე სინამდვილეში სასჯელზე ანუ მიწიერი ცხოვრების შედეგებზე მეტად ლაპარაკობს იმაზე თუ რას ჰგავს ეს ცხოვრება სინამდვილეში.

აი შურიანის,ქურდის,თვითმკვლელის...ნამდვილი სახეები.

ხილვების, "სხვა სამყაროში სიარულის" შუა საუკუნეების ჟანრი მუდამ ზიდავს გამოცხადების, აპოკალიფსის სულს, მოგონებას სხვა, ჯერ უხილავი მაგრამ უკანასკნელი და პირველი რეალობის შესახებ.

"ფარულის ჩვენების" ეს სულისკვეთება  დანტესთან განსაკუთრებული ძალით ვლინდება სამოთხეშიც.  ის თითქოს ზურგს აქცევს გამომცდელ მოციქულს იმისთვის რომ კიდევ ერთხელ შეახსენოს რაღაც თავის თანამემამულეებს,ფლორენციელებს.

გვიანდელ შეხედულებებს ჰუმანურობის შესახებ დანტე გამოჰყავთ მაც,დაუნდობლად სასტიკ ადამიანად. მაგრამ როგორც თქვა დანტეს შესახებ ჩესტერტონმა  ის ვინც ადამიანს აჩვენებს ბოროტების დაუფარავ სინამდვილეს ადამიანის მეგობარია.

დანტე ხედავს რომ არანორმალური, უსამართლო წესრიგი განწირულია.

მაგრამ დანტე მის ხანაში სხვა რამესაც ხედავს. მის მიერ საკუთარი ხანის მხილებას თან ახლავს დანტეს უძლიერესი ინტუიცია ახლის, სიახლის მოახლოების შესახებ და სამუშაო ახალი დანტესთვის, სიახლის და ახალი ცხოვრების, ახალი ცნობიერების პოეტისთვის:

Intelligenza nuova che l’Amore
Piangendo mette in lui pur su lo tira

დანტეს პოლიტიკის სფეროში გადააქვა ქრისტიანული//და განსაკუთრებით დასავლურქრისტიანული, კათოლიკური// წარმოდგენა კაცობრიობის საყოველთაო ერთიანობის შესახებ.

გაუთავებელი შინაომების და უკანონობათა მონაწილე დანტე ალბათ პირველი იყო ვინც პრაქტიკულად ფიქრობდა ერთიან იტალიაზე და ამისთვის ქმნიდა თავის "ახალ კეთილშობილ ენას", ჩანაფიქრით დიალექტებზე მაღლა მდგომს.

ცნობილია რომ დანტემ შემოიღო კაცობრიობის როგორც პოლიტიკური ერთობის ცნება და წარმოიდგინა მისი მართვა.

დანტეს თანახმად უნდა იყოს ერთიანი კეთილშობილი და უშუალოდ ციდან მმართველი საერო ხელისუფლება რომლის კანონებიც ზუსტად შეესაბამება ბუნებრივ კანონს,lex naturae-ს.

ზოგი მკვლევარი ამას ჩემი აზრით სამართლიანად მიიჩნევს კათოლიკურ უტოპიად.

გასული საუკუნის  მძიმე გამოცდილების გამო ჩვენ უარვყოფთ ყველაფერ უტოპიურს, ამქვეყნად სამოთხის აგების ყოველგვარ მცდელობას.  დედამიწაზე სამოთხის აგების ყოველი პროექტიდან გამოდის ნამდვილი მიწიერი ჯოჯოხეთი.

ს.ს.ავერინცევის თქმით ჩვენი ამოცანაა სხვაა:  მიწიერი წყობის ყველა ფორმის არასრულყოფილების მიღებისას ჩვენ მაინც არ უნდა დავუშვათ მიწიერი ცხოვრების გადაქცევა ამქვეყნიურ ჯოჯოხეთად. 

აქ არ ვაპირებ დანტეს გლობალური პოლიტიკური იდეების განხილვას.

მე უკვე დიდი ხანია რაც მაინტერესებს მისი მეორე აზრი  აზრი "ახალ კეთილობილებაზე" რომელიც დაწვრილებითაა გადმოცემული მისი ტრაქტატი "ნადიმის" მეოთხე თავში და განხორციელებულია ყველაფერში რაც მან დაწერა.

აი აქ ვხედავ მე რაღაცნაირ კავშირს ჩვენს დროსთან და ერთგვარ კარნახს ჩვენი იმედისთვის რომ შეიძლება მიწიერი ცხოვრების მიწიერ ჯოჯოხეთად გადაქცევის არდაშვება.

"ახალი კეთილშობილება" არის ჩვენი დროის საკითხიც. არაა  შემთხვევითი რომ პასტერნაკმა თავის რომანს "დოქტორი ჟივაგო" თავიდან დაარქვა  "ახალი კეთილშობილების ნორმები".

ახალი კეთილშობილება ისაა რაზეც ღირს დაფიქრება ჩვენს დემოკრატიულ საუკუნეში როდესაც ყოველგვარი ლაპარაკი არისტოკრატიზმზე, ახალზე თუ ძველზე, გასაკიცხ რამედ ჩანს.

დანტეს აზრი საკმაოდ მარტივია  კეთილშობილების ჩვეულებრივ //გენეალოგიურ, წოდებრივ, ფინანსურ// გაგებას ის თვლის ერესად, მწვალებლობად,ყოველგვარი ეთიკური შეცდომის და დაბნეულობის ფესვად.

კეთილშობილება არის საკუთარი ბუნების სრულყოფა-სრულყოფილება როგორც ადამიანში ისე ქვაში ან ცხენში. კეთილშობილი ცხენი ცუდ ცხენზე უფრო ცხენია.

წინაპრები,და,მით,უმეტეს, ქონება, ვერ ქმნიან ამ სრულყოფა-სრულყოფილებას. პირიქით, დანტეს აზრით სიმდიდრე საფრთხეა კეთილშობილებისთვის.

კეთილშობილება არის პირადი ნიჭი და პირადი შრომის ნაყოფი.

ასე რომ საკითხავია თუ რა არის ადამიანის ბუნება, როდისა ადამიანი სავსებით ადამიანი?
            
ანტიკური//არისტოტელური// ეთიკის მემკვიდრისთვის,სავსებით ადამიანია გონიერი და სიკეთის არჩევის მდგრადი ჩვევის მქონე არსება.

სიკეთის ამრჩევი ადამიანი ბედნიერია. ყველა სხვა არჩევანი აუბედურებს ადამიანს. 

სულის კეთილშობილებას დანტე ადარებს ცას და სათნოებებს კი ადარებს ამ ცაზე მყოფ ვარსკვლავებს.

მარტო სათნოებიდან ჯერ არ გამომდინარეობს კეთილშობილება.

ყველა ეთიკური შეცდომის ფესვად დანტე თვლის არასწორ წარმოდგენას კეთილშობილების შესახებ.

საზოგადოებაში კეთილშობილების შექმნის და შენარჩუნების საკითხი დანტეს აზრით პრაქტიკული საკითხია.

დანტე კეთილშობილების აღზრდაზე ლაპარაკობს ბოტანიკური სახეების გამოყენებით. ის ლაპარაკობს კეთილშობილების აღზრდაზე იმთავითვე კეთილშობილ ყლორტში და კეთილშობილი მცენარის დამყნობაზე არაკეთილშობილ მცენარეზე.

ბოტანიკური მეტაფორების გაგრძელებისას აქ ვიპოვით ევროპაში განვითარებული და მოქმედი ჰუმანიტარული აღზრდა-განათლების სისტემის ფესვს და მარცვალს.

ბევრი ამტკიცებს რომ ამ სისტემას ეხლა ბოლო ეღება //"განმანათლებელთა პროექტის" დასასრული და ბოლოს "რენესანსული პროექტის" დასასრული//: კეთილშობილი ადამიანის დასასრული და ბოლო.

მე ვფიქრობ რომ ესაა  ყველაზე სერიოზული გამოწვევა ჩვენი დროისთვის.  წოდებრივი არისტოკრატიზმი დანტეს დროისგან განსხვავებით უკვე დიდი ხანია რაც არაა ჩვენი პრობლემა.  მხილება  ერეტიკული წარმოდგენისა წოდებრივი არისტოკრატიზმის შესახებ აღარაა საჭირო.

ჩვენი პრობლემა ისაა რომ საზოგადოებას უნდა ნებისმიერად გაგებული კეთილშობილების მოშორება თავიდან.

ეს თითქოს ეწინააღმდეგება ეგალიტარიზმის იმპერატივს.

თანამედროვე "ელიტა" ჩანს დემონსტრატიულად არაკეთილშობილად.

ჩვენ ვხედავთ ახალ ჰუმანიზმს ჰუმანიტარულობის გარეშე.

ამცირებენ საუკუნეების მანძილზე ქრისტიანული ცივილიზაციის შთამაგონებელი ადამიანის სახეს რომლის ბუნებაცაა მუდმივი სწრაფვა ზრდისკენ, განახლებისკენ.

თანამედროვე ცივილიზაცია ყველანაირი საშუალებით ბოჭავს და თრგუნავს ადამიანის სწრაფვას ზრდისკენ,"საკუთარი თავის გადაჭარბებისკენ".

კონფერენცია მოაწყვეს ფონდმა ქრისტიანული რუსეთი //იტალია//, იტალიურმა კულტურის ინსტიტუტმა მოსკოვში და კულტურის ცენტრმა //პოკროვსკიე ვოროტა//. კონფერენციაში მონაწილეობა მიიღეს მილანის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა,მილანის კათოლიკურმა უნივერსიტეტმა, მილანის ამბროსიანულმა ბიბლიოთეკამ, ქრისტიანული ფესტივალი Meeting Rimini-ს ფონდმა, რუსეთის წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის მართლმადიდებლურმა უნივერსიტეტმა //ნოსკოვი//, თანამედროვე ისტორიის მუზეუმმა //მოსკოვი//.

Конференция организована фондом «Христианская Россия» (Италия), Итальянским институтом культуры в Москве и культурным центром «Покровские ворота». В мероприятии приняли участие: Государственный университет (Милан), Католический университет (Милан), Амвросианская Библиотека (Милан), Фонд Христианского Фестиваля Meeting Rimini (Римини),Российский Православный Университет Святого Иоанна Богослова (Москва), Музей современной истории (Москва).

http://www.pravmir.ru/olga-sedakova-dante-novoe-blagorodstvo-video/

Ольга Седакова: Данте — новое благородство

В Российском православном университете святого Иоанна Богослова с докладами на тему «Личность как свидетель об абсолюте» выступили Ольга Седакова и Уберто Мота, профессор университета Фрибура, (Швейцария). Выступление проходило в рамках конференции «Запад и Восток: кризис как испытание и как надежда».Международная конференция «Запад и Восток: кризис как испытание и как надежда», проходила в 2012 году в Милане 1(8—20 октября) и Москве (18—20 ноября).
 Ольга Седакова, поэт, кандидат филологических наук, доктор богословия:
Я хочу предупредить заранее — и просить за это прощения у слушателей, — что сегодня буду говорить эскизно. Тема, которую предложила мне Джованна Парравичини, — новая для меня, хотя все дантовские темы так или иначе между собой связаны, как связано центростремительной тягой все его мироздание.

Ольга Седакова

Было ли кризисным дантовское время? Данте, во всяком случае, переживал его как абсолютно кризисное, и в жизни государственной, и в жизни церковной (ср. слова ап. Петра о «моем кораблике», который так плохо нагружен — или: так нагружен злом — что ему грозит кораблекрушение:
e qual esce di cuor che si rammarca,
tal voce uscì del cielo e cotal disse:
«O navicella mia, com’ mal se’ carca!»
(Purg. XXXII)
Прямое продолжение такого положения вещей невозможно, полагал Данте. Современные социальные мыслители говорят о «тупике прямого продолжения» нашей цивилизации. Это кажется похожим на мысль Данте, но у Данте другая картина вселенной: корень «суд» в слове «кризис», почти неслышный для наших современников, был для него центральным. «Комедия» начинается с того, что ее протагонист и повествователь, следуя своим путем, зашел в «тупик прямого продолжения». Но здесь вмешиваются другие силы.
Как выясняется в дальнейшем ходе повествования (встреча с Беатриче в Земном раю: собственно, суд Беатриче над Данте), эти силы никогда не оставляли Данте своим вниманием, только он не хотел этого слышать. Путь, который вначале называется «заблуждением» (с туманным присутствием нравственной оценки), получает здесь свое настоящее и точное название: измена. Как мне приходилось писать, это измена не чему-то другому, но надежде. Ложный путь, тем самым, — это путь с утраченной надеждой.
Свою миссию поэта, христианина и гражданина Данте видел в том, чтобы обнажить, сделать явной для всех несовместимость такого положения дел, такого груза зла и порока, с каким-либо благополучным продолжением. Так не должно быть и не будет! И небо, и земля, и обитатели всех трех царств его загробья вопиют об этом. То, что для его современников, несомненно, выглядело как «обычное», «допустимое», Данте «Комедии» видел в оптике библейских пророков, в свете Суда.
Удивительным образом, та надежда, «верным» которой называл себя Данте, представляется «статистическому человеку» лишением его всяких надежд, обличением их иллюзорной природы. У Данте полный запрет на лукавство. Зло должно быть увидено как зло: то есть как вещь безнадежная:
Lasciate ogni speranza voi ch’ entrate.
Такая оптика, естественно, не сулила Данте мира ни с соотечественниками, ни с современной ему церковной властью. Она не сулит ему успеха и в наш век политкорректности (ср. недавнюю историю с предложением запретить Данте в школах). И дело здесь, я думаю, не в конкретных провинностях Данте перед современными нормами (отношение к гомосексуализму и т. п.), а в его общей убежденности в том, что существуют некоторые непреложные границы, поставленные человеку, так что всякий поступок, переступающий такую границу, несет в себе свое воздаяние.
Эти границы разделяют жизнь и смерть (духовную или — в этическом плане — человеческую смерть: как замечает Данте, человек продолжает жить как животное или растение, но как человек он умер). И собственно, «Комедия» рассказывает не столько о воздаянии, то есть, о последствиях земной жизни, сколько открывает вид на то, как все выглядит на самом деле. Вот настоящий образ завистника; вора; самоубийцы… Средневековый жанр «видений», «хождений в иной мир» всегда несет в себе дух Откровения, Апокалипсиса, напоминания о другой, до времени не очевидной реальности: последней и первой реальности.
Но у Данте этот дух «демонстрации скрытого» проявляется с особой силой: даже в Раю он как бы отворачивается от собеседника — экзаменатора Апостола, чтобы еще раз напомнить кое-что своим соотечественникам, флорентинцам. Позднейшие представления о гуманности и человечности представляют Данте «суровым» и даже безжалостно жестоким. Но, как заметил по поводу Данте Честертон, тот, кто показывает человеку неприкрытую реальность зла, — друг человека.
Однако чувство неизбежного «конца» недолжного, несправедливого положения вещей в мире — не единственное отношение к своему времени у Данте. И само его обличение эпохи было бы другим, если бы не глубочайшая дантовская интуиция приближения нового, его жажда нового и работа для нового. Данте — поэт новизны и Новой жизни, нового сознания, intelligenza nuova:
Intelligenza nuova che l’Amore
Piangendo mette in lui pur su lo tira
Данте ждет какого-то решительного и всеобщего обновления. Как мы знаем, слово «новый» (во всех значениях nuovo, novus: и «небывалый», и «последний», и «неизвестный», и «молодой») — главное его слово, начиная с первой юношеской книги, «Новая Жизнь». Явление Беатриче — первое новое чудо. В трактатах, обсуждая новый благородный язык, bel parlar gentile, народный, он говорит ни больше ни меньше как о восходе «нового солнца», когда старое солнце (солнце латыни) зашло.
Новый язык культуры — это космическая, историческая новизна («Народное красноречие»). Он, по замыслу Данте, приведет и к моральным, и к политическим последствиям. Новый язык создает новые нравы; новые нравы связаны с новым образом правления. Преподавание высоких материй простым людям, «невежам» («Пир») — такая же великая новизна, духовный пир, на который он созывает тех, кто прежде не вкушал этих яств, вплоть до «детей и женщин».
В собственно политическом смысле такой необходимой новизной, по Данте, будет объединение всей земли под властью одного монарха («Монархия»), который воплощает собой классическую добродетель. Цель его действий — обеспечение счастья на земле (нужно ли уточнять, что счастье человека на земле для Данте состоит в жизни по добродетели, а корень ее — стремление к мудрости). Церковь же руководит движением к небесному блаженству.
Разделение власти духовной и власти светской — даже не идея, а страсть Данте. Мир и справедливость на земле — условия, в которых человек реализует свою человечность, что и составляет его земное счастье, — обеспечивает, по Данте, светский владыка, независимый от духовной власти — и в свою очередь не узурпирующий ее поле действия. Справедливость (юридическая справедливость, прежде всего) представляла для Данте такую ценность, что простое упорядочивание законов при Юстиниане он объясняет не иначе как действием «первой любви», то есть Духа Святого:
Cesare fui e son Giustiniano,
Che per voler del primo amor ch’i’sento
D’entro le leggi trassi il troppo e ‘l vano.
(Par. Y, 10–12)
Христианское (и в особенности западно-христианское, католическое) представление о всеобщем единстве рода людского Данте переносит в область политики. Участник и жертва бесконечных междоусобиц и беззаконий, он был, вероятно, первым, кто практически думал о единой Италии и для этого создавал свой «новый благородный язык», наддиалектный в замысле. И, как известно, он первым ввел в обиход понятие «человечества» как политического целого — и предположил, каким образом может управляться это целое.

Ольга Седакова

Дантовскую идею единой благородной светской власти, руководимой непосредственно с небес, законы которой точно соответствуют «природному закону», lex naturae, некоторые исследователи называют — и, на мой взгляд, справедливо — католической утопией. Минувшее столетие оставило нас с травматическим опытом: все, отдающее утопией, всякая перспектива устроения «земного рая», вызывает у нас стихийное отторжение. Из проектов «земного рая» возникает настоящий «земной ад». Как говорил С. С. Аверинцев, наша задача другая: принимая неизбежное несовершенство всех форм земного устроения, тем не менее, не дать превратить земную жизнь в ад на земле.
Я не берусь здесь обсуждать глобально-политические идеи Данте. Меня давно интересует другая его мысль: мысль о «новом благородстве», которая подробно изложена в Четвертой части его трактата «Пир» — и воплощена во всем, что он написал. Вот здесь я вижу перекличку с нашим временем и своего рода подсказку нашей надежде (скромной надежде: не дать превратить земную жизнь в ад на земле). «Новое благородство» — это вопрос и нашего времени. Недаром одним из первых названий романа «Доктор Живаго» было у Пастернака «Нормы нового благородства».
Новое благородство — это то, о чем стоит задуматься в нашу демократическую эпоху, когда всякий разговор об аристократизме, новом ли, старом, выглядит предосудительным. Мысль Данте довольно проста: привычное понимание благородства (генеалогическое, сословное, финансовое) он называет «ересью» и корнем всех этических заблуждений. Благородство — это совершенство собственной природы (в человеке так же, как в камне или лошади: благородная лошадь — «больше лошадь», чем плохая).
Ни предки, ни тем более, имущество этого совершенства не создают и не гарантируют (Богатство — угроза благородству, по Данте). Это личный дар и плод личного труда. Таким образом, вопрос состоит в том, что такое природа человека, иначе говоря: когда человек — вполне человек?
Для Данте, наследника античной (аристотелевой) этики, — тогда, когда он обладает даром разумения и, потому, устойчивой привычкой выбирать благо. Выбирая благо, он счастлив. Все другие выборы обрекают его на несчастье. Данте сравнивает благородство души с небом, а добродетели — со звездами на этом небе. Из одной добродетели самой по себе еще не следует благородства.
Почему неверное представление о благородстве Данте называет корнем всех этических заблуждений? Потому что это вопрос практический: как создавать и сохранять благородство в обществе. Прибегая к ботаническим образам, Данте говорит о воспитании благородства в изначально благородном ростке — и о «прививке» благородного растения к неблагородному побегу.

Здесь — продолжая ботанические метафоры — мы находим зерно той системы гуманитарного воспитания и образования, которая развилась и действовала в Европе и которой теперь, как утверждают многие, приходит конец («конец просвещенческого проекта», «конец ренессансного проекта»): конец человека благородного.
Я думаю, это серьезнейший вызов нашего времени. Сословный аристократизм, в отличие от времени Данте, — давно не наша проблема. Обличать «еретическое» представление о сословном аристократизме больше не приходится. Наша проблема в том, что общество хочет вообще обойтись без благородства, понятого любым образом.
Это как будто противоречит императиву эгалитаризма. Современная «элита» кажется демонстративно неблагородной. Мы видим некий новый гуманизм без гуманитаристики, редукцию того образа человека, который вдохновлял христианскую цивилизацию веками. Человека, природа которого — в постоянном стремлении к росту, к себе новому. Цивилизация всеми способами тормозит и угнетает это желание человека «превзойти себя».
 Конференция организована фондом «Христианская Россия» (Италия), Итальянским институтом культуры в Москве и культурным центром «Покровские ворота». В мероприятии приняли участие: Государственный университет (Милан), Католический университет (Милан), Амвросианская Библиотека (Милан), Фонд Христианского Фестиваля Meeting Rimini (Римини),Российский Православный Университет Святого Иоанна Богослова (Москва), Музей современной истории (Москва).